Actuele opdracht leesvaardigheid – Weg met dat gezwam!

Actuele opdracht leesvaardigheid – Weg met dat gezwam!
oktober 2016
2 hvg
Al paddenstoelen gezien, deze herfst? Weet jij ook hoe ze heten? Of kom je niet
verder dan een vliegenzwam en een plofboleet? Wat vind jij geschikte namen voor
bepaalde soorten, bijvoorbeeld een insect? Vind jij jouw naam eigenlijk geschikt voor
jou? Daarover ga je fantaseren of filosoferen aan het eind van de les. Je mag ook je
eigen mening geven over de kwestie: padde(n)stoel.
Opdracht 1
Bekijk het videofragment.
a. Vind jij de naam groene anijstrechterzwam ook logisch?
b. Eekhoorntjesbrood had ook slakkenbrood kunnen heten. Waarom is het toch
eekhoorntjesbrood geworden, denk je?
c. Verzin een andere naam voor de parelstuifzwam.
Tekst
Gedaan met dat gezwam!
Expertcommissie geeft 510 paddenstoelen en slijmzwammen Nederlandse namen
I
II
Een houtraketje of een exotisch reikhalsje: het zou van alles kunnen zijn. Maar het
zijn paddenstoelen. Een speciale commissie heeft meer dan 500 recent ontdekte
soorten gedoopt met een Nederlandse naam, 'wat ze aantrekkelijk maakt bij het
grote publiek'.
5
10
III
15
IV
20
V
25
Dit najaar kun je voor het eerst een aspeldoornknapzakje tegenkomen, een
exotisch reikhalsje of een oogstrelend piekhaarkelkje. Een speciale commissie van
mycologen of paddenstoeldeskundigen heeft namelijk net 510 nieuwe namen
bedacht voor recent ontdekte soorten 'fungi' (schimmels, zwammen,
paddenstoelen). Daarmee is een grote inhaalslag gemaakt. Alleen al in Nederland
zijn er in de afgelopen drie jaar tientallen nieuwe paddenstoelensoorten ontdekt die
nu dus ook een Nederlandse naam hebben gekregen.
In de vroegste Nederlandstalige publicaties over paddenstoelen uit het begin van
de 20e eeuw werden Latijnse namen gewoon letterlijk vertaald. Dat leidde soms tot
taalkundige gedrochten als 'in 't midden bruine hebeloma' of 'tweemaal gesluierde
cortinarius' en dat was niet bepaald bevorderlijk voor de popularisering van de
paddenstoelenstudie. Later werden dan ook verschillende initiatieven genomen om
alle uit Nederland en Vlaanderen bekende soorten van een passende Nederlandse
naam te voorzien.
Het is nu vanzelfsprekend dat paddenstoelen ook een Nederlandse naam hebben.
Die naamgeving gaat niet vanzelf, namen worden voorgesteld, getoetst op
geschiktheid en de resultaten worden met paddenstoelenliefhebbers gedeeld. Die
taken komen samen bij een commissie die is samengesteld uit Nederlandse en
Vlaamse mycologen.
Grote, goed herkenbare zwammen kregen lang geleden al een volksnaam. Deze
sprookjesachtige namen, bijvoorbeeld satansboleet, elfenschermpje,
Talent – Actuele opdracht leesvaardigheid – Weg met dat gezwam! – 2HVG
30
kabouterwasplaat en roze pronkridder, zijn door de commissie goedgekeurde
namen die paddenstoelen aantrekkelijk maken bij het grote publiek. Maar ook
soorten van slechts een millimeter groot krijgen tegenwoordig aantrekkelijke namen
zoals brandnetelvulkaantje, gezellig mestvaasje, buikig schoorsteentje,
eikenrotondezwammetje, wijdmazig lantaarntje enzovoorts.
Bron: naar Barbara Debusschere, demorgen.be, NMV en KVMV, naturetoday.com
Opdracht 2
Beantwoord de vragen over titels, hoofdgedachte en tekstverband.
a. 1 Wat is de titel, ondertitel en/of boventitel van de tekst?
2 Welk doel hebben deze titels?
b. Wat is de hoofdgedachte van de tekst?
c. Noteer drie signaalwoorden van tekstverbanden uit alinea I en II. Kies uit:
middel/doel, opsommend, tegenstellend, uitleggend, redengevend en
concluderend.
Opdracht 3
Beantwoord vragen over de inhoud van de tekst.
a. Wat wordt er bedoeld met 'Daarmee is een grote inhaalslag gemaakt.' (r. 9)?
b. Lees alinea III en vul de volgende zin aan:
Het bestuderen van paddenstoelen was niet echt populair omdat...
c. Waarom heeft de commissie volksnamen voor paddenstoelen wel goedgekeurd?
Opdracht 4
Kies een van de volgende creatieve opdrachten. Opdracht a en c zijn klassikaal te
maken, opdracht b individueel.
a. Fungi (schimmels, zwammen, paddenstoelen, gisten en verwanten) behoren tot
de meest soortenrijke groepen op aarde. Alleen de groep insecten heeft meer
soorten. Toch worden niet alle soorten insecten gedoopt met een aantrekkelijke
Nederlandse naam. Niet eerlijk! Jullie vormen commissies en kiezen passende
namen.
1 Vorm een groepje van vijf of zes klasgenoten.
2 Zoek afbeeldingen van insecten, bijvoorbeeld kevers, zonder Nederlandse
soortnaam. Kies er eentje uit. Of kies een van deze twee:
Cyphogastra javanica
Anthia mannerheimi
3 Noteer de wetenschappelijke naam.
4 Probeer een letterlijke vertaling van de wetenschappelijke (Latijnse) naam te
geven.
5 Verzin een passende, sprookjesachtige volksnaam.
6 Verzin een passende en aantrekkelijke Nederlandse naam.
7 Welke naam vinden jullie de beste? Die van 4 of die van 5? Deze naam gaan
jullie voorstellen aan de andere commissies.
Talent – Actuele opdracht leesvaardigheid – Weg met dat gezwam! – 2HVG
8 Maak op een A4'tje jullie voorstel: de afbeelding van het door jullie gekozen
insect. Titel: jullie zelfbedachte Nederlandse naam voor het insect. Ondertitel:
de Latijnse naam met tussen haakjes de letterlijke vertaling. Geef elke
commissie in de klas een kopietje.
9 Vergader met jullie commissie over de voorstellen van de andere
commissies. Selecteer het allerbeste voorstel. Komen jullie er niet uit? Dan
mogen het er ook twee zijn.
10 Verzamel de beste voorstellen. Turf ze en selecteer de duidelijke winnaars.
Dat kan er eentje zijn, maar ook een top drie. Presenteer deze aan je
biologiedocent. Of stel de nieuwe namen voor aan een vereniging van
insectendeskundigen!
11 Vind je het bestuderen van insecten ineens leuker, nu je ze een passende
naam hebt gegeven?
b
Paddestoel of paddenstoel? In het laat-Middelnederlands kwamen beide
spellingwijzen voor. Later werden er spellingafspraken gemaakt.
1 Doe een onderzoekje naar de spellingregels over de tussen-n in 1947, 1995
en 2005. Wat was de regel en hoe luidde de redenering?
2 Welke regel vind jij het meest logisch? Of heb je zelf een nieuw voorstel
voor een logische regel?
3 Schrijf een kort betoog voor het invoeren van de regel van jouw keuze.
4 Publiceer je betoog op een openbaar internetforum. Lees wat voor
discussie zich ontwikkelt!
c
Als je met Pokémon go begint, moet je een aantal dingen instellen. Zo moet je
je karakter samenstellen en jezelf een naam geven. Eerst vind je het
misschien wel grappig om een gekke naam in te vullen. Later in het spel kun
je hier spijt van krijgen... Je zit er mooi aan vast, aan zo'n naam. Wat zegt een
naam over een karakter? En is naamgeving eigenlijk karaktergeving? Heeft
een oogstrelend piekhaarkelkje meer karakter dan een champignon? Heeft
een ooievaarsbekje meer karakter dan een tulp? Heeft een vliegend hert meer
karakter dan een eik? Heeft Sitting Bull meer karakter dan William? Waarom
hebben jouw ouders jou eigenlijk genoemd zoals jij heet? Hoe zou jij 'staan'
met een andere naam? En als iets geen naam heeft, bestaat het dan wel?
1 Houd over deze vragen een filosofisch kringgesprek.
2 Als je thuis bent, kun je nog eens doordenken over een geschikte naam
voor jezelf, als je dat leuk vindt. Of zoek je totemnaam op: totemzoeker.be.
Talent – Actuele opdracht leesvaardigheid – Weg met dat gezwam! – 2HVG