Preek over Johannes 9

Preek over Johannes 9
- Schildwolde, 24 februari 2013
- Kees van Dusseldorp
- Reminiscere: 2e zondag 40-dagen tijd
Liturgie:
Votum en groet
Ps.100:1,2
Wetslezing
Ps.27:1,3
Gebed
Gz.23
Lezen: Joh.9 – 6e wonderteken
Jes.42:14-20
Ps.146:3,6,8
Preek over Joh.9:39
Ld.168
Gebed
Collecte
Ld.297
Zegen
Gemeente van Christus,
** wil je Gods werk zien?
‘Kom en zie’. Zo heet een groep van vier grote pinkstergemeenten in de regio Rotterdam.
In hun diensten is veel te zien. En ze hopen dat mensen God zien. Als gereformeerde
kerk zouden wij niet zo snel voor ‘zien’ kiezen. Maar eerder voor horen. Kom en hoor.
Hoor het woord van God. Hoor de toezeggingen van het evangelie. Want wij hebben
meer op met horen dan met zien. Tenminste als het op geloof aankomt. We geloven de
persoon die ons iets vertelt. We accepteren een woord van een deskundige, omdat we
hem vertrouwen. Je gelooft wat de bijbel ons zegt, omdat de bijbel Gods woord is. Geloof
is een zekerheid, zonder dat je het ziet? Voor het zien moeten we toch wachten op het
eind van de tijd?
Tja en toch. We zouden ook wel graag iets willen zien. Iets zien van Gods werk. Iets zien
van Jezus. ‘Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad.’ Een lamp
voor je voet. Dat je kunt zien waar je vandaan komt en wat voor keuzen je moet maken.
Geloven en zien staan niet altijd haaks op elkaar. Grote mannen uit het oude verbond
hebben God gezien. Mozes, Jesaja, Daniel. En in zijn onderwijs zegt Jezus dat ieder die
Hem gezien heeft, God gezien heeft.
Kom en zie. Ik maak geen reclame voor pinkstergemeenten, maar ik wil wel graag
onderstrepen hoe belangrijk in het geloof ook het zien is. Gewoon zien met je ogen (daar
moeten we het over hebben), maar belangrijker nog is het figuurlijke zien. In onze taal
gebruiken we veel woorden die met zien te maken hebben. Wat is je zicht op de
financiele crisis? Hoe kijk je naar een man of een vrouw? Hoe zie je je zondag vandaag
verder voor je? Welke visie heb je op het werk van een kerkenraad? Hoe je kijkt bepaalt
veel van wat je ziet, hoe je je voelt en wat je gaat doen.
Een mooi voorbeeld maakte ik onlangs mee. Een vrouw zat behoorlijk in de knoop. Toen
ik haar opzocht praatte en praatte ze maar door. Ze hield niet meer op en vertelde van
alles. En op een gegeven moment zei ze: ‘Bedankt voor het gesprek. Het is me nu veel
duidelijker. Ik zie nu wat ik aan het doen ben. En ik heb een duidelijk beeld van wat ik
moet doen.’ Ik had niets hoeven zeggen. Ze kreeg inzicht, overzicht en uitzicht. En ze zag
er opgewekter en fitter uit. Zo belangrijk is het zien. Het figuurlijke zien.
Letterlijk zien. Figuurlijk zien. Tenslotte bestaat er ook nog geestelijk zien. Het zien van
Gods werk. Je kijk op je geloof, de kerk, en jezelf. Lichamelijke blindheid is erg. Het is
onvoorstelbaar hoe je je dan een weg in het leven moet zoeken. Figuurlijke blindheid is
een ellende. Dat je het overzicht kwijtraakt over je leven, niet meer ziet wat je aan het
doen bent, dat je je blinde vlekken niet onderkent. Maar geestelijke blindheid is een
ramp. En we hebben er allemaal van tijd tot tijd last van. Dat je haast niet meer ziet waar
het om gaat. Gods werk niet meer ontdekken kunt. Dat je wereld dicht zit. Dat je alleen
jezelf maar ziet. Wil je Gods werk zien? Wil je God zelf zien? Kom en zie!
** de ogen van Jezus <1>
De geschiedenis die we gelezen hebben, gaat om het zien. Ben je blind of ben je dat niet.
Wanneer ben je eigenlijk blind, en wat betekent dat? Ben je blind als je niets kunt zien,
zoals de bedelaar aan het begin van het verhaal? Of ben je blind als je je beide ogen
prima gebruiken kunt, maar toch niet ziet wie Jezus is, zoals de Farizeeen aan het eind
van het verhaal? Hoe leer je kijken met de ogen van Jezus?
Het is Jezus zelf die aan het blind-zijn een diepere betekenis geeft. Niet om de ellende
van echte letterlijke blindheid te negeren. Maar wel om de mensen een spiegel voor te
houden. En ons te leren hoe je de ogen alleen opengaan bij Hem. Daarom is dit ook zo’n
lang verhaal in de bijbel geworden. Misschien denk je: dat had toch veel korter gekund:
Jezus ziet een blinde man. Hij maakte hem beter en ging weer verder. Maar er is hier veel
meer aan de hand.
In deze geschiedenis gaat het om onze blindheid. En om ons zien. Wat wil je zien? En hoe
blind ben je eigenlijk? Hoeveel licht heb je voor ogen? Van tijd tot tijd zijn we behoorlijk
blind. Blind voor Gods werk. Maar ook blind voor het licht van de Here Jezus. Want we
weten soms niet hoe we kijken moeten. Hoe alles er door de ogen van de Christus uitziet.
Vooral hoe Hij kijkt naar de mensen.
Het begint al direct aan het begin. Daar begint al het wonder van het zien. Er was nogal
commotie ontstaan over de uitspraken van Jezus over zichzelf. Het had de Farizeeën zó
boos gemaakt, dat ze Hem in de tempel nog wilden stenigen. Maar Jezus wist
onopgemerkt uit de tempel te ontnappen. Hij vluchtte, trok zich terug. Maar in zijn
haastig vertrek zag Hij een man die vanaf zijn geboorte blind was. De man stelde geen
vraag. Hij riep Jezus niet aan. Die man zat er altijd. Niemand zag Hem. Maar Jezus wel,
ondanks wat Hij allemaal aan zijn hoofd heeft. De mensen om Hem heen zijn geen
anonieme nummers of aantallen. Er zijn voor Hem geen duizend gehandicapten, of
zoveel honderd zieken. Hij ziet er één, en nog één, onherhaalbaar, onverwisselbaar. Voor
de discispelen is die man een geval. Maar Jezus ziet een mens. Daar begint het wonder
van het zien. Het zien met de ogen van Jezus Christus. Hij ziet een mens. Durf je zo te
kijken? Ook in een massa mensen op station Groningen? Bij de hangplekken in
Hoogezand? Aan de andere kant van de vergadertafel? Jezus zag een mens.
** de ogen van Jezus <2>
Jezus kijkt anders dan wij. Dat blijkt ook al direct in het vervolg. Als de discipelen zien
dat Jezus zijn blik op die man vestigt, beginnen ze over hem te praten. Over zijn hoofd
heen: ‘Rabbi, hoe komt het dat hij blind was bij zijn geboorte? Wie is daar de oorzaak
van? Hebben zijn ouders gezondigd, of is het te wijten aan zijn eigen zonde?’ Het zal
maar over je besproken worden, terwijl je er zelf bij staat. Daar blijkt iets van de visie
van de discispelen op ziekte. Ziekte is gevolg van de zonde. De straf van God. Daar moet
een reden voor zijn. De Farizeeën denken later precies net zo. Als ze de man later, als hij
door Jezus genezen is, de tempel uitzetten en de toegang tot de synogoge verbieden,
zeggen ze: ‘Jij, sinds je geboorte al een en al zonde, wil jij ons de les lezen?’ Zo dachten zij
over het verband tussen ziekte en zonde. Trouwens, nog steeds ligt die gedachte niet
zover bij ons vandaan. Als het kwaad je treft, en steeds weer treft, dan is die vraag haast
niet meer weg te drukken: Wat doe ik fout? Waaraan heb ik dit te wijten? Of: waarom
overkomt mij dit? Waarom gaat het steeds fout? Ellende en ziekte zijn voor mensen
soms zelfs een aanleiding om te breken met het geloof in God.
De discipelen zagen die man eigenlijk niet. Ze zagen een geval – een zware aangeboren
handicap stelt voor moeilijke theologische vragen. Wie is de oorzaak van blindheid, als je
ermee geboren bent? Een interessante casus – als je zelf gezond bent. Een bekend
theologisch dilemma uit die tijd. Zoals elke cultuur z’n bekende top tien van theologische
vragen heeft. Bij de rafels van het systeem. Hier gebeurt het opnieuw: De ogen van Jezus
zijn anders. Jezus ziet niet alleen een mens, Hij kijkt ook anders naar deze ziekte.
Hij heeft deze ziekte niet vanwege zonde van hemzelf of zijn ouders, zegt Jezus. Er is een
andere reden voor zijn blindheid: Hij is blind omdat door hem Gods werk zichtbaar moet
worden. Zijn blindheid heeft niet zozeer een geestelijke oorzaak, als wel een geestelijk
doel. Jezus let niet op de schuld van de mens, maar op de kansen voor God. Hij
doorbreekt het denken in oorzaak en gevolg. Hij kijkt ook naar Gods kanten. Dat draait
de blikrichting om. Hij opent een ander perspectief. Dat geeft te denken.
Jezus spreekt over déze man in déze situatie. Bij het zichtbaar worden van Gods werk
gaat het ook duidelijk over de kracht en genezing door Jezus. Maar de manier waarop
Jezus het kijken naar de blindheid van de man omdraait, is wel veelzeggend. Ik zeg het
met de nodige schroom. Maar misschien kan het je helpen om anders te kijken naar
ziekte en leed. De gesloten horizon wordt opengebroken: er komt ruimte om te letten op
Gods liefde, je krijgt oog voor Gods werk en leert zoeken naar de mogelijkheden om God
te dienen ook met je handicap en in je leed. Welke kansen geeft dit voor Gods werk? Wie
zo kijkt, ziet andere dingen. Daarmee verandert ook je gevoel en je gedrag. Kijken met de
ogen van Jezus verandert je leven.
** Jezus is het licht voor de wereld
Zo begin je al iets aan te voelen wat Jezus bedoelt met: ‘Ik ben het licht voor de wereld.’
Zo presenteert Hij zichzelf. Licht heb je nodig om te kunnen kijken. Goed zicht kan niet
zonder goed licht. Maar andersom is het ook waar: door het licht ga je dingen zien. In
groen licht ziet alles er groen uit. In blauw licht, ziet alles er blauw uit. In het licht van
Christus ziet alles er christelijk uit. Je kijkt anders naar mensen: je ziet niet een geval,
maar een persoon. Je kijkt anders naar ziekte en leed: niet alles cirkelt om het leed, maar
je leert ook uitkijken naar wat God ermee gaat doen. Je kijkt anders naar je leven: bij zijn
licht kun je ontdekken welke weg de goede kant opgaat en welke weg niet. ‘Ik ben het
licht voor de wereld.’ Zonder zijn licht zie je echt niet goed.
Het is weer zo’n sterke uitspraak van Jezus. Vooral Johannes geeft ons die uitspraken
door. Mensen hebben brood en water nodig om te kunnen leven. Jezus zegt: ik ben het
brood des levens en het water des levens. Wie bij mij komt, zal nooit meer honger of
dorst hebben. Mensen hebben licht nodig om te kunnen leven. Niet voor niets was licht
het eerste dat God schiep met de schepping. Jezus zegt: Ik ben het licht voor de wereld.
Wie bij mij komt, zal nooit meer in het donker leven.
Zo’n grote uitspraak van Jezus klinkt een beetje overtrokken als het alleen om een
individuele genezing zou gaan. Dat geeft al aan, dat er meer aan de hand is. Dat is het
geval bij al de 7 wondertekenen die Johannes beschrijft. De genezing van de blinde heeft
een diepere betekenis. Voor Jezus staat de blindheid van de man model voor de
blindheid van de Joden. En zijn statement wordt dan ook een grote verkondiging.
‘Ik ben het licht voor de wereld, zolang ik in de wereld ben.’ Daar komt iets van urgentie
bij. We stevenen af op de nacht. En Jezus bedoelt zijn lijden en sterven. Maar dat is nog
niet zover. Het is alsof Jezus zegt: Nu kan ik nog wat doen. Nu is het licht nog zichtbaar.
Straks gaat het licht in de wereld uit. Heel letterlijk in de duisternis vanaf het kruis. Maar
nu nog niet. Er bestaat nu nog genezing van je blindheid. Laat je helpen, zoals deze man
geholpen moet worden. Je eigen duisternis kan worden doorbroken. Laat God in je leven
binnen. Hoe kijk je naar Jezus? Laat zijn licht in je leven schijnen! Het licht van zijn
wijsheid, liefde en genade.
** blinden worden ziende…
En Jezus spuugde op de grond. Hij kneedde wat modderdeeg, smeerde het op de ogen
van de blinde man en gaf hem de opdracht: ‘Ga je wassen in het badwater van Siloam,
dat gezondene betekent.’ De man ging naar Siloam. Jezus liep ondertussen weer verder.
De man waste zich, en toen hij terugkwam, kon hij weer zien. Maar Jezus zag hij nergens
meer. Een blinde wordt ziende.
Het wordt zo beknopt verteld. Maar er zit zoveel in. Heb je erbij stilgestaan, wat het voor
een blinde betekent om dwars door de stad op de tast naar het badhuis van Siloam te
gaan? Hoe het voor hem geweest is om die opgedroogde modder van zijn ogen te
wassen? Hoe hij geknipperd heeft met zijn ogen? Hoe hij zijn vingers ziet, en vervolgens
het water, het badhuis, mensen en kleuren? Hoe de wereld voor hem opgaat? Een
blindgeborene! Zoiets is nog nooit gebeurd!
Is het je opgevallen hoe Jezus als het ware eerst de blinde nog blinder maakt? Door dat
modderdeeg op zijn ogen te smeren, wordt zijn blindheid zichtbaar. De man wordt tot
een levend symbool voor de blinde joden. Maar deze blinde luistert wél naar de
opdracht om Jezus op zijn woord te vertrouwen. Hij loopt als aanklacht door de stad. Hij
laat zich zenden en bewijst daarmee zijn geloof in de belofte van Jezus.
Weet u dat Siloam in de voorliggende week van grote betekenis was in Jeruzalem? Ze
hadden net het Loofhuttenfeest gevierd. In die week werd het water altijd uit Siloam
gehaald. Normaal niet, maar tijdens het Loofhuttenfeest wel. Levend water uit Siloam
voor het altaar in de tempel. Als verbeelding van de profetiën van Ezechiel en Zacharia
over het levende water dat van Jeruzalem zou uitgaan. Naar dat Siloam stuurt Jezus de
blindgeboren man. Zodat duidelijk wordt dat het levende water van Jezus uitgaat.
Heb je je afgevraagd waarom Jezus modder maakt? Een aanraking of een woord was
toch ook voldoende geweest? Het heeft te maken met het uitdrukkelijk verbod onder de
Joden om op de sabbat deeg en andere substanties te kneden. Zoals het genezen van een
zieke die niet in levensgevaar is, op sabbat ook verboden was. Daarover ontbrandt dan
ook de strijd. Als Jezus op de sabbat iets kneedt en iemand geneest, maakt hij duidelijk
dat er hier sprake is van leven of dood. Juist in je kijk op Jezus Christus.
En is het je opgevallen dat Jezus vervolgens zelf tijdelijk uit beeld verdwijnt? De exblinde kan hem niet meer vinden. Maar ondanks dat Jezus zelf even achter de schermen
staat, komt er toch een beweging op gang. Een beweging waarbij mensen keuzes gaan
maken. Er ontstaat veel opschudding. Dit wonderteken heeft een deining die in de
hoofdstukken hierna nog voelbaar en hoorbaar wordt. Want als blinden ziende worden
… dan komt de vervulling van de profetiën wel heel dichtbij.
** Rondom Jezus komt het tot een beslissing
Terwijl Jezus er niet bij is, zie je de wegen uiteengaan. De blinde gaat steeds meer zien
en komt tot geloof. De joden willen steeds minder zien en sluiten zich af. Want rondom
Jezus komt het tot een beslissing. Het licht van de wereld is een genadig licht, voor wie
met het licht meekijkt. Maar het is een verblindend licht voor wie er tegenin kijkt. Bij
Jezus blijkt wie echt blind is en wie er goed gezien heeft.
Als de ex-blinde man weer terug komt, ontstaat er verwarring. Hoe moet je hier nu
tegenaan kijken? Wat zie je erin? Dat hangt ervan af hoe je kijkt en wat je wilt zien.
Welke bril zet je op? Eerst zijn het de buren, die het haast niet kunnen geloven. Dan zijn
het de Farizeeën die willen weten hoe het is gebeurd. Ze vragen de man zelf bovendien
naar zijn visie op zijn genezer. Omdat ze er niet aan willen, bevragen ze vervolgens zijn
ouders of het wel waar is dat deze man als blinde is geboren. Een geweldige reactie
trouwens van zijn ouders: ‘We weten dat hij onze zoon is, en we weten dat hij blind
geboren is. Verder weten we niets,’ voegen ze er wat angstig aan toe. Want een positief
woord over Jezus was al voldoende om buiten de synagoge gezet te worden. Dan roepen
ze de ex-blinde zelf weer terug voor een kerkelijk gesprek over hoe hij met zijn genezing
omgaat. Een prachtig staaltje van humor laat de bijbel hier lezen, als de man tegen de
Farizeeën zegt: ‘Waarom zagen jullie hier zo op door? Willen jullie soms discipel van
hem worden.’ Ronduit sarcastisch is zijn laatste opmerking: ‘Het is toch vreemd, dat juist
jullie niet snappen wie die Jezus is. Volgens de theologica moet Hij toch van God komen.’
Dan komt Jezus op het toneel en zoekt de man weer op.
‘Tot een oordeel ben ik in deze wereld gekomen,. Dan zullen zij die niet zien, zien en zij
die zien, zullen blind worden.’ Daar klinkt het scherpe spits van Jezus’ woord. Bij Hem
komt aan het licht wie er blind is en wie het licht in de ogen heeft. Letterlijk zegt Jezus:
tot een beslissing ben ik in de wereld gekomen. Het gaat niet om zíjn oordeel, maar om
de beslissing van de mensen. Rondom Jezus wordt duidelijk hoe het met hen zit. Blinden
worden ziende en zienden worden blind.
Dat gebeurt ook. Kijk maar naar de Farizeën, eerst is er nog verdeeldheid: ze kunnen het
wonderteken niet in een keer wegredeneren. Maar op een gegeven moment is het
helder. Wij weten dat deze mens een zondaar is, omdat hij het sabbatsgebod overtreedt.
Ze vinden geen argument om dat te bewijzen. Dan kiezen ze voor powerplay en gooien
de man eruit. Ze zijn volslagen blind geworden voor Jezus. Je ziet precies het
tegenovergestelde bij de man. Eerst heeft hij het over ‘iemand die Jezus heet’. Later zegt
hij: ‘Die man is een profeet.’ Dat ontwikkelt zich tot: ‘Die man komt van God’. En
uiteindelijk buigt hij het hoofd voor Jezus: ‘ik geloof Heer’. Deze blinde wordt ziende en
stap voor stap komt hij tot geloof. Zo gaan rond Jezus de wegen uiteen. Er komt
onderscheid.
** van geloof naar zien
Wil je zien wat het werk van God in deze wereld is? Wil je met de ogen van Jezus leren
kijken? En goed zicht krijgen op wie jezelf bent en wat er in je leven en je wereld aan de
hand is? Begin dan bij het licht voor de wereld. Het geloof in Jezus Christus opent je de
ogen. Geloof leert zien. Scherper en beter zien.
Hij leert je naar anders jezelf te kijken. Jezus is gekomen om mensen te helpen. Om hen
te redden. Zo leert hij je naar jezelf en naar anderen te kijken als mensen die geholpen
en gered moeten worden. Zonder het licht van de wereld blijf je in de duisternis. Dat
licht moet elke keer weer de duisternis verjagen en aan het licht brengen wat er in de
schaduw van je hart en de donkere kamers van je leven verborgen ligt.
Jezus leert ons anders naar zonde kijken. Eerst is het de blinde die voor zondaar wordt
uitgemaakt. Dan is het Jezus die als zondaar wordt neergezet. Maar uiteindelijk blijken
het de Farizeeën die in hun zonde blijven, omdat ze Jezus daarin niet toelaten.
Het geloof in Christus opent je de ogen. Je leert zien. En krijgt licht op je weg. Dan krijgt
alles een andere kleur. Je zonde wordt vergeven. Je tekort wordt aangevuld. Je werk en
leven krijgen zin. Je verlies wordt vergoed. Je verdriet wordt getroost. Je leed krijgt een
belofte. Je onzekerheid wordt vertrouwen. Zelfs de grens van de dood leer je zien als een
deur. Je ziet het werk van God. In Jezus het licht voor de wereld. Het genadige licht van
Jezus Christus. Open je ogen en kijk met dat licht mee! Met het licht van Jezus krijg je
inzicht, doorzicht, overzicht en uitzicht. Je zult God zien.
Amen