Onderzoek naar de belasting en ondersteuningsbehoefte van

Onderzoek naar de belasting en
ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers in
de gemeente Leeuwarden;
factsheet
April 2016
Inhoud
Inleiding ................................................................................................................................................... 3
Methode ................................................................................................................................................... 3
Resultaten................................................................................................................................................ 4
Achtergrondvariabelen ......................................................................................................................... 4
Belasting .............................................................................................................................................. 9
Ondersteuning of hulp bij uitvoeren of regelen van zorgtaken .......................................................... 11
Conclusie ............................................................................................................................................... 17
Literatuur................................................................................................................................................ 18
2
Inleiding
Vanaf 1 januari 2015 is de gemeente Leeuwarden verantwoordelijk voor de ondersteuning van
mantelzorgers op basis van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. In de nota Mantelzorg heeft de
gemeente Leeuwarden beschreven op welke wijze het mantelzorgbeleid wordt vorm gegeven. Doel is
om het de mantelzorgondersteuning zo optimaal aan te laten sluiten bij de wensen en behoeften van
mantelzorgers. De ambitie is om activiteiten te ontplooien die gericht zijn op het behoud of herstel van
de balans tussen draagkracht en draaglast.
De gemeente Leeuwarden heeft de ondersteuning van de mantelzorgers in handen gelegd van
Wellzo. Wellzo fungeert als vraagbaak voor mantelzorgers en professionals, als trainer voor de sociale
wijkteams en als een lokaal ‘kenniscentrum’ voor bovenwijkse activiteiten en vraagstukken. Hierin
kunnen zij zich laten ondersteunen door gemeentelijke, provinciale en landelijke koepelorganisaties,
zoals het Platform Vrijwillige Thuishulp, Mezzo en het Expertisecentrum Mantelzorg.
Om het beleid toekomstbestendig te maken en verder in te kunnen spelen op de wensen van
gebruikers wil de gemeente meer inzicht in de wensen en behoeften van mantelzorgers. Op verzoek
van de gemeenten Leeuwarden heeft de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Noord
Nederland in gezamenlijk overleg een onderzoeksopzet opgesteld.
Voor mantelzorg worden verschillende definities gehanteerd. Wij verstaan onder mantelzorg zorg die
wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe omgeving (SCP, 2010).
De indeling van dit factsheet is als volgt:
-1. Methode. We beschrijven op welke wijze het onderzoek is uitgevoerd en gaan in op de respons.
-2. Resultaten. We geven eerst een beschrijving van de achtergrondvariabelen ( o.a. sekse en
leeftijd). Daarna gaan we in op de ervaren belasting van mantelzorgers en de behoefte aan extra
ondersteuning.
-3. We eindigen met het trekken van een conclusie.
Methode
De mantelzorgers zijn benaderd middels een brief van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) aan
zorgbehoevenden die in 2014 in aanmerking kwamen om een mantelzorgcompliment te geven.
Daarnaast zijn mantelzorgers benaderd via de Dag voor de Mantelzorg op 8 november 2015 in de
Harmonie te Leeuwarden
Invulling van de enquête was mogelijk via Internet door gebruik te maken van SurveyMonkey
(https://nl.surveymonkey.com). Respondenten konden de enquête benaderen via de website van
Wellzo (http://www.wellzo.frl). Daarnaast bestond de mogelijkheid om via Wellzo een ‘hard copy’ van
de enquête aan te vragen en via een antwoordenvelop te retourneren. Dit resulteerde uiteindelijk in
een respons van 99 enquêtes via internet en 8 ingevulde ‘hard copys’. Dit brengt de totale respons op
107. De respons is representatief voor de mantelzorgers in Friesland. In de Conclusie komen we hier
op terug.
3
Resultaten
Achtergrondvariabelen
%
Uit de bovenstaande grafiek blijkt dat mantelzorg vooral verleend wordt door vrouwen en ouderen met
een netto-inkomen beneden de 1900 euro.
92% van de respondenten waren in Nederland geboren. De meeste respondenten woonden met
andere volwassene zonder kinderen thuis. Driekwart van de mantelzorgers woonde in Leeuwarden.
De meest respondenten in Leeuwarden kwamen uit Bilgaard (16%), Oud-Oost (13%) en
Cammingaburen (14%). De overige respondenten waren afkomstig uit Friesland.
4
%
Uit de bovenstaande grafiek blijkt dat meeste mantelzorgers meer dan 20 uur mantelzorg per week
geven, de zorg verlenen aan één persoon en de zorg al langer dan 5 jaar geven. Mensen met een
inkomen tot 1900 € geven vaker meer dan 20 uren mantelzorg in vergelijking met mensen met een
hoger inkomen.
5
De meeste zorgbehoevenden wonen elders. Zie de vorige grafiek.
Mantelzorgers zijn vooral partner of ouder van de zorgbehoevende:
6
Onderstaande grafiek laat zien dat de meeste zorgbehoevenden een lichamelijke beperking hebben.
Meerdere antwoorden mogelijk.
De meeste mantelzorgers bieden de zorgbehoevende gezelschap, troost en afleiding. Daarnaast
regelen mantelzorgers veelal geldzaken en geven begeleiding bij vervoer:
7
Meerdere antwoorden mogelijk.
Meerdere antwoorden mogelijk.
Driekwart van de zorgbehoevenden krijgt aanvullende professionele hulp. De bovenstaande grafiek
laat zien welke professionele hulp geboden wordt. De meeste verzorgende krijgen huishoudelijke en
persoonlijke verzorging. 87% van de mantelzorgers is tevreden tot zeer tevreden over de aanvullende
professionele hulp en ervaart de samenwerking als redelijk tot zeer goed.
Bijna de helft van de mantelzorgers kan de zorg niet met andere mantelzorgers delen. Mantelzorgers
delen de zorg het meest met broers en zussen. Driekwart van de respondenten die de zorg kunnen
delen, is hier tevreden tot zeer tevreden over.
8
Meerdere antwoorden mogelijk.
Belasting
De volgende grafiek laat zien welke invloed het verlenen van mantelzorg heeft gehad op andere
verplichtingen en op de vrije tijd van de mantelzorger.
%
Meerdere antwoorden mogelijk.
9
Meer dan een derde van de mantelzorgers geeft aan regelmatig tijd te kort te komen, te moe te zijn
om in de vrije tijd iets te ondernemen, moeite had om het huishouden te regelen en het werk minder
zorgvuldig gedaan te hebben. Hierbij deden zich geen opmerkelijke verschillen voor tussen de jongere
leeftijdsgroep (≤ 50 jaar) en de oudere groep (> 50 jaar).
%
Meerdere antwoorden mogelijk.
De bovenstaande grafiek geeft weer hoe de mantelzorgers de hulp hebben ervaren in de periode dat
de hulpbehoefte het grootst was. Meer dan de helft van de mantelzorgers geeft aan nooit vrij te zijn
van verantwoordelijkheden. De helft kon de situatie niet los laten. Bijna 40% voelde zichzelf erg
gebonden en vond altijd maar klaar te moeten staan. Hierbij deden zich ook geen opmerkelijke
verschillen voor tussen de jongere leeftijdsgroep (≤ 50 jaar) en de oudere groep (> 50 jaar).
Mate van belasting
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Geen
Licht
Matig
LWD
Ernstig
NL
Indien we de mate van belasting in ogenschouw nemen dat gebaseerd is op het totale aantal jaantwoorden bij ‘Invloed van verlenen van mantelzorg’ en ‘Ervaring met geven van hulp’ dan valt op dat
10
%
ongeveer een derde van de mantelzorgers geen belasting ervaart (landelijk 21%). Bijna een kwart
ervaart de belasting als ernstig (landelijk 19%).1
%
Een kwart van de mantelzorgers gaf aan dat hun gezondheid door het geven van hulp
achteruitgegaan is.
Ondersteuning of hulp bij uitvoeren of regelen van zorgtaken
Zoals onderstaande grafiek laat zien, geeft 13% van de mantelzorgers aan behoefte te hebben aan
extra ondersteuning of hulp bij het uitvoeren of regelen van zorgtaken. 39% heeft misschien
%
1
Boer de A., Oudijk, D., Timmermans, J., Pot, A.M. (2012), Ervaren belasting door mantelzorg;
constructie van de EDIZ-plus. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie (TGG), 2012, 43, 2: 77-88.
11
ondersteuning nodig. Meer dan de helft van de respondenten die geen extra ondersteuning nodig
hebben geven aan het zelf nog allemaal aan te kunnen of het zelf liever te regelen.
%
Bovenstaande grafiek laat zien dat de mantelzorgers die aangaven belast te zijn veel vaker aangeven
behoefte aan ondersteuning en hulp te hebben dan er geen behoefte aan te hebben.
De volgende grafieken laten zien aan welke vormen van ondersteuning en hulp mantelzorgers
behoefte hebben. De respondenten hadden de mogelijkheid om meerdere antwoorden aan te kruizen.
Aantal gegeven antwoorden
12
Wat betreft de behoefte aan informatie noemen de respondenten cursussen over financiële regelingen
en het aanbod van zorgvoorzieningen het vaakst.
Aantal gegeven antwoorden
Op het gebied van kortdurende ondersteuning geven de mantelzorgers het vaakst aan behoefte te
hebben aan ondersteuning door een vrijwillige aandachtscoach, contact met andere mantelzorgers,
ondersteuning bij het aanvragen van zorg en een persoonlijk gesprek met sociaal werker over ‘mijn
zorgen’.
Wat de behoefte aan langdurige ondersteuning betreft geven de mantelzorgers de voorkeur aan
langdurige ondersteuning door een vrijwiliger en huishoudelijke hulp voor zich zelf.
13
Wat betreft de behoefte aan vervangende zorg en respijt noemen de mantelzorgers vooral de
behoefte een aan persoonlijke logeervoorziening en een tijdelijk vrijwillige oppas.
Op het gebied van voorzieningen geven mantelzorgers het meest aan behoefte te hebben aan extra
voorzieningen zoals een rolstoel of een parkeerpas.
14
Bij de vraag welke instantie de gewenste ondersteuning zouden moeten regelen, verwijzen de
respondenten het meest naar familie/vrienden, de huisarts en het steunpunt Mantelzorg van Wellzo en
de wijk- of dorpenenteams.
Op de vraag welk bedankje de mantelzorger zou wensen namens de gemeente noemen de
respondenten vooral een tegoed of cadeaubon en het gratis meedoen aan een ontspannende
15
activiteit. In de categorie ’Anders’ verwijzen de respondenten 15 keer naar een vorm van materiële
ondersteuning, waarbij het voormalige Mantelzorgcompliment het meest genoemd wordt. Twee
respondenten verwijzen naar de geslaagde mantelzorg-dag.
16
Conclusie

De mantelzorgers die hebben meegewerkt aan dit onderzoek vormen een oudere groep die
voor driekwart bestaat uit vrouwen. We kunnen op basis van de verdeling van leeftijd en
sekse en vergelijking met ander onderzoek stellen dat deze groep representatief is voor
Friesland (GGD Fryslân & Partoer, 2008; GGD Fryslân, 2012).
 Bijna de helft van de mantelzorgers kan de zorg niet met andere mantelzorgers delen. Dit
stemt overeen met uitkomsten van ander onderzoek (SCP, 2013).
 Tweederde van de mantelzorgers geeft aan op enerlei wijze belast te zijn door de verleende
zorg op verschillende gebieden (van bijvoorbeeld nooit vrij te zijn van verantwoordelijkheden
tot de situatie niet los kunnen laten en regelmatig tijd te kort te komen). Dit blijkt ook onder
meer uit de Friese gezondheidsenquête uit 2012 waarin de helft van de mantelzorgers
aangeven enigszins tot zwaar belast te zijn (GGD Fryslân & Partoer, 2013). Bijna een kwart
ervaart de belasting als ernstig (landelijk 19%).
 Een kwart van de respondenten geeft aan dat hun gezondheid door het geven van hulp is
achteruitgegaan. Dit onderstreept de ervaren belasting van de mantelzorgers.
 De helft van de mantelzorgers geeft aan wellicht behoefte te hebben aan de ondersteuning
(13% respondeert met ‘Ja’; 39% met “Misschien”). Uit de Friese gezondheidsenquête komt
ook naar voren dat één op de tien mantelzorgers extra ondersteuning wil ontvangen (GGD
Fryslân en Partoer, 2013).
 De mantelzorgers geven aan op de volgende gebieden ondersteuning te wensen:
1. Informatie: financiële regelingen en zorgaanbod;
2. Kortdurende ondersteuning: hulp bij aanvragen van zorg, gesprek over zorgen met sociaal
werker;
3. Langdurige ondersteuning: ondersteuning van een vrijwilliger of huishoudelijke hulp;
4. Vervangende zorg en respijt: logeervoorziening voor de mantelzorger en oppas;
5. Voorzieningen: een rolstoel of een parkeerpas.
 Mantelzorgers wensen ondersteuning van familie/ vrienden, de huisarts, Wellzo, het wijkteam
of Amaryllis.
 Als gewenst bedankje kiezen de mantelzorgers het meest voor een materiële beloning van de
gemeente in de vorm van een cadeaubon.
17
Literatuur






18
GGD Fryslân & Partoer (2013). Hulp aan mantelzorgers. Factsheet.
http://www.friessociaalplanbureau.nl/nieuws/mantelzorg-zwaar-%C3%A9n-mooi
GGD Fryslân & Partoer (2013). Mantelzorgers en overbelasting. Bovenstaande link.
GGD Fryslân & Partoer (2008). Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot
de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. GGD Fryslân rapportage.
GGD Fryslân (2012). Gezondheidsmonitor 2012. GGD Fryslân rapportage.
SCP (2010). Mantelzorg uit de doeken. Sociaal en Cultureel Planbureau factsheet
SCP (2013). Informele zorg in Nederland; een literatuurstudie naar mantelzorg en
vrijwilligerswerk in de zorg.