Programmabegroting en -rekening

RAADGEVER
Programmabegroting en -rekening
De programmabegroting is het document waarin de voorgenomen gemeentelijke uitgaven en inkomsten bij elkaar worden
gebracht. De programmarekening wordt achteraf opgesteld.
Hierin wordt teruggekeken op welke wijze de begroting
werkelijkheid is geworden.
Hoe kunt u als raadslid sturen met de programmabegroting?
“Wij willen een rotonde op onze
drukke verkeerskruising. Daar kunt u
als raadslid toch geld voor zoeken in
de gemeentebegroting?”
Begrotingscyclus
De programmabegroting en -rekening maken onderdeel uit van een cyclus en kan er als volgt uitzien. Hier ziet u
schematisch de begrotingscyclus voor 2015.
Naast de begroting en jaarrekening zijn in deze cyclus ook een
(1) Kadernota
voorjaar 2014
(raad)
Kadernota en tweetal tussentijdse rapportages opgenomen.
Het vaststellen van de begroting en de jaarrekening door
de raad is opgenomen in de Gemeentewet. De gemeen-
(2) Begroting
voor 15-11-14
(bij wet bepaald)
teraad heeft een vrije keuze in het opstellen
van een Kadernota en een of meer tussentijdse
rapportages.
(5) Jaarrekening
voor 15-7-2015
(bij wet bepaald)
De raad heeft het budgetrecht. Budgetrecht is de
bevoegdheid om financiële middelen beschikbaar te
stellen. De programmabegroting is het document op
basis waarvan de raad het college machtigt (autoriseert)
om geld uit te geven. Ook stelt de raad vast op welke wijze
het geld moet worden besteed. Dit heet ook wel allocatie.
Januari
2014
(4) Achtmaandsrapportage
(raad)
(3) Driemaandsrapportage
(raad)
Besluit Begroting en Verantwoording (BBV)
De Gemeentewet stelt een aantal eisen aan de begroting en de jaarrekening: bijvoorbeeld voor welke datum ze
moeten zijn vastgesteld. De inhoudelijke regels waaraan de programmabegroting en programmarekening moeten
voldoen, staan in het BBV. Een aantal van de regels zijn:
• De begroting en de jaarrekening moeten worden ingedeeld in een aantal programma’s. De gemeenteraad bepaalt
het aantal en de naamgeving van de programma’s.
• In de begroting wordt de algehele financiële positie van de gemeenten beschreven. Deze beschrijving is voor de
raad van belang voor een goede oordeelsvorming over de inkomsten en uitgaven.
Programma’s in de begroting
Tussen gemeenten verschilt het aantal programma’s. Gemeenteraden onderscheiden soms meerdere programma’s met
als doel om het college scherper aan te sturen. De vraag is of dit verstandig is. Een college heeft namelijk bepaalde vrijheden nodig om de uitvoerende taak goed te vervullen. En daarbij komt, dat een keuze voor meerdere programma’s
sneller zal leiden tot financiële overschrijdingen of een afkeurende accountantsverklaring.
Controlevragen
Per programma moet de raad drie vragen in samenhang beantwoorden:
• Wat willen we bereiken?
• Wat gaan we daarvoor doen?
• Wat mag het kosten?
Deze zogenoemde W-vragen worden per programma beantwoord. Bij het beantwoorden van de laatste vraag: ‘Wat
gaat het kosten?’ kan blijken dat de voornemens te veel geld opslokken. De raad zal zich dan beraden op aanpassing
van de wensen of het vinden van extra budget buiten het programma.
In de jaarrekening gaat het om drie H-vragen:
• Heeft de gemeente bereikt wat zij wilde bereiken?
• Heeft de gemeente gedaan wat zij wilde doen?
• Heeft het gekost wat de gemeente dacht dat het zou kosten?
De antwoorden van het college op deze drie vragen geven de raad inzicht in de uitvoering van de begroting door het
college.
Raden hebben naast het kiezen voor meer programma’s ook andere mogelijkheden om voor het college de kaders aan
te scherpen. Dit kan bijvoorbeeld door binnen een programma een deelgebied (of product) aan te wijzen en hiervoor
de drie W-vragen apart in te vullen. Door het beter benutten van deze W-vragen, denk aan het toevoegen van de
vraag ‘En wanneer zijn we tevreden?’, kan de raad in ieder geval zijn kaderstellende en zijn controlerende rol verstevigen.
Paragrafen
Naast de programma’s moeten er minimaal zeven programmaoverstijgende paragrafen in de begroting en jaarrekening zijn opgenomen. Deze hebben betrekking op:
• Lokale heffingen
• Weerstandsvermogen
• Onderhoud kapitaalgoederen
• Financiering
• Bedrijfsvoering
• Verbonden partijen
• Grondbeleid
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
RAADGEVER
Een gemeenteraad kan ervoor kiezen extra paragrafen toe te voegen wanneer een onderwerp om extra aandacht
vraagt.
Keuzes van de raad
In veel gemeenten wordt voorafgaand aan de begroting een Kadernota opgesteld. De Kadernota wordt ook wel de
voorjaarsnota of perspectiefnota genoemd.
De raad heeft tijdens de bespreking van de Kadernota in het voorjaar veel invloed. Dit is het moment waarop de
eerste grote lijnen voor de begroting van het volgende jaar worden aangegeven. Dan kan de raad aangeven op welke
terreinen er meer moet worden gedaan (uitgegeven) en waar het eventueel minder kan. Vervolgens is het aan het
college om deze voorstellen van de raad uit te werken in de begroting die in het najaar wordt behandeld. Wanneer de
begroting in het najaar wordt behandeld, heeft de raad vaak weinig tijd en ruimte om nog veel te veranderen.
Doorgaans zal tijdens de begrotingsbehandeling blijken dat de wensen van de raad niet allemaal kunnen worden
gerealiseerd. In debat met elkaar moeten de verschillende partijen en het college er dan uitkomen.
Een ander belangrijk instrument voor de raad is de financiële verordening. In deze verordening stelt de raad op hoofdlijnen de spelregels voor het financieel beleid die aanvullend zijn op de landelijke kaders uit de Gemeentewet en het
BBV. (Zie ook de VNG Raadgever “De financiële verordening”.)
Tot slot
Zoals hierboven beschreven, spelen de documenten van de begrotingscyclus een hoofdrol bij het uitoefenen van de
kaderstellende en controlerende rol van de raad. Daarom is het voor elke raadslid belangrijk te weten hoe het begrotingscyclus werkt en welke instrumenten er zijn om invloed uit te oefenen.
Meer informatie
• www.vng.nl > Onderwerpenindex > Gemeentefinanciën > Accountantscontrole, Begroting & Verantwoording
• www.commissiebbv.nl
Deze raadgever is onderdeel van een reeks raadgevers over uiteenlopende onderwerpen. U vindt alle raadgevers op
www.vng.nl/raadsleden. Op deze pagina staan nog veel meer activiteiten en informatie speciaal voor raadsleden.
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
RAADGEVER