De ouderenzorg verdient beter!

HBO-VERPLEEGKUNDIGEN EN OUDERENZORG
De ouderenzorg verdient beter!
door Hanneke te Winkel
Differentiatie ouderenzorg
In 2003 kwamen Arcares (inmiddels ActiZ*) en de HBO-raad met elkaar overeen een differentiatie
ouderenzorg te ontwikkelen binnen de opleidingen Bachelor of Nursing (hbo-v). De inzet van hboverpleegkundigen in de ouderenzorg en in het bijzonder de verpleeghuiszorg was tot dan toe
minimaal. Er is de afgelopen jaren een kloof ontstaan tussen de complexiteit van de zorgvragen en
de kwantiteit en kwaliteit van het personeel.
De economische, sociale en medische druk van de toenemende veroudering van de bevolking en
veranderingen van zorgvisies, zorgvernieuwingsprocessen zoals ketenzorg, toenemende complexiteit
van zorgvragen, taakverschuivingen van artsen naar verpleegkundigen, projectmatig werken en
evidence based handelen vragen een andere inzet van middelen en medewerkers in de ouderenzorg.
Sinds september 2004 ligt de verpleeghuiszorg onder vuur. Vragen met betrekking tot kwaliteit van
de zorgverlening worden soms breed uitgemeten in de media.
Door al deze factoren werd zowel door de HBO-raad als door Arcares de noodzaak tot de
ontwikkeling van een differentiatie ouderenzorg binnen het hbo erkend.
Uitgangspunt voor de ontwikkeling is het competentieprofiel van de Verpleegkundige GerontologieGeriatrie (VGG). Dit competentieprofiel is door het NIZW ontwikkeld op basis van het boek “Met het
oog op de toekomst” (Pool e.a., 2001) waarin de kerncompetenties van de hbo-verpleegkundige
beschreven staan. Tegelijk met de ontwikkeling van dit competentieprofiel zijn in het land een
aantal pilotprojecten gestart. Het pilot-project VGG van de Academie Gezondheidszorg van de
Saxion Hogescholen dat in februari ’06 startte is er één van. De 4 hbo-v-studenten die daaraan
meededen zijn heel enthousiast over de mogelijkheden die hebben gekregen. Door de krachtige
leeromgeving en de onderlinge samenwerking loopt hun studie voorspoedig. In september ’07 zullen
we weer twee dergelijke projecten starten.
De animo van hbo-v studenten om te gaan werken of opgeleid te worden in de ouderenzorg is tot nu
toe niet groot. Voor een belangrijk deel is dit te wijten aan onvoldoende marketing op dit vlak,
waardoor de bekendheid met deze nieuwe richting nog onvoldoende is.
Gezien de vergrijzing en de verwachte vraag naar zorg in deze sector is het creëren van voor hboopgeleiden aantrekkelijke functies in de ouderenzorg echter een dringende noodzaak. “De
ouderenzorg verdient beter”, was dan ook de titel van de oratie van Jan Hamers toen hij in 2005
hoogleraar Verpleging en Verzorging van Ouderen werd in Maastricht. De ouderenzorg verdient
beter, in dubbele zin.
De Saxion Academie Gezondheidszorg Verpleegkundige Gerontologie-Geriatrie wil daar graag een
bijdrage aan leveren!
Maatschappelijke ontwikkelingen en de ouderenzorg
Vergrijzing en ontgroening en consequenties voor de zorg
De veranderende bevolkingsopbouw zal de komende jaren enorme consequenties voor de zorg
hebben. Er komen naar verhouding steeds meer ouderen (‘vergrijzing’ of ‘verzilvering’), er komen
naar verhouding meer hoogbejaarden (‘dubbele vergrijzing’) en het percentage jongeren -die de
zorgverleners voor ouderen moeten worden en mede voor financiering moeten zorgen- neemt af
(‘ontgroening’).
Gedownload van Ars GeriatriCare: http://www.geriatricare.tk
De dubbele vergrijzing betekent ook een toename van mensen met complexe
gezondheidsproblemen zoals bijvoorbeeld vormen van dementie. Nederland telt al ruim 300.000
mensen met dementie.
De kloof die ontstaan is tussen de complexiteit van de zorgvragen en de kwantiteit en kwaliteit van
de middelen en het personeel in de ouderenzorg vraagt om acties.
Zorgvisies zijn veranderd. In de huidige opvattingen is verantwoorde zorg afgestemd op de
individuele bewoner en diens naasten én houden de zorgverleners rekening met professionele
standaarden. In veel verpleeghuizen is gedegen beleid ontwikkeld in deze richting. In de praktijk
lukt het vaak niet dit te realiseren.
Noodzakelijke ontwikkelingen in de zorg
“Het verschil tussen zorgbeleid en dagelijkse zorgverlening leidt tot spanningen en wordt vaak als
een onoverbrugbare kloof ervaren. Hoeveel er ook geïnvesteerd wordt in het overbruggen van die
kloof, het lijkt te weinig op te leveren.” , schijven Pool en Schumacher in Rollen en competenties
van de hbo-verpleegkundige in het verpleeghuis (2006, p.22)
“ Naast …capaciteitsproblemen speelt ook een aantal interne oorzaken die meer te maken hebben
met het onvoldoende benutten van de competenties van medewerkers dan met de beschikbare
capaciteit.” (Ibid., p9-10)
In zijn oratie ‘Ouderenzorg verdient beter’ noemde Jan Hamers, bijzonder hoogleraar Verpleging en
Verzorging van Ouderen in Maastricht, als verbetergebieden:
Het primaire zorgproces, de praktijk:
De zorg verdient beter op het gebied van onderzoek en het gebruik van wetenschappelijke kennis.
De praktijk is nog vaak gebaseerd op ervaring, traditie, autoriteit, niet op beschikbare kennis en
evidentie.
De organisatie van zorg, het beleid
Ook organisatie en beleid zijn vaak gebaseerd op ervaring, traditie en autoriteit, niet op
beschikbare kennis en bewezen kennis.
Uit onderzoek kan blijken onder welke omstandigheden werkt iets wel of niet werkt. Daaruit is de
kans op succes van een bepaalde maatregel af te leiden.
Ook de visie op zorg en de organisatie ervan zouden veel meer met bewezen feiten onderbouwd
moeten worden.
Het is hierbij noodzakelijk dat goed toegeruste professionals de noodzakelijke veranderingen in de
praktijk begeleiden. Er zijn met name verpleegkundigen van niveau 5 nodig
We moeten zicht krijgen op wat we in het aanbod paraat moet hebben en dan per individu kijken
wat we in moeten zetten.
Ter aanvulling: de Groningse hoogleraar Joris Slaets pleit voor het in kaart brengen van
beschermende factoren en hulpbronnen van mensen en het versterken van deze, naast uiteraard
aandacht voor risicofactoren en preventie. (Bron o.a. mondelinge mededeling, 2005)
Daarnaast verdient de ouderenzorg volgens Hamers beter met betrekking tot de publiciteit.
Publiciteit
Problemen met betrekking tot kwaliteit van de zorgverlening worden soms breed uitgemeten in de
media. Negen van de tien bewoners is tevreden, constateerde het Sociaal Cultureel Planbureau in
december 2005 (www.scp.nl) Een dergelijk bericht krijgt in de media weinig aandacht, incidenten
en misstanden in de ouderenzorg des te meer., met alle gevolgen van dien voor het zelfvertrouwen
Gedownload van Ars GeriatriCare: http://www.geriatricare.tk
van medewerkers in de ouderenzorg en de aantrekkelijkheid van het werkveld.Die negatieve spiraal
zou doorbroken moeten worden.
Naast meer evenwichtige publiciteit is emancipatie van het werkveld belangrijk.
Academisering van de zorg en (praktijk)onderzoek
Hamers en anderen pleiten voor academisering van de ouderenzorg die er toe kan leiden dat de zorg
zo veel als mogelijk is gebaseerd op onderzoeksresultaten met bewezen werkzaamheid en dat die
kennis zo breed mogelijk verspreid wordt binnen de praktijk.
De wisselwerking tussen onderzoek en praktijk kan bevorderd worden door onderzoekers die met
één been in de praktijk staan. (Bronnen: Van de Pasch (2005) en een artikeltje in NRC van 30 1 ’06)
Naast wetenschappelijk onderzoek kan ook praktijkonderzoek, zoals dat door hbo-verpleegkundigen
kan worden uitgevoerd een belangrijke bijdrage leveren.
Taakherschikking
In ‘Een nieuwe verpleegkundige in het verpleeghuis’ (2004) concluderen Schumaker en Pool dat
consequente taakherschikking van verpleeghuisarts naar verpleegkundige de sleutel is tot
verbetering. Schumacher: “Daar waar de ‘trap’ van arts, verpleegkundige en verzorgende goed is
ingevuld, verbetert de totale zorg. Eigenlijk zo logisch.”
Ook Prismant heeft recent onderzoek gedaan. ‘Taakdelegatie van verpleeghuisartsen’ beschrijft de
kwaliteitswinst die optreedt als de arts de verantwoordelijkheid voor (delen van) het behandel- en
zorgbeleid en de coördinatie van zorg overdraagt aan praktijkverpleegkundigen, geriatrisch
verpleegkundigen of Nurse Practitioners. Een win-win-situatie voor een ieder, concludeert het
rapport. Verpleegkundigen worden aangesproken op hun professionaliteit, hebben meer
carrieremogelijkheden en een duidelijke eigen positie, terwijl de verpleeghuisarts zich op de
medische kerntaken kan richten. Dit leidt tot een interessantere werkplek voor beiden, met als
resultaat een toestroom van beide professies, zo is de hoop.
Tenslotte bepleit ook de NVVA (Vereniging van Verpleeghuisartsen) de ‘terugkeer’ van
verpleegkundigen naar de verpleeghuizen. (Zie ook Nuijens, Schoof, Smid, 2004)
Ouderenartsen
Er zijn diverse plannen om de functie van verpleeghuisarts door te ontwikkelen tot ouderenarts.
“Deze ouderenarts richt zich op medische behandeling van zorgvragers met complexe problematiek
ongeacht hun verblijfsomgeving. Gevolg hiervan is dat de muren van de organisatie virtueel worden;
de organisatie raakt hecht verankerd in een nieuwe lokale structuur van gezondheidszorg voor
ouderen. Kenmerkend hierbij is, dat de eerste- en tweedelijnsgezondheidszorg in organisatorische
zin aan elkaar gekoppeld worden in een lokaal gezondheidscentrum door het samenbrengen van
huisarts en ouderenarts, het toepassen van taakherschikking met gebruikmaking van hboprofessionals, het gericht inzetten van aanvullende diensten en bedrijfsmatige ondersteuning vanuit
een tweedelijnscentrum V&V, eventueel uit te breiden met andere dienstverleners, bijvoorbeeld
het ziekenhuis.” ( Nuijens, Schoof, Smid, 2004)
Hbo-v-ers nodig
Zoals boven beschreven wordt in het kader van taakherschikking de functie van de hbo-opgeleiden
in de ouderenzorg genoemd als een belangrijke randvoorwaarde om door de verpleeghuisarts /
ouderenarts gedelegeerde taken uit te voeren. De hbo-opgeleide verpleegkundige wordt door zowel
de zorginstelling als de opleiding gezien als de beste optie hiervoor. Ook de Advanced Nursing
Practitioner speelt bij deze taakherschikking een rol.
“De complexiteit van het gedrag en de situatie van de cliënt vragen om meer verpleegkundige
deskundigheid, zowel ter verlichting van het takenpakket van de arts, als ter ondersteuning van de
verzorgenden.” (Pool en Schumacher, 2006, p.30)
“ Artsen gaven aan dat taakherschikking van arts naar verpleegkundige mogelijk is op het gebied
van preventie, acute eenvoudige medische handelingen en het toezicht op zorgbeleid.” (Pool &
Schumacher, 2005,p.39)
Gedownload van Ars GeriatriCare: http://www.geriatricare.tk
“Taakherschikking …kan alleen gerealiseerd worden als het past binnen het instellingsbeleid.
Daarvoor moet een nieuwe verpleegkundige functie gecombineerd worden met een afgewogen
pakket voor artsen en voor verzorgenden van alle niveaus.” (idem,p. 40) Taakherschikking van arts
naar verpleegkundige heeft kwantitatieve voordelen omdat het kan leiden tot verlichting van het
takenpakket van de arts. In kwalitatief opzicht is taakherschikking een goede optie om de
deskundigheid van de verzorgenden te bevorderen.” (idem, p.40)
AGZ Saxion en ouderenzorg,
De Academie Gezondheidszorg biedt via de vernieuwde differentiatiefase studenten volop
mogelijkheden zich te profileren op het gebied van de ouderenzorg. Onder andere de minor
“Ouderenvraagstukken’ biedt hiervoor goede mogelijkheden.
Voor het Kenniscentrum Zorg en Welzijn van de Saxion Hogescholen zijn zowel ‘Ouderenzorg’ ,
‘Palliatieve Zorg’, ‘Zorg voor Chronisch Zieken’ en ‘Zorg en Wonen’ als ‘Zorg en technologie’ en
‘Zorg en Ondernemen’ speerpunten voor de komende jaren.
Noot
*Arcares, de branche-organisatie voor verpleeg- en verzorgingshuizen, is inmiddels gefuseerd met de
thuiszorg. De nieuwe organisatie heet Acti-Z.
Acti-Z geeft een digitale nieuwsbrief uit over allerlei ontwikkelingen op het gebied van zorg en
wonen.
website: http://www.acti-z.nl/
Literatuur
1. HBO-raad en NIZW Competentieprofiel Verpleegkundige Gerontologie-Geriatrie
2. Nuijens,J.M., Schoof,P. en Smid,J. (2004) De functie medische behandeling in de
ouderenzorg. Evaluatie van strategische opties voor verpleeghuizen.
Studie in het kader van de TIAS-leergang “Strategie en Management van Organisaties in de
Gezondheidszorg”.
3. Pasch T. van de, (2005), De ouderenzorg verdient beter.
Interview met J.Hamers, hoogleraar Verpleging en Verzorging van Ouderen,
in: TVZ 2005, nr.11, p. 22-24.
4. Pool, A.., Pool-Tromp, C., Veltman-van Vugt, F. & Vogel, S. (2001). Met het oog op de
toekomst. Rotterdam: Hogeschool Rotterdam en NIZW.
5. Pool,A. en Schumacher,J. (2006) Rollen en competenties van de hbo-verpleegkundige in het
verpleeghuis. Vernieuwing van professionele verpleeghuiszorg. Utrecht, Uitgeverij Lemma/
NIZW
ISBN 90 5931 4042
6. Schumacher,J. en Pool,A. (2004) Een nieuwe verpleegkundige in het verpleeghuis NIZW
Zorg, juni 2004
Gedownload van Ars GeriatriCare: http://www.geriatricare.tk