Brochure `Ongewenst gewichtsverlies bij ziekte`

‘Ongewenst gewichtsverlies bij ziekte’
Inleiding
Onderzoek heeft aangetoond dat 7% van de poliklinische patiënten ondervoed is. Van ondervoeding
is sprake wanneer ten gevolge van ziekte een tekort aan energie, eiwitten of andere voedingsstoffen
optreedt wat kan lijden tot ongewenst gewichtsverlies.
Deze folder is geschreven om ondervoeding in een vroegtijdig stadium te herkennen en u te helpen
een optimale voeding te kiezen. Want tijdige herkenning en een juiste voeding kan ondervoeding
(gedeeltelijk) voorkomen en daarmee de nadelige effecten voor het lichaam.
Wanneer is er sprake van ondervoeding bij ziekte?
Ondervoeding bij ziekte is een tekort voor het lichaam aan energie, eiwitten of eventuele
voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen. Dit tekort kan leiden tot ongewenste effecten zoals
ongewenst gewichtsverlies, verlies van spieren en het verminderd functioneren van het lichaam.
Waarom is ondervoeding een probleem?
Misschien ervaart u enkele kilogrammen gewichtsverlies als positief. Toch is gewichtsverlies tijdens
ziekte niet wenselijk. Verlies van lichaamsgewicht tijdens ziekte betekent namelijk niet alleen verlies
van vet, maar vooral verlies van lichaamscellen, spieren en organen. Dit wordt de vetvrije massa
genoemd. Verlies van vetvrije massa gaat onder andere samen met een slechtere wondgenezing,
meer infecties, een verhoogde kans op complicaties na een behandeling en / of operatie, het minder
goed verdragen van een behandeling en u minder goed voelen.
Hoe is ondervoeding te herkennen?
In Nederland spreken we van ondervoeding wanneer u;
 ongewenst meer dan 10% lichaamsgewicht verliest in 6 maanden
of ongewenst meer dan 5% lichaamsgewicht verliest in 1 maand. Zie verder in deze folder.
en/of
 een BMI heeft kleiner dan 18.5 en jonger bent dan 65 jaar
of een BMI heeft kleiner dan 20.0 en ouder bent dan 65 jaar.
De BMI (Body Mass Index) geeft u een aanwijzing of u een goed lichaamsgewicht heeft bij uw lengte.
De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilogrammen te delen door de lengte in meters x
de lengte in meters. U kunt uw BMI controleren aan de hand van de lijst verder in deze folder.
Omdat daling van het lichaamsgewicht een grote rol speelt bij ondervoeding is het wenselijk uw
lichaamsgewicht wekelijks te controleren op een vast moment op de dag, bij voorkeur voor het ontbijt,
op dezelfde weegschaal en met dezelfde kleding. Noteer uw lichaamsgewicht op onderstaande lijst.
Overzicht gewichtsbeloop:
Datum:
Lichaamsgewicht in kilogrammen:
Juiste voeding
Drinken en eten vormen de eerste levensbehoeften van de mens. Hiermee wordt het lichaam voorzien
van vocht en voedingsstoffen die nodig zijn om het goed te laten functioneren. Tijdens ziekte is de
aandacht vooral gericht op eiwitten om het verlies van de vetvrije massa zoveel mogelijk tegen te
gaan. Eiwitten zijn de bouwstoffen voor onze lichaamscellen, spieren en organen.
Het is aan te bevelen ruim gebruik te maken van voedingsmiddelen rijk aan eiwitten.
Dierlijke producten zoals vlees, vis, kip, gevogelte, melk, karnemelk, yoghurt, vla, pap, kwark,
(smeer)kaas en ei zijn rijk aan eiwitten. Maar ook tahoe, tempé, vegetarische vleesvervangingen en
peulvruchten (zoals witte en bruine bonen) bevatten veel eiwitten.
Probeer per dag minimaal gebruik te maken van 1 gram eiwitten per kilogram lichaamsgewicht. Dus
als u 70 kg weegt heeft u per dag tenminste 70 gram aan eiwitten nodig. Een persoon van 60 kg zou
dagelijks minimaal 60 gram eiwitten moeten eten. Om uw dagelijkse eiwitinname te controleren kunt u
gebruik maken van het onderstaande overzicht.
Wanneer u om medische redenen een eiwitbeperkt dieet volgt, kunt u uw arts vragen om een
verwijzing naar de diëtist om uw dieet (tijdelijk) aan te passen.
Overzicht met meest eiwitrijke producten:
Voedingsmiddel:
Portie vlees, vis, kip of gevogelte
1 glas of schaaltje melk, karnemelk, yoghurt, vla of
pap
1 schaaltje kwark
1 plak kaas
1 plak vleeswaren
1 gekookt of gebakken ei of 1 omelet
Portie tahoe of tempé
3 opscheplepels gare peulvruchten
Portie vegetarische vleesvervanging
grammen / ml
100 gram rauw
75 gram gaar
150 ml
Grammen eiwitten
20 gram eiwitten
150 ml
20 gram
20 gram
50 gram
100 gram
150 gram
100 gram
15 gram eiwitten
5 gram eiwitten
4 gram eiwitten
7 gram eiwitten
12 gram eiwitten
12 gram eiwitten
16 gram eiwitten
5 gram eiwitten
In een advies gezonde voeding wordt aanbevolen dagelijks 2 ons groente en 2 stuks fruit te eten.
Tijdens ziekte zijn groente en fruit minder belangrijk. De eiwitrijke producten spelen de hoofdrol!
De invloed van ziekte op uw voedselinname
Uw ziekte en / of behandeling kunnen de eetlust en smaak beïnvloeden. Dit kan de voedselinname
moeilijk maken. Maar ook pijn en angst kunnen een rol spelen evenals diarree, misselijkheid, braken
en het gebruik van medicijnen.
Het is belangrijk u te realiseren dat voldoende eten en drinken door veel aspecten kan worden
beïnvloedt.
Voldoende lichaamsbeweging
Een optimale voeding alleen kan ondervoeding niet voorkomen of herstellen. Hierbij kan de ziekte een
rol spelen maar ook onvoldoende lichaamsbeweging.
Niet bewegen zorgt ervoor dat de spieren in het lichaam in omvang afnemen.
Om uw spiermassa zoveel mogelijk te behouden is het wenselijk elke dag te bewegen voor zover uw
ziekte en situatie dit toelaten.
Het vervolg
Probeer gedurende uw behandeling of tot uw operatie een voeding met voldoende eiwitrijke
voedingsmiddelen te eten, uw gewicht stabiel te houden, uw BMI boven de 18.5 respectievelijk 20.0 te
houden en voldoende te bewegen.
Wanneer u ongewenst afvalt, het niet lukt dagelijks voldoende eiwitten te gebruiken of als u
problemen ervaart rond de voeding, kunt u uw arts vragen om een verwijzing naar de diëtist.
Bij eventuele vragen over voeding kunt u uw specialist om een verwijzing vragen voor de diëtist.
Wanneer dreigt ondervoeding?
Er is sprake van meer dan 10%
gewichtsverlies als u 6 maanden geleden het
onderstaande gewicht had
Er is sprake van meer dan 5%
gewichtsverlies als u 1 maand geleden het
onderstaande gewicht had
50
55
52,5
52
57,2
54,6
54
59,4
56,7
56
61,6
58,8
58
63,8
60,9
60
66
63
62
68,2
65,1
64
70,4
67,2
66
72,6
69,3
68
74,8
71,4
70
77
73,5
72
79,2
75,6
74
81,4
77,7
76
83,6
79,8
78
85,8
81,9
80
88
84
82
90,2
86,1
84
92,4
88,2
86
94,6
90,3
88
96,8
92,4
90
99
94,5
92
101,2
96,6
94
103,4
98,7
96
105,6
100,8
98
107,8
102,9
Uw huidige gewicht
in kg
100
110
105
Rekenvoorbeeld: Mijnheer de Boer weegt nu 66,5 kg. Hij is de laatste 6 maanden 12 kg afgevallen. Hij woog altijd 78,5 kg.
Dit gewichtsverlies overschrijdt de 10%. Mijnheer de Boer is ondervoed op grond van zijn gewichtsverlies.
Overzicht BMI 18.5 (voor personen tot 65 jaar) en BMI 20 voor personen ouder dan 65 jaar
Berekening minimaal lichaamsgewicht in kilogrammen bij lichaamslengte in meters²
Uw lengte in meters
Uw minimale gewicht in kilogrammen bij
deze lengte
= BMI 18.5
Uw minimale gewicht in kilogrammen bij
deze lengte = BMI 20
1,50
41,6
45,0
1,55
44,5
48,5
1,60
47,4
51,2
1,65
50,4
54,5
1,70
53,5
57,8
1,75
56,7
61,3
1,80
60,0
64,8
1,85
63,3
68,5
1,90
66,8
72,2
1,95
70,4
76,1
Indeling BMI bij volwassenen tot 65 jaar en tweede kolom voor volwassenen ouder dan 65 jaar
BMI
Classificatie
BMI
Classificatie
<18.5
18.5 - 24.9
25 - 29.9
>30
ondergewicht
normaal gewicht
overgewicht
obesitas
<20,0
20,0-24,9
25-29,9
>30
Ondergewicht
Normaal gewicht
Overgewicht
obesitas
Rekenvoorbeeld 1: De lengte van mevrouw de Jager (55 jaar) is 1.78 meter en ze weegt nu 56,5 kg. Haar BMI bedraagt 17,8.
Aanzienlijk minder dan de minimale BMI van 18.5. Mevrouw de Jager is ondervoed op grond van haar BMI.
Rekenvoorbeeld 2: De lengte van mijnheer ter Voort (70 jaar) is 1.76 meter en hij weegt op dit moment 67,4 kg. Zijn BMI
bedraagt 21,7.
Meer dan de minimale BMI van 20. Mijnheer ter Voort is niet ondervoed op grond van zijn BMI.