Attitudes en gedrag KHKempen

Attitudes en Gedrag:
een LAT-relatie?
een echtpaar?
Prof. Dr. Eddy Van Avermaet
K.U.Leuven
Aandacht voor attitudes in de lerarenopleiding
Waarom?
- Attitudes van de te vormen leerkrachten
- Attitudes van de leerlingen die zij zullen vormen
Met als einddoel:
via attitudes een invloed uitoefenen
op het gedrag van leerkrachten en van leerlingen
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
2
Structuur van de uiteenzetting:
Attitudes:
- wat zijn dat?
- hoe worden ze gevormd en veranderd?
Attitudes en gedrag:
- een verband of niet?
- wanneer een verband?
- wanneer geen verband?
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
3
Attitudes
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
4
Wat is een ‘attitude’?
Twee op het eerste gezicht verschillende betekenissen:
- Attitude als persoonseigenschap:
vb. leergierigheid, zin voor samenwerking, flexibiliteit
- Attitude als positieve of negatieve houding tegenover:
vb. pro of contra legalisatie van illegale inwijkelingen
Verschillend of niet?
Een leergierige attitude is een positieve houding tegenover
leergierigheid als waarde
Daarom:
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
5
Wat is een ‘attitude’?
Definitie uit de sociale psychologie:
Een attitude is:
een evaluatieve (positief of negatief)
ingesteldheid/houding tegenover iets of iemand
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
6
Verwerving en verandering
van attitudes
Meerdere processen:
- Informatie over het attitude-object (positieve/negatieve)
- Gedrag dat men zelf stelt
- Bekrachtiging door de omgeving
- Sociale beïnvloeding (overreding)
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
7
Sociale beïnvloeding van attitudes
“Wie zegt wat”?
Wie: de bron van de boodschap
- geloofwaardigheid
- deskundigheid
- identificatie met de bron
Wat: de aard van de boodschap
- krachtige versus zwakke argumenten
- tweezijdige versus eenzijdige argumentatie
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
8
Oppervlakkige of diepe invloed
Centrale of perifere route naar overtuiging (Petty)
Perifere route:
- weinig aandacht voor de inhoud van een boodschap
- wat telt is bv. van wie ze komt
- wordt gemakkelijk ongedaan gemaakt
Centrale route:
- veel aandacht voor de inhoud van de boodschap
- wat telt is de logica van de argumentatie
- wordt niet gemakkelijk ongedaan gemaakt
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
9
Oppervlakkige of diepe invloed
Determinanten van de keuze perifeer/ centraal?
- Motivatie om aandacht te besteden aan het onderwerp
- Mogelijkheid om aandacht te besteden
Bij meer motivatie en mogelijkheid: centrale verwerking
Bij minder motivatie en mogelijkheid: perifere verwerking
cf. impact van een docent/leraar:
- ‘bijbrengen van een leerhouding’
- ‘bijbrengen van in intrinsieke interesse’
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
10
Oppervlakkige of diepe invloed
Onderzoeksillustratie (Petty)
Topic:
‘attitude tegenover een uitgebreid eindexamen’
Variatie in aanbieding van overredende boodschap:
-
Persoonlijke relevantie (motivatiefactor)
Deskundigheid van de bron (perifere variabele)
Zwakke of sterke argumenten (centrale variabele)
Meting:
- Mate van instemming met de boodschap
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
11
Onderzoeksillustratie (Petty)
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
12
Attitudes en Gedrag
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
13
Attitudes en gedrag
Waarom wordt zoveel belang gehecht aan attitudes?
Onderstelling:
- Het geloof dat attitudes en attitudeverandering de weg
effenen voor gedrag en gedragsverandering.
- Wil je gedrag zien ontstaan of veranderen, zorg dan voor
de juiste attitude/mentaliteit.
- Mentaliteitswijziging is de sleutel tot gedragsverandering
- Wil je ‘de buitenkant’ van mensen veranderen, verander
dan eerst ‘de binnenkant’!
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
14
Attitudes en gedrag
De onderstelling is, hoe nobel ook, zeker naïef.
- Vaak stellen mensen gedrag dat niet ‘past’ bij hun
attitude of dat je op grond van de attitude niet verwacht
- Onderzoek staaft dit
Moeten wij dan ons geloof in het belang van attitudes
opgeven?
- Onderzoek heeft geprobeerd de voorwaarden te
preciseren waaronder attitudes gedrag wel beïnvloeden
- En toch blijft er een ‘maar’!
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
15
Attitudes en gedrag
Wanneer hebben attitudes wel een invloed?
- Attitudes die gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen
- Attitudes die verbonden zijn met belangrijke waarden
- Attitudes die saillant worden gemaakt in een
gedragssituatie
- Attitudes die specifiek zijn ten overstaan van een
specifiek gedrag
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
16
Attitudes en gedrag
Maar … en ter relativering
- Wat is de praktische draagwijdte van de vaststelling dat
de relatie tussen attitude en gedrag wel opgaat als
beide zich situeren op een vergelijkbaar niveau van
specificiteit?
Men wil toch ‘algemene’ attitudes vormen met
relevantie voor veel gedragingen.
- Klopt het wel dat attitudes rond belangrijke waarden wel
gedrag beïnvloeden?
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
17
Attitudes en gedrag
Belangrijke waarden en attitudes:
- Medemensen in nood verdienen hulp
- Medemensen moet je met respect behandelen en niet
pijnigen
- Betoon respect voor publieke ruimtes waarvan ook
anderen gebruik maken
- Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang
Handelt men daarnaar?
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
18
Hulp in nood
Zou jij iemand helpen die in nood is?
Onderzoek (Darley en Batson):
Helpen seminaristen iemand in duidelijke nood?
Is hun ‘attitude’ relevant als gedragsdeterminant?
Predikt over
Tijdsdruk
laag
Tijdsdruk
medium
Tijdsdruk
hoog
Samaritaan
Priestertaak
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
19
Hulp in nood
Zou jij iemand helpen die in nood is?
Onderzoek:
Helpen seminaristen iemand in duidelijke nood?
Is hun ‘attitude’ relevant als gedragsdeterminant?
Predikt over
Tijdsdruk
laag
Tijdsdruk
medium
Tijdsdruk
hoog
Gemiddelde
hulpscore
Percentage
helpers
Samaritaan
3.8
2.0
1.0
2.3
53%
Priestertaak
1.7
1.7
0.5
1.3
29%
Gemiddelde
score
3.0
1.8
0.7
Percentage
helpers
63%
45%
10%
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
20
Je zal geen mensen pijnigen
Zou jij iemand pijnigen die het uitschreeuwt
van pijn en die de pijn niet verdient?
Onderzoek van Milgram
Mensen pijnigen anderen op bevel!
Waarom?
- de rol van situationele factoren
- sadisten?
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
21
Respect hebben voor publieke ruimtes
Hou je publieke ruimtes waarvan ook anderen
gebruik maken rein en proper?
Openbare toiletten
Vaak zorgeloos gebruikt en achtergelaten
Hoe beïnvloeden?
Via een oproep tot de gepaste mentaliteit?
… of via een situationele weg?
de mirakelvlieg!
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
22
Samenwerking is belangrijker dan
eigenbelang
Iedereen is het er over eens dat een coöperatieve
attitude beter is dan een individualistische attitude.
Blijkt dit ook uit gedrag?
…. Mijn klasdemonstratie: bijdragen tot een publiek goed!
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
23
Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang
Een beslissingssituatie voor 10 deelnemers
Informatie vooraf:
- Elk krijgt een waardebon van 5 euro (inwisselbaar voor geld)
- Elk kiest individueel om de bon te behouden (X) of bij te dragen (Y)
- Bijdragen ‘kan’ leiden tot een extra opbrengst (bonus) van 10 euro voor allen
voorwaarde: ≥ 6 personen moeten bijdragen
- De eigen bijdrage is ‘verloren’ indien <6 personen bijdragen
Beslissings- en uitbetalingsprocedure
- Elk kiest individueel en schriftelijk (= anoniem)
- Na mededeling van het globale resultaat en zonder mee te delen wie welke
keuze maakte, volgt de individuele uitbetaling.
Aantal
bijdragers
opbrengst voor
wie bijdraagt
opbrengst voor
wie niet
bijdraagt
< 6 personen
0 euro
5 euro
≥ 6 personen
10 euro
15 euro
Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang
Aantal
bijdragers
opbrengst voor
wie bijdraagt
opbrengst voor
wie niet
bijdraagt
< 6 personen
0 euro
5 euro
≥ 6 personen
10 euro
15 euro
Typisch resultaat:
<6 bijdragers (onder anonimiteitsvoorwaarden)
Waarom?
-
Uit winstbejag (free riding), erop hopend dat voldoende anderen
bijdragen
Uit vrees dat onvoldoende personen bijdragen
Attitudes en gedrag
De moraal van het verhaal:
- Attitudes zijn dus zeker niet de enige determinant van
gedrag, zelfs niet als het om ‘belangrijke’ attitudes gaat.
- De rol van (sociale) omgevingsfactoren is groot.
Dus:
- Enige nederigheid over de interne sturing van gedrag is
wenselijk.
Er lessen uit trekken naar vorming toe
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
26
Attitudes en gedrag
Welke lessen?
- Er zich bewust van zijn dat wat men als vormer van
leraars of als vormer van leerlingen nastreeft uiteindelijk
niet attitudevorming is maar gedragsvorming.
- Gedragsvorming komt gemakkelijker tot stand via
positieve of negatieve bekrachtiging voor gewenst
gedrag dan via ‘mentale’ beïnvloeding.
(ironische) noot:
hetzelfde geldt natuurlijk voor gedrags-’mis’-vorming
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
27
Terug naar het begrip ‘attitude’
Nog een doordenkertje over het begrip ‘attitude’
Als men bij een leraar in opleiding oordeelt over de mate
waarin hij een bepaalde attitude verworven heeft, hoe doet
men dat eigenlijk?
- Meet men dan rechtstreeks de (interne) attitude?
- Of kijkt men of de leraar de gewenste gedragingen vertoont?
Eigenlijk is een attitude dan niets meer dan een
samenvattende beschrijving van een reeks gedragingen.
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
28
Behoed uzelf voor een vicieuze cirkel
Vaststelling:
Deze student doet x en hij doet y en hij doet niet z
Vraag:
Hoe verklaart u deze gedragingen?
Uitspraak:
Deze student heeft de juiste attitude.
Vraag:
Hoe weet u dat?
Uitspraak:
Wel, hij doet x en hij doet y en hij doet niet z
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
29
Een citaat dat tot nadenken stemt
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
30
Een citaat dat tot nadenken stemt
Aangezien de humanisering van de maatschappij en de
zelfbevrijding van de mens er geen baat bij heeft wanneer
mensen enkel leren, via ‘attitudevorming’, om zich in
aantrekkelijke termen te beschrijven (bv. als rechtvaardig,
christelijk, eerlijk, menslievend, progressief), lijkt het ons
niet wenselijk de sociale en de zelfopvoeding zo sterk te
richten op de verwerving en de instandhouding van allerlei
welluidende evaluatieve zelfbeschrijvingsrepertoires, die
in feite meestal irrelevant en zelfs misleidend kunnen zijn
voor het bereiken van gewenste en duurzame verandering
in gedrag.
(Prof. Jef Nuttin, 1998)
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
31
Ter afronding
Attitudes en gedrag:
een LAT-relatie of een echtpaar????
Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011,
EVA
32