Beschikbaarheidsmetingen

Beschikbaarheidsmetingen
Metingen ter beoordeling
van waterbodemverontreiniging
Beschikbaarheidsmetingen
Beschikbaarheid
Foto’s: Arno van Zon
Verontreinigingen in het milieu vormen risico’s
voor verspreiding, blootstelling aan organismen
en effecten op ecosystemen. Aan de hand van
toxicologisch onderzoek worden milieukwaliteitsnormen zoals het maximaal toelaatbaar
risico (MTR) vastgesteld. Bij milieuconcentraties
onder deze risicogrenzen verwacht men geen
negatieve effecten. Echter, de kwaliteitsnormen
zijn gebaseerd op toxiciteitgegevens van totaalgehaltes van (enkelvoudige) stoffen. In de praktijk is het daadwerkelijke risico veel complexer
door het samenspel van fysisch-chemische en
biotische factoren. Zo zijn stofeigenschappen
van invloed, maar ook de aanwezigheid van
andere stoffen en de condities van het medium.
Verder spelen specifieke kenmerken van het organisme een rol, bijvoorbeeld de wijze en mate
van opname en regulatie van de stof.
De beschikbare concentratie is een deel van
de totale concentratie van een verontreiniging
dat beschikbaar is voor verspreiding en opname van de stof door organismen. Dit is weer
gerelateerd aan mogelijke toxische effecten.
Beschikbaarheid is dus een betere benadering
bij de inschatting van verspreiding van organische verbindingen en metalen in het milieu,
de inschatting van concentraties in organismen
(bioaccumulatie) en het vaststellen en toetsen
van normen.
Wetgeving
Beschikbaarheid gaat een steeds belangrijkere
rol spelen in normstellingen en risicobeoordeling. Zo wordt bij de huidige beoordeling van
verontreinigde sedimenten rekening gehouden
met de beschikbaarheid van verontreinigingen
in het sediment en waterbodem. Bijvoorbeeld bij
de uitvoering van de richtlijn Nader Onderzoek
van een verontreinigde waterbodem wordt het
meten van beschikbaarheid geadviseerd.
RWS Waterdienst ontwikkelde zowel voor zware
metalen als organische verontreinigingen meetmethoden. Meting van het beschikbare deel
van zware metalen gebeurt door extractie van
waterbodem met calciumchloride (CaCl2). Om
de ionsterkte van het poriewater na te bootsen
wordt dezelfde orde van grootte gebruikt voor
het extractiemiddel, namelijk 0,01mol/l CaCl2.
Dit is een algemene benadering en kan worden
aangepast. Meting vindt plaats met behulp van
een ICP-MS en resultaten worden uitgedrukt in
µg/l.
De methode die wordt geadviseerd voor het
meten van de organische beschikbaarheid is de
6-uurs Tenax-extractie. Deze methode is goed
onderbouwd, gebaseerd op kennis van het
onderliggende milieuchemisch proces en geaccepteerde inzichten. Tal van (inter)nationale
onderzoeken en ringtesten tonen tevens de
geschiktheid van de 6-uurs Tenax-extractie aan.
Omegam Laboratoria participeert ook in de
ringonderzoeken.
Meting van de organische
beschikbaarheid
Waterbodemmonsters worden gedurende
6 uur geschud met absorberende Tenax-korrels,
waardoor organische verbindingen met zwakke
bindingsplaatsen worden gedesorbeerd en aan
Tenax gebonden. Circa de helft van het beschikbare gehalte aan organische verbindingen
wordt vanuit sediment geëxtraheerd*).
De gehaltes gemeten met de Tenax-extractie
worden uitgedrukt in µg/kg droge stof of µg/kg
OC (= organisch koolstof). De resultaten worden omgezet naar beschikbare gehaltes met
een gemiddelde omrekeningsfactor 2. De factor
is afgeleid uit metingen en varieert per stof en
per locatie. Hoewel het geen precieze vaststelling is, is dit wel een goede benadering van het
beschikbare gehalte en daardoor veroorzaakte
risico’s. Er is namelijk een direct verband gelegd
tussen gehaltes gemeten met een 6-uurs Tenaxextractie en gehaltes die worden opgenomen
door diverse organismen. Tenax metingen kunnen daarom direct gebruikt worden om de accumulatie in organismen te voorspellen en te
toetsen aan de gestelde normen.
*) Indien het beschikbare gehalte meer dan 50% is, dient
de beoordeling van het betreffende sediment met het totaalgehalte te worden uitgevoerd.
Onderzoek door Omegam
Laboratoria
Omegam Laboratoria heeft de beschikbaarheidsmetingen opgenomen in haar specialistisch onderzoek en maakt gebruik van de CaCl2extractie en 6-uurs Tenax-extractie-methode.
Het standaardpakket voor waterbodem bestaat
uit OCB’s, PCB’s, PAK’s en de 8 zware metalen,
exclusief kwik. In overleg is het mogelijk het
pakket uit te breiden met andere analyses.
Het voortraject van de monsters vergt relatief
weinig inspanning: opslag gebeurt bij voorkeur
in een afgesloten emmer of steekbuis in een gekoelde ruimte. Aan de bewaartijd van monsters
en contact met zuurstof worden geen speciale
eisen gesteld voor organische beschikbaarheid.
Bij metalen is dit wel het geval en kunnen de waterbodemmonsters bij voorkeur in een steekbus
worden bewaard. Geadviseerd wordt analyses
in duplo uit te voeren. Voor kwaliteitsborging
van de analyses volgt Omegam Laboratoria het
specifieke Waterdienst-protocol. Hierin worden
eisen gesteld aan duploverschil, terugvinding
en rapportagegrens.
Meer informatie
Omegam Laboratoria verzorgt graag de
meting van de beschikbaarheid in uw waterbodemmonsters. Voor informatie over aanvullende
analyses, rapportage van resultaten, tarieven,
levertijden, onze serviceverlening en meer kunt
u contact opnemen met Klantenservice.
H.J.E. Wenckebachweg 120
1096 AR Amsterdam
Postbus 94685
1090 GR Amsterdam
Klantenservice
T + 31 (0) 20 5976 680
F + 31 (0) 20 5976 689
E [email protected]
www.omegam.nl