1. Correcte toediening medicatie

13-9-2010
Geneesmiddelen in RVT’s
Huidige situatie
- Steeds meer ouderen in het rusthuis
- Hoog geneesmiddelengebruik: gemiddeld 8 per dag
Kwaliteitsverbetering en kwaliteitsbewaking worden
zeer belangrijk:
Kwaliteit van voorschrijven (arts)
Levering van geneesmiddelen (apotheker)
Toedienen van geneesmiddelen (verpleging)
1
13-9-2010
Probleem
3 partijen betrokken bij toediening van geneesmiddelen
• Arts
• Apotheker
• Verpleegkundigen-bejaardenverzorgers
Fouten niet uit te sluiten!
Om fouten te vermijden, is er nood aan:
1. Duidelijke structuur en duidelijke afspraken (verantwoordelijke,
opvolging voorschriften,…)
2. Fouten bij medicatie vermijden (extra informatie van de apotheker)
3. Goede communicatie (arts-verpleging-apotheker)
Fouten bij medicatie vermijden:
rol van de apotheker
•
Vaak een gebrek aan informatie over het correct gebruik van
geneesmiddelen in het rusthuis
Wie geeft de verpleging advies?
•
Doel van deze informatiesessie:
1. Aandacht vestigen op het belang van een goed
geneesmiddelengebruik
2. Kwaliteit van het geneesmiddelengebruik verbeteren
2
13-9-2010
Overzicht informatiesessie
1.
Richtlijnen voor manipulaties van medicatie:
- wel of niet pletten?
- breken van medicatie?
2.
Interacties geneesmiddelen met voeding
3.
Andere aandachtspunten
4.
Gebruik verschillende types aërosolen
5.
Transdermale therapeutische systemen
6.
Zelfzorgmedicatie
7.
Hulpmiddelen
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie
- Geneesmiddelenvorm
- Actief bestanddeel
TABLET = samengedrukt poeder met gladde film
rond om beter te glijden
voorbeeld: Zestril®
• Mag geplet en gedeeld worden
• Mengen met 1 à 2 happen zodat patiënt volledige dosis
inneemt + glas water
3
13-9-2010
Opletten bij het breken van geneesmiddelen!
Risico bij breken van medicatie: geen 2 gelijke delen
> Kan leiden tot dosisafwijkingen
> CAVE bij nauwe therapeutische index = nauwe
marge tussen therapeutische en toxische concentratie
vb. Lanoxin® (digoxine)
DUS: Breken zoveel mogelijk vermijden, indien toch
noodzakelijk: een splitsapparaat gebruiken!
Vb. Pilomat®
Reinigen na gebruik!
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie
DRAGEE = suikerboon
Voorbeeld: Buscopan®
• Pletten geen probleem, wel vaak onaangename smaak
• Delen is niet mogelijk
4
13-9-2010
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie
RETARD–VORM = vertraagde werking, geneesmiddel wordt langzaam
gedurende de dag vrijgezet
HBS, retard, chrono, oros, contin, gradumet, L.A., Exel, P., CR, Diff,
FAS, Uni, Uno, …
Trage vrijzetting van het geneesmiddel
Mag niet geplet of gebroken worden!!!!!!!!!
Volledige
dosis komt in 1 keer vrij:
(equivalent van 2 à 3 dosissen dosis aanpassen!)
Meer
bijwerkingen
Kortere werkingsduur
Voorbeeld: Tildiem retard®
- Bij pletten: risico op bloeddrukdaling en vertraging van
het hartritme
- Beter niet te geven dan te pletten
Wat als de bejaarde slikproblemen heeft en een retard
geneesmiddel neemt?
- Arts raadplegen voor een alternatief. (vloeibare vorm,
poeder, magistrale bereiding,…)
- Niet pletten!
5
13-9-2010
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten?
ENTERIC COATED (E.C.)
= maagsap-resistente coating, geneesmiddel wordt pas
vrijgesteld in de darm
- Maagirritatie voorkomen
(cardioaspirine®, naprosyne®: etsend voor de maag)
- Degradatie door maagzuur voorkomen
(zurcale®, omeprazole, creon®)
- Geneesmiddel kan zijn werking uitoefenen in de darm
( Claversal®, Pentasa®,…: medicatie bij inflammatoir darmlijden)
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten?
ENTERIC COATED (E.C.)
• Als een E.C. omhulde tablet toch geplet wordt, komt het
geneesmiddel reeds vrij in de maag
Bijwerkingen (maaglast)
Onderdosering (afbraak van het geneesmiddel)
Verminderde werking t.o.v. de darm
=>
Mag niet geplet worden !!!!!!
Bij slikproblemen arts verwittigen en zoeken naar alternatief
6
13-9-2010
Voorbeeld: cardioaspirine
aspirine
cardioaspirine®
acetylsalicylzuur 100mg
maagsapresistente coating
niet pletbaar
aspirine® 100 mg
acetylsalicylzuur 100mg
geen coating
pletbaar
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten?
- Geneesmiddelenvorm
- Actief bestanddeel
• Toxische stoffen: cytostatica …
• Antibiotica, antimycotica en antivirale middelen
> Altijd handschoenen en mondmasker dragen
• Lichtgevoeligheid van de stof
7
13-9-2010
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten?
Bij pletten van medicatie: Hygiëne !
• Indien verschillende geneesmiddelen moeten worden
geplet: elk apart pletten, niet samen
• Pletmateriaal telkens goed reinigen na gebruik, zodat er
geen contaminatie kan optreden
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten?
De plet-fiche
Niet alle geneesmiddelen zijn opgenomen in de
plet-fiche, bij twijfel: arts of apotheker raadplegen.
Referenties: www.pletmedicatie.be
www.farmaka.be (RVT-formularium)
8
13-9-2010
9
13-9-2010
10
13-9-2010
11
13-9-2010
1.2. Breken van medicatie
Een tablet mag niet altijd gebroken worden
Retard-tablet of E.C.-tablet > cfr. pletten!
Controleren of een tablet mag gebroken worden kan via:
www.farmaka.be
www.pletmedicatie.be
12
13-9-2010
Bij het breken heb je niet altijd 2 gelijke delen
> Kan leiden tot dosisafwijkingen
> Vooral van belang bij medicatie waarvoor er een nauwe marge
is tussen therapeutische en toxische concentratie (=nauwe
therapeutische index)
Vb. Lanoxin® (digoxine)
DUS: Splitsen zoveel mogelijk vermijden, indien toch
noodzakelijk: een splitsapparaat gebruiken!
Vb. Pilomat®
Reinigen na gebruik!
13
13-9-2010
Casus
“Maria is 83 jaar en woont sinds het overlijden van haar man 7 jaar
geleden in RVT ‘t Madeliefje. Ze heeft Parkinson en neemt hiervoor
Prolopa® 200/50. Verder neemt ze dagelijks Asaflow® 80 mg,
Lipitor® 20 mg en Bisoprolol® 10 mg in. De laatste tijd slaapt ze
slecht en heeft ze last van artrose. Daarom neemt ze Lorazepam®
EG 1mg en tijdelijk Voltaren Retard® 75 mg. Omwille van de
Parkinson heeft ze de laatste tijd slikproblemen en kan ze haar
pillen niet meer doorslikken.”
Welke oplossing kan je bieden aan Maria?
2. Interacties geneesmiddelen met voeding
MELK niet samen met …
Calcium vermindert de absorptie van bepaalde GM
• Tetracyclines
Minocycline, Tetralysal, …
• Chinolones
Ciproxine, Tavanic, Zoroxin, …
• Bisfosfonaten
Fosamax/Fosavance, Actonel, Bonviva, …
14
13-9-2010
2. Interacties geneesmiddelen met voeding
POMPELMOESSAP niet samen met …
Pompelmoessap remt afbraak bepaalde GM
GM minder snel afgebroken
Hoeveelheid GM in bloed stijgt > risico toxiciteit
• Calciumantagonisten:
Amlor, Plendil, Adalat, Syscor, Isoptine, Lodixal, …
• Benzodiazepines
Loramet, Diazepam (Valium), …
• Statines
Simvastatine (Zocor), Lipitor, ...
2. Interacties geneesmiddelen met voeding
ALCOHOL
• Bejaarden
verminderde lever- en nierfunctie
• Heel wat geneesmiddelen worden afgeraden in
combinatie met alcohol:
sederend effect (vb. alle benzodiazepines)
bloeddruk (vb. Cedocard)
levertoxiciteit (vb. Dafalgan)
maagtoxiciteit (vb. Asaflow)
Algemeen: alcohol zoveel mogelijk vermijden in
combinatie met geneesmiddelen
15
13-9-2010
3. Andere aandachtspunten
3.1. Tijdstip van inname: belangrijk!
Anti-acida: 2u voor of na een ander geneesmiddel
(wijziging zuurtegraad van de maag > gewijzigde opname
medicatie)
Ijzerpreparaten: Best nuchter, als het op de maag ligt mag
het ingenomen worden na de maaltijd liefst met een glas
sinaasappelsap (vit C).
Calciumpreparaten: ‘s avonds na de maaltijd
(Botafbraak is het hoogst ‘s avonds)
Algemene richtlijnen:
- Nuchter = 1u voor of 2u na het eten
- Bij = tijdens = na de maaltijd (ligt niet op de maag)
- Voeding vertraagt de werking
3. Andere aandachtspunten
Bisfosfonaten: vb. Fosamax®
Wegens interactie met voedsel en andere geneesmiddelen:
- nuchter
- met groot glas niet bruisend water
- 30 min voor voedsel en drank
- 30 min voor inname andere geneesmiddelen
Wegens irritatie en risico op slokdarmletsels:
- na inname 1 uur rechtop blijven
- tabletten niet stuk bijten, noch zuigen
16
13-9-2010
3.2. Generische geneesmiddelen
• Opletten voor dubbelmedicatie!
• Controleer op dubbelmedicatie:
- Bij elk nieuw voorgeschreven geneesmiddel
- Evalueer het huidige medicatieschema
• Opletten voor naamsverwarring!
- Loramet® (Lormetazepam)
- Temesta® (Lorazepam)
5. Gebruik verschillende types aërosolen
Verschillende mogelijkheden:
Vloeistof 1. Aërosoltherapie
Gas
2. Dosisaërosol SCHUDDEN!!!!
3. Autohaler
Poeder
LANGZAAM
INHALEREN
4. Turbohaler
5. Diskus
SNEL, KRACHTIG
6. Aërolizer
EN DIEP
7. Handihaler
INHALEREN
8. Novolizer
17
13-9-2010
6. Transdermale therapeutische systemen:
A. Gebruiksklaar maken:
1. Plaats: bovenarm, bovenlichaam
NIET handen,voeten
NIET op beschadigde of geïrriteerde huid
Op weinig behaarde huid, eventueel haren afknippen, niet scheren want dit irriteert
de huid.
NIEUWE PLEISTER NOOIT OP DEZELFDE PLAATS AANBRENGEN.
AFWISSELEND LINKS EN RECHTS KLEVEN.
2. Schone, droge huid. Niet vooraf wassen met zeep, alleen met water afspoelen. Niet
op een plaats waar zalven of crèmes gebruikt werden.
3. Pleister uit zakje halen, dit zakje bewaren!
4. Eén helft van de beschermlaag verwijderen.
6. Transdermale therapeutische systemen:
B. Hoe kleven?
5. Pleister op de gewenste plaats aanbrengen, pleister enkel vasthouden aan de
randen!
6. Vervolgens kunt u de andere helft van de beschermfolie van de pleister trekken.
7. Na opkleven de pleister gedurende 30 seconden met vlakke hand stevig aandrukken.
Met de pleister kan men zwemmen, douchen, een bad nemen (temperatuur water
max 37°C)
8. Handen wassen, datum noteren
9. Na 1 of 3 dagen: pleister verwijderen, toegeplooid in het bewaarde zakje steken en
naar de apotheker brengen.
18
13-9-2010
TTS Knippen?
Matrixsysteem of Reservoirsysteem?
?
MATRIXSYSTEEM
spons met geneesmiddel in
RESERVOIRSYSTEEM
ballon met geneesmiddel in
KNIPPEN VAN HET TTS MAG
KNIPPEN VAN HET TTS MAG NIET
Voorbeelden:
Fentanyl Matrix Sandoz®, Durogesic®,
Diafusor®, Minitran®, Deponit®, Nicorette®,
Matrifen®, Trinipatch®, Transtec®
Voorbeelden:
Fentanyl Bexal®, Nitroderm®,
Nicotinell®, Estraderm ®
ALTIJD OVERLEGGEN MET ARTS ALVORENS EEN PLEISTER TE KNIPPEN!
6. Zelfzorgmedicatie
• ”Zelfzorgmedicatie” : verkrijgbaar zonder
voorschrift, maar niet zonder risico!
• De verpleging mag zelf geen nieuwe
geneesmiddelen opstarten, maar in vele rusthuizen
hebben de artsen in het medicatiedossier van de
bewoners vermeld dat de verpleging bepaalde
medicatie mag opstarten ”zo nodig”.
• Welke situaties worden bedoeld met het begrip ”zo
nodig”?
19
13-9-2010
Brochure: bevat een algemene leidraad opgesteld
voor de verpleging:
•Wanneer arts raadplegen?
•Tips bij…
•Eerstekeuze medicatie bij:
- obstipatie
- diarree
- hoest
- misselijkheid, maagpijn en zuurbranden
- hoofdpijn
De toestand van de patiënt zal een bepalende
factor zijn om zelf te kunnen starten met medicatie
“zo nodig”.
Fitte bejaarde
<>
zelfzorg mogelijk
Ziek, verzwakt, suf, koorts
(>38.5°C) of bijkomende
klachten
arts contacteren
> Bij twijfel: Altijd contact opnemen met de arts!
20
13-9-2010
Voorbeeld
OBSTIPATIE
Wanneer de arts raadplegen?
bij: - buikkolieken in combinatie met overgeven of opgeblazen gevoel
- bloed (donkerrood) vermengd met de ontlasting
(helder rood bloed kan wijzen op aambeien of een kloof t.h.v. de anus)
- obstipatie afgewisseld met diarree
- geen effect van zelfzorg producten
- obstipatie die langer dan 2 weken duur
- misbruik van laxeermiddelen
Tips bij obstipatie:
- zorg voor een vezelrijke voeding (fruit, groenten, volkoren brood, zemelen)
- de bejaarde moet voldoende vocht innemen: 2 tot 2,5 liter per dag
- stimuleer de bejaarde om dagelijks voldoende te bewegen
Eerste keuze medicatie:
zelfzorg niet toedienen bij pijn in de onderbuik van ongekende oorsprong, bij obstructie of vernauwing van
het maagdarmstelsel
Rating
Stofnaam
OK bij
diabetes
Lactulose
Merknaam
Duphalac
Lactulose
Bifiteral
Dosis
Start: 1-2
zakjes of
30ml/d
Na 3d: 1
zakje of
15ml/d
Inname
☼
Bij Veel
drinken
Begin van de
werking
Enkele uren tot 23d
Niet gebruiken
bij
Lactoseintolerantie
Bijwerkingen
Uitdroging
Cave
Voldoende
drinken
7. Hulpmiddelen
Algemene achtergrondinformatie:
1. Fiches + algemene info: Correcte toedieningswijze
2. Zelfzorgmedicatie
3. Top 100: overzicht veelgebruikte geneesmiddelen
21
13-9-2010
7. Hulpmiddelen
Fiches met Correcte toedieningswijze
1. Tabel met veel gebruikte medicatie die niet geplet mag
worden
2. Tabel met interacties tussen medicatie en voeding 3. Tabel met generieke geneesmiddelen
4. Toediening insuline
5. Toediening inhalatiegeneesmiddelen
6. Goed gebruik van TTS
Top 100: Overzicht van vaak gebruikte geneesmiddelen
•
•
•
•
Aangewezen bij…
Toedieningswijze
Neveneffecten
Bijzonderheden
Voor vaak voorkomende geneesmiddelen
22
13-9-2010
Top 100: Overzicht van vaak gebruikte geneesmiddelen
Actief product
Specialiteit Therapeutische
klasse en
indicatie
Inname
ACENOCOUMAROL SINTROM
ANTICOAGULANTIA Inname: VIT K
ANTAGONISTEN
Preventie trombose
Hartritmestoornissen
ALENDRONAAT
ALENDRONAAT
MET VIT D
BISFOSFONATEN
osteoporose
FOSAMAX
FOSAVANCE
Inname: ☼
30 min voor Veel drinken
Rechtstaand of
zittend
Niet liggen
binnen 30 min na
inname
Interval met
andere
medicatie: 30 min
Voornaamste
neveneffecten
Interacties, ernstige
reacties, advies
Bloedingen
Misselijkheid
Braken
Diarree
Allergische
huidreacties
CAVE bloeding: arts contacteren!
(vooral: oog, neus, tandvlees, blauwe
plekken)
Matig voeding rijk aan vit K: o.a.
kolen, sla, tomaat, lever, spinazie
Stop inname 1-2 weken voor
operatieve ingreep
Interactie zelfzorg: acetylsalicylzuur,
NSAID’S
Misselijkheid
Buikpijn
Braken
Slokdarmontsteking
Constipatie
flatulentie
hoofdpijn
CAVE pijn bij het slikken: arts!
Vragen?
23