Interacties tussen voeding en geneesmiddelen

Interacties tussen voeding en
geneesmiddelen
Voeding: wat voor soort
produkten ?
behoud van gezondheid
preventie
therapie
Nutrition and Pharmacology
Group
 Bridging nutrition and pharma in terms of
● Concepts, mechanisms and tools
● Applications in health and disease
 Mechanistic research: formation and effects of bio-active lipids in satiety
and inflammation
 Applications:
● Anorexia and cachexia in chronic disease
● Drug-nutrient interactions
● Generic methods to measure health and effects of nutrition
Consument of patiënt ?
(licht?) verhoogde bloeddruk
verminderde insuline gevoeligheid
plasma lipiden licht afwijkend
milde lever schade
verhoogde ontstekingsstatus
Consument en/of patient ?
•Dieet
•Lichamelijke activiteit
•Functional foods?
•Voedingssupplementen?
•…….
•Statine
•Beta-blocker
•Diureticum
•Oraal antidiabeticum
•Bloedplaatjes- aggregatie
remmer
•Proton pomp remmer
•Eetlustremmer
•Bariatrische chrirugie?
•…..
gezonde voeding
Voeding
Farma
behoud van
gezondheid
Dieten; functional foods
supplementen
preventie
preventie
medicatie
vaccinatie
therapie
medicatie
(vaccinatie)
De interacties tussen voeding en
geneesmiddelen
Het eten smaakt me de laatste tijd
niet meer zo…..
10 Verschillende
geneesmiddelen
3 Zorgstandaarden
3 Artsen
Dietist (?)
X Verzorgenden
Wat kan er gebeuren ?
 Effecten van voeding en dieet op de werking en
bijwerkingen van geneesmiddelen
En ook andersom.....
 Nutriënt deficiënties en voeding-gerelateerde
metabole complicaties geassocieerd met
geneesmiddel gebruik.
Kernpunten (1):
 Ons lichaam maakt geen
onderscheid: Interacties tussen
voeding en farmaca komen veel voor,
maar zijn (gelukkig) niet altijd
klinisch relevant.
 Het optreden ervan wordt lang niet
altijd herkend
 Er is vrij veel casuistiek maar relatief
weinig systematische kennis
 Zeker over de effecten van
geneesmiddel gebruik op de
voedingstatus bestaat nog veel
onduidelijkheid
Macronutriënten
Micronutriënten
Bio-actieve stoffen
Contaminanten
“Indifferente”
stoffen
Casus 1: Ernstige bloedingen
 Man, 70 jaar
 Hartproblemen (decompensatie), epilepsie
 Medicatie: digoxine, phenytoine, warfarine
 Is (om gezondheidsredenen) veel cranberrysap gaan
drinken
 Acute opname in ziekenhuis
 Overlijdt binnen enkele dagen
Doodsoorzaak : Massale
inwendige bloedingen
stolling : INR > 50
Wat is er gebeurd ?
American Journal of Therapeutics 13, 283–284 (2005)
• warfarine is een stollingsremmer (vitamine Kantagonist)
• warfarine wordt door een leverenzym afgebroken
(CYP2C9)
• dit enzym wordt geremd door Cranberry sap
• hierdoor blijft er relatief te veel warfarine in het
lichaam
opname
verdeling en
effect
omzetting en
uitscheiding
Vuistregel :
De meeste acute en sub-acute interacties met
voedsel/voeding behoren tot één van de
volgende groepen :
•Interacties in het maag-darm kanaal zelf
•Beïnvloeding van de opname van het
geneesmiddel
•Beïnvloeding van de biotransformatie in de
lever
Casus 2: Hart ritme stoornissen

Vrouw, 50 jaar
Hartproblemen (hart ritme stoornissen)
Medicatie: Felodipine
Ging vanaf nu gezond ontbijten……

Acute opname in ziekenhuis

Gestabiliseerd en na diagnose ontslagen



Wat is er aan de hand ?
GRAPEFRUIT
Verhoging Biol. Beschikbaarheid :

Ciclosporine

Calciumantagonisten
 felodipine e.a.

Statinen
 Atorvastatine
 (lovastatine)
 Simvastatine
 Fluvastatine
 Pravastanine
-
47-60% (toxisch)
-
284% (ernstige bijwerking)
-
200%
1400%)
1500%
 (?)
 (?)
-
-
Casus 3 : een antibioticum zonder effect




Kind van 10
Infectie
Medicatie : ciprofloxacine
Antibioticum slaat helemaal niet aan.
Ciprofloxacine
Algemeen : Complexatie (chelatie) van de actieve
stof waardoor deze slecht oplost en slecht
opneembaar wordt
 Oorzaak : Ca, Fe, Mg
 Advies : geen melk, soms…geen voedsel.
 Pas ook op met supplementen (Fe...), Al
 Geneesmiddelen groepen :
chinolonen
tetracyclines (de een meer dan de ander)
bisfosfonaten
Chemische- en farmacokinetische
interacties: meest voor komend
Voorafgaand aan toediening
Lever
Maag
Darmwand en -kanaal
Effecten van vetrijke maaltijd: niet altijd te
voorspellen
 Isotretinoïne : vetgehalte constant houden (F
neemt toe met voedsel)
 Tacrolimus : absorptie verminderd door vet >
regelmaat
Beinvloeding van de omzetting (biotransformatie)
van geneesmiddelen door voedingsmiddelen
 Remming door cranberry (CYP2C9)
 Remming door grape fruit, starfruit, ... (CYP3A4)
 Inductie door St Janskruid (CYP3A4)
 Remming door verbindingen aanwezig in knoflook en
koolsoorten (CYP2E1)
 Inductie door Broccoli, spruitjes, barbecue maaltijden
(CYP1A2)
Casus 4 : bijna hartstilstand
Dhr. W. wordt opgenomen in het ziekenhuis met plotselinge
kortademigheid, ernstige zwakte en duizeligheid. Patiënt is
verder afwezig, met verzwakte en moeizame ademhaling.
Bloeddruk ‘gevaarlijk laag’ en hartslag 12-15 slagen per minuut.
ECG: “bijna hartstilstand”. Serum Kalium gevaarlijk hoog (7.8)
Patient gebruikt: furosemide, spironolacton en digoxine
Info echtgenote : W. is enkele dagen voor zijn opname ‘gezonde’
zoutvervangers gaan gebruiken.
Oorzaak
 De combinatie zoutvervanger en kaliumsparende
diuretica heeft geleid tot een levensbedreigende
hyperkaliëmie.
Specifieke diëten en voedingsgewoontes
 Problemen (of “verassingen”) denkbaar in geval van :
Supplementen met veel calcium, magnesium, ijzer of
zink
Vitamine-preparaten
Vezelrijk voedsel
Kruiden preparaten
Sterk afvallen
Vasten
Voorbeeld : sterk afvallen
 Vitamine- status
 Veranderingen vet/eiwit/koolhydraat
samenstelling
● Vb : Atkins : hoog eiwit : toename
biotransformatie
(vb : theofylline)
 Vermindering lever-doorbloeding
 Toename bloed lipiden
 CYP 450 inductie ?
De tests sluiten verassingen niet uit
of
Het omgekeerde : effecten van medicatie op
voeding en nutriënten. Wat kan er gebeuren ?
• Effecten op smaak of reuk
• Effecten op eetlust en verzadiging (+ of -)
• Metabole veranderingen waarbij voeding een rol
kan spelen
• Verstoring van resorptie of metabolisme van
noodzakelijke micronutriënten
Beinvloeding van de smaak
 ACE remmers
 allopurinol
 metronidazol
 penicillamine
Beïnvloeding eetlust / honger gevoel
• Veel bij CNS middelen, bijvoorbeeld:
• SSRIs en topiramaat remmen i.h.a eetlust
• TCA’s, bezodiazepines en valproaat
stimuleren vaak de eetlust
• Ook indirecte effecten (misselijkheid, andere GI
stoornissen)
Medicatie en metabole veranderingen
samenhangend met dieet en leefstijl
Voorbeelden:
 Atypische antipsychotica en metabool syndroom
 Chemotherapie en smaakvoorkeuren,
verandering lean body mass
Verstoring van resorptie en metabolisme
van micronutriënten
 treedt geleidelijk op
 zal daardoor veelal niet onderkend worden
 is moeilijk te traceren
 kennis hierover is betrekkelijk gering
Effecten van medicatie op de kinetiek van
micronutrienten
• Polyfarmacie ?
•Verminderde voedselopname
/ onvolledige voeding
•Fysiologische veranderingen
als gevolg van veroudering
•Verhoogde vitamine
behoefte?
Medicatie en Vitamine B12 status in 512 geriatrische
patienten van het ziekenhuis Gelderse Vallei
Wout van Orten-Luiten en André Janse
Medication
(yes, no)
Vitamin B12 blood level (nmol/l)
mean difference
(exposed – unexposed)
p - value
Metformin
- 51
0.002
PPI’s1
- 33
0.096
Beta blockers
- 29
0.070
Statins
+ 22
0.246
ACE inhibitors
- 28
0.083
1 Proton
pump inhibitors
period electronic patient records: August 1 – October 25, 2011
3 Time period electronic patient records: August 1 – November 15, 2011
2 Time
Effecten geneesmiddelgebruik op spiegels van
homocysteine en Vitamine D bij ouderen
Wilma Wichards, Rosalie Dhonukshe-Rutten, Lisette de Groot
 Steekproef uit B-proof studie (B-vitamins for prevention of
osteoporotic fractures)
 Relatie tussen medicatie, homocysteine (n=1693) en vitamine
D (n = 420) spiegels
Kernpunten
Voeding - Geneesmiddelen interacties:
• Kunnen wederzijds optreden
• Kunnen klinisch zeer relevant zijn maar worden
waarschijnlijk ook vaak gemist
• Denk vooral bij ouderen met polyfarmacie aan de
voeding
• Let op supplementen !
• Zeker bij polyfarmacie niet experimenteren met
voeding; regelmaat is ook hier een goede raad.
“I stopped taking the medicine because I prefer
the original disease to the side effects”