Klik hier voor het artikel.

INnovatie
Titia Roovers
Petra de Bruijn
De filosofie als gereedschap
voor innovatief coachen
ACHTERGROND
oude wijn
in nieuwe
zakken
Alles is al gezegd. Aristoteles leefde van 384 - 322 voor
Christus en bedacht in die tijd dat het streven naar ‘Eudaimonia’ ofwel het streven naar een gelukkig, goed en zinvol
leven het hoogste goed is. Ook nu is dit thema relevant
en zijn boeken over ‘gelukkig worden’ niet aan te slepen.
Hetzelfde onderwerp is op veel verschillende manieren te
beschrijven en er ontstaan op die manier telkens vernieuwde inzichten bij de lezers. Zo inspireren de (oude) wijsgeren
indirect ook steeds meer coaches en geven ze onze methoden en visie nieuwe kleur.
De filosofie van de levenskunst heeft een
duidelijke link met persoonlijke en professionele ontwikkeling. Er is niet een juiste
formule om het leven te leven. Coaches blijven kijken naar dat wat zich ontvouwt in het
leven om vanuit daar stukje bij beetje eigen
potentieel te benutten en ontwikkelen. We
vinden onszelf telkens weer opnieuw uit.
De filosoof Plato (ca. 427 - 347 v. Chr.) was
er heel duidelijk in: een mens die zich niet
bewust bezighoudt met hoe zijn eigen
leven vorm te geven is niet meer dan een
dier. Het grote verschil tussen mens en dier
is dat een mens over bewustzijn beschikt en
een dier niet. De mens kan nadenken over
zijn eigen gedachten. Dit houdt in dat een
mens volgens hem de gave en daarmee ook
de plicht heeft, om te reflecteren op wat het
‘goede’ is. In de ‘allegorie van de grot’ (380 v.
Chr.) schetst Plato een beeld van de mens
als gevangene van zijn eigen beperkte zicht
op de werkelijkheid. Mensen die slechts
de materiele, zintuiglijk waarneembare
werkelijkheid voor waar aannemen, leven
Tijdschrift voor Coaching december nr. 4 2010
innovatie_04_12indd.indd 23
een reactief leven en zijn zonder dat zij het
weten gevangenen van hun eigen aanname
dat de schaduwen op de muur van hun grot
werkelijk zijn. De materiele werkelijkheid is
niks anders dan een kopie van de ‘transcendente’ werkelijkheid van de ideeën buiten
de grot die alleen te kennen zijn door de
rede, de analyse. De ware filosoof is zich
bewust van zijn gevangenschap en verlaat
de grot en op zijn weg naar buiten zoekt hij
de zon als metafoor van ‘het goede’. Kortom,
volgens Plato vind je het ware, het goede,
niet door waar te nemen maar door te denken. Hoewel sommige onderdelen van zijn
leer nog altijd relevant zijn - de waarde van
de analyse is onmiskenbaar voor de wetenschap - is er sinds de tijd van Plato veel veranderd. Tegenwoordig hebben niet alleen
filosofen maar wij allen de mogelijkheid om
met behulp van zowel onze zintuiglijke als
onze analytische werkelijkheid te ontdekken wat voor onszelf het goede is. Iedereen
heeft de mogelijkheid te innoveren, ook op
persoonlijk vlak. Zo creëren wij onze eigen
levenskunst.
23
09-12-2010 11:04:20
Levenskunst
Levenskunst gaat over zorgen voor jezelf
en is een begrip uit de filosofie waarin de
zoektocht naar praktische wijsheid door
oefening in zelfkennis en zelfbeheersing
centraal staat. Voor zowel de coach als voor
de filosoof is ‘reflectie’ een wezenlijk mid-
ook de filosoof een wereldbeeld onderzoeken waardoor bewustzijn en visie ontstaat.
Wie ben ik en wat wil ik?
Het filosofisch onderzoek
Begrippen als ‘werk’, ‘tijd’ of ‘het goede’
hebben bij cliënten, maar zeker ook bij
Zeer vergelijkbaar met wat coaching nastreeft wil
ook de filosoof een wereldbeeld onderzoeken
waardoor bewustzijn en visie ontstaat
del om de eigen drijfveren te verhelderen,
met als effect dat duidelijk wordt hoe te
zorgen voor jezelf. Regelmatig verschijnen
er nieuwe methodieken op het gebied van
persoonlijke ontwikkeling op de coachingsmarkt. De vorm kan nieuw zijn terwijl de
inhoud hetzelfde blijft of tenminste eerder
bedacht is. Hoe innovatief zijn deze methodieken dan en wat is dat eigenlijk, innovatie?
Wat is filosofie?
Om te verhelderen wat er met een term
bedoeld wordt, kan de filosofie uitkomst
bieden. De filosofie streeft ernaar te ontdekken hoe de dingen zijn achter de verschijning. Onderzoek van deze abstracte termen
levert kennis op over het ware, het goede.
Als er begrip is van zo’n basisstructuur geeft
dit inzicht in hoe al het andere zich daartoe
verhoudt. Het kunnen en willen stellen van
de Wat-vraag is essentieel in de filosofie. Het
onderzoeken van wat een begrip omvat
brengt verdieping en helderheid. Het haalt
ons uit vastgeroeste denkpatronen. Zeer
vergelijkbaar met wat coaching nastreeft wil
24
innovatie_04_12indd.indd 24
coaches, vaak vastomlijnde betekenissen of
associaties. Laten we deze begrippen uit de
coachpraktijk eens door een filosofische bril
bekijken.
Het begrip werk kan bijvoorbeeld ‘van 9 tot
5 uur’, maar ook ‘geld’ of ‘ontwikkeling’ betekenen. Het is in die zin niet zo helder te duiden als wellicht op het eerste gezicht lijkt,
terwijl wel van belang om een probleem op
dat vlak te verkennen. Hoe beschouwt de
filosofie ‘werken’?
Handelen (praxis) is datgene waarin de
mens zijn wezen realiseert zegt de deugdethiek. De filosoof Hegel (1770-1831) vond
dat arbeid vorming gaf. Het zorgt voor
beschaving omdat neigingen en driften
geen kans krijgen zich meester van de mens
te maken. Hegel zei dat ieder een elementaire behoefte aan erkenning heeft. Het gaat
niet om de prestatie zelf maar de achting
die je krijgt omdat je deel uitmaakt van
een ´stand´. De waarde die we toekennen
aan een begrip als werk is aan verandering
onderhevig. In de tijd van Aristoteles was je
niet goed bezig als je werkte. Werk was voor
slaven, denken was voor filosofen.
Een tweede voorbeeld van een onderwerp
dat om nadere verkenning vraagt is tijd. Tijd
kan ons leven domineren en kent verschillende betekenissen. Zo kan tijd staan voor
geld, vrijheid, macht, of geluk. Wilhelm Smidt
(1953) volstaat te antwoorden op de vraag
‘wat is tijd?’ met:“de eenvoudige vaststelling
dat zich in alle wezens, dingen en omstandigheden kennelijk processen afspelen
die ervoor zorgen dat een tegenwoordige
toestand, die met grote vanzelfsprekendheid de werkelijkheid alleen voor zichzelf
opeist, voorbijgaat en als hij voorbij is niet
kan worden hersteld. Het proces is slechts
waarneembaar als een proces dat afgelopen
is, waarneembaar door vergelijking van
dat wat is met dat wat voorbijgegaan is
(Schmidt, 2001).” Stilstaan bij ‘tijd’ geldt in de
levenskunst als het jezelf tijd ‘toe-eigenen’,
het te ge-bruiken en niet te ver-bruiken.
Filosofen als Hume (1711 – 1776) en Nietzsche (1844 – 1900) wilden met de deugdethiek antwoord geven op de vraag: Wat is
een goed leven? Naar het antwoord hierop
zijn vele mensen jaren op zoek. Een definitie
van ‘het goede’ is moeilijk in een vorm te
vatten. Het gaat om de juiste reactie in de
juiste omstandigheid. Wat in het ene geval
als geweld gezien wordt, geldt in het andere
geval als opkomen voor de veiligheid van
je kind. Ben je wilsbekwaam of wilsonbekwaam, en handel je vanuit impuls of vanuit
bewustzijn? Wat is ‘goed’ in coaching?
Acceptatie van dat wat er is, zou kunnen
leiden tot ‘nihilisme’. Als iedereen al goed
genoeg is, wat valt er dan nog te ontwikkelen? Coaches helpen in elk geval het zicht
te vergroten op alles wat er is waardoor on-
Tijdschrift voor Coaching december nr. 4 2010
09-12-2010 11:04:21
bewust leven vanuit impulsen en patronen
meer voorkomen wordt.
Innovatie
Intuïtief roept het woord innovatie op
dat iets compleet nieuws ontspruit uit je
gedachten; iets wat er nooit eerder was. Hoe
vaak maak jij dit mee? Zelfs je eigen voornaam, toch zo verbonden aan een eigen
unieke identiteit bestond al eerder. De let-
van innovatie waarin je jezelf als coach
telkens weer op scherp zet en bevraagt. Is
dat ook niet wat wij als coach willen doen
bij coachees?
In plaats van een advies, geven we hen
gereedschap om hun eigen leven te innoveren, dus eigen nieuwe zakken voor
de oude wijn te ontwerpen. Er zal nooit de
ideale methodiek ontwikkeld en behouden
worden, en dat is maar goed ook.
Het innoveren in coaching
heeft niet de doelstelling
om de ideale methodiek of visie te ontdekken
terlijke betekenis van het woord innovatie is
‘vernieuwing’. Een laag over het al bestaande heen zorgt uiteindelijk voor iets nieuws.
Innovatie wordt dan het steeds weer
kunnen kijken naar dat wat er is waardoor je
twee bestaande dingen verbindt en er iets
nieuws ontstaat. Toen Descartes (1596-1650)
zich afvroeg wat we nu echt zeker kunnen
weten, stelde hij vast dat alleen het denken
zeker is en maakte daarmee een scheiding
tussen lichaam en geest. De controle die het
denken de mens oplevert werd als waardevol goed gekoesterd. Lange tijd prevaleerde
de stabiele kracht van het denken boven de
zachtere, oncontroleerbare signalen van het
lichaam. Inmiddels wordt ‘ik denk dus ik ben’
nog steeds als ‘waar’ gezien, maar nemen wij
naast de rede ook het gevoel, de intuïtie en
de signalen van het lijf weer serieus.
Titia Roovers en Petra de Bruijn zijn beiden Psycholoog. Titia is werkzaam als coach voor haar eigen
bedrijf Sterk! Training en Coaching.
Petra is als coach en opleider aan de SchoolvoorCoaching verbonden.
Samen schreven zij het boek Liefde en Lef: Levenskunst voor iedereen.
www.liefdeenlef.nl
www.sterktrainingencoaching.nl en
www.schoolvoorcoaching.nl
Literatuur
Plato. (380 v. Chr.). Politeia (Staat, VII 514A–520A.).
Schmidt, W. (2001). Filosofie van de levenskunst:
Inleiding in het mooie leven. Amsterdam: Ambo.
Het innoveren in coaching heeft niet de
doelstelling om de ideale methodiek of visie
te ontdekken; het gaat veelal om het proces
Tijdschrift voor Coaching december nr. 4 2010
innovatie_04_12indd.indd 25
25
09-12-2010 11:04:21