Emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen

Emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen
Zijn hoogbegaafde kinderen emotioneel onrijp? Hoe begeleid je de emotionele
ontwikkeling van je kind?
reader bij de oudergespreksgroep voor hoogbegaafde kinderen
De emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen
Van hoogbegaafde kinderen wordt vaak gezegd dat ze emotioneel onrijp zijn of achterlopen.
Dit wordt bijvoorbeeld gezegd wanneer
• Een kind vaak reageert met (schijnbaar overdreven) heftige emoties
• Een kind verlegen of terughoudend overkomt
• Een kind somber of neerslachtig is
Het is een misverstand dat de emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen
achterloopt. Zij ontwikkelen zich hierin op leeftijdsniveau. De emotionele ontwikkeling van
kinderen is grofweg als volgt in te delen:
Peuterleeftijd
Een peuter beging te beseffen dat hij emoties heeft. Hij begint de basis emoties onder
woorden te brengen. Peuters leren bij welk gedrag, welke emotie gepast is en in welke
situatie. Dit verschilt per cultuur waarin het kind opgroeit. Nadat de peuter ontdekt heeft dat
hij een eigen ik heeft die los staat van de wereld om zich heen, doet hij een eerste poging
om zich te verplaatsen in andermans gevoel. Dat zie je bijvoorbeeld gebeuren als een peuter
iemand probeert te troosten. Hij kan dit alleen als de situatie voor hem herkenbaar is, als hij
uit ervaring weet wat iemand voelt.
Schoolkind
Een kleuter leert zich steeds meer te verplaatsen in de gevoelens van anderen. Verder
ontwikkelt hij secundaire emoties zoals schaamte en trots. Dit zijn aangeleerde emoties en
zijn afhankelijk van de cultuur waarin het kind opgroeit. Een kleuter schrijft deze gevoelens
nog veel toe aan anderen; pas later beschrijven kinderen deze emoties als eigen gevoelens.
Kinderen ontdekken dat ze meerdere (soms zelfs tegenstrijdige) gevoelens tegelijk kunnen
ervaren. Daardoor is het vaak moeilijk voor een kind om de verschillende emoties te
onderscheiden. Tot en met een jaar of 9 is een kind in het impusieve ego-stadium. Dat
betekent dat hij beheerst wordt door zijn impulsen en zijn eigen behoefte volgt. De behoefte
moet ook liefst meteen vervuld worden. Er is nog weinig reflectie op motieven en gevoelens.
Vanaf een jaar of 10 bevindt het kind zich in het zelfbeschermend ego-stadium. Het
eigenbelang staat nog steeds voorop, maar het kind doet eerste pogingen zijn impulsen te
beheersen.
Pubers
Een puber is zich over het algemeen bewust van zijn eigen emoties en ook van die van
anderen. Hij kan emoties benoemen en beschrijven. Hij leert meer en meer invloed uit te
oefenen op zijn eigen emotioneel gedrag en de emotieregulatie heeft zich ontwikkeld. Hij
weet welk gedrag en welke emotie gepast is.
Waarom wordt vaak gedacht aan een achterstand?
De emotionele ontwikkeling is een rijpingsproces, al kan de ontwikkeling wel beïnvloed
worden door de leefomstandigheden. Een hoogbegaafd kind wijkt daarin niet af van andere
kinderen. Hoe kan het dan dat toch nogal eens gedacht wordt aan een achterstand?
• Er kan sprake zijn van te hoge verwachtingen. Een hoogbegaafd kind kun je
aanspreken op het cognitieve niveau van een (veel) ouder kind. De grote valkuil
hierbij is dat volwassenen het kind ook op dit niveau gaan aanspreken op emotioneel
niveau. Als je eerst met je kind diepgaand gesproken hebt over bijvoorbeeld de
aanpak van de financiële crisisproblematiek en daarna gaat hij huilen omdat zijn
favoriete knuffel wordt afgepakt, is de valkuil groot om te vinden dat hij zich aanstelt.
• Vaak worden intense gevoelens gezien als een teken van emotionele instabiliteit in
plaats van als bewijs van een rijk innerlijk leven. Emoties en intellect worden als
tegenstrijdig gezien. Maar ze zijn juist onlosmakelijk met elkaar verbonden en in
combinatie hebben ze een diepgaand effect op begaafde mensen. Het zijn juist de
intense emoties die de motor zijn voor de passie voor leren, de drang om talenten te
gebruiken, de motivatie voor prestatie.
• Intellectuele complexiteit gaat hand in hand met emotionele diepgang. Begaafde
kinderen zijn daarom vaak extra gevoelig en hebben intense emoties. Ze krijgen
meer prikkels binnen door hun grote opmerkingsgave en gaan er ook nog eens
anders mee om. De emoties zijn complexer en hebben meer diepgang.
• Scherpe observatie, inbeeldingskracht en het vermogen om verder te kijken dan het
voor de hand liggende kan ertoe leiden dat een begaafd kind verlegen lijkt,
terughoudend in nieuwe situaties omdat hij alles wil overwegen.
• Een begaafd kind kan volledige informatie nodig hebben voordat hij een vraag kan
beantwoorden of voordat het hulp aanbiedt, waardoor hij verlegen lijkt.
• Door intense gevoeligheid kan een hoogbegaafd kind kritiek of algemene woede heel
persoonlijk nemen. Kinderproblemen leggen ze niet makkelijk naast zich neer. Door
hun sterke geheugen wordt een gebeurtenis ook nog lang herbeleefd. Ze kunnen
daardoor heel voorzichtig en bedachtzaam worden.
• Gevoeligheid en goed ontwikkeld gevoel voor goed en kwaad kan leiden tot twijfels
over oorlogen, hongerende kinderen, vervuiling en ander onrecht en geweld. Als ze
overladen worden met beelden en discussies over deze kwesties, kunnen
ze introvert zijn en teruggetrokken of zelfs last hebben van "existentiële depressie."
Emotioneel ontwikkelt een hoogbegaafd kind zich dus op leeftijdsniveau, maar door zijn
intellect en zijn omgeving worden extra hoge eisen gesteld aan zijn emotionele
ontwikkeling.
Aandacht voor emoties is van groot belang
Het is duidelijk dat een hoogbegaafde te maken heeft met intense gevoelens. Deze
gevoelens zijn vaak beangstigend en verwarrend. Ze voelen zich vaak abnormaal, omdat ze
dergelijke emoties niet zien bij anderen. Dit wordt versterkt als anderen hem belachelijk
maken als hij emotioneel wordt over een schijnbaar triviale gebeurtenis. Zo kunnen intense
innerlijke conflicten, zelfkritiek, angst en gevoelens van minderwaardigheid ontstaan. Veel
hoogbegaafden leren niet om te gaan met hun gevoelens. In plaats daarvan zoeken ze hun
veiligheid door de emoties weg te rationaliseren: het cognitieve brein gaat emoties
bedwingen en de activiteit van het emotionele brein wordt geblokkeerd. De gevoelens
worden daarmee weggestopt, wat op den duur lichamelijke klachten oplevert.
Het is daarom van vitaal belang om je kind al vroeg te laten accepteren dat hij emoties heeft.
Pas als hij zijn emoties geaccepteerd heeft, kan hij leren omgaan met emoties. De stappen
die nodig zijn om emoties te reguleren en verwerken zijn:
• Accepteren dat ze er zijn en dat ze een functie hebben (zonder oordeel).
• Herkennen van emoties – bang, blij, verdrietig, boos en later ook de meer
genuanceerde gevoelens als frustratie, irritatie
• Ervaren wat de emoties met je doen (lichaamsreacties)
• Bedenken wat de emoties je vertellen en deze boodschap positief inzetten
Als je kind zijn emoties toelaat en begrijpt, kan hij zijn (lichaams-)reacties onder controle
leren houden, zonder zijn gevoelens weg te stoppen. Realiseer je dat pas tussen de leeftijd
van 9 en 15 jaar kinderen zich meer bewust beginnen te worden van hun emoties. Dit
gebeurt onder invloed van bijvoorbeeld ouders en leerkrachten, maar ook leeftijdsgenootjes
spelen hierbij een belangrijke rol. Kinderen leren wanneer ze wat zouden kunnen voelen,
hoe ze dit zouden moeten uiten en tegen wie.
Hoe help je je kind daarbij
• Accepteer de emoties van je kind en neem ze serieus. Keur ze niet af. Je kind moet
het gevoel hebben begrepen en ondersteund te worden. Stel dat de tekening van je
kind in zijn ogen mislukt en hij wordt boos. Zeg dan niet: “daar hoef je toch niet zo
boos van te worden!” of “hij is toch hartstikke mooi?”maar bijvoorbeeld: “ik zie dat je
de potloden aan de kant gooit (waarneming) . Ben je boos dat de tekening is mislukt?
(erkenning dat er een emotie is + hulp aan je kind om de emotie te herkennen en
benoemen)”
• Leg uit dat intense gevoelens normaal zijn voor hoogbegaafde kinderen. Help hem
om zijn intellect te gebruiken om zijn zelfbewustzijn en zelfacceptatie te ontwikkelen.
• Bespreek gevoelens openlijk, zowel de negatieve als de positieve. Neem de tijd om te
luisteren naar je kind, zijn ideeën, meningen en gevoelens. Oordeel niet: niet
onderbreken, moraliseren, afleiden of adviseren.
• Wees een positief rolmodel. Accepteer en waardeer je eigen emoties en gevoelens.
Het kan moeilijk zijn om dit te doen in een samenleving die rationeel, logisch denken
waardeert en emoties ziet als het tegenovergestelde van rationaliteit. Toch, als je als
ouder emotionele intensiteit positief waardeert tegenover je kind en het als een
kracht ziet, kan je kind worden geholpen om de emoties te begrijpen en te waarderen
als geschenk.
• Waardeer de gevoeligheden, intensiteiten en passies. Probeer niet om zijn emoties te
minimaliseren, omdat u zich ongemakkelijk voelt met zijn pijn. Het helpt niet om te
zeggen "je bent te gevoelig" of "het komt wel goed".
• Help je kind om uiting te geven aan zijn intense emoties. Bijvoorbeeld door verhalen,
gedichten, kunst, muziek, dagboek of fysieke activiteiten.
• Realiseer je dat de gevoeligheid geen teken van zwakte is. Pas op voor
overbescherming tegen de wereld en de gevolgen van zijn acties. Geef hem
verantwoordelijkheid die past bij zijn leeftijd.
• Leer deze kinderen om regelmatig stil te staan bij hoe ze zich voelen. Voel ik me
goed? Wat betekent dit gevoel? Ben ik warm of koud? Hoe voel ik me in mijn buik, in
mijn hoofd?
• Help ze om hun woordenschat te vergroten, met betrekking tot gevoelswoorden.
Welke woorden kunnen we gebruiken om “slecht” te omschrijven (rot, naar, irritant,
vervelend, saai, ongemakkelijk, bezorgd, angstig, frustrerend, enz.) en
welke woorden kunnen we gebruiken bij “vrolijk” (tevreden, gelukkig, blij, uitgelaten,
huppelig,verrukkelijk, enz.)?
• Vergeet niet dat hij in de eerste plaats kind is en op de tweede plaats begaafd.
Verwacht niet dat hij een kleine "volwassenene" is. Spel, plezier en recreatieve
activiteiten zijn essentieel voor een sterke emotionele ontwikkeling.