De Wereldbank heeft GDF SUEZ de

Implicaties van een verbinding tussen de Dode Zee en de Rode
Zee.
Jacques Schittekat
De Dode zee ligt op een 160km ten Noorden van de Rode Zee, tussenbeiden ligt
de “Arava Valley” die ook de grens vormt tussen Israël en Jordanië. Zie figuren
1 en 2.
Figuur 1. Liggingskaart
Figuur 2. Satellietbeeld van het projectgebied.
De Wereldbank heeft Tractebel Engineering de opdracht toevertrouwd om een
haalbaarheidsstudie te realiseren voor de aanleg van een 160 km lang
watertransport systeem dat de daling van het waterpeil in de Dode Zee (figuur 3)
moet tegenhouden.
Figuur3 daling waterpeil van de Dode Zee.
Via het systeem zal jaarlijks 2 miljard m³ water van de Rode Zee naar de Dode
Zee stromen.
De Dode Zee is zowel historisch als economisch een erg belangrijke site, en
loopt momenteel gevaar door de constante daling van het waterpeil. De studie
beoogt het stabiliseren en zelfs het lichtjes doen stijgen van het waterpeil in de
Dode Zee, alsook de mogelijkheid na te gaan om drinkwater te voorzien
hoofdzakelijk voor Amman.
Dit zowel ecologische als economische project krijgt echter ook een
symbolische betekenis, want het zal Israël, Jordanië en de Palestijnse
Autoriteiten de kans bieden om samen een oplossing te zoeken voor een van de
meest cruciale problemen in de streek: het tekort aan zoet water.
Tegenover een twintigtal internationale groepen is Tractebel Engineering samen
met KEMA Nederland BV erin geslaagd om deze belangrijke opdracht binnen
te halen.
Er verdampt meer water uit de Dode Zee dan de Jordaan die de Dode Zee
bevoorraadt. Dit proces is recent en begon dertig jaar terug, doordat grote
hoeveelheden water ingedamd werden teneinde voor irrigatie te worden
gebruikt. Vroeger voerde de Jordaan 1,3 miljard m³ water per jaar aan naar de
Dode Zee; tegenwoordig is dat nog nauwelijks 100 miljoen m³, waarvan een
aanzienlijk deel uit afvalwater bestaat. De afvang voor irrigatie te beperken is in
de huidige context niet overweegbaar want dit is een van de enige locatie in de
streek, en er wordt hier vooral gedacht aan Jordanië, waar aan landbouw kan
gedaan worden. De irrigatie van de rivier is op zich al verantwoordelijk voor
meer dan 70% van de daling van het waterpeil van de Dode Zee. Ook de
delfstoffenindustrie, aangetrokken door het rijke mineralengehalte van de Dode
Zee, is een grote verbruiker aan water. Twee grote ondernemingen produceren
er kaliumchloride, een meststof waarvoor een sterke exportvraag bestaat. Zij
halen het water uit de Dode Zee en laten het verdampen om er deze mineralen
uit te halen.
Deze site die wereldwijd bekend staat voor haar therapeutische eigenschappen
en een grote trekpleister is voor toeristen, ondergaat een enorme verandering. De
toeristische en thermale infrastructuren aan de kant van Israël die vroeger
vlakbij de zee gelegen waren, bevinden zich tegenwoordig op ruim één à twee
kilometer afstand daarvandaan.
Figuur 4. Zoutmineralen aan de Dode zee.
Rond de Dode Zee ligt een groot natuurgebied dat heel wat oases en wadi's telt.
In dit gebied leven diverse zeldzame diersoorten en houden ook ontelbaar veel
vogels even halt tijdens hun trektocht tussen Europa en Afrika. Zowel flora als
fauna worden nu bedreigd.
Sinds het waterpeil in de jaren ‘80 sterk begon te dalen, hebben zich
overwegend langs de westelijke kust maar ook de oostelijke al diverse
grondverzakkingen voorgedaan (figuur 5).
Figuur 5. Instortingen
Elk jaar opnieuw doen zich honderden trechtervormige instortingen voor, die
zowel de weg- als andere infrastructuren aantasten.. De snelle daling van het
waterpeil van de Dode Zee, dat huidig 420 meter onder de zeespiegel ligt,
beïnvloedt het gedrag van het omliggende grondwater. De zoutlaag die vroeger
verzadigd werd door het water van de Dode Zee, wordt tegenwoordig via open
breuken overspoeld door in chloriden niet verzadigd brak water (figuur 6).
Figuur 6. Ontstaan van de instortingen
Hierdoor lost de zoutlaag, dit leidt tot barsten en holtes die op hun beurt
aanleiding geven tot brutale en omvangrijke instortingen.
Er zijn diverse uitdagingen: zowel op technisch, ecologisch als financieel vlak.
Dit is een omvangrijk project waarvoor huidig nog drie hoofdvarianten
onderzocht worden (figuur 7):
1. een pipeline optie hoofdzakelijk doorheen de hele vallei die de Rode Zee
scheidt van de Dode Zee namelijk de Arava valley met toch een twintig
lange kilometer tunnel, het zeewater wordt tot op peil 230 opgestuwd,
2. een 160km lange tunnel op sommige plaatsen 1200m onder het maaiveld,
het zeewater wordt dan gewoon gravitair afgevoerd,
3. een alternantie van kanalen en tunnels op peil 230, het water wordt hier
eveneens opgestuwd (Figuur 8)
Figuur 7. Tracé van de opties.
Figuur 8 Optie tunnel en kanalen
Er dient gelet op het feit dat tussen de Dode zee en de Rode Zee grondwater uit
belangrijke aquifers gewonnen wordt en benut voor de irrigatie van beide landen
maar toch hoofdzakelijk in Israël. Als het vervoerde zout water uit de tunnel
zou lekken, zou het deze waterhoudende lagen kunnen aantasten. Eén van de
belangrijkste doelstellingen zal dan ook bestaan uit de technologische
beheersing van de boven- en/of ondergrondse werken om een totale
waterdichtheid te garanderen. Bovendien liggen de tunnels vlakbij een breuklijn
in een streek met een hoog aardbevingsrisico(Figuur 9). Tijdens het Mioceen,
zo'n 7 miljoen jaar geleden, zijn de geologische formaties van Jordanië (dat in
Azië ligt) zo'n 60 km verschoven in verhouding tot de formaties van Israël (dat
in Afrika ligt), en dat met een gemiddelde van 5 à 7mm per jaar. Dit fenomeen
vindt plaats bij aardbevingen met een brutale 2à 3 meter opschuiving (figuur
10).
Figuur 9 Kaart van de aardbevingen
Red Sea – Dead Sea Water Conveyance Study Program
Feasibility Study
Tilah Castle Wall Offset by Around 1.5m (Probably During 1445 Earthquake)
Figuur 10. 2,5m verplaatsing aan de Tilah castle, voor de schaal zie naar de persoon boven de wall.
Een dergelijke beweging zou de waterdichtheid van het watertransportsysteem
kunnen aantasten en hoeven de nodige technische maatregelen te worden
genomen teneinde dergelijke verschijnselen zonder schade te kunnen opvangen.
De geplande ontziltingsfabriek voor de productie van drinkbaar water zou de
grootste ter wereld zijn. Het project zou profiteren van het bestaande
hoogteverschil tussen de beide zeeën. De hoofdvariant voorziet om met behulp
van een grote pompinfrastructuur het water van de Rode Zee (aan 60 m³/sec) tot
op een hoogte van 230 meter op te pompen, om het vervolgens naar de Dode
Zee te stuwen die 400 meter onder de zeespiegel ligt. Het niveauverschil van
ruim 600 meter zou ofwel een voldoende hydrostatische druk creëren om de
ontzilting via omgekeerde osmose te verzekeren of voldoende energie om te
ontsilten
Een gedeelte van het zout water is besteed voor de productie van zoet water.
Het aangevoerde water uit de Rode Zee zal ook gevolgen hebben voor de natuur
in en rond de Dode Zee die tot op heden bevoorraad werd met zoet water van de
Jordaan. De samenstelling van het water zal wijzigen, wat impliceert dat we ook
de gevolgen van de waterafnames in de Golf van Aqaba op Jordaans
grondgebied zullen moeten bestuderen En tot slot is ook de financiering van het
project een uitdaging van formaat. Deels gefinancierd door het verkoop van zoet
water wordt ook gezocht naar staten of instellingen om aan de financiering deel
te nemen.
De verbinding tussen de Dode Zee en de Rode Zee zal dan ook een project van
kolossale omvang zijn. _