Jeukende rode bultjes op de onderbenen

Jeukende rode bultjes op de onderbenen
Veel mensen hebben er regelmatig mee te maken: kleine, (meestal)
rode, jeukende bultjes op de onderbenen. Naast het feit dat ze erg
ontsierend zijn, is vooral de aanhoudende jeuk een ware crime. Vaak
worden de benen zelfs tot bloedens toe opengekrabd. Alles in een
poging van die vervelende jeuk af te komen. Er zijn verschillende
(meestal onschuldige) aandoeningen die kunnen leiden tot jeukende
rode bultjes op de onderbenen.
De meest voorkomende oorzaken zijn: een ontsteking van de haarzakjes, miliaria (zweet- of
warmte-uitslag), een allergische reactie (contactallergie of zonneallergie), vlooienbeten, keratosis
pilaris (een ruwe huid) of lichen planus (een ontstekingsreactie van de huid).
Een ontsteking van de haarzakjes
Bij een haarzakontsteking (folliculitis) zie je kleine rode bultjes,
soms met kleine puskopjes, rond de haarzakjes en de poriën van de
huid. Een ontsteking van de haarzakjes ontstaat vaak door het
scheren van de benen of door het schuren van strakke kleding. De
haren breken af en het bovenste deel van de haarzakjes (de follikel)
raakt ontstoken. Een haarzakontsteking op de benen wordt
meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie, die vaak leidt tot
het ontstaan van een puskopje in de opening van het haarzakje.
Naast jeuken kunnen deze bultjes ook pijnlijk zijn. Als de puskopjes
open gaan, bijvoorbeeld doordat je eraan krabt, ontstaan er
oppervlakkige wondjes waar geel wondvocht uitkomt. Als de
ontsteking wat dieper de huid ingaat, ontstaan rode (vaak pijnlijke)
bultjes op de huid.
Foto: Folliculitis
Een haarzakontsteking kan behandeld worden met antibiotica. Vaak echter zijn antiseptische
producten (zoals Betadinezeep) al voldoende om de ontsteking te bestrijden. Heb je vaak last van
een ontsteking van de haarzakjes, dan is een goede hygiëne van groot belang.
Miliaria (zweet- of warmte-uitslag)
Bij miliaria ontstaat kleine bultjes op de huid, omdat de
zweetkliertjes worden afgesloten. Hoewel het vooral
voorkomt bij baby's en jonge kinderen, kunnen ook
volwassenen er last van hebben. Miliaria ontstaat meestal
wanneer je je inspant in een warme, vochtige omgeving
(zoals de sauna of de tropen). Als er daarbij ook nog druk op
de huid wordt uitgeoefend, omdat je bijvoorbeeld strakke
kleding draagt, is de kans op miliaria nog groter. Miliaria
komt vrij veel voor; ongeveer een kwart van de Nederlandse
bevolking is er gevoelig voor.
Foto: Miliaria
Miliaria kan zich op verschillende manieren uiten. Is de afsluiting van de zweetkliertjes heel
oppervlakkig, dan zie je meestal blaasjes die gevuld zijn met helder vocht. Deze blaasjes gaan
gemakkelijk kapot. Worden de zweetkliertjes wat dieper in de huid afgesloten, dan zie je kleine rode
1
bultjes die enorm kunnen jeuken. Beide vormen komen veel voor. Veel zeldzamer zijn de vormen
van de miliaria die een pijnlijke bacteriële ontsteking veroorzaken.
Om de jeuk te verlichten kun je verkoelende gels of lotions gebruiken. Is er sprake van een
ontsteking, dan kun je het beste naar de huisarts gaan. Deze kan je dan een corticosteroïden crème
voorschrijven. Zorg er daarnaast voor dat je – zeker in warme, vochtige omstandigheden, altijd
luchtige kleding draagt, die je huid niet irriteert of tegen je benen schuurt en waardoor er voldoende
ventilatie is.
Allergische reactie
Een allergische reactie is een overdreven reactie van het immuunsysteem op een stof die in principe
onschadelijk is. Bij een allergische reactie is meestal de stof histamine betrokken, die onder andere
de jeuk en rode huiduitslag veroorzaakt.
Bij een zonneallergie krijg je een abnormale huidreactie na een normale blootstelling aan zonlicht of
andere lichtbronnen (bv. de zonnebank). Zonneallergie komt vaker voor bij mensen met een lichte
huidskleur en begint meestal op een jong volwassen leeftijd. Ongeveer een dag (soms wat langer)
nadat je in de zon bent geweest, ontstaan er kleine bultjes op je huid die enorm jeuken. De bultjes
ontstaan in eerste instantie alleen op delen van je lichaam die aan het (zon)licht zijn blootgesteld en
je ziet ze vaak op de onderbenen. De bultjes kunnen zich vervolgens uitbreiden naar andere delen
van je lijf. Soms ontstaan er ook wel eens blaasjes op de huid, wordt de huid rood of is gezwollen en
schilfert. De beste manier om van de bultjes af te komen is door je huid rust te geven en uit de zon te
blijven. De allergische reactie is dan meestal na een dag of 7 tot 10 verdwenen.
Bij een contactallergie heb je een allergische reactie op een
bepaalde stof die bijvoorbeeld verwerkt is in je kleding of
schoenen. Een voorbeeld hiervan is nikkelallergie. Nikkel
kan verwerkt zijn in de rits van je laarzen. Een ander
voorbeeld is een allergie voor chroomzouten. Deze worden
nogal eens gebruikt tijdens het looien van leer. Maar ook
neopreen, rubber of kleurstoffen die gebruikt zijn tijdens
het maken van je schoenen of laarzen, kunnen een
allergische reactie op je benen veroorzaken.
Foto: Voeteczeem als gevolg van
een contactallergie
Contactallergie veroorzaakt vaak kleine, rode bultjes die erg kunnen jeuken. Een allergische reactie
op bestanddelen in je schoenen kan echter ook leiden tot voeteczeem. De meest voor de hand
liggende oplossing voor contactallergie is door dat waar je allergisch voor bent te vermijden. De
huisarts kan je een corticosteroïden crème voorschrijven, die de eventuele ontsteking bestrijd en de
jeuk kan verlichten.
Vlooienbeten
In Nederland hebben we het meest te maken met de kattenvlo. Deze komt niet alleen op katten
voor, maar ook op honden en mensen. De hondenvlo is veel zeldzamer en de mensenvlo komt in ons
land vrijwel niet meer voor. Vlooienbeten komen vooral voor op de onderbenen (omdat ze meestal
uit bijvoorbeeld de deurmat, vloerbedekking of hondenmand opsprin-gen) en veroorzaken een klein
rood vlekje met een jeukend bultje in het midden. Als je goed kijkt kun je vaak zelfs de bijtopening
nog zien.
2
Van de beet van een enkele vlo zul je nauwelijks iets
merken. Meestal is er echter sprake van een massale
aanval van vlooien. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer
je na de vakantie thuiskomt. De vlooien hebben – in het
lege huis - weken gewacht op een geschikte 'gastheer' en
zullen hun kans dan ook massaal grijpen zodra je
binnenkomt.
De beten van de Nederlandse kattenvlo zijn niet gevaarlijk,
ze veroorzaken alleen (soms erge) jeuk.
Foto: Vlooienbeten
Sommige mensen kunnen echter een overgevoeligheidsreactie krijgen op het speeksel van de
vlooien. Zij krijgen, naast de jeukende bultjes, een rode uitslag over het hele lichaam. De jeukende
bultjes verdwijnen vanzelf. Bij erge jeuk kan eventueel een corticosteroïdencrème van de huisarts
verlichting brengen.
Huisdieren zijn de belangrijkste bron van vlooien: behandel je hond of kat dan ook periodiek met
een goed antivlooienmiddel en verschoon regelmatig de honden- of kattenmand.
Keratosis pilaris
Bij keratosis pilaris ontstaat er een erg ruwe huid op delen van
je lichaam. Op de benen komt het meestal voor op de kuiten.
De huid rond de haarzakjes is rood en een beetje verhoornd.
Hierdoor voel je kleine, ruwe bultjes die kunnen jeuken.
Keratosis pilaris komt vooral voor bij jonge mensen. Het is een
onschuldige variant van een normale huid, waar vooral
mensen die aanleg hebben voor eczeem, astma en hooikoorts
last van hebben. Bij keratosis pilaris wordt het hoorn niet
gelijkmatig over de huid verdeeld, maar hoopt het zich op
rond de poriën van de haarzakjes. Een afdoende behandeling
bestaat niet. Het enige dat je kunt doen is je huid soepel en
zacht houden met bijvoorbeeld ureumhoudende crèmes en
zalven. Het ureum lost het hoorn in de haarzakjes op,
waardoor de huid minder ruw aanvoelt.
Foto: Keratosis pilaris
Lichen planus
Lichen planus is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen. Hierdoor ontstaan er kleine,
jeukende, roodbruine of paarsrode bultjes. Ze kunnen over het hele lichaam voorkomen, maar je
ziet ze vooral op de binnenkant van de polsen en de enkels. De bultjes lijken vaak wat glanzend en
kunnen soms schilferen. Ongeveer 20% van de mensen met lichen planus heeft bijna geen klachten.
De overige 80% heeft vooral last van jeuk, die zeer hevig kan zijn.
De aandoening treedt meestal op rond de middelbare leeftijd. Het is niet besmettelijk en niet
erfelijk. De oorzaak voor het ontstaan van lichen planus is grotendeels onbekend. Het lijkt erop dat
het een soort auto-immuunziekte is, waarbij de ontstekingscellen - die anders bijvoorbeeld
bacteriën en virussen bestrijden - nu bepaalde delen van de huid en de slijmvliezen aantasten. Er zijn
echter ook mensen waarbij lichen planus is ontstaan na het gebruik van bepaalde medicijnen tegen
hoge bloeddruk, hartaandoeningen en gewrichtsklachten.
3
Wanneer je last hebt van lichen planus zal de huisarts je
doorsturen naar een dermatoloog. Deze zal de aandoening
meestal gemakkelijk herkennen. Soms is echter een
weefselonderzoek nodig om de diagnose te bevestigen.
Met corticosteroïden crèmes of zalven kan de ontsteking
worden geremd en de jeuk worden onderdrukt. Als vermoed
wordt dat lichen planus een reactie is op een medicijn dat je
neemt, is het zinvol dit medicijn in overleg met je huisarts of
specialist tijdelijk niet meer te nemen. Het is mogelijk dat de
uitslag dan binnen enkele weken verdwijnt.
Foto: Lichen planus
Lichen planus is meestal een stabiele aandoening; na de eerste twee maanden komen er over het
algemeen geen nieuwe bultjes of plekken meer bij. Vaak genezen mensen binnen twee jaar
spontaan, waarna 80% van de mensen de ziekte ook niet meer krijgt.
Rode, jeukende bultjes op de onderbenen zijn vervelend, maar hebben meestal een vrij onschuldige
oorzaak. De meest voorkomende oorzaken worden hierboven beschreven. Uiteraard zijn er nog
genoeg andere aandoeningen die een vergelijkbaar beeld laten zien. Als je erg veel last hebt van de
uitslag, als deze – ondanks genomen maatregelen – verergert of na een paar weken nog niet
verdwenen is of als de bultjes ontstaan in combinatie met andere klachten, doe je er verstandig aan
om naar de huisarts te gaan.
Lees verder
•
•
•
•
Warmte-uitslag: een veelvoorkomende huidirritatie
Wat veroorzaakt een allergische reactie van de huid
Folliculitis: een ontsteking van de haarzakjes
Lichen planus: rode, hevig jeukende bultjes op de huid
© 2011 - 2012 Tamira Hankman, gepubliceerd in Aandoeningen (Mens en Gezondheid)
Foto's: http://commons.wikimedia.org
4
Leververvetting: de meest voorkomende
leveraandoening
De lever is een belangrijk orgaan. Hij speelt onder andere een
grote rol bij de vetstofwisseling in ons lichaam. Door de
veranderingen in onze voeding en levensstijl, raakt deze
vetstofwisseling steeds vaker verstoord. Het gevolg is een
opstapeling van vetten in de lever oftewel leververvetting. De
aandoening komt bij maar liefst 25 tot 40% van de volwassenen in
de Westerse wereld voor. Leververvetting kan leiden tot
leverontsteking en uiteindelijk zelfs tot een permanente
leverbeschadiging.
De lever is een groot orgaan dat rechtsboven in
de buikholte, net onder het middenrif ligt. De
lever van een gemiddelde volwassen persoon
weegt anderhalve kilo en het is daarmee, na de
huid, het zwaarste orgaan van ons lichaam. De
lever vervult vooral belangrijke functies in onze
stofwisseling. Hij zorgt er mede voor dat we
voedingsstoffen als koolhydraten, vetten en
eiwitten uit het bloed kunnen opnemen en voor
tal van processen kunnen gebruiken. De lever
produceert daarnaast gal, slaat ijzer op en
speelt een belangrijke rol bij het onschadelijk
De lever
maken van giftige stoffen en het opruimen van
afvalstoffen. Als de lever door een ontsteking of beschadiging zijn functies niet naar behoren kan
uitoefenen, kan dit dan ook grote gevolgen hebben voor onze gezondheid.
De functie van de lever bij de vetstofwisseling
De lever is mede verantwoordelijk voor de vetstofwisseling in ons lichaam. De vetstofwisseling is het
proces waarbij ons lichaam vetten vormt (uit de in de darmen opgenomen voedingsstoffen) of
afbreekt. Dit proces vindt grotendeels in de lever plaats. De lever neemt de afbraakproducten van
vetten (vrije vetzuren) op uit het bloed en zet ze om in andere vetachtige stoffen. Deze nieuwe vetten
worden weer aan het bloed afgegeven en door ons lichaam gebruikt. De lever kan, als het nodig is,
ook juist vetten afbreken tot vetzuren en verzadigde vetzuren omzetten in onverzadigde vetzuren.
Daarnaast produceert de lever de vetachtige stof cholesterol, die we nodig hebben als bouwsteen
voor lichaamscellen en hormonen. Vijfentachtig procent van al de benodigde cholesterol wordt
aangemaakt in de lever. De rest krijgen we via onze voeding binnen. Tot slot zorgt de gal - een dikke,
bittere, geelgroene vloeistof die in de lever wordt aangemaakt - voor een betere opname van vetten
in de dunne darm.
Leververvetting is een ophoping van vet in de levercellen
Door een verandering in onze voeding en leefgewoonten, raakt de vetstofwisseling steeds vaker
verstoord. De lever is dan niet in staat om de aangeboden afbraakproducten van vetten te verwerken.
Het gevolg is dat het vet zich gaat ophopen in de levercellen. Dit wordt leververvetting of steatose
genoemd. Het is tegenwoordig de meest voorkomende aandoening aan de lever; 25 tot 40% van de
1
volwassenen in de Westerse wereld lijdt eraan. Leververvetting is een omkeerbaar proces. Dit
betekent dat de vetstapeling verdwijnt zodra de oorzaak wordt weggenomen. Als de oorzaak echter
aanwezig blijft, breidt de ophoping van vet zich verder uit. De lever wordt zo steeds gevoeliger voor
schadelijke invloeden, als virussen, bacteriën, giftige stoffen en alcohol.
De fases van leverbeschadiging, beginnend bij leververvetting
Bij één op de vijf mensen leidt de leververvetting op enig moment dan ook tot een ontsteking van de
lever (hepatitis). Uiteindelijk kan onherstelbare schade aan de lever ontstaan oftewel levercirrose. De
levercellen worden dan vervangen door littekenweefsel (bindweefsel), waardoor de lever steeds
minder in staat is om zijn functies uit te voeren. Op den duur treden hierdoor ernstige klachten op en
is een levertransplantatie de enige mogelijke behandeling.
Klachten bij leververvetting: vage buikpijn en vermoeidheid
Leververvetting wordt lang niet altijd herkend. Veel mensen hebben nauwelijks of geen klachten.
Sommige mensen hebben last van vage pijn in de rechterbovenbuik en vermoeidheid. Een enkele
keer ontstaat geelzucht, waarbij de slijmvliezen (oogwit, tandvlees) en de huid geel zien, omdat er
teveel bilirubine in het bloed zit. Bilirubine is een afvalstof met een intens gele kleur, die overblijft na
de afbraak van hemoglobine uit de rode bloedcellen. De bilirubine wordt via het bloed naar de lever
vervoerd en omgevormd tot een wateroplosbare stof. Als de lever is aangetast, kan er minder
bilirubine worden verwerkt. De concentratie bilirubine in het bloed blijft dan te hoog, waardoor je
letterlijk geel kleurt. Als de leververvetting geleid heeft tot een leverontsteking, treden klachten op
als misselijkheid, overgeven, pijn rechtsboven in de buik, slechte eetlust, vermoeidheid, koorts, jeuk,
geelzucht en een opgezwollen buik.
Alcohol en overgewicht zijn de meest voorkomende oorzaken
In de helft van de gevallen is overmatig en langdurig alcoholgebruik de oorzaak van leververvetting.
Alcohol wordt via het bloed naar de lever getransporteerd. Meer dan 90% van de alcohol wordt hier
afgebroken. Bij dit proces ontstaan afbraakproducten, die agressief en schadelijk zijn voor de lever.
Een chronisch teveel aan alcohol kan een vernietigend effect hebben op de lever. De levercellen
beschadigen en de normale processen in de lever verlopen niet meer naar behoren. Zo zal de
2
aanmaak en omzetting van voedingsstoffen minder goed gaan, waardoor water, eiwitten en vetten
zich ophopen in de levercellen.
Na alcoholmisbruik, zijn overgewicht en diabetes type 2 (suikerziekte) de belangrijkste veroorzakers
van leververvetting. Dit wordt niet-alcoholische leververvetting (NAFLD: Non Alcoholic Fatty Liver
Disease) genoemd. Bij mensen met overgewicht is het aanbod van vetafbraakproducten aan de lever
flink verhoogd. De lever heeft onvoldoende capaciteit om deze afbraakproducten te verwerken, met
als gevolg dat het vet zich in de lever ophoopt. Vooral mensen die veel vet in de buik hebben, zijn hier
gevoelig voor. Bij mensen met diabetes type 2 is het lichaam ongevoelig voor insuline, waardoor de
bloedsuikerspiegel te hoog blijft. Het teveel aan suikers wordt in de lever omgezet in vetten. Deze
worden in de lever opgeslagen en veroorzaken leververvetting. Hierdoor kan al op relatief jonge
leeftijd leververvetting ontstaan. Bij 20 tot 30% van de mensen met niet-alcoholische leververvetting
ontstaat een leverontsteking.
Andere, minder vaak voorkomende oorzaken, zijn: ondervoeding (waardoor een tekort aan bepaalde
eiwitten ontstaat), het gebruik van bepaalde medicijnen die in de lever afgebroken moeten worden
(o.a. cordarone, nifedipine en sommige corticosteroïden) en chronische darmontstekingen (zoals de
ziekte van Crohn en colitis ulcerosa), waarbij leververvetting als complicatie optreedt. Een zeer
zeldzame en acute vorm van leververvetting kan ontstaan in de laatste drie maanden van de
zwangerschap (zwangerschapsteatose). Deze ernstige vorm van leververvetting kan voor moeder en
kind erg gevaarlijk zijn. De klachten verdwijnen meestal direct na de bevalling.
Het metabool syndroom
Het zogenaamde metabool syndroom is een combinatie van vijf risicofactoren die in veel gevallen
leidt tot leververvetting:
1. Een verhoogde bloeddruk.
2. Een tailleomvang van meer dan 102 cm bij mannen en meer dan 88 cm bij vrouwen.
3. Een verhoogde bloedsuikerspiegel (wat wijst op suikerziekte).
4. Een verhoogd triglyceridengehalte (vetachtige stoffen) in het bloed.
5. Een laag HDL-cholesterolgehalte, het zogenaamde ‘goede cholesterol’.
De diagnose en behandeling van leververvetting
Omdat leververvetting lang niet altijd
klachten geeft, wordt de aandoening vaak per
toeval ontdekt. Bijvoorbeeld tijdens een
routine (bloed)onderzoek of een medische
keuring. Als je wel klachten hebt die kunnen
wijzen op leververvetting, zal de huisarts een
lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek
uitvoeren. De lever kan iets vergroot of
gevoelig zijn en bij bloedonderzoek worden
meestal licht verhoogde leverwaarden
vastgesteld. Bij twijfel zal de huisarts je
doorverwijzen voor verder onderzoek. In dat
geval wordt in eerste instantie een echo van
de lever gemaakt. De vetstapeling in de lever
is hierbij over het algemeen goed te zien.
Microscopisch beeld bij leververvetting
Via een leverpunctie, waarbij een klein beetje weefsel uit de lever wordt gezogen, kan de diagnose indien nodig – met zekerheid worden gesteld.
3
Er is geen medicijn beschikbaar om leververvetting te genezen. Leververvetting is echter een
omkeerbaar proces. De behandeling bestaat dan ook uit het wegnemen van de oorzaak. De
vetstapeling verdwijnt hierdoor meestal vanzelf weer. Voor veel mensen betekent dit een aanpassing
van de levensstijl en voedingsgewoonten: geen alcohol drinken (ook wanneer alcoholgebruik niet de
oorzaak is), gezond en gevarieerd eten (weinig vet) en gewichtsverlies. Een gezonde voeding en extra
lichaamsbeweging verminderen ook een eventueel aanwezige insulineresistentie. Diabetes type 2 zal
daarnaast met medicijnen behandeld moeten worden.
Het is belangrijk om een uitbreiding van leververvetting te voorkomen. Het vet in de lever is op zich
(tot bepaalde hoogte) niet schadelijk. Leververvetting maakt de lever echter wel gevoelig voor
schadelijke invloeden. Hoe verder de vetopstapeling in de lever zich uitbreidt, hoe groter de kans op
ontstekingen wordt. Een leverontsteking kan op den duur leiden tot levercirrose. Dit is een ernstige,
onomkeerbare leverziekte die uiteindelijk de dood tot gevolg kan hebben.
© 2012 Tamira Hankman, gepubliceerd in Aandoeningen (Mens en Gezondheid)
Foto's: http://commons.wikimedia.org, www.sxc.hu
4
Lichamelijke klachten door langdurige stress
Acht van de tien mensen heeft één of meerdere keren per week
lichamelijke klachten als rugpijn, hoofdpijn, duizeligheid, pijn op
de borst of buikpijn. In verreweg de meeste gevallen zijn deze
klachten 'onschuldig' en verdwijnen na korte tijd vanzelf weer.
Één van de belangrijkste veroorzakers van dit soort onschuldige
klachten is stress. Stress is een vorm van spanning die, als gevolg
van een externe prikkel, in ons lichaam ontstaat. Langdurig stress
kan de gezondheid negatief beïnvloeden.
Stress is in principe een reactie van het lichaam op elke prikkel die spanning veroorzaakt. We
reageren niet alleen met stress op werkelijke gevaren, zoals een dreigend auto-ongeluk. Ook
wanneer we verwachten (of vrezen) dat een bepaalde situatie gevaarlijk of bedreigend kan zijn, kan
ons lichaam een stressreactie vertonen. Bijvoorbeeld wanneer je bijna te laat komt of een examen
moet doen. Ook positieve situaties kunnen overigens stress veroorzaken, zoals de voorbereidingen
op een bruiloft of wedstrijd ('wedstrijdspanning'). Dit soort stress is over het algemeen echter
slechts van korte duur. Na even laat het lichaam de spanning los en keert het terug in zijn normale,
ontspannen staat.
De meeste mensen ervaren vrijwel dagelijks momenten van stress. Ook wanneer deze door een
negatieve prikkel veroorzaakt wordt, zoals de angst om straf te krijgen, kan een kortdurend
stressmoment geen kwaad. Voor sommige mensen werkt dit soort stress zelfs positief. Het stelt hen
in staat om een betere prestatie te leveren, dit gebeurt bijvoorbeeld regelmatig wanneer een
werknemer vlak voor een deadline zit.
De reactie van het lichaam op stress
Stress gaat gepaard met een verhoogde fysiologische activiteit. Het is een noodreactie van het
lichaam op een bedreigende situatie. Het lichaam maakt zich als het ware klaar om 'te vechten of te
vluchten'. De situatie wordt in eerste instantie in onze hersenen geëvalueerd. Als de situatie als
'bedreigend' wordt beoordeeld, geeft het zenuwstelsel de opdracht om ondermeer adrenaline aan
te maken. Daarnaast zetten de hersenen het lichaam aan tot de productie van corticosteroïden,
waaronder het stresshormoon cortisol. Als dit stresshormoon in het bloed terecht komt, leidt dit tot
een verhoging van het bloedsuikergehalte en een snellere stofwisseling. Ons brein komt in
verhoogde staat van paraatheid, waardoor we sneller op gebeurtenissen kunnen reageren, ons
geheugen verbetert en onze zintuigen op scherp worden gesteld. Door de adrenaline stijgt je
bloeddruk, versnellen je hartslag en ademhaling en gaan je handpalmen zweten. Alle spieren in je
lichaam spannen zich aan.
Lichamelijke klachten als gevolg van langdurige stress
Stress is op zich een positief verschijnsel; het stelt ons in staat om weerstand te bieden aan
bedreigingen die onze kant op komen. Is het gevaar geweken, dan keren de lichamelijke functies
weer terug naar hun normale niveau en kan het lichaam zich herstellen. Als de stress echter te lang
aanhoudt of als de situaties die spanning oproepen te snel na elkaar komen, dan heeft ons lichaam
te weinig tijd om zich te herstellen en raakt het uitgeput. Langdurige stress is dan ook ongezond.
Onze spieren, vooral die van het hoofd, de nek en de rug, staan voortdurend onder spanning. Ze
krijgen niet de kans om zich te herstellen en verzuren. Ze voelen pijnlijk en stijf, voornamelijk als je 's
ochtends opstaat.
1
De vermoeide spieren kunnen niet genoeg stabiliteit geven
aan de gewrichten. Na verloop van tijd treden dan ook
gewrichtspijnen op. De voortdurende spierspanning leidt
bovendien vaak tot chronische hoofdpijn. De continue
aanmaak van adrenaline en cortisol putten het lichaam uit
en verlagen de weerstand, waardoor een hogere
vatbaarheid voor infecties en ziekten ontstaat. De hoge
bloeddruk en snelle hartslag en ademhaling kunnen
duizeligheid, wazig of dubbel zien, koude handen en
voeten, slapeloosheid en hyperventilatie tot gevolg
hebben.
Stress kan leiden tot depressiviteit
Maar ook geheugenproblemen, hartklachten, darmklachten en eczeem kunnen door langdurige
stress ontstaan. Uiteindelijk kan langdurige stress leiden tot ernstige nervositeit of angststoornissen
en depressiviteit.
Iedereen reageert anders op een 'stresssituatie'
Stress wordt uitgelokt door een zogenaamde 'stressor'. Dit kan van alles zijn, zoals een ingrijpende
emotionele gebeurtenis, kleine irritaties (file, rondslingerende kleren), piekeren over de toekomst,
zorgen om je gezondheid of werkdruk. Een bepaalde stressor of situatie leidt echter niet bij iedereen
tot evenveel stress. Dit is ondermeer afhankelijk van je interne beleving; je persoonlijke gevoelens
over de situatie en de mogelijkheden die je ziet om de situatie te veranderen. Ben je bijvoorbeeld
iemand die onbekende situaties als een uitdaging ziet of ben je eerder geneigd ze als probleem of
gevaar te zien? Ook vroegere ervaringen met soortgelijke situaties bepalen deels de hoeveelheid
stress die je op een bepaald moment ervaart. Uit onderzoek blijkt dat daarnaast factoren als lawaai,
slaapgebrek, drugs- of alcoholgebruik en een hoge omgevingstemperatuur de stressreactie van je
lichaam op een bepaalde situatie kunnen beïnvloeden.
Langdurige mentale inspanning en werkdruk leiden bij veel
mensen op den duur tot ongezonde stress. Ook situaties die
onze basisbehoeften als veiligheid, gezondheid en liefde
bedreigen hebben vaak langdurige stress tot gevolg. Voorbeelden hiervan zijn het verliezen van een dierbare, ernstige ziekte
en dreigend ontslag.
Overigens kan je lichaam ook (lang) nadat de stressor zich
heeft voorgedaan, een stressreactie vertonen. Een bekend
voorbeeld hiervan is spanningshoofdpijn die vooral in het
weekend of de vakantie optreedt. Een extremer voorbeeld
hiervan is de posttraumatische stressstoornis, die het gevolg is
van een ingrijpende gebeurtenis (bijvoorbeeld oorlog, een
gewelddadige overval of verkrachting). Deze stoornis kan soms
pas maanden later optreden en lange tijd aanhouden.
Werkdruk kan leiden tot ongezonde
stress
Lichamelijke klachten door stress zijn niet zomaar psychisch
De klachten die door langdurige stress ontstaan, worden niet veroorzaakt door een lichamelijke
afwijking. Dit betekent echter niet dat de klachten niet reëel of puur psychisch zijn. Er vindt wel
2
degelijk een lichamelijke reactie plaats die tot uiteenlopende klachten leidt. Veel mensen voelen
zich onbegrepen als ze door de huisarts naar huis gestuurd worden met de mededeling dat er fysiek
niets aan de hand is en dat stress de boosdoener is. Zeker wanneer de persoon in kwestie zelf geen
stress of spanning voelt. Lichamelijke reacties op stress kunnen echter voorkomen, zonder dat je
(bewust) stress ervaart.
Stress kan leiden tot een vicieuze cirkel. Een stressor, bijvoorbeeld dreigend ontslag, leidt tot
langdurige stress. Langdurige stress leidt tot uiteenlopende lichamelijke klachten. Je gaat je
hierdoor ernstige zorgen maken om je gezondheid. Deze zorgen kunnen weer een nieuwe stressor
zijn en daardoor op hun beurt weer leiden tot (langdurige) stress. Het is om die reden dan ook altijd
belangrijk om te achterhalen of stress mogelijk een oorzaak is van je lichamelijke klachten. Er zijn
hiervoor verschillende stressvragenlijsten beschikbaar. Ook het voorkomen van een aantal
lichamelijke klachten tegelijkertijd (continue rugpijn, vaak hoofdpijn, stijfheid bij het opstaan en
vermoeidheid) kan een belangrijke aanwijzing zijn.
Ga met aanhoudende lichamelijke klachten altijd naar de huisarts. Ook wanneer je zelf vermoed dat
stress de oorzaak is. De huisarts kan je helpen om de klachten te verminderen. Een psycholoog kan
je daarnaast eventueel leren omgaan met je stressklachten of stressgevoeligheid, door je
bijvoorbeeld te leren hoe je grenzen moet stellen, hoe je controle kunt uitoefenen op bepaalde
situaties of hoe je vaker 'nee' kunt zeggen als er een beroep op je wordt gedaan.
© 2011 - 2012 Tamira Hankman, gepubliceerd in Aandoeningen (Mens en Gezondheid)
Foto's: www.morguefile.com
3