GYN 18-premenstrueel syndroom.indd

GYNAECOLOGIE
Premenstrueel
syndroom (PMS)
Inhoudsopgave
Wat is PMS?3
Wat zijn de klachten?3
Bij wie komt het voor?3
Oorzaken3
Hormonen?3
Eerdere ervaringen4
Psychische problemen4
Diagnose stellen4
Lichamelijk onderzoek4
Maandoverzicht bijhouden4
Gevolgen voor het dagelijks leven
4
Wat kunt u er zelf aan doen?
5
Behandeling met medicijnen5
Medicijnen waarvan de werking wordt betwijfeld
Medicijnen die zorgen voor minder hormoonwisseling
Medicijnen die ervoor zorgen dat u minder last hebt van hormoonwisselingen
6
6
7
Operatie8
Vragen8
Afspraak8
Bijlage: invulformulier maandoverzicht9
1
2
Premenstrueel syndroom (PMS)
In deze folder vindt u informatie over het premenstrueel
syndroom (PMS). U leest welke klachten er kunnen zijn,
wat de oorzaak hiervan is en welk onderzoek mogelijk is.
Bovendien staan er suggesties voor leefregels in. Tot slot vindt
u informatie over mogelijke behandelingen.
Bij wie komt het voor?
Wat is PMS?
Klachten als gevolg van PMS beginnen vaak
na het dertigste jaar en na het krijgen van
kinderen. Bij jongere vrouwen komt PMS
minder vaak voor. Naar schatting heeft 4%
van de vrouwen tussen de 15 en 45 jaar last
van PMS. Na de overgang verdwijnen de
klachten.
PMS houdt in dat u in de tweede helft van
de menstruatiecyclus klachten hebt, die
weer verdwijnen bij het begin van de menstruatie. Sommige vrouwen houden nog
klachten tijdens de eerste dagen van de
menstruatie. Na een periode van minimaal
een week zonder klachten komen de klachten weer terug. De steeds terugkerende
klachten verstoren uw normale leefpatroon.
Oorzaken
Hormonen?
Wat zijn de klachten?
Er is een overduidelijk verband tussen het
optreden van de klachten en de menstruatiecyclus. Toch is nooit een hormonale oorzaak gevonden voor PMS. Wel zijn vrouwen
met premenstruele klachten gevoeliger
voor hormoonwisselingen dan vrouwen die
geen last van PMS hebben. In de hersenen
is als het ware minder weerstand om de
gevolgen van hormoonwisselingen op te
vangen. Bepaalde neurotransmitters werken
onvoldoende. Neurotransmitters zijn chemische stoffen waarmee zenuwcellen in de
hersenen berichten aan elkaar doorgeven.
Zo worden de stemming en het welbevinden beïnvloed.
Vele honderden lichamelijke en psychische
klachten zijn bij PMS beschreven. Voorbeelden zijn pijnlijke borsten, een opgeblazen
gevoel, prikkelbaarheid, wisselende stemmingen en klachten als gespannen, depressief of agressief zijn. Om de vraag te kunnen
beantwoorden of PMS de oorzaak is van uw
klachten zijn twee dingen belangrijk:
• Op welke dagen van uw cyclus hebt
u klachten en wanneer verdwijnen ze
weer?
• Welke klachten hebt u precies?
3
Eerdere ervaringen
Maandoverzicht bijhouden
Sommige vrouwen met PMS hebben te
maken (gehad) met lichamelijk of seksueel
geweld, bijvoorbeeld incest. Speelt iets dergelijks in uw situatie, dan is het belangrijk
dit aan uw gynaecoloog te vertellen. Zo’n
ervaring veroorzaakt weliswaar niet uw
klachten, maar kan wel invloed hebben op
uw beleving.
Om te weten te komen of u last hebt van
PMS, wil uw arts zo nauwkeurig mogelijk
weten wanneer u de klachten hebt. Veel
vrouwen vinden het moeilijk om aan te
geven wanneer ze nu precies last van welke
klacht hebben.
Daarom vindt u achterin deze folder twee
maandoverzichten. U kunt daarop bijhouden
op welke dagen u last hebt van welke klachten. Deze overzichten vult u twee maanden
lang in vanaf de eerste dag van uw menstruatie tot het begin van de volgende menstruatie. Zo krijgt u meer inzicht in uw klachten
en wordt zichtbaar of ze passen bij PMS.
Psychische problemen
Soms blijken psychische problemen in het
verleden of heden een rol te spelen, bijvoorbeeld een depressie of paniekstoornissen. Paniekstoornissen zijn aanvallen waarbij iemand zomaar hevig in paniek raakt.
Ook onverklaarbare angst komt voor, zoals
pleinvrees. Het zijn situaties waarbij er net
als bij PMS sprake is van een (tijdelijk) tekort aan neurotransmitters in de hersenen.
Als er sprake is van een depressie, paniekstoornis of fobie kan de huisarts u behandelen of doorverwijzen naar een psychiater.
Een combinatie van gesprekken en medicijnen biedt vaak goede mogelijkheden om uw
klachten te verminderen.
Na die twee maanden is het zinvol samen
met uw arts de ingevulde overzichten te
bekijken. Uit onderzoek blijkt dat bij de helft
van de vrouwen die het overzicht invult,
de klachten bijna de hele maand aanwezig
zijn. Er zijn dan vrijwel geen dagen zonder
klachten, hoewel sommige klachten voor de
menstruatie verergeren. In dit geval is het
verstandig contact met uw huisarts op te
nemen om te zien of er een andere verklaring is voor uw klachten.
Diagnose stellen
Lichamelijk onderzoek
Gevolgen voor
het dagelijks leven
Vrouwen met PMS hebben niet meer of
minder hormonen in hun bloed dan vrouwen
zonder klachten. Daarom is een hormoononderzoek niet zinvol. Hetzelfde geldt voor
een lichamelijk of gynaecologisch onderzoek: ook hierbij zijn geen afwijkingen te
verwachten bij vrouwen met PMS.
Veel vrouwen met PMS voelen zich ongelukkig en machteloos. Sommigen vinden
dat er te veel van hen gevraagd wordt,
anderen voelen te weinig waardering. Bij
veel vrouwen met PMS spelen onderdrukte
gevoelens en ervaringen een rol. Het is vaak
niet makkelijk om hierover te praten of op
4
Op uw ingevulde kaart kunt u zien op welke
dagen u de meeste klachten hebt. Plan op
die dagen zo min mogelijk belastende activiteiten en vraag anderen om extra rekening
met u te houden. Het kan helpen om ze
deze brochure te laten lezen.
te komen voor uw eigen behoeften. Toch is
dat belangrijk om uw ervaringen te kunnen
verwerken en uw leefpatroon te kunnen
veranderen.
Andere dingen die u zelf kunt doen om de
klachten te verminderen:
• Zorg voor regelmatige lichamelijke
activiteit. Behalve sporten kunt u ook
denken aan activiteiten als tuinieren,
wandelen met de hond, vaker de fiets
pakken et cetera.
• Wees matig met koffie, alcohol, vet,
zout en scherpe kruiden. Er zijn aanwijzingen dat dit kan helpen.
• Minder roken (nog liever stoppen) kan
zinvol zijn.
• Soms biedt een gesprek met een psycholoog of maatschappelijk werker
uitkomst. Deze kan met u bekijken hoe
u het beste met uw klachten kunt omgaan.
U hebt misschien het gevoel
dat u door alle klachten weinig
kunt presteren in de periode
voor uw menstruatie. Toch
blijkt dat vrouwen met PMS
in deze periode niet slechter
functioneren in werk of studie
dan na de menstruatie.
Veel vrouwen vinden het vervelend dat de
klachten telkens weer terugkomen zonder
dat zij er voor hun gevoel iets aan kunnen
doen. Niet zelden nemen de klachten in de
loop der jaren toe. Vaak hebben vrouwen
het gevoel dat zij door hun omgeving niet
begrepen en niet serieus genomen worden.
Ook voelen velen zich schuldig tegenover
hun partner en kinderen vanwege hun gevoelens en gedrag in deze periode.
Behandeling
met medicijnen
Gezond en regelmatig leven, rekening houden met de genoemde leefregels en begrip
van uw omgeving blijken vaak voldoende
om de klachten draaglijk te maken. Helpt
dat niet genoeg, dan is soms aanvullend behandeling met medicijnen mogelijk.
Wat kunt u er zelf aan
doen?
Voor vrouwen met PMS is het belangrijk om
met hun klachten te leren omgaan. Maar
dit is vaak niet gemakkelijk. U moet zelf
maatregelen nemen, maar ook in uw directe
omgeving begrip vragen voor uw klachten.
Juist voor vrouwen met PMS is dit vaak heel
moeilijk, ze willen anderen juist niet tot last
zijn.
5
Medicijnen waarvan de werking wordt
betwijfeld
Van een aantal middelen is bekend dat ze
een gunstig effect hebben op premenstruele klachten. Maar uit onderzoek blijkt
dat ze net zo gunstig werken als placebo’s
(medicijnen die er net zo uitzien maar
het geneesmiddel niet bevatten). Daarom
twijfelen artsen vaak aan de werking ervan.
Voorbeelden van zulke middelen zijn teunisbloemolie, vitamine B6 en progesteron.
Misschien ontstaat de gunstige werking
door het idee dat de arts wat aan de klachten doet en ze serieus neemt. De klachten
lijken daardoor al minder hinderlijk of beter
te verdragen. Vaak werken deze medicijnen
na een tijdje minder goed, maar sommige
vrouwen voelen toch ook na langere tijd een
gunstig effect.
• Oestrogeen
Medicijnen die zorgen voor minder
hormoonwisseling
Er zijn verschillende medicijnen die ervoor
zorgen dat er minder hormoonwisselingen
optreden. In een normale menstruatiecyclus is er twee weken voorafgaand aan de
menstruatie een eisprong. Na de eisprong
worden andere hormonen aangemaakt dan
voor de ei-sprong. Medicijnen die ervoor
zorgen dat u geen eisprong hebt, hebben
dan ook als gevolg dat er minder hormoonwisselingen zijn.
Het hormoon oestrogeen is één van de
hormonen die ook in de pil zit. Een middel met alleen oestrogeen helpt vaak
ook om de PMS-klachten te verminderen.
• Progesteronpreparaten
Er zijn verschillende mogelijkheden:
• De anticonceptiepil
te verdagen. Als u de pil wel verdraagt,
werkt een combinatiepil (een pil met
dezelfde hoeveelheid hormonen de hele
maand) vaak beter dan een driefasenpil
(een pil met verschillende hormoonhoeveelheden). U kunt u ook proberen de
combinatiepil te gebruiken zonder een
week tussendoor te stoppen. Zo krijgt u
helemaal geen menstruaties meer. Dit
kan geen kwaad. Artsen hebben weinig
bezwaar tegen langdurig pilgebruik, ook
boven de 35 jaar. Bij hoge bloeddruk of
roken wordt de pil soms afgeraden.
Recent is aangetoond dat een pil die de
stof drospizenon bevat effectief is bij
de behandeling van PMS. U slikt deze
pil 24 dagen met een ‘stopweek’ van 4
dagen.
De pil is het bekendste medicijn dat
de eisprong onderdrukt. Bij een aantal vrouwen met PMS die de pil gaan
gebruiken, verminderen de klachten.
Andere vrouwen blijken de pil niet goed
6
Ook progesteron is één van de hormonen die in de pil zit en die de eisprong
remt. Het is echter niet aangetoond dat
progesteronbehandelingen effectief
zijn bij de behandeling van PMS. Bovendien lukt het niet altijd om de menstruatie met deze middelen helemaal te
stoppen: sommige vrouwen krijgen last
van tussentijds bloedverlies. Daarnaast
zijn bijwerkingen mogelijk, zoals: vocht
vasthouden (en daardoor gewichtstoename), een vettige huid en soms depressiviteit of minder zin in vrijen.
Medicijnen die ervoor zorgen dat
u minder last hebt van hormoonwisselingen
• Hormoonspiraaltje
Het Mirena-spiraaltje is een klein
T-vormig voorwerp dat net als een
koperspiraaltje in de baarmoederholte
gebracht wordt. Het geeft elke dag een
beetje van een hormoon af dat lijkt op
progesteron. Hierdoor wordt het baarmoederslijmvlies langzaam dunner, de
menstruatie wordt minder hevig en
houdt soms zelfs na een aantal maanden
helemaal op. Ook PMS-klachten reageren soms gunstig. Wel moet u rekening
houden met de kans op spotting: gering
tussentijds bloedverlies tijdens de eerste zes maanden van het gebruik.
Er zijn medicijnen die ervoor zorgen dat
de hersencellen minder gevoelig worden
voor natuurlijke hormoonwisselingen. Ze
beïnvloeden de neurotransmitters in de
hersenen. Verzamelnaam voor dit soort medicijnen is SSRI (dit is een Engelse afkorting
die vertaald betekent: selectieve serotonine
heropname-remmer). Ongeveer 70% van
de vrouwen met PMS-klachten merkt een
gunstig effect van deze medicijnen. Voorbeelden zijn fluoxetine (Prozac®), paroxetine (Seroxat®) en sertraline (Zoloft®).
• LH-RH-agonisten
Welke van deze middelen het best werkt is
niet bekend; er is geen onderzoek dat de
werking heeft vergeleken. De ervaring van
de arts met een bepaald middel speelt een
rol bij de keuze. Ook is nog niet onderzocht
of deze middelen op de langere termijn een
gunstig effect hebben op de klachten. Wel
weten we van Prozac dat na anderhalf jaar
gebruik de PMS-klachten nog steeds gunstig reageren. U hoeft deze middelen alleen
tijdens de twee klachtweken in te nemen.
Deze medicijnen bootsen de situatie
na van de postmenopauze (de periode
na de laatste menstruatie). Het lichaam
maakt dan minder vrouwelijke hormonen aan, waardoor er niet meer elke
maand baarmoederslijmvlies wordt
opgebouwd en afgestoten: de menstruaties verdwijnen dus. Het is beter om
deze medicijnen niet langer dan een
halfjaar te nemen, omdat ze een ongunstig effect hebben op de botopbouw.
Bijwerkingen zijn overgangsklachten als
opvliegers, nachtzweten en een droge
vagina. Om de bijwerkingen te bestrijden kunt u er andere hormonen bijnemen. Helaas blijkt dat PMS-klachten dan
vaak weer terugkeren. LH-RH-agonisten
bieden dan ook vaak geen definitieve
oplossing. Wel kunnen ze behulpzaam
zijn om erachter te komen of u echt
PMS hebt.
Bijwerkingen van deze middelen kunnen
zijn dat u minder zin hebt in vrijen of moeilijker een orgasme krijgt. Maar deze bijwerkingen komen zeker niet bij alle vrouwen
voor en meestal alleen bij continu gebruik.
Als u in verband met psychische klachten
medicijnen gebruikt, is het verstandig om
te overleggen of u ze met deze middelen
kunt combineren. Soms kunnen door de
combinatie gevaarlijke nieuwe bijwerkingen
ontstaan.
7
Operatie
Vrouwen met ernstige premenstruele klachten zijn het soms zo beu dat ze hun eierstokken en/of baarmoeder willen laten verwijderen zodat ze niet meer menstrueren. In
Nederland worden om deze reden geen gezonde eierstokken en/of baarmoeder weggehaald. Daar ligt namelijk niet de oorzaak
van de klachten. Als alleen de baarmoeder
wordt weggehaald, blijven de eierstokken
nog hormonen maken. De hormoonwisselingen en bijbehorende klachten blijven
dus bestaan. Als beide eierstokken voor de
overgang worden weggehaald, ontstaan
vaak ernstige overgangsklachten die soms
nog vervelender zijn dan PMS-klachten. Een
dergelijke operatie zorgt er in de regel niet
voor dat u zich beter zult voelen.
Let op
Het is niet mogelijk via
internet spoedafspraken
te maken. Neem bij uw
eerste polikliniekbezoek de
verwijsbrief van uw huisarts
mee.
Vragen
Hebt u nog vragen? Neem dan contact met
ons op. U vindt onze contactgegevens in het
grijze adreskader achterin deze folder.
Afspraak
Een afspraak maken op de polikliniek
Gynaecologie kan op drie manieren:
• Balie; • Telefonisch;
• Internet; www.antoniusziekenhuis.nl
Bron: Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG).
8
9
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
= ernstig
= mild
= matig
= geen
Geef de ernst van de klachten aan met behulp van onderstaande symbolen:
kruis menstruatie aan
Extra stress thuis/werk
Somberheid
Gespannenheid
Wisselende stemming
Prikkelbaarheid
Opgeblazen gevoel
Gespannen borsten
Symptomen
1
Maand: -------------------------------------------------------------
Tabel
10
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
= ernstig
= mild
= matig
= geen
Geef de ernst van de klachten aan met behulp van onderstaande symbolen:
kruis menstruatie aan
Extra stress thuis/werk
Somberheid
Gespannenheid
Wisselende stemming
Prikkelbaarheid
Opgeblazen gevoel
Gespannen borsten
Symptomen
1
Maand: -------------------------------------------------------------
Tabel
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Gynaecologie
088 - 320 62 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
11
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
GYN 18/05-’08
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis