Van talisman en amulet - Nieuw Israëlietisch Weekblad

Hezbollah
Zuid-Libanon is in een
fortenstelsel veranderd
Arabieren
Besnijdenis
De christenen onder hen Een teken des Verbonds,
zitten tussen twee vuren geen lustremmer
C 38
Losse nummers € 3,—
N IEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD
NIW7038_cover 1
Feministes
Jodinnen die streden voor
de positie van de vrouw
16 juli 2010 • 5 av 5770 • Jaargang 145
Begin sjabbat 20.20 uur • Einde sjabbat 22.51 uur
Van talisman en
amulet
Tussen geloof en bijgeloof
14-07-2010 16:41:54
2
187480.indd 2
| C 38
14-7-2010 15:15:03
Vechtsters
C 38
M
et enige goede wil zou je dit
nummer van het NIW een
vrouwennummer
kunnen
noemen. We beginnen met een noodkreet van de National Council of Jewish
Women, die met opheffing wordt bedreigd. Het is de Nederlandse tak van de
International Council of Jewish Women
die strijd voor alle zaken die Joodse vrouwen aangaan, zoals de kwestie van de
get. Ze zijn de opvolgsters van een bijzondere groep Joodse vrouwen die rond de
eeuwwisseling op de barricaden stonden
voor de algemene rechten en positie van
alle vrouwen. De heldin van het Nederlandse feminisme is zonder twijfel Aletta
Jacobs (1854-1929). Zij was in veel dingen
‘de eerste’: de eerste vrouw op de H.B.S.
in 1870, ze was de eerste vrouw in Nederland die met speciale toestemming van
Thorbecke medicijnen mocht studeren,
de eerste vrouw die promoveerde en de
eerste vrouw die zich inzette voor vrouwenkiesrecht, geboortebeperking en betere arbeidsomstandigheden voor vrouwen. Maar er waren er meer: haar zus
Charlotte, bijvoorbeeld, of Rosa Manus,
Sientje Prijes, Emmy Belinfante, Roosje
Vos, en Betsy Bakker-Nort. Dankzij hun
inspanningen kon de emancipatie voet
aan de grond krijgen en daadwerkelijk
doorzetten.
Ontbreken mocht ook niet een reactie
op het besnijdenisstuk van vorige week.
Rabbijn Evers neemt stevig stelling: besnijdenis is geen verminking, maar een
teken dat men tot het Joodse volk behoort.
En dan: heeft u een kettinkje met een
chamsa of een chai en hecht u er heel
veel waarde aan? Hoe atheïstisch u misschien ook bent, wellicht toch ook ietwat
bijgelovig? Deze week onderzoeken we
het grijze gebied tussen geloof en bijgeloof, in hoeverre we daarmee halachische wetten overtreden en of bijgeloof
überhaupt nut heeft. In dit nummer gaat
het vooral om objecten, in het volgende
nummer hoofdzakelijk om bijgelovige
handelingen. Als Joodse lezer staan u
dan de nodige verrassingen te wachten.
Overigens hebben ze in Israël heel
andere dingen aan het hoofd nu kortgeleden is gebleken dat Hezbollah het zuiden van Libanon in een waar fort aan het
veranderen is. Mocht daar binnenkort
actie op worden genomen, dan leest u
dat uiteraard ook in het NIW.
• 16 juli 2010 • 5 av 5770
re ligi e 1 0
Geloof of bijgeloof?
Waar houdt geloven op en begint bijgeloof? En hebben objecten als
amuletten en talismannen nu wel of geen nut? Het blijkt allemaal af
te hangen van de mate waarin de eigenaar in ze gelooft.
cu ltuu r
14
Joodse feministes
Rond de vorige eeuwwisseling streed een aantal Joodse vrouwen
voor de verbetering van de positie van de vrouw. Een verhaal over
vrouwen als Aletta Jacobs, Rosa Manus en Roosje Vos.
bu ite n lan d 22
Christelijke Arabieren
Ze vormen een bijzondere groep, waarbij onderwijs hoog in het
vaandel staat. Ze zijn bang voor het islamitische fundamentalisme,
maar willen ook geen partij kiezen tussen Joden en Arabieren.
re ligi e 3 2
Besnijdenis
Rabbijn Evers reageert deze week op het besnijdenisartikel in het
vorige nummer, waarover hij zich verbaasde. Besnijdenis is geen
verminking en zij is bedoeld als verbondsteken, niet als lustremmer.
i n hou d
4 Varia
8 Exit Jong Joods
9 NCJW
10 Geloof of bijgeloof?
14 Joodse feministes
18 Opinie
21 Hezbollah
22 Christelijke Arabieren
26 Cultuurtips
29 Meijers en Van der Wieken
30 Bloeme Evers
32 Besnijdenis
36 Brieven
38 Fotopagina’s
Omslagfoto: Tehilliem en een chamsa, Istock
C 38
NIW7038_inhoud 1
| 3
14-07-2010 17:56:59
VA R I A
foto: flash/90
Gaza naar Egypte?
Anat Hoffman gearresteerd
Maandag werd Anat Hoffman, leidster van de ‘bidgroep’ Vrouwen van de Klaagmuur
gearresteerd. Zij probeerde de Tora te lezen bij de Klaagmuur, wat de orthodoxen streng hebben verboden. Zie het bericht elders op deze bladzijden. n
Libisch schip naar Gaza?
De Amalthea, een schip onder Moldavische vlag met door Libië georganiseerde
hulpgoederen, was deze week op weg naar
Gaza om de Israëlische blokkade van de Gazastrook te doorbreken. Aan boord zijn vijftien activisten en twaalf bemanningsleden,
alsmede 2000 ton aan humanitaire voorraden. Op woensdag was het nog onduidelijk
of het schip zou doorvaren. Het lag die dag
stil met motorproblemen en het was onbekend hoelang de reparatie zou duren. Egypte
zou het schip hebben aangeboden om naar de
Egyptische haven El-Arish te varen, maar dat
aanbod is afgeslagen. De Israëlische marine
zou op het punt staan om in te grijpen wanneer de Amalthea zou doorvaren.
De zoon van de Libische leider Khadaffi,
Saif, had naar verluidt belangstelling om aan
boord van de Amalthea deel te nemen aan de
actie, zo deelde de Israëlische leggerradio
mee. De Libische autoriteiten zouden daarom hebben verhinderd dat privé-jets kunnen
opstijgen vanuit Libië. Libië zit niet te wachten op een scène waarin Israëli’s de zoon van
Khadaffi zouden arresteren – of erger.
4 | C 38
NIW7038_varia 2
Hooggerechtshof over
Gaza-flottielje
De commissie-Turkel , de interne Israëlische commissie die de toedracht van de bloedige aanhouding van de Mavi Marmara, op
31 mei, moet onderzoeken, krijgt vermoedelijk een ruimer mandaat. De commissie zou
nu ook marinecommandanten en IDF-officieren die de actie voorbereidden kunnen
dagvaarden.
Het Israëlische Hooggerechtshof onderzoekt of het wenselijk is dat dit mandaat
wordt verruimd. De commissie mag nu alleen beoordelen of de aanhouding in overeenstemming was met de internationale wetgeving, en of het gebruik van geweld door de
soldaten ‘proportioneel’ bleef.
Commissievoorzitter Turkel wil het onderzoek nu meer ‘tanden’ geven en er een volledige regerings-enquête van maken. Er kunnen
dan getuigen (zoals legerofficieren) worden
gedagvaard en experts worden ingehuurd.
De bekende vredesactivist Uri Avnery had,
ter ondersteuning van Turkel, een petitie bij
het Hooggerechtshof ingediend met het verzoek om het mandaat van Turkel uit te breiden. Avnery noemde de uitspraak ‘een zege’,
al ligt er nog geen definitieve uitspraak.
Het Druzische Likoed-lid Ayoub Kara
vindt dat de Gazastrook aan Egypte moet
worden overdragen. „We moeten verklaren
dat Gaza een deel van Egypte is,” zei Kara zondag tegen de nieuwsdienst Arutz Sheva. „Zo’n
unilaterale beweging zou zinvol zijn. Iedereen wil maar terug naar 1967, maar we moeten niet vergeten dat er toen geen Palestijns
volk was, Gaza deel was van Egypte, en Judea
en Samaria onderdeel van Jordanië.
Kara ziet de PA niet als de geëigende autoriteit in de Gazastrook. „De PA kent geen leiderschap, niemand kan echt besturen. We doen
maar alsof,” verklaarde hij. Op de vraag waarom Egypte met een overdracht zou instemmen zei hij dat zowel Egypte als Israël zouden
profiteren. Egypte beseft volgens Kara dat
Iran een bruggenhoofd aan het creëren is in
Gaza, en Egypte wil zowel Hamas als de Moslim Broederschap verzwakken. „Gaza wordt
een terroristenstaatje dat orders aanneemt
van Iran. Dat is ook een gevaar voor Egypte.”
Kara, die weigerde om bij de afsplitsing van
Kadima van Likoed over te lopen, vindt ook
de bevriezing van bouwwerkzaamheden in
Judea en Samaria ‘masochistisch’, omdat die
de terreur aanmoedigt.
Er is vaker gezinspeeld op een Gazastrook
onder Egyptisch bestuur, maar het regimeMoebarak zit niet te wachten op anderhalf
miljoen roerige en moeilijk te regeren onderdanen, nu het al zoveel moeite heeft met de
eigen Moslim Broederschap.
Duitsland verbiedt IHH
Duitsland heeft de als charitatieve organisatie te boek staande Turkse IHH tot ‘illegaal’ bestempeld. De IHH was betrokken
bij het Mavi Marmara-flottielje dat op 31 mei
door de Israëli’s werd tegengehouden. Duitsland meent dat IHH geld naar Hamas heeft
doorgesluisd, zo maakte de minister van Binnenlandse Zaken De Maizière bekend. De EU
en de Verenigde Staten beschouwen de IHH
al als terreurorganisatie.
Een deel van de 500 passagiers op de Mavi
Marmara was activist en lid van de IHH, en
voorbereid op een gewelddadig conflict, weten we van ondervragingen van gearresteerde
IHH’ers door de Israëlische veiligheidsdienst.
Ze stapten onafhankelijk van de andere passagiers in Antalya aan boord en hielden zich
ook afzijdig van de rest. Ze waren uitgerust
met gasmaskers, beschermende kleding en
zelfgemaakte wapens en ze veranderden
het bovenste dek van de Mavi Marmara in
16 juli 2010
14-07-2010 17:23:06
VA R I A
een hoofdkwartier. Hun doel was om de Israëlische soldaten met alle middelen terug
te drijven. Ze wisten dat hun kansen om de
Gazastrook te bereiken klein waren. Het doel
was ‘om Israëls ware gezicht aan de wereld te
tonen’.
Uiteindelijk bleken acht van de negen doden IHH-leden te zijn, de groep die zich het
sterkst had verzet tegen de Israëlische aanhouding. Een groep Israëlische experts, ‘Malam’, hielp de Duitsers bij het onderzoek naar
de IHH. Malam vormt ook het medium tussen de veiligheidsdiensten en het Israëlische
publiek.
Anat Hoffman, leidster van de bidgroep ‘Vrouwen van de Klaagmuur’, is maandag gearresteerd omdat ze met een Torarol
bij de Klaagmuur stond te bidden. Dit is onlangs nog door het Hooggerechtshof verboden: vrouwen mogen niet de Tora lezen bij de
Westelijke Muur. Tientallen vrouwen kwamen maandagochtend bij de heilige locatie
aan voor het traditionele feestelijke gebed
ter ere van de eerste dag van de maand av. Na
de arrestatie zei een woordvoerster van de
groep: „Dit is het zoveelste voorbeeld van het
ultra-orthodoxe establishment dat zijn visie
aan de hele samenleving opdringt.” Orthodoxe rabbijnen beschouwen de bidacties van
de Klaagmuurvrouwen, gehuld in tallitot en
tefillien, als provocaties. In november 2009
werd een ander lid van de groep gearresteerd
wegens het dragen van een talliet. Een rabbijn van de Klaagmuur, Schmuel Rabinowitz,
verzet zich tegen dit soort acties, die van de
Klaagmuur ‘een slagveld maken’. Hij wil de
politiek verre houden van ‘deze heilige plek’.
De Masorti-beweging in Israël steunt de acties en noemt de arrestatie van Anat Hoffman
‘een dwaze daad’. „Het plein bij de Westelijke
Muur behoort toe aan het hele land, maar de
charediem hebben zich die toegeëigend.”
Hoffman is een van de prominentste activisten van Movement for Progressive Judaism in
Israël en hoofd van het Religieuze Actiecentrum, een tak van de Reform Israël.
Ierland blokkeert
dataoverdracht
Ierland heeft op 6 juli een plan van
de EU om de personele gegevens van burgers met Israël te delen geblokkeerd. Ierland
is bang dat Israël misbruik kan maken van
5 av 5770
NIW7038_varia 3
foto: flash/90
Hoffman gearresteerd
Koerdisch protest
Israëliërs houden borden omhoog tijdens een anti-Turks protest bij de Turkse ambassade in Tel Aviv, op 8 juli. Demonstranten zwaaiden met Koerdische vlaggen en schreeuwden
slogans die de Koerden in Turkije ondersteunden. Ze protesteerden tegen de onderdrukking
van de Koerden door Turkije.
die informatie. De Ierse minister van Justitie Ahern maakte bezwaar tegen de Europese
erkenning van Israëlische databeveiligingsstandaards. Zij vreest dat uitwisseling met Israël kan leiden tot misbruik in de vorm van
vervalste paspoorten, zoals die werden ingezet bij de moord op Hamas-wapenleverancier
Mabhouh in Dubai, in januari. Bij die actie
waren geen Ierse burgers of paspoorten betrokken.
Oudste kleitablet
uit Jeruzalem gevonden
Archeologen die in Jeruzalem werkzaam zijn hebben het oudste geschreven document opgegraven dat ooit in de stad werd
opgegraven. Het is een fragment van een
brief die dateert uit de 14e eeuw vóór. De tekst
is in het Akkadisch, gegraveerd in klei. Die
taal fungeerde destijds als een brug tussen diverse koninkrijken en talen.
Archeoloog Dr. Eilat Mazar zegt dat het
fragment aantoont dat Jeruzalem in de late
Bronstijd een belangrijke stad was, al voor
de tijd dat het de hoofdstad van de Joodse
staat werd en de stad waar de Tempel werd
gebouwd.
Het brieffragment – dat slechts 2 bij 2,8
centimeter meet, werd aangetroffen tijdens
opgravingen tussen de zuidelijke muur
van de Oude Stad en de Stad van David. Het
‘record’ stond op de achtste eeuw vóór, een
document dat ook in deze buurt werd aangetroffen.
Sommige symbolen zijn goed te lezen,
zoals symbolen die ‘u was’, ‘doen’ en ‘later’
betekenen. De tekst is zo te zien door een
professionele schrijver gemaakt, en dat type
professional liep alleen in belangrijke steden
rond, aldus professor Wayne Horowitz van
de Hebreeuwse Universiteit, een Assyrioloog
die het fragment vertaalde. Het is vermoedelijk onderdeel van een brief van de koning
van Jeruzalem aan de toenmalige farao van
Egypte.
C 38
| 5
14-07-2010 17:23:37
VA R I A
foto: youtube ‘dansen in auschwitz’
Dansen in Auschwitz
In Joodse kringen is enige onrust ontstaan over een filmpje dat de AustralischJoodse familie Korman op YouTube heeft gezet. Daarop is te zien hoe de gezinsleden op
diverse locaties dansen op het nummer ‘I will
survive’ van Gloria Gaynor. Ze dansen onder
meer voor de Maisel synagoge in Praag, in
Dachau, Theresesienstadt en voor het ‘Arbeit
macht frei’-hek van Auschwitz. Critici vinden
het filmpje smakeloos, maar de Kormans
zeggen dat het om ‘een viering van het leven’
gaat. De 89-jarige Adolk Korman, zelf een
overlevende, danst met zijn dochter en drie
van zijn kleinkinderen. Zijn dochter Jane,
die het filmpje maakte, wilde een ‘kunstwerk’ maken dat ‘een frisse interpretatie van
de historische herinnering’ biedt. „Het lijkt
misschien niet respectvol, maar mijn vader
zegt, ‘we dansen, we vieren ons overleven en
dat van de generatie na mij’.”
Veel reacties op YouTube veroordelen het
filmpje. De Poolse overlevende Kamil Cwiok
zegt: „Ik zie niet in hoe deze video een teken
van respect kan zijn voor de miljoenen die
niet overleefden. Het lijkt de gruwelen die zijn
bedreven te bagatelliseren.” Zie http://www.
youtube.com/watch?v=EUvo5OHH6o8
Duits paspoort te hebben vervalst, dat werd
gebruikt bij de moordaanslag op Mabhouh in
Dubai. Vorige maand werd hij op verzoek van
Duitsland gearresteerd.
Britse gezant heeft spijt
De Britse ambassadeur in Libanon
Frances Guy heeft er spijt van dat hij de op 4
juli overleden islamitische geestelijke Hussein Fadlallah heeft geprezen. Guy heeft inmiddels excuses aangeboden voor zover hij
met zijn blog mensen kwetste. Hij schreef op
7 juli een blog waarin hij de spirituele kwaliteiten van Fadlallah prees. Hij schreef over
‘het heengaan van een beschaafd mens’, iemand ‘die je verliet met het gevoel dat je een
beter mens was’. Dit viel bij zijn superieuren
niet goed, want Fadlallah maakte er nooit een
geheim van dat zijn sympathieën bij Hezbollah liggen. De blog werd een dag na publicatie
verwijderd.
Dit incident kwam in dezelfde periode als
het ontslag van Octavia Nasr, de chef van de
sectie Midden-Oosten van CNN, die Fadlallah
‘een reus’ noemde.
grafenis op vrijdagmiddag waren duizenden
voormalige jesjiewe-studenten, rabbijnen,
parlementariërs en religieuze zionisten aanwezig. Met het andere hoofd van de jesjiewe,
rabbijn Aaron Lichtenstein, vormde Amital
de politieke beweging Meimad, een linkse religieuze beweging, en werd de leider ervan
toen de beweging in 1999 werd omgevormd
tot een politieke partij. Onder premier Peres
was hij na de moord op Rabin een jaar lang
minister zonder portefeuille. In 2008 trad
Amital terug als hoofd van de jesjiewe.
Hij werd geboren als Klein in Roemenië,
overleefde de shoa – hij verrichte acht maanden lang dwangarbeid – en kwam naar het
mandaatgebied Palestina in 1944, waar hij
zijn naam veranderde in Amital. Tijdens de
Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog in
1948 diende hij in de Haganah.
Moshe Holtzbergs
kinderjuf wordt Israëli
De Indiase kinderjuf die in november
2008 tijdens de terreuraanvallen in Mumbai
een Israëlisch kind redde, heeft van de Israëlische minister van Binnenlandse Zaken
Yishai een tijdelijke verblijfsvergunning gekregen, de eerste stap op weg naar het Israëlische staatsburgerschap. Sandra Samuel
vluchtte tijdens de aanval op het Chabadhuis
in Mumbai met Moshe, het tweejarige zoontje van de twee directeuren, rabbijn Gavriel
en Rivkah Holtzberg, nog net op tijd naar buiten en wist hem zo in veiligheid te brengen.
De Holtzbergs en vier bezoekers werden door
de aanvallers vermoord. Bij de terreuracties,
op diverse locaties in Mumbai, kwamen 170
mensen om. „Sandra riskeerde haar leven om
Joden te redden en daarom moeten wij nu
voor haar zorgen,” verklaarde Yishai tegenover nieuwsdienst Ynet.
Wijze woorden
Mossad-agent
door Polen uitgeleverd
Een Poolse rechtbank heeft deze week
bepaald dat een Israëli die vermoedelijk lid
is van de Mossad mag worden uitgeleverd
aan Duitsland. Hij wordt ervan verdacht een
6 | C 38
NIW7038_varia 4
Rav Amital overleden
Vrijdag overleed de algemeen geliefde
rabbijn Yehuda Amital. Hij was hoofd van de
jesjiewe Har Etzion en de leider van het gematigde kamp van religieuze zionisten. Amital overleed na een lange ziekte op 86-jarige
leeftijd in zijn huis in Jeruzalem. Bij zijn be-
Alles hangt van de vrouw af.

Midrasj Rabba op Gen. 17
16 juli 2010
14-07-2010 17:24:08
EN
VA R I A
VLOTTE BABBEL
Elke week interviewt het NIW
heel kort een succesvol lid van
de misjpoge over zijn of haar
nieuws. Deze week muzikaal
multitalent Noam Vazana
(29).
V: Hóéveel prijzen kan een mens winnen?
A: Haha, ik heb er inderdaad meerdere gewonnen,
met als meest recente Mooie Noten. Daarbij
waren juryleden aanwezig van onder meer 3FM en
muziekmagazine OOR.
V: Ben je trots?
A: Dit klinkt misschien blasé, maar winnen zegt niet
alles. ‘People vote with their feet’. Door de mensen
die naar mijn optredens komen, voel ik me goed.
Maar winnen is natuurlijk eervol en belangrijk,
want daardoor krijg ik weer meer optredens.
V: Wat was het jurycommentaar?
A: Dit is een beetje gênant om over mezelf te
zeggen... Ze kregen kippenvel, vonden mijn teksten
en stem mooi en ze vonden me veelzijdig, omdat ik
ook piano en trombone speel.
V: Wordt dat geen circusact?
A: Daar was ik zelf ook bang voor en daarom wilde
ik geen trombone spelen, maar ik deed een workshop
bij een bevriende muzikant en zij heeft me min of
meer gegijzeld totdat ik het kon. Zij zag dat ik het
in me had. Daar ben ik haar achteraf gezien heel
dankbaar voor.
V: Kun je leven van de muziek?
A: Ja, dat gaat opvallend goed. Daar prijs ik me
gelukkig mee. Doordat ik veel aan wedstrijden
meedoe, blijf ik in zicht.
V: Waar kunnen we jou zien optreden?
A: Ik ben uiteraard te vinden op internet en ik heb
binnenkort een optreden op SKEK in Amsterdam.
[ST]
5 AV 5770
NIW7038_varia 5
Obama vol
vertrouwen
PRESIDENT OBAMA HEEFT donderdag
tegen het Israëlische Kanaal 2 gezegd dat
hij niet verwacht dat Israël hem zou verrassen met een aanval op Iran. „Ik denk
dat de betrekkingen tussen Israël en de Verenigde Staten zo sterk
zijn dat geen van de twee de ander wil verrassen, maar het pad van de coordinatie zullen bewandelen bij kwesties van wederzijds belang.” Hij zei
dat twee dagen na het bezoek van premier Netanyahu aan Washington.
De twee leiders spraken daarbij uitvoerig over de kwestie-Iran.
Obama zei ook tegen Kanaal 2 dat Netanyahu als een Richard Nixon
zou kunnen fungeren, die in 1972 China de hand reikte. Een ‘hardliner
die vrede uitdraagt’ zou volgens Obama ook de sceptici kunnen overtuigen.
Een uitnodiging van Netanyahu aan Obama om naar Israël te komen
werd vooralsnog afgeslagen. In 2010 gaat dat in ieder geval niet gebeuren.
Netanyahu zei in Washington niet of hij het zelf uitgeroepen moratorium op bouwwerkzaamheden, dat in september afloopt, zal verlengen.
'Bombardeer ons'
TIJDENS EEN RADIOPROGRAMMA van een Perzischtalige zender hebben enkele Iraniërs Israël opgeroepen om Iran te bombarderen, zo meldt
de redactie van nieuwssite en dagblad Israël Today. De krant baseert zich
op telefoongesprekken tussen ‘doorsnee Iraniërs’ en de Israëlische parlementariër Tzachi Hanegbi, voorzitter van de Knessetcommissie voor
Buitenlandse Zaken en Defensie. Die gesprekken vonden eind vorige
week plaats in het Farsi tijdens het radioprogramma Voice of Israël, waarnaar ook vele Iraniërs zouden luisteren.
Bijna alle Iraanse bellers spraken volgens Israël Today tijdens de uitzending hun steun uit voor internationale druk op hun regering, met
inbegrip van militair geweld – ‘bombardeer ons’, daarop kwamen de
aansporingen neer. Eén beller, student aan de Universiteit van Teheran,
herinnerde de Israëli’s eraan dat ‘hun voorvaderen uit de slavernij en ballingschap zijn bevrijd door de Perzische koning Cyrus’, en dat de Israëli’s
bij wijze van terugbetaling ‘de Iraniërs van vandaag’ moeten steunen bij
het omverwerpen van een onderdrukkend islamitisch regime. Hanegbi
zei dat Israël ‘de pijn van het Iraanse volk voelt’ en hij besloot met de
uitspraak dat de Israëli’s „terugdenken aan de bijzondere betrekkingen
tussen Israël en Iran vóór de opkomst van de Ayatollahs. Ik ben er zeker
van dat deze goede betrekkingen weer terugkomen.”
Joodse boot op Gay Pride
OP 7 AUGUSTUS zal er tijdens de jaarlijkse Gay Pride in Amsterdam
ook een boot van de Joodse Gemeente Beit Ha’Chidush meevaren. In een
persbericht noemt BHC, dat de belangen van homoseksuele Joodse mensen behartigt, het meevaren van de boot ‘een bijzondere en ook belangrijke gebeurtenis in een tijd waarin niet alleen het geweld tegen homo’s
maar ook antisemitisch geweld op verschillende plekken in Nederland,
waaronder de hoofdstad, steeds vaker de kop opsteekt’. Beit Ha’Chidush
organiseert tevens zoals ieder jaar een ‘pink shabbat’ ter ere van de Gay
Pride. BHC wil een ‘positief statement’: „Iedereen... homo’s, Joden of moslims... moeten in dit land vrij en zorgeloos over straat kunnen en dat is
preies wat we tijdens de Gay Parade zullen demonstreren.”
C 38
| 7
14-07-2010 17:25:01
binnenland
H e t e i n d e va n j o n g J o o d s
Exit JongJoods
Er is opnieuw een Joodse
organisatie opgedoekt
wegens gebrek aan
belangstelling.
Simcha Tas
C
haggai Kon, Nathan Bouscher
en Yoni Vromen namen destijds
de taken van algemeen bestuur
van JongJoods op zich, omdat
hun voorgangers er te weinig
tijd voor hadden. Hun doel was bijzonder: de
beëindiging van JongJoods. Waarom? Alleen
al voor de vergaderingen, die slechts een paar
keer per jaar werden gehouden, was zo weinig animo dat er vrijwel niemand aanwezig
was. Dan houdt het natuurlijk een keer op.
JongJoods werd ongeveer zes jaar geleden
opgericht als overkoepelend orgaan voor onder meer de Joodse studentenverenigingen
IJAR en Moos, JPIG, de jongeren van de Portugese Synagoge Amsterdam en fondsenwerver Young Hadassah. De leden betaalden con-
tributie van 100 euro per jaar en daarvoor zou
JongJoods subsidies aanvragen, de website regelen en helpen bij het organiseren van weekenden en bijeenkomsten. In de praktijk bleek
hier echter weinig van terecht te komen. De
leden hadden er geen fiducie in, omdat ze allemaal hun eigen zaken regelden of juist om-
8 | C 38
NIW7038_ExitJongJoods 1
dat hun organisatie niets meer initieerde en
ook omdat er geen jongerenwerker meer beschikbaar was. Yoni Vromen: „JongJoods was
niet nodig genoeg. De goed georganiseerde
leden redden zich wel. Ik denk dat het vooral
voor hen interessant was die zelf weinig ondernamen, die vonden het prettig dat JongJoods dingen regelde. Maar doordat daar al
snel de klad in kwam, was dat niet meer aan
de orde.”
Chaggai Kon vult aan: „Het probleem is
dat het lastig is om goede bestuurders te vinden, zeker in Joods Nederland omdat het een
relatief kleine groep is. Het probleem van
JongJoods was daarbij dat bestuurders ook
al in hun eigen ‘toko’ actief waren, die hadden geen tijd om daarnaast nog het bestuur
van JongJoods op zich te nemen. Met als gevolg dat JongJoods überhaupt geen goed bestuur kon vinden en wij, Yoni, Nathan en ik,
het op ons namen.” Yoni: „Het is een kwestie
van kunnen en willen. Bestuursleden moeten aan een aantal criteria voldoen. Voor veel
Joodse organisaties moeten ze bijvoorbeeld
halachisch Joods zijn. Dan is er de factor tijd
en iemand moet het ook nog kunnen. Mijn
gevoel is dat mensen denken dat ‘het toch wel
goed zit’ met de Joodse verenigingen. Ik ben
er daarom voor dat minstens veertig procent
van alle organisaties opgedoekt wordt. Alles
kan efficiënter geregeld worden als we meer
zouden samenwerken. We vissen veelal in
dezelfde vijver, maar nu zijn we allemaal eilandjes die weinig met elkaar te maken heb-
ben. Dat moet en kan anders. Daarom vind
ik het ook helemaal niet spijtig dat JongJoods
ophoudt te bestaan. Als iets niet werkt, moet
je dat accepteren en verdergaan.”
Chaggai: „Ik ben er ook voor om Moos, JPIG
en nog een aantal organisaties onder IJAR te
laten vallen. Dan krijgt iedere organisatie een
zekere autonomie en krijgen ze van IJAR geld
om hun plannen te realiseren.” Over geld gesproken, Joods Maatschappelijk Werk heeft
JongJoods een lening verstrekt van ongeveer
4000 euro, vooral om de tijd te overbruggen
die lag tussen de aanvraag en uitkering van
Stichting Maror. Op dit moment is dat nog
niet terugbetaald, maar het wordt volgens
Yoni Vromen en Chaggai geen probleem om
het af te lossen; ze hebben het geld bijna bij
elkaar. Blijft de vraag waarom Joods Maatschappelijk Werk hieraan heeft meegewerkt.
Yoni Vromen: „JMW steunt vaker dit soort
initiatieven, omdat ze het belangrijk vinden
dat zulke organisaties bestaan, vooral als het
om jongeren gaat. JMW was overigens als een
van de weinigen bij elke vergadering aanwezig. Ze hielden een vinger aan de pols als het
om JongJoods ging.”
Hans Vuijsje, directeur van JMW over het
ter ziele gaan van JongJoods: „Het is spijtig
dat het niet is gelukt om de continuïteit te
waarborgen bij de Joodse jongerenorganisaties, want dat was ons doel. Wij wilden met
JongJoods voorkomen dat er grote gaten vallen tussen besturen. Op het moment dat een
goed bestuur zich terugtrekt, ontstaat er een
vacuüm.”
Op de vraag waaróm het project zijns inziens niet wilde slagen, antwoordt Vuijsje:
„Wij beschouwen het niet als mislukt. Er waren bevlogen jongeren die er in de beginperiode energie in staken. Het NIW heeft nu gesproken met het bestuur dat de intentie had
om JongJoods te beëindigen. Ik denk dat onderlinge concurrentie een rol speelde, want
iedereen wilde vooral dat zíjn organisatie
floreerde. Ik zie het als een leerzaam experiment. Ook de uitslag is interessant: voor jongeren liggen de prioriteiten blijkbaar elders.
Wij hebben zo veel mogelijk aan hen willen
overlaten, want het was natuurlijk nooit de
bedoeling dat JMW alles zou overnemen.
Van ons hoefde JongJoods niet opgeheven te
worden.” n
16 juli 2010
14-07-2010 16:44:24
KO E P E L J O O D S E V R O U W E N
BINNENLAND
Sterke Joodse
vro uwen
gezocht
De National Council
of Jewish Women wordt
met opheffing bedreigd.
Hoezo? Te weinig
bestuursleden. En dat
terwijl het zo’n belangrijk
instituut is.
ACHSA VISSEL
A
ls het zo doorgaat bestaat de
NCJW (National Council of Jewish Women) binnenkort niet
meer. Dat zou een groot verlies
zijn,” vertelt Mieke van Praag,
tot voor kort voorzitter van het instituut.
„Terwijl we veel gewone leden hebben zitten
er nog maar twee in het bestuur: Rivka Slager en ik. En dat is niet genoeg om te functioneren. Heel jammer, want de Council is
uniek om verschillende redenen. Ten eerste
versterkt de groep solidariteit tussen Joodse
vrouwen onderling. Álle Joodse vrouwen. We
bestaan uit de orthodoxe vrouwengroep Deborah, de Federatie van Liberaal Joodse Vrouwen en individuele leden. Al tien jaar, zonder
dat dat ooit tot problemen heeft geleid. Vind
dat maar eens ergens anders!
„Gezamenlijk strijden we voor zaken die
alle Joodse vrouwen aangaan. Zoals de situatie van de agoenot, vrouwen die geen get van
hun echtgenoot krijgen, geen officiëel scheidingspapier. Deze vrouwen zitten ‘vast’ aan
5 AV 5770
NIW7038_NCJW 1
hun echtgenoot; kunnen niet hertrouwen
binnen de Joodse wet. Door het werk van
de NCJW dat het Agoena Support heeft opgericht is dit probleem in Nederland grotendeels opgelost. En dat is slechts één voorbeeld
dat aangeeft hoe belangrijk onze rol is.
„Verder is er een Nederlandse afdeling
nodig om deel uit te kunnen maken van de
ICJW, de International Council of Jewish Women.
Dit is een reuzenorganisatie met miljoenen
leden. Vice-voorzitter daarvan is trouwens
mijn Belgische collega. De ICJW heeft invloed op Joodse vrouwenzaken wereldwijd.
Je ontmoet er fantastische vrouwen, er zitten
leden in alle belangrijke internationale organen zoals de European Women’s Lobby. Sterke
dames, die opkomen voor de positie van de
Joodse vrouw én de vrouw in het algemeen.
„Vandaar dat het zo belangrijk is om daar
deel van te zijn; ook is het bijzonder om op
conferenties Joodse vrouwen van zoveel verschillende nationaliteiten te ontmoeten. Ook
maakt de NCJW deel uit van de Nederlandse Vrouwenraad waar vrouwen van allerlei
etnische en religieuze groeperingen in vertegenwoordigd zijn. De raad probeert onder
meer vrouwen op de arbeidsmarkt te krijgen
en te houden.
„Hoe belangrijk het is om daar bij te horen
bleek bijvoorbeeld toen in 2001 toegangskaarten voor de wereldconferentie tegen racisme
in Durban wel aan raadsleden van anti-zionistische groeperingen waren gegeven en
niet aan ons. Wij konden er niet heen om Israël te verdedigen dat daar scherp werd aangevallen. Er werden opmerkingen gemaakt
in de raad die tegen het antisemitisme aanhingen. Ik ben uit mijn vel gesprongen, heb
een pleidooi gehouden dat ik het zeer onfatsoenlijk vond en dat heeft veel mensen aan
het denken gezet. Ineens mocht ik toen op audiëntie bij de koningin,” lacht Mieke. „Leuk
natuurlijk, maar het goede was dat ik ‘onze’
kant van de zaak duidelijk kon maken en dat
daarnaar geluisterd werd.”
„En dan is er nog Ha’Isha.” Wat? „Dat is de
nieuwsbrief die we tot voor kort uitgaven.
Ook dat werd te veel werk om met zo’n klein
bestuur te maken. Het is een uniek product,
het enige Nederlandse blad dat specifiek voor
de Joodse vrouw wordt gemaakt. Vol leuke en
bijzondere artikelen zoals inkijkjes in de levens van moeders met kinderen in Israël. Of
over projecten als Yad Elie, een organisatie die
ondervoede Joodse en Arabische kinderen in
Israël van eten voorziet. Marion Kunstenaar
heeft dit opgezet en regelde het grotendeels
via ons.”
Denkt Mieke te weten waarom er zich geen
nieuwe bestuursleden melden? „De jongere
generaties hebben het er te druk voor. Deze
vrouwen hebben vaak een werkend bestaan
én een gezin. Om daarnaast ook nog in ons
bestuur plaats te nemen lijkt ze te veel. Ze beseffen denk ik niet dat het ook bijzonder inspirerend kan zijn, en dat geeft weer energie
die je in de rest van je leven kunt gebruiken.”
Is dit eigenlijk een oproep? „Wat mij betreft
wel. Enthousiaste vrouwen die zich graag
willen inzetten zijn uiterst welkom om zich
bij ons aan te melden! Volgend jaar is er de Europese conferentie van het ICJW in Berlijn.
Graag zie ik de Nederlandse NCJW daarbij
aanwezig.” ■
Interesse? Kijk op www.ncjw.nl
C 38
| 9
14-07-2010 16:35:35
religie
g e lo o f e n b i j g e lo o f
Van talisman en amulet
Het jodendom is
doordrenkt van
symboliek. Maar waar
houdt geloof op en
begint bijgeloof?
En wellicht nog
interessanter: wérken
talismannen en
amuletten, en
zo ja, waarom?
M
Simcha Tas
ezoezot en de beracha
ha bajit (de zegening
voor het huis), sleutelhangers met de tefilla
ha derech (het gebed
voor op reis), specerijenbusjes en kiddoesjbekers, het jodendom
telt legio voorwerpen die een symbolische
waarde hebben en gebruikt worden voor de
uitvoering van religieuze handelingen. Maar
hoe zit het met bijvoorbeeld de chamsa (handje van Miriam), of voorwerpen om het boze
oog af te wenden, de chai en de mageen Davied (davidster)? En als je het huis niet verlaat zonder je teffila ha derech omdat je bang
bent dat je dan onderweg iets overkomt, is dat
niet een vorm van bijgeloof? Als voorwerpen
gebruikt worden voor bescherming, zijn dat
Het verschil
Hoewel de woorden talisman en amulet door elkaar
gebruikt worden, is er wel degelijk verschil. Een talisman trekt positieve energie aan, of de energie die de
drager zich wenst. Een amulet weert negatieve, ongewenste energie.
1 0 | C 37
NIW7038_GeloofBijgeloof 1
dan geen voorwerpen die bijgeloof in de hand
werken? En hoe staat het jodendom eigenlijk
tegenover het gebruik van voorwerpen als
amuletten? Het blijkt in de praktijk lastig om
een scheiding tussen geloof en bijgeloof aan
te brengen, mede gezien het feit dat óók fervente atheïsten bijgelovig kunnen zijn.
In dit artikel beperken we ons tot objecten,
dingen waaraan bijzondere krachten worden toegekend en gaan we dus niet verder
in op bijgelovige handelingen, waar we volgende week aandacht aan besteden. Rabbijn
R. Evers gaat in op de halachische kant van
objecten en de waarde die we eraan hechten.
Universitair docent godsdienstpsychologie
H.J. Zondag, werkzaam bij Universiteit Tilburg, geeft zijn psychologische visie op het
fenomeen, waar volgens hem haast ieder
mens aan doet, maar waarvoor mensen zich
even zo vaak generen: het magisch denken,
dat rechtstreeks verband houdt met het geloof in talismannen en amuletten.
Wat verstaan we precies onder bijgeloof?
Het komt feitelijk hier op neer: door gebruikmaking van bepaalde amuletten geloven
mensen dat ze invloed kunnen uitoefenen
op toekomstige ontwikkelingen. Tot zover de
definitie. In hoeverre is het toegestaan in het
jodendom? Rabbijn Evers: „Bijgeloof wordt
beschouwd als een avera (zonde) omdat het
nogal eens valt onder de verboden uit Leviticus (19:31) en Deuteronomium (18:9-12). Hierin worden occulte praktijken zoals bijvoorbeeld zwarte magie als bijgeloof gezien en
zijn daarom verboden. Bijgeloof komt waarschijnlijk voort uit het associatieve menselijke denken, waarin dingen en fenomenen
met elkaar verbonden worden, ook al bestaat
er geen werkelijk verband. De Talmoed staat
vol afkeuring over zwarte magie, maar erkent wel de geneeskrachtige werking van
bijvoorbeeld amuletten. Deze moeten echter
wel door deskundigen vervaardigd zijn en
hun effect bewezen hebben.
„Meestal heeft bijgeloof iets van doen met
het behalen van geluk en het afweren van ongeluk. Het is dus egoïstisch en egocentrisch
en heeft helemaal niets met geloof te maken.
Als je werkelijk gelooft, heb je geen amuletten nodig. Tegenwoordig komt bijgeloof in
het Westen minder frequent voor dan vroeger, maar toch is het nog steeds wijdverbreid
en voor belangrijke gebeurtenissen of beslissingen zal ook de moderne, rationele mens
occulte handelingen verrichten.”
Maar hoe zit het dan met de mezoeza? Rabbijn Evers: „Een mezoeza is niet alleen toegestaan, aan iedere deurpost móét er zelfs een
bevestigd worden. Dit is een mitswe uit de
Tora. De mezoeza, letterlijk deurpost in het
Hebreeuws, is gebaseerd op een van de 613
mitswot en er staan teksten op uit Deuteronomium 6:4-9 en 11:13-21. De woorden in het
kokertje worden met de hand op een stukje
perkament geschreven en er wordt gebruik
gemaakt van onuitwisbare inkt.
‘Als je echt gelooft,
heb je helemaal geen
amuletten nodig
„Op de achterzijde staat Sjad-dai geschreven, een van de G’dsnamen. Het perkament
wordt zo opgerold dat het woord Sjad-dai
zichtbaar wordt. Een van de reden hiervoor
is dat het de beginletters zijn van ‘Sjomeer Daltot Jisraeel’, wat Behoeder van de deuren van
Israël betekent. Meestal staat de letter sjien –
de eerste letter van Shad-dai – ook op het kokertje waarin het perkament wordt geschoven. De mezoeza vind je op alle deurposten,
van buitendeuren en van deuren die leiden
naar de woon-, werk- en slaapkamers, en buitenshuis op die van de synagoge en poorten.
Ook op deurposten van bedrijven kan hij geplaatst worden.
„Het is gebruik om bij binnenkomst van
het vertrek waar een mezoeza is aangebracht
de mezoeza te kussen of aan te raken met de
rechterhand. Hasjeem beschermt degene die
een kosjere mezoeza aan zijn deurpost slaat.
Een mezoeza moet echter vastgemaakt worden omdat Hasjeem dit heeft opgedragen en
16 juli 2010
14-07-2010 17:42:07
g e lo o f e n b i j g e lo o f
religie
De chamsa, ook wel bekend als het
handje van Miriam of Chamesj, betekent letterlijk vijf en refereert daarmee aan de vijf boeken van de Tora.
Het wordt beschouwd als talisman
in het hele Midden-Oosten. Zowel
Joden als islamieten dichten het een
beschermende functie toe. Voor moslims staat het voor het handje van Fatima. De chamsa zou het Boze Oog afwenden of meer in algemene zin een
‘beschermende hand’ bieden. Soms
wordt de chamsa zelfs als symbool
voor de hand van G’d beschouwd.
Veel mensen dragen vaak de zogenaamde Tehilliem, de Psalmen met
zich mee. Veel van deze boekjes, vaak
niet groter dan vier bij vijf centimeter,
worden in een tas gestopt.
De davidster, ook wel salomonszegel
genoemd, is een symbool dat teruggaat tot voor het ontstaan van het jodendom. De in elkaar geschoven driehoeken worden gezien als vereniging
van het mannelijke en vrouwelijke.
In het Joodse geloof gaat de legende dat David ooit voor Saul een grot
in vluchtte. Voor de ingang spon een
spin toen een web in de vorm van een
davidster. Saul passeerde en dacht
aan het web te zien dat niemand de
grot was ingegaan. Zo redde de nederige spin het leven van de toekomstige koning van Israël en werd de davidster tot symbool verheven.
is dus niet alleen ter bescherming. Het is een
kwestie van intentie. Het woord ‘mezoeza’
heeft dezelfde letters als ‘zaz mawet’ (‘verwijder dood’) wat betekent dat de mezoeza tegen
calamiteiten beschermt. Als een huis wordt
getroffen door rampen, moeten de mezoezot zorgvuldig worden nagekeken. De mitswe van mezoeza beschermt tegen zonde en
verlengt het leven, dit wordt bevestigd door
onze Geleerden.” Wat is de persoonlijke visie
van rabbijn Evers op andere objecten zoals de
chamsa? „Voor mij zijn bijvoorbeeld de chamsa, chaj en davidster geen beschermende objecten. Toverij en waarzeggerij zijn verboden,
net als het dragen van amuletten, dit is meestal ook niet toegestaan. Ik vind bijgeloof bovendien onzin en geldklopperij, vooral als ik
zie hoe naïeve toeristen worden afgezet.”
Het ligt uiteraard in de verwachting dat
degene die niet Joods is de krachten die aan
de mezoeza worden toebedeeld ook als bijgeloof zal beschouwen. Een mooi object van
bijgeloof zijn de rode stukjes touw van de
kabbalagroep van rabbijn Berg. Het zijn delen van lange touwtjes die rond de tombe van
Rachel worden gewonden en de draadjes worden overal in Israël voor niet mis te verstane
bedragen verkocht met de belofte dat ze negatieve invloeden tegenhouden. Mensen dienen ze om de rechterpols te dragen, ja ja...
in ieder geval iets uitzonderlijks, iets bovenmenselijks. Een symbool bijvoorbeeld moet
iets exceptioneels hebben. Bij de bemiddeling
moet de kracht ‘in het amulet komen’ en de talisman moet daadwerkelijk in aanraking komen met iets ‘goddelijks’. Zoals bij de chamsa,
waarmee wordt gerefereerd aan Mirjam, de
zus van Mozes en Aron; het woord is afgeleid
van vijf, oftewel de vijf boeken van de Tora.
Zoiets is eigenlijk ook al voldoende voor het
effect, waarover later meer. Het amulet mag
ook slechts een gelijkenis met iets ‘goddelijks’
vertonen, zoals christenen die een kruisje aan
hun ketting dragen; dat toont overeenkomst
met het kruis van Christus. Bij de bemiddeling is het van belang dat er een magische entourage wordt gecreëerd, dat is bepalend voor
het effect en het uiteindelijke geloof. Daarmee zijn we bij het belangrijkste punt aanbeland: geloven dat het werkt. Hiermee valt
5 av 5770
NIW7038_GeloofBijgeloof 2
Godsdienstpsycholoog en universitair docent Zondag: „Er zijn altijd vier criteria waaraan moet worden voldaan als we het over
bijgeloof hebben. Deze graadmeters hangen
nauw met elkaar samen en lopen ook in elkaar over: oorzaak, bemiddeling, geloof dat
het werkt en effect. De oorzaak waarom mensen geloven in een amulet is dat ze denken
dat er een sprankje magie in aanwezig is, of
C 38
| 11
14-07-2010 17:42:36
religie
g e lo o f e n b i j g e lo o f
Mezoeza betekent letterlijk ‘deurpost’. Het is een kleine koker waarop de letter Sjin staat en bevat teksten uit Deuteronomium en dient
op de deurpost bevestigd te zijn. Bij
het aanslaan van de mezoeza wordt
een zegen uitgesproken. De vertrekken die een mezoeza bij de deurpost
hebben, worden beschermd. Het is
bij veel Joden gebruikelijk om de mezoeza bij binnenkomst met de rechterhand aan te raken of te kussen.
Shimon Peres, president van Israël,
kocht kortgeleden een moderne talisman vervaardigd door de Israëlische kunstenares Ruth AnchelovitchAriov.
De chai, wat een samenstelling is van
de Hebreeuwse letters Chet en Jod,
komt van het Hebreeuwse woord
chaja, dat leven betekent. Numerologisch gezien vormen de letters samen 18, dat op spiritueel gebied een
belangrijk cijfer in het Jodendom is.
of staat elke vorm van bijgeloof. Het is heel
simpel, als iemand gelooft dat het werkt, dan
wérkt het ook, althans in zekere mate.”
Het gaat dus eigenlijk om de kracht van
de suggestie. „De verwachting moet overigens wel reëel zijn. Als iemand bijvoorbeeld
een verkoudheid heeft en een ander raadt
hem aan een geneeskrachtige steen om zijn
nek te hangen om beter te worden en de zieke persoon gelooft dat het werkt, wérkt het
ook, maar hij was waarschijnlijk sowieso wel
van die verkoudheid genezen, doordat zijn lichaam weerstand heeft opgebouwd. Als hij
daarentegen een talisman draagt in de hoop
dat hij daarmee kan vliegen, zal dat uiteraard niet gebeuren. De natuurwetten staan
nu eenmaal boven bijgeloof, in dat kader
moet het dan ook geplaatst worden. En dan is
er het eindresultaat, het effect. Veel magisch
denken werkt als een self-fulfilling prophecy,
zodra er bepaalde krachten aan een amulet
worden toegedicht, kríjgt zo’n amulet ook
bepaalde krachten, in ieder geval voor sommige mensen. De bijzondere resultaten worden onthouden en verder verteld, waardoor
er vervolgens nog meer bijzonderheden aan
het amulet worden toegedicht.”
placebo, oftewel een pil zonder enige geneeskrachtige werking, wel degelijk effect heeft.
Dat komt doordat de mens van nature op zoek
is naar controle. Het gevoel van machteloosheid is funest en de mens zal er dan ook alles
aan doen om dat nare gevoel zo min mogelijk
te ervaren. Dus als hij een pil inneemt, heeft
hij de regie in handen en daardoor werkt
het, ongeacht de eventuele stoffen die erin
zitten, omdat de biochemische processen in
het lichaam worden beïnvloed. Door het innemen van die pil, dalen de stresshormonen
en neemt dopamine, wat verantwoordelijk is
voor het geluksgevoel, toe. Het gaat om het
gevoel van controle en dat is ook precies wat
amuletten en talismannen bieden: veiligheid
en geruststelling.” n
1 2 | C 38
NIW7038_GeloofBijgeloof 3
Zondag legt uit hoe het magische denken
werkt: „Huisartsen hebben een bewezen genezend effect op mensen, maar hen hoor je
er nooit over. Waarom niet? Omdat het hun
werk is. Dat is het grootste verschil met zogenaamde magiërs: zij presenteren zich alsof ze
uitverkoren zijn omdat ze een bijzondere gave
bezitten. Ze kunnen iets wat niemand anders
kan. Dat geldt dus ook voor amuletten en talismannen. In zekere zin vertoont bijgeloof
veel overlap met bijvoorbeeld het vertrouwen in medicijnen. Het is aangetoond dat een
Volgende week: bijgelovige handelingen
16 juli 2010
14-07-2010 17:43:16
Geachte Klanten
ISSTA LINES GAAT
VERHUIZEN!
vanaf 9 juli is ons adres :
Professor JH Bavincklaan 5
in Amstelveen
Telefoon blijft ongewijzigd:
020-5893000
Flatje voor vakantie in Haifa,
Centrum Carmel, Israel
Huurperiode: 07-09-2010 t/m 29-09-2010
Geschikt voor echtpaar zonder kinderen.
Zitkamer met airco, keukentje
Slaapkamer met tweepersoons bed, airco
Gescheiden toilet en douchecel
Van straat tot flat 23 treden.
Gebruik van Mitsubishi Lancer, bouwjaar 2010,
automaat met airco.
Huurprijs voor gehele periode of gedeelte hiervan: NIS. 4000.-, te voldoen voor aanvang huur.
Inlichtingen:
tel. 00972-77-5317442 of
[email protected]
C 38
187482.indd 13
| 13
14-7-2010 15:18:57
Rond de vorige
eeuwwisseling stond een
aantal vrouwen op dat
streed voor verbetering
van de positie van
de vrouw: de eerste
feministische golf. Velen
van hen waren Joods.
I
foto: collectie Joods Historisch Museum
c u ltu u r
j o o d s e f e m i n i st e s
Elise Vermeeren
en Esther Voet
n NIW 34 publiceerden wij twee foto’s van de Joodsche HBS in Amsterdam uit 1937 en 1941, met het verzoek
of u kon helpen bij de tot dan toe onbekende namen van sommigen op de
foto. Velen van u reageerden en inmiddels zijn bijna alle namen bekend. Wat
op die foto’s ook opviel, was het relatief grote
aantal vrouwen en meisjes op de foto’s, genomen in een tijd dat het voor iedere intelligente vrouw nog niet vanzelfsprekend was om
een goede opleiding te volgen. Maar al eind
negentiende, begin twintigste eeuw waren er
vrouwen opgestaan om te vechten voor vrouwenkiesrecht, vrouwenonderwijs, financiële
onafhankelijkheid en het recht op geboortebeperking. Een significant deel van hen was
Joods. Deze vrouwen streden hun leven lang
voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen,
en met succes.
In 1898 wordt de Algemeene Nederlandsche Naaistersbond opgericht met onder meer Sientje Prijes,
De heldin van het Nederlandse feminisme
is zonder twijfel Aletta Jacobs (1854-1929). Zij
was in alles vooral ‘de eerste’: in 1870 was ze
de eerste vrouw op de HBS, ze was de eerste
vrouw in Nederland die met speciale toestemming van Thorbecke medicijnen mocht studeren én mocht afstuderen, de eerste vrouw
die promoveerde én de eerste vrouw die zich
met hart en ziel inzette voor vrouwenkiesrecht, geboortebeperking en betere arbeidsomstandigheden voor vrouwen.
Wereldwijd kreeg ze bekendheid als lid
van de Wereldbond voor vrouwenkiesrecht.
Tientallen instellingen, straatnamen en pleinen zijn naar haar vernoemd, en ze is opgenomen in de Canon van Nederland. Minstens zo
belangrijk voor het Nederlands feminisme is
Aletta’s Joodse achterban; een groep gedreven
vrouwen die net als Aletta tijdens de eerste feministische golf vocht voor vrouwenrechten,
elk op hun eigen manier.
Vrouwen als Aletta’s oudere zus Charlotte,
Rosa Manus, Sientje Prijes, Emmy Belinfante,
1 4 | C 38
NIW7038_Feministes 1
haar
Aletta en haar s
Roosje Vos, en Betsy Bakker-Nort waren andere Joodse feministes die net als Aletta streden voor gelijkheid. Zo deed Charlotte Jacobs
qua daadkracht niet onder voor haar zus.
Charlotte studeerde farmacie en vertrok
na haar studie direct naar Nederlands-Indië
om daar, zo verwachtte ze, aangenomen te
worden als directrice op een meisjes-HBS.
Ze kreeg de baan uiteindelijk niet en besloot
toen in haar eentje een apotheek in Batavia te
beginnen. Vijfentwintig jaar lang leidde ze de
enige apotheek in Nederlands-Indië. Ze hield
de zaak met alleen vrouwelijke assistentes
draaiende. Waar haar zus in Nederland het
feminisme leven inblies, probeerde Charlot-
te voor Indische meisjes de kwaliteit van leven te verbeteren. Ze richtte een vereniging
op voor de verbetering van onderwijs voor
meisjes en stichtte in het tegenwoordige Indonesië een verpleegstersopleiding. Na haar
dood ging het grootste deel van Charlottes
vermogen naar het Charlotte Jacobs Studiefonds, dat een academische studie ‘voor Indische meisjes met aanleg’ bekostigde.
De zusjes Jacobs zijn baanbrekend en bepalend voor de eerste feministische golf in Nederland en andere vrouwen volgen al snel; zo
ook Betsy Bakker-Nort (1874-1946). Zij wordt
twintig jaar na Aletta Jacobs geboren. Voor
16 juli 2010
14-07-2010 16:47:56
ren; ze is dan 34. Ze verovert een plek in de
Tweede Kamer bij de Vrijzinnig-Democratische Bond, dankzij het passieve kiesrecht
dat in 1917 wordt ingevoerd, twee jaar later
komt ook het actief vrouwenkiesrecht in Nederland tot stand (Nieuw-Zeeland was overigens het eerste land waar dat het geval was,
daar mochten vrouwen al in 1893 stemmen).
Ook worden er rond die tijd nieuwe opleidingsmogelijkheden voor vrouwen ingevoerd. Maar er is meer te doen. Betsy blijft
volharden in haar gevecht tegen de wettelijke
handelingsonbekwaamheid van getrouwde
vrouwen, een ongelijkheid die zij ‘vernederend’ noemt. Ze maakt de rechtzetting van die
ongelijkheid niet meer mee, ze sterft in 1946
en het zal dan nog tien jaar(!) duren voordat
getrouwde vrouwen wettelijk als handelingsbekwaam worden beschouwd.
c u ltu u r
rijes,
j o o d s e f e m i n i st e s
‘Het trof me reeds als
klein meisje, dat mijn
flinke, zelfstandige
moeder niet mocht
stemmen, en elke nog
zo domme man wel’
haar zus Caroline en Roosje Voes.
ar strijdgenoten
haar komt de officiële bekrachtiging van toelating van meisjes op het HBS in 1906 net te
laat, maar ze besluit al jong om alleen naar
Scandinavië te reizen en daar Scandinavische talen te studeren en ze vertaalt zo’n veertig Scandinavische boeken. Van jongs af aan
is Betsy begaan met vrouwenrechten, naar eigen zeggen omdat ze uit een echt vrouwengezin komt: zonder vader en met vier zusjes.
„Het trof me reeds als klein meisje, dat
mijn flinke, zelfstandige moeder niet mocht
stemmen, en elke nog zo domme man wel,”
zegt zij later. In Scandinavië wordt Betsy geraakt door de positie van de vrouw daar, ze
zijn veel zelfstandiger en onafhankelijker
5 av 5770
NIW7038_Feministes 2
dan de Nederlandse vrouwen. Ze begint artikelen over vrouwenrechten te schrijven voor
het feministische tijdschrift Belang en Recht.
Ze veroorzaakt heel wat opschudding bij politieke bijeenkomsten door Kamerkandidaten tijdens hun verkiezingstournee het vuur
aan de schenen te leggen aangaande burgerschap tussen mannen en vrouwen. Met haar
mentor Aletta Jacobs reist ze door Groningen
om vrouwen te enthousiasmeren.
Betsy’s feministische werk komt tot haar
eigen frustratie toch niet helemaal van de
grond. Omdat zij in haar strijd voor gelijke
rechten goed beslagen ten ijs wil komen besluit ze in 1908 toch rechten te gaan stude-
Een tijdgenote van Betsy Bakker-Nort was
Emmy Belinfante, telg uit een indrukwekkende Portugees-Joodse familie. Haar moeder
was de initiatiefneemster voor de oprichting
van de Haagse HBS voor meisjes en bestierde
een Joods weeshuis. Haar vader was uitgever
en boekhandelaar en van hem erfde Emmy
haar journalistieke talent. Dankzij haar invloedrijke familie werd ze al gauw ook succesvol in de journalistiek.
Ze begon te schrijven voor Het Familieblad,
eigendom van haar oom. Onder het pseudoniem May schreef ze over ‘de vrouwenquestie’ maar dat was niet in het minst kritisch
of strijdlustig over de positie van de vrouw
in die tijd. Het feminisme interesseerde haar
nog niet; ze zat dankzij haar invloedrijke familie op een uitstekende plek bij Het Familieblad. Pas toen zij in 1905 werd afgewezen
bij een sollicitatie bij de krant Het Vaderland
veranderde dat. ‘Een boeman’ noemde zij
N.G. Pierson, de man die haar weigerde. ‘Hij
gaf mij den eerste stoot tot feministe’.
Toch werd ze succesvol, zo kreeg ze als
eerste in de Nederlandse dagbladjournalistiek een eigen vrouwenrubriek in het Haagse
‘Land en Volk’, dat ‘Voor de dames’ heette.
Daarin schreef ze luchtige stukjes over
mode en trends, maar durfde ook de sociale
ontwikkelingen van de positie van de vrouw
C 38
| 15
14-07-2010 16:48:24
De hardwerkende Roosje Vos werd niet gehinderd door hoge verwachtingen van het
leven en was daarom misschien zelfs nog
succesvoller in haar feministische werk dan
Emmy Belinfante.
Roosje Vos werd geboren in een eenvoudig
Joods gezin dat al snel uit elkaar viel. Haar
moeder stierf toen Roosje nog een kind was
en Roosje werd kort daarna door haar vader
naar het Israëlitische meisjesweeshuis gebracht. Roosje leerde in het weeshuis het vak
van naaister en begon eenmaal volwassen diverse verenigingen waar ontslagen naaisters
aan het werk konden. Die verenigingen resulteerden uiteindelijk in 1898 in de Algemeene
Nederlandsche Naaistersbond, een vakbond
die als doel had vrouwen te helpen om financieel onafhankelijk van hun man te worden.
Haar steun en toeverlaat was Sientje Prijes,
die als secretaris van de vereniging haar
steentje bijdroeg. Ze sluiten zich allebei aan
bij de Sociaal Democratische Arbeiders Partij.
Op een congres in 1901 pleitte Roosje voor het
vrouwenkiesrecht en een achturige werkdag
1 6 | C 38
NIW7038_Feministes 3
foto: collectie Joods Historisch Museum
aan de kaak te stellen: ‘Vrouwen hebben een
peil van beschaving bereikt dat ons in elk beroep en in elk debat kan hooghouden’.
Toen zij haar positie als journaliste bij de
krant verloor, was ze diep teleurgesteld met
een woedende brochure tot gevolg over de
geschiktheid van de vrouw in elk beroep: De
vrouw als journaliste. ‘Een gestudeerde vrouw
met leiderstalent, veelzijdige ontwikkeling,
journalistieke aanleg, algemene belangstelling, tact en verantwoordelijkheidsgevoel zal
evengoed hoofdredacteur kunnen worden als
een mannelijke collega’, schreef ze moedig
in de folder die in 1928 verscheen. In de jaren
dertig raakt Emmy pas echt op dreef. Ze blijkt
een netwerker en schrijft tientallen artikelen
over de strijd van vrouwen voor gelijkheid.
Samen met een groep medefeministes
schrijft zij het boek De triomf van het wanbegrip
dat het idee van het huwelijk als hoogste goed
tegenspreekt. Als in 1940 de Duitsers Nederland binnenvallen, wordt Emmy gedwongen
te stoppen met haar activiteiten. Als rasechte
feministe went ze zich tot het Haagse zustergenootschap ‘De Soroptimisten’.
Haar Haagse zusters helpen haar zich voor
te doen als Portugese, om zo aan de razzia’s te
ontkomen, maar ondanks alle inspanningen
worden Emmy en haar twee zussen in 1944
eerst naar Theresienstadt en vervolgens naar
Auschwitz gedeporteerd, waar in de gaskamers een einde aan haar leven komt. Pas na
haar dood komen de complimenten voor het
werk van Emmy Belinfante. Ze wordt ‘Een
sieraad van de journalistiek’ genoemd en er
verschijnt een biografie over Emmy’s leven,
Tussen rook, alcohol en mannen.
foto: collectie Joods Historisch Museum, in bruikleen van Groninger Museum
c u ltu u r
j o o d s e f e m i n i st e s
Aletta Jacobs geschilderd door Isaac Israëls
voor vrouwen, een ideaal dat pas jaren later
zou worden ingevoerd. Als Roosjes man ziek
wordt, besluit ze te stoppen met haar feministische activiteiten en tot het einde voor hem
te zorgen. Sientje Prijes maakt naast haar
werk voor de bond ook furore als schrijfster,
beroemd is haar boek Een bewogen vrijdag op
de Breestraat en in het najaar van 1904 is ze betrokken bij de oprichting van de Sociaal-Democratische Vrouwen-Propagandaclub.
Als laatste moet zeker Rosa Manus genoemd
worden. Ze werd geboren in 1881, was een
protegee van Aletta Jacobs, die zij haar ‘moederlijke vriendin’ noemde. Rosa Manus was
van een ander kaliber dan Roosje Vos, Emmy
Belinfante of Betsy Bakker-Nort. Rosa was internationaal georiënteerd en reisde de hele
wereld rond als vrouwenrechtenactiviste en
Charlotte Jacobs, niet zo beroemd als haar zus maar net zo strij
1871: Aletta Jacobs (1854-1929) behaalt
als eerste vrouw haar artsexamen en promoveert. Haar hele leven komt ze op voor
de rechten van vrouwen.
1894: Oprichting Vereeniging voor
Vrouwenkiesrecht. Oprichters zijn Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs. Het hoofddoel van de vereniging is de strijd voor
vrouwenkiesrecht.
1898: Roosje Vos richt de eerste Nederlandse vakvereniging voor vrouwen op,
de Algemeene Nederlandsche Naaistersbond. Binnen de SDAP strijdt ze ook voor
het vrouwenkiesrecht.
1905 Emmy Belinfante is de eerste
vrouw in de dagbladjournalistiek die een
eigen damesrubriek krijgt, ‘Voor de dames’ in Land en Volk.
1913 Rosa Manus organiseert samen
met Mia Boissevain de tentoonstelling
‘De Vrouw 1813-1913’ waarin de ontwikkelingen in de vrouwenemancipatie in kaart
16 juli 2010
14-07-2010 16:48:59
pacifiste waarvoor ze in 1936 zelfs geridderd
werd.
Geboren in een welgesteld gezin leidde Rosa
als jonge vrouw het onbevredigende leven van
een rijkeluisdochter en bracht haar tijd door met
familiebezoekjes en liefdadigheid. Als ze in 1908
het internationale congres van de Wereldbond
voor Vrouwenkiesrecht bezoekt, raakt ze bevlogen door het idee dat vrouwen dezelfde rechten
als mannen zouden kunnen krijgen. Rosa, gezegend met organisatietalent en daadkracht, organiseert samen met Mia Boissevain een tentoonstelling over de positie van de vrouw van 1813
tot 1913. Dat blijkt een keerpunt in haar leven.
Vanaf dat moment is zij een grote naam onder feministes en raakt zij bevriend met Aletta Jacobs
met wie ze in 1915 een internationaal vrouwencongres organiseert.
c u ltu u r
foto: collectie Joods Historisch Museum
j o o d s e f e m i n i st e s
‘Een boeman’ noemde
Emmy Belinfante
N.G. Pierson. ‘Hij gaf
mij den eerste stoot tot
feministe’
In 1936 breidt de onvermoeibare Rosa haar
organisatorische repertoire uit en regelt ze een
pacifistisch congres in Brussel voor vredesorganisaties uit de hele wereld. De Belgische politie
arresteert haar naar aanleiding van het congres
op verdenking van communisme, maar Nederland is trots en Rosa wordt Ridder in de Orde van
Oranje-Nassau. Haar akkefietje met de Belgische
politie in 1936 is voor de nazi’s reden genoeg om
haar later in het Oranjehotel op te sluiten vanwege ‘pacifistische en internationale neigingen’
en haar vervolgens naar vrouwenkamp Ravensbrück te deporteren, waaruit ze niet meer terugkeert.
aar net zo strijdbaar
worden gebracht. In de door mannen gedomineerde politiek kunnen de strijdlustige vrouwen niet meer worden genegeerd.
1919: Invoering van het actief kiesrecht voor vrouwen. Bij de verkiezingen
van 1922 kunnen vrouwen voor het eerst
stemmen.
1935: Rosa Manus richt het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging
(IAV) op dat in de Tweede Wereldoorlog
5 av 5770
NIW7038_Feministes 4
Rosa Manus
verloren ging. Het werd teruggevonden
in de Sovjet-Unie en is sinds 2003 weer terug in Nederland onder de naam ‘Aletta’.
1956: Opheffing van de handelingsonbekwaamheid van gehuwde vrouwen
dat was vastgelegd in het huwelijksrecht,
waar Betsy Bakker-Nort haar hele leven
voor vocht. Vrouwen hebben voortaan
geen toestemming van hun man meer
nodig om een arbeidsovereenkomst te
sluiten.
Ze hebben het niet meer kunnen meemaken,
maar de impact van deze feministes op de vrijheid van vrouwen anno 2010 is enorm geweest.
Emmy Belinfante vocht voor vrouwelijke journalistiek, Roosje Vos en Sientje Prijes vochten
voor financiële onafhankelijkheid, Betsy Bakker-Nort voor een rechtvaardigere huwelijkswetgeving en de zusjes Jacobs pakten alle vrouwenkwesties aan en we beseffen dat deze lijst
voorvechtsters incompleet is.
Waarom Joodse vrouwen zich zo bijzonder
inzetten, is gissen, maar het zal ongetwijfeld te
maken hebben met een aangeboren antipathie
tegen onrechtvaardigheid en de traditionele
drang om te leren en zichzelf te verbeteren. Hoe
het ook zij, feit is dat een relatief groot deel van
de vrouwen die de eerste feministische golf in
Nederland veroorzaakten, Joods waren. n
C 38
| 17
14-07-2010 16:49:34
opinie
s a lo m o n b o u m a n
Netanyahu sterker na top
N
u Nederland in Zuid-Afrika verloren heeft van Spanje een ongekend hoogtepunt heeft bereikt. Uit het interview bleek duineem ik mijn petje af voor Paul, de Duitse octopus in het delijk dat de Iraanse atoomdreiging ‘het grootste gevaar is dat Israël
aquarium in Oberhausen, die in zijn wijsheid ook deze bedreigt’ en tot de zeer nauwe militaire samenwerking heeft geleid.
uitslag voorspelde. In gedachten ben ik na zijn ongeslaDie militaire coördinatie legt Israël ook aan banden. Obama liet
gen voorspellingsrecord bij dit wonder van intellect onder water te daar geen twijfel over bestaan. Op de vraag of hij bevreesd is voor
rade gegaan.
een unilaterale Israëlische aanval tegen Iran antwoordde president
„Lieve Paul, is de Amerikaanse president Barack Hoessein Obama Obama dat de betrekkingen tussen beide landen zo nauw zijn dat
een antisemiet?” vroeg ik hem.
geen der partijen zal proberen de andere te verrassen.
„Dat weet ik niet,” antwoordde Paul. „Ik heb het
Premier Netanyahu heeft van het inkapselen
vorige nummer van het NIW niet gelezen.”
van het Iraanse atoomgevaar een prioriteit van zijn
„Maar Paul, je bent toch helderziende,” sputterde
diplomatie gemaakt. Obama steunt hem daarin op
ik tegen. Paul kromp ineen zoals alleen maar een
voorwaarde dat Israël concrete stappen zet voor de
octopus kan. Als een raket zag ik hem door de lucht
stichting van een Palestijnse staat naast Israël. Volgens
vliegen en belanden op het archief van het NIW. Met
Obama is de tijdsfactor van het allergrootste belang
zijn grijparmen opende hij bladzijde 24 van nummer
omdat het uitblijven van een oplossing van het Pales37. „Israël heeft in Obama een rare en dodelijk linkse,
tijnse vraagstuk de extremisten in de kaart speelt. Dat
antisemitische ‘vriend’,” las Paul. Van schaamte zag ik
is een diplomatieke constante in het denken van de
hem van kleur veranderen zoals alleen een octopus dat
Amerikaanse president. „Ik denk dat vrede ten tijde
kan. Hij werd vuurrood, kromp ineen en vloog terug
van mijn presidentschap mogelijk is,” antwoordde hij
naar zijn veilige onderwaterbehuizing in Oberhausen,
op een vraag van Jonit. Zijn gesprek met Netanyahu
ver van drama rond Israël.
is uitstekend geweest. Het trof me dat Obama in dit
Salomon
G. Philip
Bouman
Mok
President Obama kon ik dankzij de computertechinterview met de Israëlische televisie Netanyahu niet
niek op een andere manier benaderen dan Paul. Tijdens het bezoek opriep de bouwstop in bezet gebied na september te verlengen.
van premier Benjamin Netanyahu gaf hij een ongeveer veertig miIk weet niet wat zich tijdens de belangrijke ontmoeting tussen
nuten durend interview aan het tweede Israëlische tv-station. Dat hij Obama en Netanyahu in het Witte Huis achter de schermen heeft
dit station koos begreep ik wel. Jonit Levi is een even beeldschone als afgespeeld. President Obama heeft zich ingespannen om de indruk
uiterst begaafde journaliste. Mocht Obama antisemitische gevoelens weg te werken dat de vorige ontmoeting in Washington een totale
hebben dan smolten deze zienderogen voor de vrouwelijke charme.
mislukking was en beide leiders op verschillende golflengten spre„Meneer de president,” vroeg zij, „er zijn menken.
sen in Israël die in hun hart voelen dat u geen
Netanyahu is aanzienlijk versterkt uit de top
Heeft Obama
speciale relatie met Israël hebt.” Er volgde een
in Washington naar Jeruzalem teruggekeerd.
lang antwoord, het langste van het interview, te
De vraag blijft of hij de politieke moed en kracht
in Netanyahu
lang om te citeren. Obama herinnerde eraan dat
heeft echt het vredespad met de Palestijnen in
dergelijke aantijgingen ook de ronde deden voorRamallah op te gaan of op tijdwinst speelt tegen
de pragmaticus
dat hij tot president werd gekozen. Daarom is het
een Democratische president in het Witte Huis
ontdekt die
volgens hem nogal ironisch dat het hoofd van zijn
die met vrij grote zekerheid weet dat zijn partij
bureau en zijn belangrijkste politieke raadgever
bij de komende verkiezingen voor het Congres
eenmaal in
beiden Joden zijn.
gevoelige verliezen kan leiden.
Jeruzalem van
Obama wees erop dat zijn nauwe relatie met
Heeft Obama in Netanyahu de pragmaticus
de Joodse gemeenschap voorafging aan zijn verontdekt die eenmaal in Jeruzalem van kleur verkleur verandert en
kiezing tot senator en dat de Joodse gemeenschap
andert en weer de taal van de ideoloog spreekt?
ook een belangrijke rol heeft gespeeld in de strijd
weer de taal van de Voor 2012 ziet Netanyahu geen vrede met de Pategen rassendiscriminatie in zijn land. Obama
lestijnen, zei hij. Die uitspraak van de Israëlische
ideoloog spreekt?
begreep wel dat zijn middelste naam Hoessein
premier kort na zijn bezoek aan Washington lijkt
achterdocht wekte en dat dit gevoel in Israël werd
op dat laatste te wijzen.
versterkt door zijn handreiking naar de moslimwereld tijdens zijn
Tot slot een gedachte: zal een geslaagde Israëlisch/Amerikaanse mirede in Caïro. Hij zei dat hij dat heeft gedaan om de vijandschap van litaire actie tegen de Iraanse industriële atoominfrastructuur Israël
moslims tegen het Westen, tegen de Verenigde Staten en ook tegen zoveel zekerheid geven dat Netanyahu de territoriale concessies kan
Israël te verminderen.
doen die de weg vrijmaken voor de stichting van een Palestijnse staat
Barack Obama zei dat hij in al zijn redevoeringen de nadruk heeft naast Israël volgens de visie van president Obama? Aan zo’n succes,
gelegd op de speciale betrekkingen tussen de VS en Israël. Het trof als het inderdaad een succes is en geen ramp, hangt een prijskaartje.
mij dat Obama opmerkte dat Israël onder zijn regering meer militaire Daarop staat: Palestijnse staat.
hulp van de VS heeft gekregen dan onder voorafgaande regeringen in
Europese leiders zijn er in overgrote meerderheid zeker van dat er
Washington en dat de militaire samenwerking tussen beide landen een militaire actie tegen Iran komt.
1 8 | C 38
NIW7038_Opinie 1
16 juli 2010
14-07-2010 16:58:54
c a rto o n | e st h e r vo e t
opinie
Vieren!
H
et zal nooit veranderen, dus nog
één keer dan: I am a ‘sucker’ for soccer. Vandaar ook dat ik een middagje vrij nam om dinsdag met nichtje Naomi
‘onze jongens’ te eren. Nee, we werden geen
wereldkampioen, en nee, er was weinig
fraais tijdens de finale. Maar aan de andere
kant: hebben we niet jarenlang gezeurd over
het feit dat het Nederlands elftal geen ‘killersinstinct’ had? Nou, ik heb deze keer wat
Esther Voet
‘dodelijke’ acties gezien, dus ook die bewering kunnen we naar het rijk der fabelen verwijzen. Over fabeltjes gesproken: een van de mooiste spandoeken die ik op het Museumplein
zag was ‘k**-inktvis’. Hoe origineel we kunnen zijn bleek al eerder op
de Leidsegracht waar de vrouw met het T-shirt ‘Oranje ONTspanje’ wat
mij betreft de hoofdprijs won.
Wat heeft het NIW nu te maken met een waanzinnige menigte die
een TWEEDE plaats viert? Nou, dat zit zo. Er waren twee kampen na
het verliezen van de finale. Er waren mensen die er niets meer mee te
maken wilden hebben en het volksfeest belachelijk vonden. Er waren
ook mensen die de beroerde finale hadden gezien en zich toch realiseerden dat we een feestje te vieren hadden.
Een wijze vriendin van me leeft met de stelregel: ‘De beste tijd om
het leven te vieren is wanneer we maar kunnen’. En kijk eens naar dat
landje van 16 miljoen inwoners, met een ploeg bestaande uit mensen
met verschillende etnische achtergronden die één team vormen (alleen daarom verdienen ze al een prijs) en toch maar mooi dertig van
de beste wereldteams achter zich lieten. Dat is al meer dan voldoende
reden om te vieren.
Van een totaal andere en veel diepere orde, ik realiseer me dat terdege, was het filmpje dat Jane Korman deze week op YouTube zette en
dat teruggrijpt naar hetzelfde principe. Het filmpje toont een Joodse
5 av 5770
NIW7038_Opinie 2
familie die danst (zie de Varia in dit NIW). Danst bij Theresienstadt,
danst bij het gedenkteken voor het getto van Lodz, danst in Dachau en
danst in Auschwitz. Jane’s 89-jarige vader, overleefde de holocaust, inmiddels naar Australië geëmigreerd, en nam zijn kinderen en kleinkinderen mee naar die plekken uit zijn horrorjeugd. Daar dansten zij;
de hele familie. Zoals Khalil Gibran ooit zei: je zingt met je stembanden, je schrijft met je hand, maar dansen doe je met alles: lichaam,
hart en ziel.
Deze familie danste op al die plekken. Ze hadden een gele ster op
hun kleding genaaid. Ze dansten uit de maat en ongelijk. Grootvader
had het woord ‘survivor’ op zijn T-shirt. Ze dansten op ‘I will survive’
van Gloria Gaynor, een lied waar iedere vrouw die een tiener was in de
jaren 80 de tekst van uit haar hoofd kent. ‘I spent oh so many nights just
feeling sorry for myself, but I survived, and now I hold my head up high’.
Deze 89-jarige grootvader nam deze tekst ter harte nadat hij de holocaust had overleefd. Het filmpje is niet zomaar een lollige parodie;
het is een ontroerend statement: ‘Jullie hebben niet gewonnen en ik
vier het leven, waar ik ook kan – zélfs dáár!’ Nu is er inmiddels een
storm van kritiek losgebarsten, want hoe durven ze te dansen op plekken die symbool staan voor zoveel leed? De kritiek komt zelfs terwijl
de grootvader op de prachtige tonen van Leonard Cohen aan het eind
van het filmpje zijn uitleg geeft. Zouden we niet allemaal naar de intenties van een mens moeten kijken voordat we de daden beoordelen? Deze man, van 89 jaar, had zuivere intenties. Zijn familie ook, die
wilde laten zien: jullie hebben ons er niet onder gekregen, wij zijn er
en wij, wij vieren het leven!
Wie angst laat regeren, of woede, of cynisme, of slachtofferschap,
of haat, of – het ergste van alles: onverschilligheid – laat de dood bij
voorbaat overwinnen. Het blokkeert het diepe gevoel van aanschouwend bewustzijn, dankbaarheid en levenskracht. Dus laat ons het leven vieren, wanneer en waar we maar kunnen. Het is de beste wraak
op de dood.
C 38
| 19
14-07-2010 16:59:32
foto: ben kelmer / flash 90
BUITENLAND
israel
foto: flash 90
Racefietsers tijdens de derde dag van het European Mountain Bike Championship in Haifa, op 9 juli. De Tsjech Jaroslav Kulhavy won de race.
De Israëlische politie bij het stadje Majdal Shams, op de Golanhoogte bij de Syrische grens, op 11 juli. Honderden Druzische inwoners van de door Israël bezette
Golanhoogte omsingelden een gebouw in Majdal Shams.
20 | C 38
NIW_fotopag_Int 1
16 juli 2010
14-07-2010 16:56:34
hezbollah
Ted de Hoog
V
orige week, woensdag 7 juli, gaf
het Israëlische leger een persconferentie over de situatie aan
de noordelijke grenzen van Israël. In Zuid-Libanon deelt terreurbeweging Hezbollah sinds jaar en dag
de lakens uit, een situatie die na afloop van
de Tweede Libanonoorlog slechts is verergerd. Er heerst een bedrieglijke rust aan Israëls noordgrens, want vier jaar na de Tweede
Libanonoorlog – van 12 juli tot 14 augustus
2006, eindigend in een bloedig ‘gelijkspel’ en
de teruggave van de lichamen van twee ontvoerde soldaten in juli 2008 – heeft Hezbollah
zich ingegraven tot vlak bij de grens met Israël. Zuid-Libanon is veranderd in een zwaar
versterkt grensgebied, waar Hezbollah een
netwerk van commandocentra, ondergrondse munitieopslagplaatsen en gevechtsstellingen heeft ingericht, bemand door milities die
permanent gereed zijn voor de strijd.
Op 11 augustus nam de VN-Veiligheidsraad Resolutie 1701 aan, die ontwapening
van Hezbollah eiste en herstel van het Libanese gezag in het zuiden van het land, bijgestaan door UNIFIL-troepen. Van die resolutie
kwam niets terecht, want UNIFIL wandelt
devoot om Hezbollah-stellingen heen, doet
geen huiszoekingen en schiet niet op militanten, want dat zou de goede sfeer maar verstoren. In de praktijk komt het erop neer dat
Hezbollah vrij spel heeft en het zuiden van
Libanon in een frontlinie heeft veranderd.
Franse UNIFIL’ers waren zo vriendelijk te
waarschuwen dat er wél op Israëlische vliegtuigen zou worden gevuurd als die het luchtruim bleven schenden.
Hoe ernstig de situatie is werd weer eens
duidelijk op basis van de informatie die de
5 av 5770
NIW7038_Israel_Actueel 1
IDF die woensdag aan de pers gaf – foto’s,
kaarten en videofilmpjes die er geen twijfel over laten bestaan dat Hezbollah zich
voorbereidt op het volgende treffen. 20.000
Hezbollahstrijders hebben ongeveer honderd
dorpen in militaire kampen veranderd, waar
ze de beschikking hebben over 40.000 raketten, aanzienlijk meer dan ze bij aanvang van
de vijandelijkheden in 2006 hadden, bereidwillig aangeleverd door Syrië en Iran. Tijdens
de Tweede Libanonoorlog vuurde de terreurbeweging er 4000 af, wat tot een exodus van
honderdduizenden Israëli’s leidde.
De Israëlische legerwoordvoerder luitenant-kolonel Avital Leibovitch zei dat de
bevolkingen van de Zuid-Libanese dorpen
in feite het menselijk schild van Hezbollah vormen wanneer er vijandelijkheden
uitbreken. De Israëlische kolonel Ronen
Marli toonde materiaal over het dorpje
El-Hiyam, op 4,5 kilometer van de grens,
dat stijf staat van de wapendepots en
waar honderden boobytraps een eventuele Israëlische opmars kunnen hinderen.
de Israëlische foto’s is, uiteraard, dat de IDF
precies weet welke doelen zij moet raken
bij een Derde Libanonoorlog. Kolonel Marli
toonde ingekleurde foto’s met in het blauw
de ‘onaanraakbare’ doelen als ziekenhuizen
en scholen, en in het rood structuren die worden gebruikt om raketten te huisvesten en te
lanceren – Israëlische doelen bij een volgende
oorlog. Hij meldde ook dat Israël weet wie de
Iraanse commandant is die Hezbollah vanuit
Beiroet bijstaat – Hoessein Mahadawi, belast
met de training van Hezbollahstrijders.
Een volgend conflict wordt door menig expert als onvermijdelijk gezien. In de Eerste Libanonoorlog, Operatie ‘Vrede in Galilea’, die
in de zomer van 1982 de PLO verdreef, vonden
675 Israëli's de dood, de Tweede kostte 119
militairen het leven, waarbij ook nog eens 42
Israëlische en 500 à 600 Libanese burgerdoden vielen (al weet je in die regio nooit precies
wat ‘burgers’ zijn).
Hezbollah heeft op deze ‘onthullingen’
– die niemand verbaasden – gereageerd met
foto: flash/90
De Tweede Libanonoorlog ‘verjaart’ deze week,
maar na vier jaar ‘rust’
is de dreiging alleen
maar groter geworden.
BUITENLAND
Dreiging aan de grens
Een UNIFIL-soldaat inspecteert de restanten van een Hezbollah-raket
Er zijn ongeveer tweehonderd raketten
gestationeerd met een bereik van 20 tot 40
kilometer. De pers kreeg mooie 3D-simulaties voorgeschoteld over de lokale eenheid
van negentig Hezbollahstrijders, die zoals
gebruikelijk wapens dicht bij scholen en
ziekenhuizen heeft verborgen, een van de
vele ‘slapende’ cellen die in een oogwenk
kunnen worden gewekt. De boodschap van
een lijstje van Israëlische doelen die onder
vuur zullen worden genomen zodra Israël
iets onderneemt. Hezbollah heeft al diverse
malen gedreigd noord-Israël in een hel te
veranderen als het Israëlische leger wat zou
ondernemen in Libanon. Tijdens de Tweede
Libanonoorlog vuurde Hezbollah gemiddeld
120 raketten per dag af, maar nu zouden het
er 700 zijn. n
C 38
| 21
14-07-2010 16:51:44
b u i t e n l and
minderheden in israël
fotocredits: Joanne Nihom
‘Ik voel mij allereerst
christen, dan Israëli en
vervolgens Arabier’
Elias Gabby Karram
Tussen twee vuren
De christelijke Arabieren
vormen een bijzondere
groep in Israël. Ze hebben
een andere positie dan
de islamitische Arabieren,
sommigen dienen zelfs in
het Israëlische leger.
Joanne Nihom
22 | C 38
NIW7038_Chr_Arabieren 1
E
r was eens een man die prachtig fluit speelde en daar in zijn
dorp de kost mee verdiende. Op
een dag werden veel mensen in
het dorp ziek en stierven. De
fluitspeler was de zondebok en
in het dorp wilde niemand meer muziek horen. Omdat hij zonder werk zat, kon de fluitspeler zijn familie niet meer onderhouden.
Hij schaamde zich daarvoor diep en vluchtte
naar de woestijn. Maar hij miste de klank van
zijn fluit en begon te spelen.
Een slang hoorde hem, kwam uit zijn grot
en danste op zijn muziek. Na afloop gaf hij de
fluitspeler een stuk goud als blijk van waardering. Blij keerde de man terug naar zijn dorp,
verkocht het goud en kon zo kopen wat zijn
gezin nodig had. Toen het geld op was keerde
hij terug naar de woestijn en speelde weer op
zijn fluit. De slang kwam tevoorschijn, danste en gaf hem weer een stuk goud. Dit ritueel
herhaalde zich jarenlang.
De man werd rijk en kon goed voor zijn
gezin zorgen. Toen de man oud werd vertelde hij zijn zoon het verhaal van de slang
en zei: „Ga jij nu maar, ik ben te oud. Neem
mijn fluit mee, speel voor de slang en zie wat
er gebeurt.” De zoon speelde, de slang kwam
tevoorschijn, danste en gaf de zoon een stuk
goud. De zoon dacht: „Als ik de slang dood
maak kan ik al het goud in één keer pakken
en hoef ik niet steeds terug te komen. Hij viel
de slang aan, maar die was sterker en beet de
zoon dood.
Na een paar dagen ging de vader kijken
wat er gebeurd was. Hij vond zijn zoon met
een stuk goud en de staart van de slang in
zijn handen. De man pakte zijn fluit en begon te spelen. Toen de slang tevoorschijn
kwam, danste hij niet maar zei: „Wij zijn al
jaren vrienden en ik heb je nooit aangevallen.
Waarom heb je je zoon gestuurd? Hij wilde
mij doden. Laten we een overeenkomst sluiten. Jij valt mij niet aan en ik bijt jou niet.”
16 juli 2010
14-07-2010 16:31:00
minderheden in israël
fotocredits: Flash 90
buitenland
En de man zei: „Denk je dat ik met zo’n overeenkomst kan vergeten dat je mijn zoon hebt
vermoord? Ik teken niet.”
„Mijn familie woont hier al vele generaties.
Dit Joodse land is ook ons land. Wij willen
vrede, iedereen wil vrede… ook al zijn we het
niet met elkaar eens. De enige oplossing is
volgens mij dat wat de slang voorstelde: het
sluiten van een overeenkomst; te vergeten
wat er is gebeurd en vooruit te kijken.” Het
zijn de woorden van dr. Boutros Dali. Hij is
een christelijke Arabier, heeft gestudeerd aan
de universiteit van Haifa en is nu gepensioneerd docent geschiedenis en Arabische literatuur. In zijn vrije tijd schrijft hij gedichten
en verhalen. Boutros woont in een dorp in het
noorden van Israël waar zowel christenen als
islamieten wonen. „Onze achtergrond is Arabisch, net als die van de Druzen, ons geloof is
christelijk. Wij vieren alle christelijke feestdagen. Ik ben Arabier en christen en noem
mezelf ook Palestijn omdat ik in Palestina
geboren ben,” aldus Boutros.
Omdat de oorsprong van het christendom
in Israël ligt, draagt de christelijke gemeenschap hier in de ogen van de christenen in de
rest van de wereld een apart karakter. Volgens
het Bureau voor de Statistiek woonden er in
2009 154.000 christenen in Israël. Daarvan is
5 av 5770
NIW7038_Chr_Arabieren 2
C 38
| 23
14-07-2010 16:31:46
buitenland
minderheden in israël
Aantal christenen in Israël:
154.000
Aantal christenen van Arabische afkomst:
81%
Spreiding:
70% woont in het noorden
Grootste concentraties: Nazareth (20.100)
Haifa (14.100)
Jeruzalem (12.800)
2% is analfabeet
57% werkt, waarvan 93% in loondienst.
Aantal kinderen:
21% heeft 4 kinderen
16% heeft 5 kinderen
5% heeft meer dan 7 kinderen
Boutros Dali
42% Grieks-katholiek, 32% Grieks-orthodox,
16% Rooms-katholiek, 10% protestants en
dan zijn er nog andere, kleinere groepen zoals Maronieten en Armeniërs die in deel vijf
van deze serie aan bod komen. De Arabische
christenen leven en werken in alle lagen van
de Israëlische maatschappij. Ze zijn voor de
wet volwaardige burgers met alle rechten en
plichten en hebben stemrecht. Toch verkeren
zij niet in een makkelijke positie.
Boutros: „Wij hangen er een beetje tussenin. Aan de ene kant zijn we bang voor het
groeiende islamitisch fundamentalisme, aan
de andere willen we geen partij zijn tussen
moslims en Joden.” De christelijke gemeenschap is, meer dan de moslims, goed georganiseerd en zij krijgt financiële hulp van Westerse kerken. „Een van de verschillen met
bijvoorbeeld mijn islamitische buurman
is opleiding. Onze kinderen zijn even intelligent, maar mijn kinderen hebben meer
kansen gekregen en daar ook gebruik van
gemaakt. Ze hebben hun lagere en middelbare school afgemaakt en zijn daarna gaan
studeren. Alle vijf hebben ze een academische graad gehaald en hun weg gevonden in
de Israëlische samenleving. Ze spreken beter
24 | C 38
NIW7038_Chr_Arabieren 3
Ivriet dan Arabisch. Dat zijn keuzes die met
een bepaalde instelling in je leven te maken
hebben.”
Boutros heeft veel Joodse vrienden, maar
hij vindt het niet makkelijk om als niet-Jood
op te gaan in een Joodse samenleving. Boutros: „Je komt bij het Joodse deel van de bevolking niet gemakkelijk binnen, ze zijn vrij
gesloten. We helpen elkaar als het nodig is.
We zijn er voor elkaar, maar zitten niet de
hele dag bij elkaar op schoot.” De christelijke
gemeenschap in Israël heeft een seculier en
liberaal karakter. Twee bekende leden van de
groep zijn Salim Joubran, die een vaste aanstelling bij het Israëlische Hooggerechtshof
heeft en Hanna Swaid die in de Knesset zit.
Helaas is over het stemgedrag van de christen-Arabieren niets bekend, maar christelijkArabische studenten scoren bovengemiddeld
en uit onderzoek is gebleken dat deze studenten uit gemotiveerde gezinnen komen waar
onderwijs hoog in het vaandel staat. Zoals
Elias Gabby Karram die, geboren in Haifa in
een christelijk-Arabische familie, beroepsofficier is bij de Israëlische marine. „Religie
heeft veel minder invloed op ons leven dan
bijvoorbeeld bij de islamieten waar het een
essentieel deel van het dagelijks bestaan uitmaakt. Mijn ouders zijn religieus en hebben
ons opgevoed volgens christelijke waarden.
En dat wil zeggen: altijd klaarstaan voor de
medemens en actief meehelpen in de samenleving.”
Christelijk-Arabische
studenten scoren
bovengemiddeld
Ook zijn familie woont hier al generaties
lang. „Ik voel mij allereerst christen, dan Israëli en vervolgens Arabier.” Hij zat op school
in het klooster van de nonnen in Nazareth.
„Op mijn dertiende wilde ik naar de Marineopleiding waar ik elektrotechniek heb gestudeerd. Daarna heb ik mij vrijwillig aangemeld (Arabieren zijn niet dienstplichtig).
Ik wilde bij de marine terwijl daar toen nog
geen Arabieren werden toegelaten.” Dankzij
zijn doorzettingsvermogen werd hij de eerste
christelijke Arabier die geaccepteerd werd en
werd daarmee een voorbeeld voor velen die
hem volgden.
16 juli 2010
14-07-2010 16:32:12
minderheden in israël
buitenland
Het kerkje van Kfar Yassif in het noorden van Israël
Aan het eind van zijn diensttijd ontving
hij de presidentiële onderscheiding die jaarlijks wordt uitgereikt aan twaalf soldaten die
een bijzondere prestatie in het leger hebben
geleverd. Elias tekende bij en werd beroeps.
„In het leger ben ik verder gaan studeren; ik
haalde mijn bachelor voor criminologie aan
de Bar Ilan universiteit. En afgelopen maand
behaalde ik mijn academische graad in rechten.” Hij voelt zich als een vis in het water bij
de marine waar hij verantwoordelijk is voor
de logistiek. „Ik word hier geaccepteerd en
voel mij gelijk aan de anderen. Als christenen in Israël proberen we vrede te stichten.
Op de achtergrond, in alle stilte proberen
we dat te doen. Mijn persoonlijke mening?
We moeten een andere koers varen. De oplossing moet van beide kanten komen. Alle
partijen moeten een stapje terug doen. Als
dat niet gaat gebeuren ben ik niet optimistisch over de toekomst. Dit is ook mijn land,
mijn grootouders en overgrootouders woonden hier al. Ik ben pas 29 jaar en ik geloof
dat wat ik heb kunnen bereiken duidelijk
maakt dat in dit land, voor iedereen, zonder
uitzondering, geldt: waar een wil is, is een
weg”. n
5 av 5770
NIW7038_Chr_Arabieren 4
Nazareth is de stad met de grootste concentratie christelijke Arabieren
C 38
| 25
14-07-2010 16:32:53
C U LTU U RT I P S
C U LT U U RT I P S
FOTOCREDITS
Deze keer niet
alleen tips voor
in de buurt
maar ook voor
(bijna) over de
grens. Kijk wat
er op cultureel
gebied te doen is in Zeeland, Antwerpen, Barcelona, New York
en Tel Aviv!
ACHSA VISSEL
FIL M
Van YouTube naar
het grote scherm
Upload Cinema, het maandelijkse evenement van creatieve duizendpoot Dagan Cohen (in samenwerking met Barbara de Wijn)
dat de meest geliefde filmpjes van clipsite YouTube op bioscoopscherm vertoont, komt met
een zomerse traktatie. Vanaf 1 juli is er elke
donderdagavond een selectie van de grootste
publieksfavorieten te zien, zoals Pussy Galore
(waarin poezen de hoofdrol spelen) en Geeks
can Dance (dansclips in vele varianten). Het
maandelijkse evenement vindt plaats in Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Enschede, Groningen en Rotterdam, de zomervertoningen
alleen in Studio/K in Amsterdam. ■
Het beste van Upload Cinema, elke donderdagavond in juli en augustus, 22.00,
Studio/K, Timorplein 62, Amsterdam,
reserveren: 020-6920422, www.uploadcinema.net
E XP O SI T IE
Kunst in de White City
Vakantie in Israël? Laat het strand en de
falafel even voor wat het is en voed de geest.
Bijvoorbeeld in het Tel Aviv Museum of Art
waar tot en met eind augustus de tentoonstelling Living Room is te zien, met foto’s van de
samenwerkende kunstenaars David Adika,
Uri Gershuni, Shai Ignatz, Rami Maymon,
en Rona Yefman. Of Sculptures on Wheels, een
historisch overzicht van de ontwikkeling
van het auto-ontwerp in de twintigste eeuw.
26 | C 38
NIW7038_Cultuurtips 1
Onder de zestien geëxposeerde auto’s van Europees en Amerikaans ontwerp bevindt zich
de BMW 320i die in 1977 door Roy Lichtenstein beschilderd werd. De museumwinkel is
ook de moeite waard! ■
Living Room, David Adika, Uri Gershuni,
Shai Ignatz, Rami Maymon en Rona Yefman, t/m 31 augustus
Sculptures on Wheels, t/m 28 augustus
Tel Aviv Museum of Art, Helena Rubinstein Pavillion for Contemporary Art, 6
Tarsat Blvd, Tel Aviv, Israël, www.tamuseum.com
TEN TO O NS T EL L IN G
Marcel Duran
in synagoge Zuidlaren
In samenwerking met Galerie Aanblick
in Haren organiseert de synagoge Zuidlaren deze zomer een expositie met werk van
schilder Marcel Duran (1962). Na zijn opleiding aan academie Minerva in Groningen
studeerde Duran een jaar in Indonesië, het
land waar hij nog steeds een paar maanden
per jaar verblijft en exposeert. Zijn figuratieve werken waarvoor hij zowel krijt, pastel,
olieverf als acryl gebruikt hebben een tijdloze warmte en zachtheid. Tijdens de expositieperiode zal Duran regelmatig in en rond de
synagoge aanwezig zijn om ter plekke meer
werk te maken. ■
Marcel Duran in de synagoge Zuidlaren, 14
juli t/m 1 augustus, Zuiderstraat 1, Zuidlaren, www.synagogezuidlaren.nl
www.marcelduran.nl
TEN TO O NS T EL L IN G
Zomer in Zeeland
Tip voor een zomers uitstapje: bezoek in
Middelburg de expositie Samenspel, met werk
van verschillende kunstenaars: sieraden van
Jet Naftaniel-Joëls, keramiek van Diga Blaauw,
objecten van Nynke van Amersfoort, kunsttassen van Jan van der Laan de Vries, schilderijen van Martha Woonink-Hofman, en tex‘Carrer de Marlet’, Barcelona
9 JULI 20116
14-07-2010 17:01:16
C U LT U U RT I P S
SCHILDERIJ: SASKIA WEISHUT
Samenspel, groepsexpositie, t/m 7
augustus, openingstijden donderdag
t/m zaterdag van 14.00-17.00, Singelweg 11, Grijpskerke, www.deosseberg.nl,
Synagoge Middelburg, Herenstraat 14,
Middelburg, informatie: www.synagogemiddelburg.nl. Wandelkerk Middelburg,
Koorkerkhof, Middelburg
wel humoristische als droevige sfeer weergeven. Vanaf de negentiende wordt haar werk
vervangen door verschillende aanwinsten
uit de collectie; onder meer een schilderij
van Maurits Leon en een familiearchief met
foto’s, brieven en kindertekeningen. ■
Een- of tweedaagse excursie naar Joods
Antwerpen, 24 t/m 25 juli, inlichtingen en
boekingen via Voyage & Culture, 0206238368, [email protected]
Irma Schatz (1949-1984), gouaches en tekeningen, t/m 18 juli, daarna Aanwinsten,
Joods Historisch Museum, Amstelstraat 1,
Amsterdam, www.jhm.nl
E XCUR SIE
E XP O SI T IE
Wandelen in
Joods Barcelona
Grensgevallen
Zelfs op vakantie houdt het NIW u nog bezig! Mocht u het Spaans/Catalaanse Barcelona, ook wel de meest zuidelijke Noordeuropese stad genoemd, bezoeken dan moet u weten
dat Urban Cultours wandelingen organiseert
waarbij veel oude Joodse bezienswaardigheden van de stad worden aangedaan. De Argentijns/Amerikaanse Dominique Tomasov Blinder leidt u rond door de prachtige straatjes en
neemt u mee naar de oude Joodse wijk El Call,
oude synagogen en Romaanse ruïnes waar
Hebreeuwse inscripties gevonden zijn. ■
www.urbancultours.com
E XCUR SIE
Excursie naar de
Jiddische zuiderburen
Het JHM stelt u in staat om de sfeer van
een hedendaags sjtetl te proeven: in Antwerpen. In samenwerking met Spoor en Voyage &
Culture gaat u op 24 (eventueel ook 25) juli op
een trip naar de Belgische havenstad. Op het
programma staan onder meer een stadswandeling, bezoek aan een aantal synagogen en
lunch bij het authentieke kosjere restaurant
Hoffy’s. Dichter bij huis valt er ook veel te genieten. Tot en met 18 juli is er in de wisselvitrine van het museum werk te zien van Irma
Schatz (1949-1984); persoonlijke observaties
van de jong gestorven kunstenares die een zo-
5 AV 5770
NIW7038_Cultuurtips 2
Deze reizende expositie, ontwikkeld door
het Onderduik- en Verzetsmuseum in Aalten,
vertelt het verhaal van de vluchtelingen die
zich tussen ’33 en ’40 vanuit Duitsland aanmeldden bij de Nederlandse grens. Er wordt
een beeld geschetst van hun lotgevallen, of
ze hier een veilige thuishaven konden vinden of niet. De behandeling van deze ‘grensgevallen’ was wisselend, want er waren belangeloze helpers, profiteurs die iets aan de
vluchtelingen wilden overhouden, strikte
wethandhavers en illegale acties in het spel.
Wegens groot succes is de tentoonstelling
verlengd tot en met 25 juli. ■
Grensgevallen/Grenzfälle, t/m 25 juli, Aaltense Musea, Markt 14, Aalten, zie ook
www.aaltensemusea.nl
E XP O SI T IE
Aapjes en Apartheid
in de Big Apple
New York staat bekend om zijn enorme
Joodse gemeenschap (meer dan een miljoen)
en vanzelfsprekend is er veel op Joods gebied
te doen. Niet alleen is het er voor de kosjere
toerist een makkie om geschikte eetgelegenheden te vinden, ook op cultureel gebied is er
van alles te beleven. The Jewish Museum aan
Fifth Avenue is een bezoekje waard. Bekijk
er deze weken bijvoorbeeld Curious George
Saves the Day, the Art of Margret and H.A. Rey.
Dit Joodse kunstenaarspaar
ontvluchtte Parijs in 1940
om zich in New York te vestigen. Hun werk, waaronder
het aandoenlijke aapje Curious George, is tijdens de expositie te bewonderen. Of zie de
prachtige zwart-wit foto’s van
de Zuid-Afrikaanse fotograaf
David Goldblatt, wiens eigen
ervaringen met antisemitisme
hem ertoe aanzetten de Apartheid in beeld te brengen. ■
FOTO: H.A. REY
tielkunst van Saskia Weishut. Organisatie
is in handen van galerie De Osseberg, samen
met Synagoge Middelburg en Wandelkerk
Middelburg. Het werk van de laatste twee
kunstenaars is te zien op alle drie de locaties,
dat van de anderen in De Ossenberg. ■
C U LTU U RT I P S
Over de grens
Curious George Saves the Day:
The Art of Margret and H.A. Rey, t/m 31 juli
South African Photographs: David Glodblatt, t/m 19 september
The Jewish Museum, 1109 5th Ave at 92nd
St, NY, NY, www.thejewishmuseum.org
RO ND L EID IN G
Van bunkers
en kampkeukens
Iets dat in alle seizoenen herinnerd moet
worden: in juli en augustus organiseert Nationaal Monument Kamp Vught rondleidingen over het voormalige SS-terrein. In de gebouwen waar tijdens WO II de SS-bewakers
een onderkomen hadden is tegenwoordig de
Koninklijke Landmacht ondergebracht. De
rondleiding eindigt in het Geniemuseum, de
vroegere kampkeuken, waar ook de bunker
te zien is uit 1939, onlangs ontdekt bij werkzaamheden aan de boulevard van Scheveningen. Fietsers kunnen een luisterroute volgen
met gebruik van een (ter plaatse te lenen)
mp3-speler vol informatie, citaten van ooggetuigen en anekdotes. De fietsroute loopt
van het Vughts Historisch Museum naar het
Nationaal Monument Kamp Vught, en gaat
vergezeld van grote panelen met historische
foto’s uit de oorlogstijd. ■
Rondleidingen Nationaal Monument
Kamp Vught, elke zondag in juli en
augustus om 14.00 uur, van 24 juli t/m
5 september dagelijkse rondleiding om
14.00, Nationaal Monument Kamp Vught,
Lunettenlaan 600, Vught, www.nmkampvught.nl
C 38
| 27
14-07-2010 17:01:56
Familieberichten
s”xc
Elke band wordt vroeg of laat verbroken.
Op elke liefde volgt ooit een afscheid.
De jahrzeit van
Na een kortdurend ziekbed, maar toch nog onverwachts,
is in alle rust
Rabbijn Sonny Herman k”z
Willem Frederik Wetters (Wil)
wordt gemarkeerd met het onthullen van een
gedenksteen op donderdag, 29 juli a.s.
om 11 uur ’s ochtends in Gan Hasjalom,
Hoofddorp, en met een siyyum om 4 uur ’s
middags in Hotel Krasnopolsky
gevolgd door een receptie.
Batavia,
18 januari 1926
3 Sjewat 5686
Harderwijk,
10 juli 2010
29 Tammoez 5770
mijn man, onze vader en opa overleden.
Rachel Wetters-Hart
Peter en Nico
Monique
Rutger, Sigrid en Odin
Annick
Sterre
Jacqueline
Rob en Monique
Vincent en Mike
Fabian (in herinnering)
Scarlet en Robert
Danielle en Wietse
Lex (in herinnering)
Alec
Junior
Sinds 1991
Deskundige en respectvolle zorg thuis
Amsterdam: 020-6701800
www.carecompany.nl
Menno en Frieda
De lewaje heeft inmiddels plaatsgevonden.
Correspondentieadres: Roos en Doornhof 23, 3844 DK Harderwijk.
Sjabbat jl. is overleden
WIL WETTERS
Hij was een trouw lid van onze kehilla.
De lewaja heeft op maandag 12 juli plaatsgevonden
op de begraafplaats van de
Nederlands Israëlitische Gemeente te Zwolle.
Het bestuur van de NIG Zwolle.
Per 27 mei jl. is
Coöperatie Jong Joods Nederland U.A.
in staat van ontbinding geregistreerd. Er zijn geen baten of lasten.
De rekening en verantwoording is ter inzage gedeponeerd bij de
Kamer van Koophandel onder nummer 34247236.
Het bestuur
8JK[JKOWFSESJFUJHEPPSIFUPWFSMJKEFOWBO
#&55:(0%4$)"-,m#-0&.&/%"8JKXFOTFO.PTIFLJOEFSFOFOGBNJMJFWFFMTUFSLUFUPF
'SPVLUKF1IJMJQm,PPLFFO"OESJFT1IJMJQ
#FOKBNJOFO/FIBNB1IJMJQ
28 | C 38
187483.indd 28
14-7-2010 15:48:41
co l u m n aw r a h a m m e i j e r s co l u m n r o n va n d e r w i e k e n
Nieuwe opening
uitsland doet het goed in Israël; 30,5
procent der ondervraagde Israëli’s
hoopte dat dat land het WK zou winnen. Allicht is Nederland populairder, het
verschil echter is gering: één procent. Maar
daarover zo meer.
Onlangs was ik in Duitsland om van steden,
dorpen en Teutoburger Wald te genieten. Ik
ga graag naar Duitsland, heb zelfs in München
Awraham
gewoond om bij Bavaria Film Productions te
Meijers
werken. De stad dus waar theatercriticus/
auteur Lion Feuchtwanger werd geboren. Van zijn hand verscheen
in 1925 Jud Süss, een roman die aanvankelijk als theaterstuk werd
opgevoerd. Thema: assimilatiepotentie van Duitse Joden, waarbij
de auteur duidelijk aan de Joodse politicus Walther Rathenau refereert. Nou ja, Heinrich Himmler en Eva Braun zijn ook in deze mooie
Beierse stad geboren en in zekere gemütliche Bierkeller werden
ongezellige oraties gehouden. Dus moest Feuchtwanger in 1940
naar de VS vluchten, waar hij achttien jaar later stierf. Rathenau
– overtuigd dat adaptatie een eind aan antisemitisme zou maken
– werd door rechts-extreme Duitsers vermoord; zij hielden niet zo
van (geassimileerde) Joden. Een enge engerd genaamd Veit Harlan
zou Feuchtwangers op historische gegevens gebaseerde toneelstuk
Jud Süss bewerken (lees: rücksichtslos verkrachten) om deze tijdens
de Tweede Wereldoorlog als virulent antisemitische speelfilm te
lanceren. Dit misbaksel werd door meer dan twintig miljoen mensen
bekeken. Mijn baan bij Bavaria Film Productions ging niet door: een
gebroken hand en dito hart vol van heimwee noopten mij spoorslags
naar Nederland af te reizen.
Zoals gezegd houd ik van het hedendaagse Duitsland, hoewel
mijn liefde soms op de proef wordt gesteld. Zo moest ik na een interview met Johan Heesters in Stuttgart, ’s avonds op de terugreis
in Duisburg overstappen. Wegens op de rails gesmeten stoeptegels
was vertraging ontstaan. Terwijl ik eega over dit ongerief opbelde,
slenterde ik een schemerige winkelgalerij in, vlak bij het Landgericht,
en stuitte op een groep neonazi’s. Griezels in vol ornaat. Eega kreeg
een ooggetuigenverslag.
Voor mijn ouders was de relatie met Duitsland vanzelfsprekend
ingewikkelder. Toen in 1949 het dorp Elten ter compensatie voor de
Duitse bezetting tijdens WO II aan Nederland werd toegewezen (in
1963 werd het weer Duits) gingen wij die zomer naar een camping
aan een dode arm van de Rijn, tussen Elten en Rees. Met een paar
Duitse kinderen speelde ik in het kniehoge water. De vader van een
van die kinderen rende naar het ondiepe water en dook erin. Hij brak
zijn nek en stierf ter plekke. Vader zei cynisch: „Net goed voor die rotmof.” Mijn withete reactie was tot ver in de Bondsrepubliek te horen
en weer kon ik een trauma op mijn conto bijschrijven. Maar genoeg
nu over mijn ingewikkelde jeugd.
Christine Winter van het Goethe Instituut in Tel Aviv: „Steeds
meer mensen leren onze taal en Israëliërs zijn in Berlijn de op een na
grootste groep toeristen.”
Israëli’s die de Tweede Wereldoorlog aan den lijve hebben ondervonden kunnen niet begrijpen dat de sympathie van Joden naar die
Mannschaft uitgaat.
n september 1966 opende de LJG in Amsterdam haar eerste eigen gebouw in de
toenmalige Rivierenbuurt. De inwijding
was buitengewoon plechtig: veel heren droegen een hoge hoed en een rokkostuum, de
dames waren evenzeer ‘op chique’. Koningin
Juliana gaf acte de présence, evenals een
menigte hoogwaardigheidsbekleders. Helaas
schitterden de rabbijnen en bestuurders van
Ron van
de orthodoxe zustergemeentes door afwezigder Wieken
heid.
Dat kwam zo: aanvankelijk had het bestuur van de NederlandsIsraëlietische Hoofd Synagoge besloten om de uitnodiging van de
LJG te aanvaarden om bij de inwijding aanwezig te zijn. Dit stuitte
op felle tegenstand van de toenmalige Opperrabbijn van de NIHS,
Aharon Schuster z.l. Hij betoogde dat er slechts één vorm van Joodse
religie kon bestaan, en dat zíjn vorm, in zijn woorden het historische
jodendom, die enige ware weg was. Daarnaast was absoluut geen
plaats voor enige andere richting. Rav Schuster schrijft in een verantwoording aan de leden van de NIHS ter gelegenheid van Rosj Hasjana 5726/1966 dat zijn kerkbestuur ‘met aandrang’ had ‘geïnsisteerd’
op ‘een Rabbinale uitspraak (psak dien)’, een rabbinaal dwangbevel,
vergelijkbaar met een pauselijke encycliek. Daarin verbood hij het
kerkbestuur en de individuele leden van zijn gemeente om bij de Liberale inwijding aanwezig te zijn. Overtuigd van zijn historisch gelijk
schrijft rav Schuster: „De geschiedschrijving zal van deze houding
slechts met waardering kunnen getuigen”.
Daarna is deze psak dien uitgegroeid tot een volledig verbod voor
de NIHS-leden om diensten van de LJG te bezoeken, een verbod dat
nog steeds geldt. Zelfs de gebouwen mogen niet betreden worden, ook niet voor sociale doeleinden. De L van LJG staat voor het
NIHS-rabbinaat kennelijk voor Lepra, het gevaar van een bezoek is
blijkbaar enorm. Gevaar voor wat? Zelfstandig denken? Vrijheid?
Overlopen?
Op de kop af vierenveertig jaar later opent de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam weer een nieuwe sjoel. Ons nieuwe Beth Knesset
zal op een eigentijdse, maar zeker even plechtige en feestelijke wijze
worden ingewijd. En weer zullen wij de rabbijnen en de bestuursleden van de NIHS, het NIK en de PIG uitnodigen. Wij steken onze
hand uit ter wille van de klal Jisraeel. In een tijd dat de sounei Jisraeel,
de haters van Israël, ons net als in het verleden willen belagen,
benadrukken wij wat ons bindt. Veertig jaar had Am Jisraeel nodig
om drastisch van mentaliteit te veranderen. Vierenveertig jaar zou
zelfs voor de Nederlandse tak voldoende moeten zijn om tot betere
inzichten te komen.
Er zijn zaken die onze gemeentes scheiden, maar veel meer die
ons binden. Onze kehillot willen beide een sterk en gezond Joods leven. Ik heb helaas geen profetische gaven. Net zo min als Rav Schuster overigens. Toch weet ik zeker dat de geschiedschrijving met meer
waardering zal getuigen van het aannemen van de uitgestoken hand
dan van het archaïsche bezoeksverbod.
D
5 av 5770
NIW7038_Meijers_Wieken 1
I
C 38
religie
Die Mannschaft
| 29
14-07-2010 16:53:33
religie
foto: jaime halegua
d e n a s l e e p va n wo I I
Bittere reflectie
Voor de 65e keer na
de oorlog kwamen bij
Bloeme Evers bittere
herinneringen boven.
Niet over de oorlog zelf,
maar over de nasleep.
I
Bloeme Evers-Emden
k citeer hieronder veel uit mijn boek
Geschonden Bestaan (Uitgeverij Kok,
Kampen, 1993), waarin de gevoelens
en ervaringen van ouders staan beschreven die hun kinderen lieten onderduiken. In een epiloog vertolkte ik
gevoelens van veel overlevende Joden, die ik
indeelde in een paar rubrieken.
Opvang na de oorlog
Vele Joden hebben het na de oorlog
bijzonder moeilijk gehad, mede wegens
harteloosheid, kilheid en gebrek aan enige
opvang van de overheid... Hondius (1990):
„Voor de regering in ballingschap was de
moord op de Joden geen interessante zaak.
De overheid maakte na de oorlog geen
onderscheid tussen Joden en niet-Joden, dús
kregen de Joden geen extra hulp... Er was geen
schijn van erkenning van de zeer ernstige
traumata.” Wél was er mededogen met de
oorlogsmisdadigers.
Repatriëring
Enkele schrijnende citaten uit interviews
met opgedokenen of teruggekeerden uit kampen. „Als Duitse vluchtelinge trouwde ik in
1939 met een Hollandse man, maar ik kreeg
pas in 1951 een Hollands paspoort. De Duitsers hadden de Joden statenloos verklaard en
dat bleef ik ‘dus’ nog lang.”
3 0 | C 38
NIW7038_TisjaBloeme 1
„Bij aankomst in Nederland kreeg ik van
de Nederlandse regering een rijksdaalder,
zijnde twee gulden vijftig. Die rijksdaalder
verlangde de vrachtautochauffeur die mij
wel naar Amsterdam wilde vervoeren. Ik was
kaal, bijna naakt, volstrekt bezitloos en wist
niet waar ik de nacht moest doorbrengen...
geen opvang. Leger des Heils...” „Steun kreeg je van geen kant... als je nu
ziet dat er een heel team klaarstaat als een
kind seksueel benaderd is...”
Antisemitisme
Presser II 1965, (p. 515) noemt de negatieve
houding ten opzichte van opgedoken of uit
kampen teruggekeerde Joden. De ontvangst
was kil, onvriendelijk, vijandig (p. 500-502),
geen of weinig begrip voor het doorgemaakte, velen waren nergens welkom, essentiële
materiële voorwaarden ontbraken. Dit in tegenstelling tot de ontvangst van gerepatrieerde Joden in België en Frankrijk.
Misselijkmakende uitspraken: ‘Er zijn nog
te veel Joden in Nederland’, ‘De goede Joden
zijn dood, de slechte zijn teruggekomen’, ‘De
Joden moeten dankbaar zijn’ (p. 515). Een verzekeringsmaatschappij verklaarde een verzekering vervallen ‘omdat verzekerde in 1944
en 1945 in gebreke was gebleven’.
Zowel van de overheid als van burgers
waren de onverschilligheid, de onwil ondergedoken bezittingen terug te geven, tegenwerking bij maatschappelijke rehabilitatie
et cetera, zeer bitter. De term ‘Rechtsherstel’
kreeg voor Joden een ranzige bijsmaak. Hondius: „Het ‘milde’ vooroorlogse antisemitisme was gegroeid onder invloed van het Duitse antisemitisme alsook schuldgevoelens dat
men de Joden niet geholpen had (blaming the
victim). Hoewel er voor 1940 officieel geen antisemitisme bestond, bestonden er vele antisemitische periodieken (Presser II, 1965, p.
7). Er circuleerden vooroordelen, zelfs in de
arbeiderspartijen, waar zoveel Joden lid van
waren; het kerkelijk antisemitisme was niet
dodelijk maar wel duidelijk. Daarnaast het
gentlemen’s agreement, waardoor op officiële
posten haast geen Joden werden benoemd.
Nog woelen schaamte en schande in mijn
brein na om wat ons is aangedaan. Hoe het
heeft kunnen gebeuren! Geweld en overmacht werken!
Berechting
Zowel de voormalige verzetsbewegingen
als de Joden kregen na de oorlog een trap
na door de kwetsuur van de ‘afrekening’
met oorlogsmisdadigers. Romijn (1989) beschrijft de ‘berechting’ van de ruim 150.000
Nederlandse collaborateurs onder de titel
Snel, streng en rechtvaardig, namelijk de belofte van de Nederlandse regering in ballingschap. Romijn: „Van de 154 doodstraffen zijn
er 40 voltrokken. In november 1953 waren er
nog 616 politieke gevangenen, waarvan 159
die levenslang hadden gekregen. In 1959 waren er nog 24 van hen, waaronder 11 die gratie van de doodstraf hadden gekregen. Want
meer doodvonnissen zou het Nederlandse
volk schade berokkenen...” (uit de in 1946 opgestelde richtlijnen voor de doodstraf [Belinfante, 1978, p. 613 e.v.]). In 1964 zaten alleen
nog de ‘vier van Breda’ vast, notoire oorlogsmisdadigers”. Wie rekent uit hoeveel levens
zij op hun geweten hebben?
16 juli 2010
14-07-2010 17:20:21
d e n a s l e e p va n wo I I
Plaquette met Joodse familienamen in de
Hollandsche Schouwburg in Amsterdam
5 av 5770
NIW7038_TisjaBloeme 2
rel i g i e
Belinfante: „Minister van Justitie Van
Maarseveen verklaarde het berechtingsbeleid met: Barmhartigheid (p. 155 e.v.), ondanks woedend verzet vanuit de Nederlandse bevolking. Het mocht niet baten. Er waren
zes gratie-golven tussen 1946 en 1951, inmiddels onder leiding van minister van Justitie
Wijers, die vele honderden veroordeelden de
vrijheid gaf, wegens goed gedrag (p.513 e.v.).
‘Goed gedrag...’” wat een walgelijk cynisme.
Belinfante: „Het plegen van een moord is voldoende voor het OM om de doodstraf te eisen (p.451). Er bestond een algemene opvatting onder de katholieken dat ‘aan politieke
delinquenten vergiffenis en barmhartigheid
moest worden geschonken’. De Paus drong
aan op ‘grootmoedig gebruik van het gratierecht’ (p. 529).
Ik laat een alinea open om bij te komen.
„Er zijn talrijke aanwijzingen dat vele oorlogsmisdadigers met hulp van de geestelijkheid naar Zuid-Amerikaanse landen konden
wegkomen en zo hun gerechte straf ontliepen.”
Bittere woede en een herhaling van de
machteloosheid. Had de Heilige Stoel zich
maar ingezet tegen de genocide en niet voor
gratiëring van moordenaars en plunderaars.
Dit het zoveelste trauma, thans door de ei-
woede. Het zogenaamd ordinaire antisemitisme, vooral in Midden-Europa, maar ook vanuit onder andere Frankrijk en Engeland, kan
een redelijk denkend mens tot razernij brengen. Het door staten geleide of getolereerde
antisemitisme gaat gemakshalve voorbij aan
wat er in het eigen land mis is met de mensenrechten, martelingen, onderdrukking
van de meningsuiting, willekeurige gevangenisstraffen, openbare terechtstellingen.
Het komt mondjesmaat naar buiten dankzij
de strenge censuur. En zij willen ons de les lezen! Terecht stelde de secretaris-generaal van
de VN onlangs bedroefd vast, dat er voor de
genocides in Afrika nauwelijks aandacht is
ten nadele van kwaadaardige interesse voor
Israël, de enige democratie in de regio.
De buiten elke proportie gegroeide beschuldigingen en volstrekt onzinnige beweringen: ontkenning van de shoa, gretig geloof
aan de geheel verzonnen Protocollen van Zion,
enzovoort, hebben irrationele moltieven. Goebbels, propagandachef
Een verzekeringsmaatvan de Duitse antisemieten, schreef: „Als je liegt
schappij verklaarde een
moet je dat consequent
verzekering vervallen
doen, net zolang totdat
iedereen gelooft wat je
‘omdat verzekerde in
gen
regering
brengt.”
1944 en 1945 in gebretoegebracht aan
Antisemitisme
is
hen die voorbij
in
de
Nederlandse
conke was gebleven’
het denkbare getreien lange tijd (bijna)
leden hebben.
onzichtbaar gebleven,
Over de morele
maar nu mág het weer,
schade aan zowel de illegale werkers als de Jo- is salonfähig. Joden, verzet je ertegen waar
den, werd gemakshalve niet gesproken, noch het op je pad komt. Leer hoe te reageren, zoover gestegen aantallen psychiatrische opna- dat je niet sprakeloos bent als het gebeurt en
men. Voor beleidsmakers en machthebbers niet de volgende dag pas het goede antwoord
was dat geen zorg? Er was geen rechtvaardig- weet. Als je geoefend hebt kun je wel ad rem
heid, herstel van evenwicht, represaille of ge- reageren. Ook al brengt het je emotioneel uit
noegdoening voor hen die gedoemd zijn hun balans. Voor het schriftelijk reageren op antiverdriet tot in het graf mee te dragen. Bij ve- semitisme in de media zijn cursussen. n
len verdween voorgoed de vaderlandsliefde.
Pas in 1995 kwam een zwak mea culpa van Literatuur:
de Nederlandse bisschoppen in de brief Le- Belinfante, A.D. (1978): In plaats van Bijltjesvend uit één en dezelfde wortel naar aanleiding dag. Uitg. Van Gorcum, Assen.
van de dertigste verjaardag van de conciliai- Evers-Emden, B. (1996): Geschonden bestaan.
re verklaring Nostra Aetate. Deze aanklacht Uitg.Kok, Kampen.
heeft na 65 jaar niet aan kracht ingeboet.
Hondius, D. (1990): Terugkeer. Antisemitisme
in Nederland rond de bevrijding. SDU, Den
Wereldwijd antisemitisme
Haag.
(en antizionisme) thans.
Presser, J. (1965): Ondergang I en II; de verHet antizionisme fungeert als doorkijk- volging en verdelging van het Nederlandse
blouse van het antisemitisme. Israël wordt Jodendom 1940-1945. Staatsuitgeverij Den
voorgesteld als de oorsprong van alle kwaad Haag / Martinus Nijhoff.
in de wereld; aangezien daar voor tachtig pro- Romijn, P. (1989): Snel, streng en rechtvaardig.
cent Joden wonen, zijn het dús de Joden. Dat Uitg. Olympus, Amsterdam
wij wederom worden gedreigd met genocide De literatuur betreffende de berechting is
vanuit Arabische staten vervult mij met diepe mij ter beschikking gesteld door Mr. J. Al z.l.
C 38
| 31
14-07-2010 17:20:43
re l i g ie
besnijdenis
Dayan Evers verbaasde
zich over het artikel
van Nico Vissel vorige
week in het NIW over de
besnijdenis.
Dayan mr. drs. R. Evers
D
e terminologie is misleidend.
Verminking betekent mismaaktheid, misvervorming of
ontsiering. Dat is gewoon niet
het geval bij de besnijdenis.
Maar de term verminking wekt wel allerlei
afschuwelijke associaties op. Misleidend is
verder, dat ‘www.vissel.nl voor meer informatie’ niet te vinden is en dat geen van zijn
stellingen wetenschappelijk wordt onderbouwd.
Het artsenpaar Ron en Rosa van de Wieken heeft in De Volkskrant van 3 juli duidelijk
aangegeven, dat er bij een vroege besnijdenis
geen sprake is van psychische schade maar
zeker wel van medische voordelen.
Wat ook zij niet citeren is het hoofdartikel
in het toonaangevende medische tijdschrift
The New England Journal of Medicine van 24
april 1997, pag. 1244. Daarin wordt vermeld
dat in Amerika jaarlijks zestig tot negentig procent van de pasgeborenen wordt besneden. Sinds 1985 zijn er – aldus dit artikel
– vele studies die wijzen op medische voordelen van de besnijdenis. Eventueel later optredende fymosis (pijnlijke vernauwing van
de voorhuid) wordt door deze ingreep voorkomen, evenals ontstekingen aan de glans
(top), die tot zeer pijnlijk littekenweefsel aanleiding kunnen geven.
Verder is aangetoond dat vaak terugkerende urineweginfecties, met als gevolg daarvan
mogelijke beschadiging van de nieren, bij
niet-besneden jongens twaalf maal zoveel
voorkomen als bij wel-besneden jongens. Het
risico om op latere leeftijd kanker aan de genitaliën te krijgen is bij niet-besneden mannen vele malen groter.
In de VS zijn over een periode van 45 jaar
vier doden als gevolg van een besnijdenis
gemeld. Gedurende deze periode stierven
11.000 onbesneden mannen aan genitale
kanker. Baarmoederhalskanker komt vaker
3 2 | C 38
NIW7038_Tamarah 1
Besnijdenis is gee
voor bij vrouwen met onbesneden mannelijke partners. Vrijwel alle seksueel overdraagbare aandoeningen, inclusief de hiv-infectie
(de veroorzaker van aids) treden meer op bij
mannen, die niet zijn besneden. De religieuze besnijdenis heeft geen primair therapeutisch doel. Maar er zijn wel degelijk vele preventieve voordelen aan verbonden. Het kan
alleen al daarom geen ‘zwaar lichamelijk letsel’ zijn.
Dan doet dr. Vissel vele onjuiste, tegenstrijdige of onbewezen uitspraken: ‘de moeder
moet niet voor niets de ruimte waarin de briet
plaatsvindt verlaten. Haar oerinstinct om
haar kind te beschermen kan de overhand nemen’. Misschien is dit de gewoonte maar het
staat nergens in de halacha, de Joodse wet.
Tegenstrijdig is zijn opmerking ‘het kind,
dat officieel nog niet eens Joods is totdat deze
ritus is verricht’ terwijl hij even later verklaart dat je ook Joods bent zonder besnijdenis. Ik heb nog nooit iemand serieus horen
klagen over psychische trauma’s als gevolg
van zijn besnijdenis. Vissel stelt ‘verklaringen van mannen die op volwassen leeftijd
zijn behandeld zijn tegenstrijdig, maar het
zou de moeite waard zijn dit te onderzoeken’.
Onderzoek eerst en spui daarna uw kritiek!
Is de besnijdenis een onomkeerbare ouderlijke keus? De Misjna (Mondelinge Leer), die bijna tweeduizend jaar geleden werd opgeschreven, spreekt zich al negatief uit over operaties
om de voorhuid terug te plaatsen. Het kon
toen en kan nog steeds. Onomkeerbaarheid
is dus geen steekhoudend argument. Het is
uiteraard absoluut verboden de beriet mila
ongedaan te maken.
En de lustbeleving dan? Vermindering is
niet aangetoond. Een aantal jaren geleden
sprak ik bij een congres van urologen aan de
Erasmus Universiteit te Rotterdam over de
besnijdenis. Een professor in de seksuologie
zou het tegen mij opnemen over de nadelen;
de lustbeleving zou verminderen. Ik heb het
mannen, die zich tijdens hun huwelijk rond
hun dertigste jaar hebben laten besnijden gevraagd. Niemand kon zich iets herinneren
16 juli 2010
14-07-2010 16:22:27
r a b b i j n ta m a r a h b e n i m a
‘De jongensbesnijdenis
is bedoeld als
verbondsteken en niet
als lustremmer’
lie lichaam besnijden en dit zal het verbondsteken zijn tussen Mij en jou.” De jongensbesnijdenis is bedoeld als verbondsteken en
niet als lustremmer.
„Alle jongens van acht dagen oud zullen
bij jullie en in jullie volgende geslachten besneden worden” (ibid. 17:12). Kunnen we niet
wachten totdat het kind volwassen is? Het
zou wreed zijn om de besnijdenis zo lang uit
te stellen tot het kind bewust de pijn ervan
moet ondergaan. Bovendien is het stollings-
geen verminking
over een geringere lustbeleving. Ik antwoordde de professor: „Als het waar is wat u zegt,
dan betekent dit dat de samenleving gemiddeld langer zal duren, wat een opsteker is in
dit feministische tijdperk.”
Het is altijd verstandig terug te keren naar
de bronnen. „Dit is Mijn verbond tussen Mij
en jullie en jullie nakomelingen, waaraan
jullie je moeten houden: besneden wordt bij
jullie al wat van het mannelijke geslacht is.”
In de vijf zinnen tussen 17:9 tot 17:14
wordt driemaal benadrukt dat alleen jongetjes moeten worden besneden. Hieruit kunnen we met stellige zekerheid afleiden dat
het absoluut niet de bedoeling is dat meisjes
worden besneden. De Talmoed zegt over de
dames dat ze al ‘als besneden gelden’. Alleen
mannen hebben een tikkoen (verbetering) nodig. Een vrouwenbesnijdenis is zelfs strikt
verboden volgens de Joodse wet.
Het kan ook niet bij een symbolische handeling blijven. Er staat (ibid. 17:11) immers
duidelijk: „Jullie moeten de voorhuid van jul-
5 av 5770
NIW7038_Tamarah 2
gehalte van het bloed op de achtste dag na de
geboorte het hoogst.
Bij een conflict tussen grondrechten vindt er
altijd een afweging plaats. Mensenrechten beschermen het levensgeluk van de (Westerse)
mens zo veel mogelijk. Als een kind binnen
Joodse of islamitische omgeving wordt geboren mag men gevoeglijk aannemen dat het
langdurige (psychische) geluk van het kind,
dat zich zonder besnijdenis onprettig zou
voelen in zijn omgeving, zal opwegen tegen
de zeer kortstondige lichamelijke pijn van de
besnijdenis. Het zelfbeschikkingsrecht van
de pasgeborene tegenover de ouderlijke macht
is inderdaad een prangende kwestie, maar
begint al heel vroeg. Zodra de toekomstige
ouders hebben besloten dat het kind geen
zelfbeschikkingsrecht heeft over de vraag al
dan niet te mogen leven – het wordt zonder
toestemming op de wereld gezet – moeten wij
ook niet moeilijk doen over daaropvolgende
prikjes, vaccinaties, een besnijdenis die zeker
niet schadelijk is of de schoolkeuze. n
M
orgen is het tweehonderd jaar geleden dat in het Duitse
stadje Seesen een ongelooflijk
schouwspel te zien was. Om
zeven uur ’s ochtends klonk er
muziek op het platte dak van
de Joodse school. De muziek
was de opmaat voor de inwijTamarah
ding van de nieuwe sjoel, waarBenima
in de ideeën van de Verlichting
en de Emancipatie vorm moesten krijgen.
Om acht uur verzamelden zich de genodigden voor
die inwijding. In een lange stoet, plechtig en waardig
ging het naar de synagoge. Wie er qua macht, invloed
en aanzien ook maar toe deed in de wijde omtrek, was
uitgenodigd. En kwam. Maar liefst 48 van de 350 gasten waren religieuze ambtsdragers uit verschillende denominaties. In sjoel waren er een orkest en koor,
nieuwe liturgische muziek, rabbijnen in domineespakken. De Tora werd zowel in het Hebreeuws gelaajend
als in Duitse vertaling gegeven. De derasja was in het
Duits. Gebeden in het Duits werden toegevoegd. Het
geheel was honderd procent gericht op de intergratie
van de Joden in Duitsland. De bedenker en financier
van dit alles was de bankier Israel Jacobson. Omdat hij
zelf naar een Joodse school was geweest, waar geen
Duits en geen seculiere vakken werden onderwezen,
bleef zijn Duits altijd gebrekkig. Maar zijn boodschap
was er niet minder gepassioneerd door. „Wat ik in gedachte had toen ik voor het eerst nadacht over het
bouwen van deze tempel was uw religieuze onderricht, mijn Israëlitische broeders, uw gebruiken, uw
dienst. (...) U kent mijn trouwe toewijding aan het geloof van mijn voorvaderen.”
De christenen in het gezelschap kregen te horen
dat hij een beter lot wilde voor „mijn landgenoten. Er
is niets (...) dat op enigerlei wijze tegenstrijdig is met
de principes van zuivere religie, de eisen van algemene moraliteit, of redelijkheid, of uw eigen humanitaire opstelling. Daarom vertrouw ik erop dat het verre
van u zal zijn om mijn broeders koud te ontvangen. Ik
vertrouw erop dat u hen niet zult afwijzen, zoals uw
voorouders maar al te vaak hebben gedaan, maar dat
u hen met liefde zult accepteren in uw samenleving
en onderneming.” De integratie van Joden in Duitsland kwam op gang, werd een succes, en eindigde in
de Ramp. Dat neemt niet weg dat in Seesen een begin werd gemaakt met een ontwikkeling die het jodendom, ook wat later ‘de orthodoxie’ zou worden
genoemd, diepgaand heeft beïnvloed. De strijd om
een pluriform jodendom is nog steeds keihard en bitter, kijk naar wat er op dit moment in Israël gebeurt
rondom de opname in het jodendom. Maar zelfs in de
meest ultra-orthodoxe sjoel en school zijn elementen te vinden van wat ooit in Seesen werd geïntroduceerd. De pluriformiteit is er en blijft. Hoezeer de fundamentalisten daar ook tegen strijden.
C 38
re l igie
Pluriformiteit
| 33
14-07-2010 16:25:40
re l i g i e
s j o e lt i j d e n
overzicht sjoeltijden
vrijdag
16 • 05
sjabbat
17 • 06
Devariem
vrijdag
23 • 12
sjabbat
24 • 13
Wo-etchanan
Begin sjabbat
20.20
Einde sjabbat
22.51
Begin sjabbat
20.10
Einde sjabbat
22.40
-
-
-
-
06.30
07.00
20.20
07.25
09.00
09.00
22.51
09.00
06.30
07.00
20.10
07.25
22.40
09.00
20.20
22.51
20.10
22.40
07.15
08.30
07.15
08.30
20.20
07.15
22.51
09.00
20.10
07.15
22.40
09.00
20.20
-
22.51
-
20.10
-
22.40
-
08.00
20.20
aansluitend
09.00
20.20
aansluitend
20.20
met nacht
08.00
20.10
aansluitend
09.00
20.10
aansluitend
20.10
met nacht
07.25
20.20
-
09.00
21.30
22.51
09.00
21.30
22.51
09.00
21.36
22.51
09.00
21.36
09.30
07.25
20.10
-
09.00
21.15
22.40
09.00
21.15
22.40
09.00
21.25
22.40
09.00
21.25
09.30
20.00
10.00
20.00
10.00
juli • Tammoez/aw/menachem-aw
Joodse Gemeente Amsterdam
V.d. Boechorststr. 26
- Amstelveen sjachariet
mincha
ma’ariw
- Buitenveldert
sjachariet
mincha
ma’ariw
- Lekstraat
- Rav Aron Schuster
J. Obrechtplein
www.RAS-Club.nl
Sjoel West
sjachariet
mincha
ma’ariw
sjachariet
mincha
ma’ariw
Portugees-Israeliëtische Gemeente
- Amsterdam
Mr. Visserplein 3
Portugees-Israeliëtische Gemeente
- Amstelveen
Texelstraat
Beth Shalom
Kastelenstraat 80
Amsterdam
Kehillas Ja’akov
Gerard Doustraat 238
LJG Amsterdam
Onder voorbehoud van de verhuisdatum: Stadionweg 269, Amsterdam
CIZ-sjoel Amstelveen
Beit Ha’Chidush 020 6241523
www.beithachidush.nl
20.20
09.00
20.10
09.00
-
10.30
-
-
Sjoel Zuidoost [email protected]
-
-
-
-
Joodse Gemeente Haarlem
-
-
-
09.00
NIG Leiden
-
-
-
-
NIG Den Haag
20.20
09.00, 21.36
20.10
09.00, 21.25
Scheveningen
20.20
09.30
20.10
09.30
LJG Beth Jehoeda Den Haag
18.30
09.30
18.30
09.30
Joodse Gemeente Rotterdam
20.20 (afspr.)
09.00
20.10 (afspr.)
09.00
LJG Rotterdam
NIG Utrecht
-
10.00
09.30
-
09.30
LJG Utrecht [email protected]
NIG Bussum
-
09.30
-
09.30
-
Joodse Gemeente Almere
-
10.00
-
LJG Flevoland 06 49800815
20.00
-
-
-
Masorti Almere
-
-
-
-
NIHS Arnhem
NIG Amersfoort
LJG Gelderland
-
09.00
10.00
-
09.00
-
NIG Nijmegen
-
-
20.10
09.30
NIG Zwolle
NIG Groningen
NIG Leeuwarden
Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370
-
-
-
-
LJG Or Chadasj Twente
-
-
20 juli 20.00
-
NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede
-
09.30
-
09.30
PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon
0513631160
-
-
-
-
LJG Brabant
-
-
-
-
NIHS Limburg
20.30
10.00
-
-
Joodse Gemeente Zeeland
20.20
10.00
20.10
10.00
3 4 | C 38
NIW7038_Sidra 1
Tisja Be’av (Tisjebof
A
ls u dit artikeltje leest
is het bijna 9
av, de grote rouwdag
om het verlies van
beide Tempels, tevens vonden meerdere rampen plaats
op deze dag. En hoewel het verlies zeer
Bloeme
lang geleden is – NeEvers-Emden
bukadnezar verwoestte de eerste Tempel in 586 vóór, de Romeinen de tweede Tempel in 70 ná – houden
Joden hun geschiedenis in hoge ere. De naam
van de maand is dus av, maar na de 9e av
noemt men de maand menachem-av, menachem is troost en de haftara (het deel uit de
Profeten dat na de Toralezing wordt gereciteerd) heet de troost-haftara.
Enkele regels en voorschriften: reeds drie
weken voor 9 av, vanaf 17 tammoez (toen een
bres in de muur van Jeruzalem werd geslagen door de belegeraars) begint een sober
regime, maar vanaf de 1e av is dat strenger.
Men eet geen vlees, drinkt geen wijn (behalve op sjabbat), men trouwt niet en men feest
niet, doet geen belangrijke aankopen, geen
verfraaiing van de woning, men plant geen
boom, knipt geen baard en haar. Mocht er
een jongetje geboren zijn dat op de achtste
dag besneden wordt gedurende ‘de week van
de negen dagen’, dan mag men wel wijn drinken en eventueel vlees eten bij de seoedat
mitswa, de maaltijd ter gelegenheid van het
gebod.
Op de 9e av mag men gedurende 25 uur(!)
niet eten, niet drinken, geen leren schoeisel
dragen, zich niet wassen (alleen na wc- gang
of als men een vuilmakend beroep heeft) en
niet echtelijk samenkomen. Ook mag men
geen schone kleren aandoen; men probeert
dat te ondervangen door tevoren een paar
uur schone (over)hemden te dragen en weer
zolang weg te hangen.
16 juli 2010
14-07-2010 16:37:30
rabbijn m. ten brink
sidra van de week
re l igie
Een gezamenlijk doel
H
sjebof)
Zelfs zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven moeten op 9 av vasten, echter
zieken niet, zij het dat ze geen lekkernijen, alleen de noodzakelijke voeding mogen gebruiken. Hoewel er geen werkverbod bestaat,
werkt men niet; aan het begin van de middag boet de rouw aan kracht in, maar de verboden blijven bestaan tot ‘nacht’. De bedoeling is dat je jezelf kwelt!
Men tracht nog meer dan anders gevaren te vermijden, men geeft bijvoorbeeld een
stout kind geen tik.
Nadat de eerste Tempel verwoest was
bouwde men na zeventig jaar de tweede
Tempel en toen werden de verboden opgeheven; helaas weer ingesteld na 70 n.d.g.j.
De eerste Tempel stond 410 jaar, de tweede 420 jaar en de belofte is dat, als de Masjieach komt (die op 9 av geboren moet zijn), de
rouwdagen in feestdagen zullen verkeren. De
valse Messias Sabbatai Zwi wérd op 9 av geboren... Hij verwekte werkelijke rampen binnen de Joodse wereld – daarover een andere keer.
Wij waren jaren geleden tijdens de drie
weken, inclusief de 9e av, in Woudschoten op
de Veluwe, waar we een Ivriet-seminarium
bijwoonden, in internationaal gezelschap. De
dag vóór 9 av vroeg een ieder aan een ieder
in drie of vier talen of je zou vasten. Ik leerde toen pas het Franse woord voor vasten. In
een groot eveneens vastend gezelschap voel
je je maag minder knorren, geloof het of niet.
In hoogzomer is het laat ‘nacht’ en wij verzamelden ons in de eetzaal toen het vasten
voorbij was. Echter, de keuken was op slot,
de keukenstaf was nog niet klaar. Het duurde
en duurde, een dorstig gemopper steeg omhoog en toen stond een lange man op, nam
zijn pantoffel (niet van leer) in zijn hand en
gaf een driftige roffel op de gesloten keukendeur. Dat hielp...
Alle mensen die zich deze dag ‘onthouden’
wens ik krachtig: gezond aanbijten!
5 av 5770
NIW7038_Sidra 2
et laatste boek
van Tora,
Dewariem, is één
lange toespraak van
Mosjé. Hij instrueert zijn volk voor
de laatste keer. Het
Rabbijn Menno was de laatste keer
dat Mosjé sprak, hij
ten Brink
nam afscheid aan de
oostelijke oever van de Jordaan. Jehosjoea
ben Noen zou na veertig jaar zwerftocht
het volk het land binnenleiden.
Mosjé, de samenbinder, was bang dat
het volk uit elkaar zou vallen als hij stierf,
als het volk zich moest settelen in het land.
Hij had onder Gods leiding, deze erew rav,
de groep loshangende individuen uit Egypte
bevrijd, en het tot een hecht en goed georganiseerd volk gemaakt. Een eenheid.
De rabbijnen waren niet echt positief over Gad, de halve stam Menasje en
Re’oeween, want ze zouden egoïstisch zijn.
Nadat Mosjé boos werd en ze op hun verantwoordelijkheid had gewezen als deel
van het volk (moeten de anderen vechten
en jullie gaan gezellig voor je vee en je geld
zorgen?) beloven ze Mosjé dat ze, hoewel
ze niet in het land zelf wonen, toch alles zullen doen om met het volk mee te vechten
en ervoor te zorgen dat het eigen land in
bezit genomen kan worden.
Pas dan gaat Mosjé akkoord, zich realiserend dat mensen ook een eigen verantwoordelijkheid hebben, en eigen belangen
en principes, terwijl ze toch onverkort deel
van dat ene volk en dat ene land zijn. Diversiteit als Joodse waarde, binnen de eenheid
van het volk, is een gegeven, maar het kent
wel grenzen.
We zijn als het ware allemaal deel van
Parasja Dewariem
Dewariem 1:1-3:22
Maar het volk is opgebouwd uit familieclans, uit twaalf stammen, die allemaal hun
eigen belangen en wensen hebben. Hij en
Aharon hebben ervoor gezorgd dat er een
rode draad is: een gezamenlijke geschiedenis, een gezamenlijk doel, alles volgens
de regels die op de Sinai door God werden
geopenbaard. Mosjé is behoorlijk upset als
blijkt dat de stammen Re’oeween en Gad,
en de helft van de stam Menasje zich buiten
de grenzen van het land willen vestigen,
ten oosten van de Jordaan. De tweeënhalve
stammen wilden daar schaapskooien bouwen, zich daar vestigen, omdat het bij uitstek een goed gebied was voor hen.
Mosjé was boos: het volk zou als eenheid het land in bezit nemen en iedereen
moest elkaar daarbij helpen en ondersteunen. ‘Wij zijn samen aan deze onderneming
begonnen en wij zullen haar samen tot een
goed einde brengen’.
Het is belangrijk om aan jezelf te denken
en aan je eigen toekomst. Maar het is nog
belangrijker om aan het algemeen belang te
denken, om op te komen voor je eigen volk
en daaraan geestelijk en financieel bij te
dragen. Je mag je daar niet van afzonderen.
een lichaam, als dat lichaam een ledemaat
of orgaan mist, functioneert het lichaam
niet meer optimaal. Ieder onderdeel heeft
een aparte functie om het lichaam in stand
te houden en het te laten functioneren, en
al die onderdelen zijn nodig.
Waar wij ook wonen: buiten het land, of
in het land, we hebben allemaal de plicht
en de verantwoordelijkheid ons in te zetten
voor de eenheid van ons volk en de eenheid
van ons land. We zijn nu eenmaal een volk
in diversiteit en we zijn het onderling vaak
oneens.
Maar één uitgangspunt moet als een
paal boven water staan: aan de Joodse staat
mag niemand komen, en als men eraan
komt, moeten wij, ook al wonen we buiten
het land zelf, onze verantwoordelijkheid
nemen en haar verdedigen. Niet altijd de
politieke daden van een specifieke regering,
maar wel de fundamentele beginselen van
onze Joods staat Israël.
We zijn allen deel van ons volk en ons
land, ook choets la’arets, buiten het land.
We delen een gezamenlijke geschiedenis en
een gezamenlijke toekomst.
C 38
| 35
14-07-2010 16:38:00
brieven
Spelregels
brievenpagina
s e rv ic e
Agoena 1
R
abbijn Evers vraagt in de sidra in NIW
37 aandacht voor de agoena-problemen:
de man verlaat zijn vrouw en weigert haar
een get, echtscheiding, waardoor ze niet
kan hertrouwen. Rabbijnen doen hun best
weigerachtige mannen te bewegen een
dergelijke situatie niet te laten voortduren.
Internationale agoena-supportgroepen
pleiten voor een structurele oplossing. Nu
wordt de schade immers gedragen door
de meest kwetsbaren: de kinderen. In de
praktijk is het probleem goed op te lossen.
Immers, in oude tijden gold dat soldatenvrouwen niet ook nog het risico van agoena
mochten lopen naast het verdriet bij het
sneuvelen of vermist raken van hun echtgenoot. Koning David liet iedere soldaat in
zijn leger scheiden voor hij uittrok. In het
Israëlische leger gaat men thans niet zo ver
om iedere soldaat in dienst vlak voor een
actie schriftelijk te laten scheiden van zijn
vrouw. Ook in de burgermaatschappij zijn
effectieve oplossingen denkbaar, ik zou het
daarom waarderen als rabbijn Evers ook
hier aandacht aan wil besteden.
J.P. van Wouwe, Oegstgeest
Agoena 2
E
en soldaat die in het verleden een get
schreef deed dit voor het geval hij zou
sneuvelen; zijn vrouw zou dan kunnen
hertrouwen met een andere man die niet
haar zwager was. Na de bevestigingsbrief
van het overlijden is de vrouw weduwe. Dat
is te vergelijken met de huidige verzekeringsmogelijkheden die een waarborg zijn
voor de overgebleven partner en eventuele
kinderen. Maar stel dat een Joodse vrouw is
getrouwd met een beroepsmilitair die een
jaar naar Afghanistan wordt uitgezonden?
Het betekent voor beiden een jaar zonder
Brieven kunnen per e-mail
worden ingezonden naar
[email protected] tot uiterlijk
dinsdagochtend 9.00 uur.
Maximale lengte 250 woorden.
Wij stellen het op prijs als uw
brief ingaat op een artikel
of opinie, eerder in het NIW
verschenen, anders is plaatsing
niet zeker. Plaatsing houdt niet
automatisch in dat de redactie
het eens is met de inhoud. De
redactie behoudt zich het recht
voor brieven te weigeren, in te
korten dan wel te redigeren.
huwelijksleven maar betekent niet dat
de vrouw en de man hun heil dan bij
anderen moeten zoeken. Dit geldt ook voor
echtgenotes van zeemannen die maanden
op zee zitten. Dat zou een vreemde beleving
van het begrip ‘trouw’ zijn, dunkt mij. De
zin van religie in dit soort situaties is dat je
je heil zoekt bij de Eeuwige en Hem vraagt
je te helpen om je zinnen te beheersen.
Mijn aanstaande man is zeeman, ik spreek
uit ervaring.
Irma van Osch, Goes
I
n het artikel van Nico Vissel Waarom
zo? staat ‘De Tenach heeft het over het
besnijden maar geeft geen techniekbeschrijving. (...) de ingreep is heel anders en
Radio
Dinsdag hadden 245 bezoekers van de CIDI-website gestemd
over de stelling:
Antisemitisme is geen Joods probleem, maar een probleem
voor de hele samenleving
Ja (169) 69 % Nee (76) 31 %
Stem mee op www.cidi.nl
3 6 | C 38
NIW7038_brieven 1
Anton C. van Weeren, Zoetermeer
Cursus Hebreeuws op CHE
I
n NIW 37 maakt u melding van het feit
dat op de Christelijke Hogeschool in Ede
leerlingen de gelegenheid wordt geboden
Hebreeuws te leren. U schrijft dat rabbijn
Lody van de Kamp deze lessen gaat geven.
Graag wil ik wat dit laatste betreft
enige zaken rechtzetten. De lessen worden
verzorgd door mevrouw Dr. A.E.M.A. van
Veen-Vrolijk. Zelf vervul ik slechts een
bescheiden rol. Elk van de vier modules
van de cursus wordt door mij, in de vorm
van een gastcollege, afgesloten. Ook wil
ik de lezer erop wijzen dat ik weliswaar in
mijn dagelijks leven aan het Cheider ben
verbonden maar dat deze cursus niet als
zodanig in samenwerking met het Cheider
tot stand is gekomen.
Rabbijn Lody B. van de Kamp, Amsterdam
NIHS
I
Besnijdenis
STELLING
veel uitgebreider dan in de Hellenistische
periode gangbaar was.’ Maar is ze ook
anders dan vóór die periode? ‘Toen
nam Tsippora een steen en sneed af de
voorhuid van haar zoon en legde haar aan
zijne voeten...’ (Sjemot 4:25). Overigens
is het vervolg niet zonder ironie: ‘(...) een
bruidegom ten koste van bloed zijt gij mij’,
in vergelijking met bloedvloeiing bij de
defloratio, voorbehouden aan maagdelijke
bruiden, nu op haar zoon toegepast.
Internet
n het, overigens zeer leesbare verslag
over de laatste Raadsvergadering van
de NIHS stond een voor mij zeer storende
onjuistheid. In mijn voorbesprekingen
met Opperrabbijn Ralbag en ook tijdens
zijn belangrijke speech over het assimilatie-bestrijdingsprogramma, heeft hij
Zondag op Radio 5
Geloof het. Of niet.
Met Eddy Maarsen en Hanna Nathans
www.joodseomroep.nl voor al uw meningen
en de grootste Joodse agenda van Nederland
AHAVA COSMETICA
Bij een bestelling gratis een cleansing gel/créme *
Op alle zonneproducten nu 10 % korting
ahavacosmetica.nl
*vul bij de bestelling de code vr-40-10 in
9 juli 2010
14-07-2010 16:39:51
b r ie v en
J.M.Schilo, Amsterdam
Vreemde Ramadanactie
T
ijdens de ramadan geen dadels uit
Israël. Deze oproep wordt gedaan
door het Palestina Komitee, de raad van
Marokkaanse Moskeeën, Milli Görüs
en natuurlijk dat andere Joodse geluid.
(Volkskrant 10/7) Ten eerste begrijp ik
niet dat (islamitische) winkeliers, als ze zo
begaan zijn met de Palestijnse bevolking,
niet altijd dadels en andere artikelen uit de
Palestijnse gebieden verkopen. Dat zou de
economie van de Palestijnse Autoriteit toch
alleen maar verbeteren en daarmee help je
toch de Palestijnse bevolking? Dus waarom
alleen tijdens de ramadan? Ten tweede is
deze oproep een vermenging van religie
en politiek waar wij in Nederland niet
van gediend zijn. Het venijn zit hem in het
woord ‘boycot’ tegen Israël. Als uitleg zegt
een eigenaar van een shoarmazaak dat niet
iedereen naar Gaza kan varen en men zo
toch een bijdrage kan leveren. Meneer Veli
Oz, laat ik u vertellen dat de markten en
winkels van Gaza uitpuilen van goederen
en voedsel, het meeste uit Israël en dat
de mensen die graag kopen vanwege de
kwaliteit. Het probleem in Gaza is dat veel
mensen geen geld hebben omdat er geen
werk is. Daarom, geachte comités moet u
Hamas boycotten!
colofon
Personalia
Promotie
Op 30 juni verdedigde Joram David Mul uit Utrecht
aan de Universiteit van Utrecht met succes zijn proefschrift: Functions for Pmch and Lpin1 in energy homeostasis regulation en werd Doctor in de Moleculaire
Biologie. Het onderwerp betreft onderzoek in de bestrijding van obesitas (vetzucht).
Geslaagd
Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het
oudste nieuws- en opinieblad in Nederland.
Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap
in Nederland. Het niw is een uitgave van de
Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad.
servi c e
met betrekking tot het organiseren van
bijeenkomsten voor singles nooit als voorwaarde gesteld dat er alleen gescheiden
mag worden gedanst, zoals ten onrechte in
NIW 37 werd gesuggereerd.
Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter),
Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins
(penningmeester), Isabelle Tugendhaft,
Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin
Goudsmit.
Commerciële exploitatie:
Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld,
www.bdu.nl
Geslaagd voor
Bachelor Organisatieen Bestuurswetenschappen aan de
VU in Amsterdam:
Nora Boukris uit
Amsterdam.
Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111,
1018 ll Amsterdam
Hoofdredacteur: Esther Voet
Redactie: Ted de Hoog, Simcha Tas,
Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky
(documentatie), Jaime Halegua (fotografie),
Ariëla Legman (corrector)
t (020) 627 62 75, f (020) 624 25 19,
e [email protected]
Basisontwerp:
Hyperion creatieve communicatie
Vormgeving:
Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld
NIW’s Educatieve Jaaragenda
Het NIW heeft ook dit jaar weer in augustus een
Educatieve Jaaragenda. De NIW-redactie maakt dit
jaar een ruime selectie uit de jaarprogramma’s die
verenigingen, clubs, Joodse gemeenten en andere
organisaties insturen. De deadline voor de agenda
is 16 juli. Organiseert u voor het komend seizoen
(vanaf eind augustus) educatieve activiteiten op
Joods gebied, bijvoorbeeld Hebreeuwse of Joodse
les, cursussen jodendom of lezingen over Israël?
Informeer ons voor de jaarlijkse Educatieve Agenda.
Schrijf voor 16 juli a.s. naar Rika Pais, NIW, Isaac
Titsinghkade 111, 1018 LL Amsterdam, mail naar rika@
niw.nl of bel 020-6276275.
Rami de Lieme, Amstelveen
Abonnementen/administratie
Koninklijke bdu Uitgevers bv,
Postbus 67, 3770 ab Barneveld.
t (0342) 494 844, f (0342) 494 299,
e [email protected]
Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of
€ 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso);
per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85
(automatische incasso). Europa: € 196,70
(acceptgiro). Rest van de wereld inclusief
Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half
jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar
rest van de wereld inclusief Israël € 159,25.
Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling
te worden voldaan. Abonnementen kunnen
per nummer ingaan en worden automatisch
verlengd, tenzij een maand voor het verstrij­
ken van de abon­ne­mentsperiode schriftelijk
bericht van opzegging is ontvangen. Losse
nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de
losse verkoop in Nederland.
Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161)
45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap
verschijnt het niw ook op daisy cd-rom.
Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa
Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl
Advertenties
t (020) 623 55 84, f (020) 624 25 19,
Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw,
Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam
Mannetjes
Er gaat een Joodse
boot meevaren
tijdens de Gaypride.
Als-ie maar niet in
Gaza eindigt...
Advertentieverkoop: Roel Abraham,
t 06-54 274 244, e [email protected]
Deadline reserveren advertenties &
aan­leveren materiaal: maandag tot 12.00 uur
in de week van verschijning. Afwijken van de
deadline alleen in overleg. Advertenties bij
voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien
wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef.
Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief,
c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet
op het niw worden verhaald.
Sjoelberichten: [email protected]
Druk
Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld
issn 0166-1949
3 kislew 5770
NIW7038_brieven 2
C 38
| 37
14-07-2010 16:40:17
f oto pag i n a
n Samenspel
s e rv ic e
Z
ondag 11 juli vond in de
synagoge van Middelburg
de opening plaats van de
tentoonstelling Samenspel (zie
de Cultuurtips op p.38/39).
Foto’s: Jacques de Hond
n Excursie NIG Breda
O
p zondag 11 juli bezochten zo’n dertig leden van
de NIG Breda als seizoensafsluiting de Koninklijke
Militaire Academie in Breda. Hoofdkrijgsmachtrabbijn
Menachem Sebbag was gastheer. De excursie werd
besloten met een heerlijke tapas-lunch in de tuin van de
Synagoge.
Foto’s: Jan Bader
Daniël Prins en Nathan Barendse
n Naar groep 3!
W
oensdag 7 juli namen de veertig oudste kleuters van Rosj Pina afscheid van hun
kleutertijd. Ze aten samen, kregen een voorstelling van Joris Lutz, de uitreiking
van hun eerste rapport én een afsluitende disco.
Foto’s: Maureen Prins
Overzichtsfoto van een van de klassen tijdens het eten.
3 8 | C 38
NIW7038_Fotopag 1
Op het KMA terrein. Op de voorgrond: een stadsgids van
Breda vertelt over de historie van het KMA complex.
Vlnr: Hr. Domburg, Awraham Levy, Tanja Simons, Ruth
Marechal, Shaoul Vries, Philip Soesan, David Israel, Els
Soesan, Therese Slager, Betty van Vliet, Menachem Sebbag
Tijdens de lunch in de tuin van de Synagoge. Voorzitter
Philip Soesan (staand) houdt een droosje.
16 juli 2010
14-07-2010 17:05:50
f oto pag i n a
n Picknick
se rvice
D
e organisatie Tora World
Holland van rabbijn Shmuel
Katz organiseerde zondag 11 juli
een pre-champions picknick in
het Amsterdamse Bos, voor jong
en oud.
Foto’s: Sheila Gogol
n SGP naar het Cheider
M
edewerkers van de SGP-fractie in het Europese
Parlement bezochten vrijdag 9 juli het Cheider in
Amsterdam.
Foto’s: André Pels
n WK-finale
I
OH en Dutch Forum organiseerden voor de WK-finale een bijeenkomst in Kibboets
Ba’ier. Volgens schattingen waren er 1500 aanwezigen.
Foto’s: Mark Ejlenberg
Vlnr onder meer prof. Loonstein (voorzitter Cheider), Dr.
T. van Campen, voorzitter van Vrienden van het Cheider,
en vooraan Opperrabbijn Jacobs, (vice-voorzitter Cheider) en fractievoorzitter Bas Belder.
Stuur uw bijdragen
(fotomateriaal van
voldoende hoge
resolutie, voorzien
van bijschrift) naar de
redactie van het niw:
[email protected]
5 av 5770
NIW7038_Fotopag 2
C 38
| 39
14-07-2010 17:07:00
40 | C 38
187481.indd 40
14-7-2010 15:17:15