kol b.d. drs. A.E. de Rooij - Nederlandse Officieren Vereniging

Of is het de bedoeling van Moskou om
een agressieve Oekraïense actie uit te lokken? En die ’actie’ als reden te gebruiken
om een offensieve tegenactie met een
beperkte doelstelling uit te voeren om het
‘Novorossyia hobbyisme’ nieuw leven in
te blazen en de binnenlandse aandacht
van de slechte economische toestand af te
leiden? Vermoedelijk. Hoewel de door het
Kremlin aangepaste waarderingscijfers
voor Poetin nog steeds hoog zijn, worden
de signalen steeds sterker dat de Russische
bevolking moe is van de voortdurende
oorlogen en oorlogjes die Poetin denkt
te moeten voeren om zijn imago als de
nieuwe tsaar in het oosten te moeten bevestigen. In plaats van de beloofde verbeterende levensomstandigheden worden
steeds meer Russen in een permanente
staat van armoede gedrongen. De verkiezing voor de Doema in september van dit
jaar kan een indicatie geven hoe de Russische man en vrouw in de straat denkt
over de manier waarop de kleine Napoleon
Rusland bij de hand neemt.
Of hebben de huidige ontwikkelingen als
doel het verzet van de Tataren op de Krim
definitief te breken? Dat lijkt wel zeker.
Poetin is er sinds de bezetting van de Krim
nog steeds niet in geslaagd om die etnische entiteit in de Russische rijen op te
nemen. De maatregelen die hij in de achterliggende periode heeft genomen, kenmerken zich door het opschroeven van de
geweldsintensiteit. Vermoedelijk wil hij de
Opbouw Russische strijdmacht in de
Zwarte Zee regio
veronderstelde invalspogingen van de ’fascistische junta in Kiev’ ook gebruiken om
van het Tataarse verzet in de Krimregio af
te komen. Twee vliegen in een klap.
Het aantrekken van de
operationele strop
Op welke manier Poetin denkt Kiev op
het kruis te leggen, is in veel artikelen over
zijn hybride manier van oorlogvoeren uitgelegd. De huidige troepenopbouw in het
oosten en ten zuiden van Oekraïne duiden
erop dat het tweefronten instrument weer
uit de gereedschapskist is gehaald. Een van
de signalen die daarop kan wijzen, zal de
intensivering van grensoverschrijdende beschietingen vanuit de Donbass zijn; direct
gevolgd door een tweede signaal, gewapende verkenningen met een in afstand en
gevechtskracht beperkte doelstelling. Vanzelfsprekend hebben beide acties ten doel
een voor Rusland en separatisten gunstige
draai aan de gevechtskrachtverhoudingen
te geven.
• 1 juni: 28ste Pantserinfanteriebrigade ontplooit in Klintsay, aan de noordgrens
van Oekraïne en 23ste Pantserinfanteriebrigade ontplooit in Valuyki aan de oostgrens van Oekraïne;
• 8-9 augustus: gemechaniseerde eenheden van het 12de Russische bezettingsleger hebben life firing oefeningen uitgevoerd in Transnistrië. Op de Krim is een
afdeling kustartillerie vanuit Dagestan aangevoerd en ontplooid bij de Kertsch;
• 7-12 augustus: luchtverdedigingsafdelingen uitgerust met de S-400 ontplooien
op de Krim;
• 11 augustus: nieuwe Russische eenheden nemen de taken over in het door
separatisten bezette gebied van Donetsk;
• 11-13 augustus: marine en luchtmachteenheden arriveren in Sebastopol en
versterken de reeds op en bij de Krim ontplooide gevechtskracht.
Drie nieuwe divisies zijn gecreëerd in het Militair District West en het equivalent
in het Zuiden.
Rusland heeft vanaf mei de gevechtskracht
van zijn strijdmacht in het grensgebied met
de Oekraïne stelselmatig opgevoerd. Het
tijd- en activiteitenschema daarvan is in
onderstaand kader weergegeven.
Alea iacta est?
Het lijkt er op dat Poetin zijn kaarten op
tafel gaat leggen en de druk op Kiev aan
het opvoeren is. De verwachting is dat hij
niet zal wachten tot 2017, wanneer de
nieuwe Amerikaanse president het nieuwe
of aangepaste buitenlandbeleid uiteen
heeft gezet en het operationele zwaartepunt definitief naar de kant van MoskouDamascus-Teheran-Ankara-Hezbollah is
verschoven. Zijn eerste geostrategische
stap heeft hij al gezet: het aanhalen van de
banden met de emir in Ankara. Daarmee
bereikt hij een tweeledige doelstelling: een
vriend binnen het huis van de vijandige
NATO en door het laten mislukken van het
migrantenverdrag tussen Ankara en Brussel, Europa confronteren met nieuwe migrantenstromen. Daardoor zal de Europese
aandacht van Syrië en Moskou verschuiven
naar het beheersen van die migrantenstromen en de negatieve effecten voor hun
samenleving. Bovendien zal in het laatste
kwartaal van 2016 het Westen met argusogen het verloop van de presidentsverkiezingen in de USA bekijken. Ontwikkelingen
die in het voordeel van Poetin zijn.
Wat het Westen in het laatste half jaar
van 2016 van Poetin kan verwachten zal
vermoedelijk snel duidelijk worden, en wie
denkt dat het Westen nu al bezig is met
het voorbereiden van een effectief what
if scenario zal in dat geval bedrogen uitkomen. De teerling is geworpen en het is
nu nog de vraag wat het resultaat van die
worp zal zijn.

ca06faites.indd 25
20-09-16 08:50
k?
den van verdragen en internationale afspraken
and encompassed by its sovereignty,
including in particular the right of every
State to juridical equality, to territorial
integrity and to freedom and political independence. They will also respect each
other’s right freely to choose and develop
its political, social, economic and cultural
systems as well as its right to determine
its laws and regulations’;
- ‘The participating States regard as inviolable all one another’s frontiers as well as
the frontiers of all States in Europe and
therefore they will refrain now and in the
future from assaulting these frontiers’;
- ‘The participating States will respect the
territorial integrity of each of the participating States’;
- ‘The participating States will settle disputes among them by peaceful means in
such a manner as not to endanger international peace and security, and justice’;
- ‘The participating States will refrain from
any intervention, direct or indirect, individual or collective, in the internal or external affairs falling within the domestic
jurisdiction of another participating State,
regardless of their mutual relations’.
Rusland heeft ook de Verklaring van Helsinki geschonden in de gevallen die bij het
VN-Handvest zijn genoemd.
In het Boedapest Memorandum5 bevestigen Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne
dat zij partij worden bij het Non-Proliferatieverdrag. Dit houdt in dat deze drie landen hun nucleaire wapens overdragen aan
Rusland. In ruil daarvoor geven Rusland,
de Verenigde Staten (VS) en het Verenigd
Koninkrijk (VK) onderstaande garanties
aan deze drie landen:
- het respecteren van de onafhankelijkheid, soevereiniteit en bestaande grenzen
van Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne13;
- afzien van de het dreigen met of gebruiken van geweld tegen de drie genoemde
landen;
- afzien van economische druk op de drie
genoemde landen om hun beleid te beinvloeden;
- het onmiddellijk nemen van initiatief om
maatregelen van de VN-Veiligheidsraad
Ondertekening van het INF-Verdrag op 8 december 1987 door de president van de Verenigde Staten Ronald
Reagan en de secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie Michail Gorbatsjov.
(Bron: https://commons.wikimedia.org).
in gang te zetten als één of meer van de
drie genoemde landen slachtoffer word(t)
(en) van nucleaire aanval of de dreiging
hiermee;
- afzien van het gebruik van nucleaire wapens tegen de drie genoemde landen;
- onderling overleg te plegen als er vragen
rijzen over de bovenstaande punten.
Het is duidelijk dat Rusland in 2014 ten
minste de eerste drie punten heeft geschonden.
. INF-Verdrag
In een formele brief van president Obama
aan president Poetin beschuldigdt hij Rusland van schending van het INF-Verdrag
van 1987 dat stationering in het verdragsgebied verbiedt van vanaf het land gelanceerde ballistische raketten met een bereik
tussen 500 en 5000 kilometer. Het betreft
het testen van het R-500 kruisvluchtwapen
door Rusland6. De eerste officiële beschuldigingen zijn in 2014 geuit en worden
sindsdien door de VS herhaald.
. CFE-Verdrag
Verder negeert Rusland al bijna twintig jaar
de verplichtingen die voortvloeien uit het
CFE-Verdrag uit 1990. In 1999 constateerde de NAVO dat Rusland op drie gebieden
het verdrag schond. Dit betrof ten eerste
de hoeveelheid militair materieel in het
Noord-Kaukasus Militair District, ten tweede de omvang van de Russische troepen in
Georgië en ten derde de Russische troepen
in Moldavië die daar waren gestationeerd
zonder toestemming van de Moldavische
autoriteiten7.
Als reactie op de Amerikaanse plannen
voor een ‘schild’ tegen ballistische raketten
in Oost-Europa heeft Poetin een verklaring
uitgegeven waarbij Rusland op 14 juli
2007 zijn deelname aan het verdrag bevroor. In maart 2015 gaf Rusland een verklaring uit dat het zich had teruggetrokken
uit het verdrag.
. Open Skies Verdrag
In een rapport van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken uit het voorjaar van 2016 wordt Rusland beschuldigd
van het schenden van het Open Skies Verdrag. Dit verdrag, dat in 2002 in werking
is getreden, stelt elk van de 34 landen die
partij zijn bij het verdrag, in staat onbewapende verkenningsvluchten over het ge-
27
ca06afspraak.indd 27
21-09-16 12:44
het Non-Proliferatieverdrag en beschuldigt
Rusland de VS van schending van het CFEVerdrag en het INF-Verdrag en Turkije van
schending van het Open Skies Verdrag.
. Duits Herenigingsverdrag en
Non-proliferatieverdrag
In 200611 beargumenteerde de (linkse)
German News Information Services dat
de bouw van installaties op het vliegveld
van Leipzig om het vliegveld geschikt te
maken om gevechtsmissies van de NAVO
en de EU te ondersteunen, onderworpen
zou moeten worden aan een internationaal
gerechtelijk onderzoek. Eveneens zijn er
vraagtekens geplaatst bij een oefening in
Trollenhagen, Mecklenburg-Vorpommern,
waaraan ook eenheden van de NAVO
deelnamen. Er is een interpretatie van het
verdrag die stelt dat alleen Duitse troepen
kunnen worden ontplooid in voormalig
Oost-Duitsland.
OVSE monitort verplaatsingen van zwaar materieel in Oost-Oekraïne.
(Bron: https://commons.wikimedia.org).
hele grondgebied van andere deelnemende
landen uit te voeren om gegevens over de
strijdkrachten van dat land te verzamelen.
Deze vluchten mogen worden uitgevoerd
na slechts een korte waarschuwingstijd.
Volgens het Amerikaanse rapport komt
Rusland de verplichtingen uit het verdrag
niet na door geen toestemming te geven
voor een effectieve verkenning van het
gehele Russische grondgebied. Daarnaast
weigerde Rusland in 2015 vluchten door
Oekraïne boven Russisch grondgebied,
tenzij vooraf voor deze vluchten werd betaald8.
. Minsk II
De eerste afspraak die in februari 2015 in
Minsk is gemaakt, betreft een staakt-hetvuren dat moest ingaan op 15 februari
2015. Ook dit verdrag werd geschonden.
Ten eerste gingen de gevechten door tot
20 februari 2015. Ten tweede is deze afspraak sindsdien door de door Rusland
gesteunde separatisten enkele duizenden
keren geschonden. Zo vielen er volgens
Oekraïense bronnen tussen 15 februari en
4 december 2015 in slechts 47 dagen geen
doden en gewonden aan Oekraïense zijde.
Ook de tweede afspraak, terugtrekking van
de zware wapens (kalibers van 100 mm en
meer), is geschonden door de separatisten.
Tussen 24 augustus en 1 december 2015
werden Oekraïense stellingen volgens dezelfde bronnen 55 keer met zware wapens
beschoten. Ten slotte hebben beide partijen
in het conflict zich niet gehouden aan de
afspraak gijzelaars en onrechtmatig vastzittende personen vrij te laten9.
. Weens Document
Het Weens Document is een overeenkomst tussen de landen van de Organisatie
voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) met als doel maatregelen te
implementeren die het vertrouwen tussen
en de veiligheid van de lidstaten vergroten.
Het document wordt periodiek geactualiseerd. De huidige versie is van 2011. Een
van de maatregelen is het vooraf informeren van andere landen over oefeningen
waaraan meer dan 9000 militairen deelnemen, tenzij deze oefeningen bedoeld zijn
om de paraatheid en reactiesnelheid van
de betrokken eenheden te testen (zgn.
snap exercises). Volgens de NAVO houdt
Rusland geregeld snap exercises met tienduizenden militairen zonder andere landen
vooraf te waarschuwen. Sommige ervan
vinden plaats dichtbij het grondgebied van
de NAVO-landen. De NAVO noemt deze
praktijken een schending van de geest van
het Weens Document, te meer omdat de
Russische bezetting van de Krim onder het
mom van een snap exercise is georganiseerd10.
Westerse verdragsschendingen
Als er in het kader van de verhoudingen
tussen het Westen en Rusland wordt gesproken over Westerse verdragsschendingen betreft het meestal schending van het
verdrag over de Duitse hereniging, het
Vertrag über die abschließende Regelung
in Bezug auf Deutschland. Het westen is er
diverse malen van beschuldigd dit verdrag
te hebben geschonden. Daarnaast is Duitsland beschuldigd van het schenden van
Veel landen zijn van mening dat de stationering van Amerikaanse kernwapens in
Duitsland een schending is van de Duitse
toezegging geen nucleaire wapens te gebruiken en eveneens een schending is van
het Non-proliferatieverdrag, hoewel deze
wapens onder strikte Amerikaanse controle
staan.
Historicus Stephen F. Cohen beweerde in
2005 dat beloofd was dat de NAVO nooit
zou uitbreiden in oostelijke richting. Robert
Zoellick, die destijds als ambtenaar van het
Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse
Zaken betrokken was bij de onderhandelingen over het verdrag, spreekt dit echter
tegen. In een essay over het verdrag12
beschrijft hij dit als volgt: ’In recent years,
some have argued that U.S. commitments
to the Soviets included a promise not to
enlarge NATO. I adamantly disagree, in
part because I recall anticipating the possibility of Poland and others joining NATO
and so I wanted to avoid taking any action
that would preclude that option. Shevardnadze has stated that the United States did
not rule out NATO’s enlargement’.
Op 7 mei 2008 zei Michael Gorbatsjov in
een interview met de Britse krant The Daily Telegraph, dat een dergelijke toezegging
wel degelijk was gedaan. ’The Americans
promised that NATO wouldn’t move beyond the boundaries of Germany after the
Cold War but now half of central and
eastern Europe are members, so what happened to their promises? It shows they
cannot be trusted’. In een interview in
2014 weersprak hij dat echter weer. Op
de vraag: ’Why didn’t you insist that the
promises made to you - particularly U.S.
28 | Carré 6 | 2016
ca06afspraak.indd 28
21-09-16 12:44
Secretary of State James Baker’s promise
that NATO would not expand into the
East - be legally encoded? I will quote Baker: “NATO will not move one inch further
east”, antwoordde hij als volgt: ’The topic
of “NATO expansion” was not discussed
at all, and it wasn’t brought up in those
years. I say this with full responsibility. Not
a single Eastern European country raised
the issue, not even after the Warsaw Pact
ceased to exist in 1991. Western leaders
didn’t bring it up, either’13.
. CFE-Verdrag
De Amerikaanse plannen om bases in
te richten in Roemenië en Bulgarije zijn
volgens Rusland een schending van het
CFE-Verdrag. NAVO-zegslieden spreken
dit tegen. Omdat de bases niet zijn bedoeld om troepen op permanente basis
te herbergen, werd het verdrag niet geschonden. Daarna werd echter bekend dat
beide landen in 2006 overeenkomsten met
de VS hebben gesloten over het inrichten
van permanente bases onder Amerikaans
beheer. Tegenover de Washington Times
heeft een hoge Amerikaanse ambtenaar
bevestigd dat de bases bedoeld waren als
permanent14.
. INF-Verdrag
Nadat de VS Rusland hadden beschuldigd
van het schenden van het INF-Verdrag,
heeft Rusland de VS op zijn beurt beschuldigd. Volgens Rusland is de activering van
het Amerikaanse ‘schild’ tegen ballistische
raketten in mei 2016 in Roemenië een
schending van het INF-Verdrag15.
. Open Skies Verdrag
In februari 2016 meldde het Russische Ministerie van Defensie dat Turkije Russische
vluchten in het Turks-Syrische grensgebied
en boven NAVO-vliegbases in het kader
van het Open Skies Verdrag, die waren
aangevraagd tussen 1 en 5 februari 2016,
zonder opgave van redenen had geweigerd16. Daarnaast onderneemt het Amerikaanse Congres vanaf het voorjaar van
2016 acties om het Open Skies Verdrag te
schenden door geen fondsen beschikbaar
te stellen voor Russische vluchten met toestellen met moderne sensoren boven de
VS, hoewel wordt toegegeven dat Rusland
met dergelijke vluchten binnen de kaders
van het verdrag blijft17.
matigen in zijn kritiek. Hoewel het Westen
geen verdragen of afspraken naar de letter
heeft geschonden, heeft men in een aantal
gevallen wel de grenzen van de verdragen
en afspraken opgezocht. Het recente voornemen van de stationering van vier bataljons in Polen en de Baltische landen is
daarvan een goed voorbeeld. Ook wij laten in sommige gevallen onze veiligheidsbelangen prevaleren. Zoveel ‘beter’ dan
Rusland zijn wij dan ook niet.
Afronding
Het Westen en Rusland hebben diverse
afspraken gemaakt en verdragen gesloten.
Nu de verhoudingen tussen beide partijen
zijn bekoeld en van de destijds beoogde
samenwerking niet langer sprake is, beschuldigen beide partijen elkaar over en
weer van het schenden van de afgesloten
verdragen en internationale afspraken.
In dit artikel heb ik een aantal mogelijke
schendingen door Rusland en het Westen
de revue laten passeren. Hieruit blijkt dat
Rusland het niet zo nauw neemt met gemaakte afspraken. Het belang van Rusland, zoals het Kremlin dit ziet, gaat boven
alles. Zo nodig worden verdragen eenvoudigweg opgezegd.
Westerse regeringen en organisaties als
de NAVO spreken hier terecht schande
van. Het Westen zou zich echter moeten
Eindnoten
1. Kamerbrief nr. DVB/VD-137/2016, d.d. 1 juli
2016, ‘Geannoteerde agenda NAVO-top 8 en
9 juli 2016 te Warschau’.
2. https://www.csis.org/analysis/
putin%E2%80%99s-treaty-problem-lessonsrussia%E2%80%99s-inf-treaty-violations
(29 juli 2014).
3. http://www.unric.org/nl/handvest
4. http://hrlibrary.umn.edu/osce/basics/finact75.htm
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Budapest_
Memorandum_on_Security_Assurances
6. http://www.nipp.org/wp-content/
uploads/2014/11/Confirmation-of-RussianViolations-of-the-INF-Treaty8.pdf
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_on_
Conventional_Armed_Forces_in_Europe
8. https://www.armscontrol.org/print/7404
9. http://euromaidanpress.com/2016/02/13/12months-of-minsk-2-looking-back-at-a-year-ofviolations/#arvlbdata
10. http://www.nato.int/cps/en/natohq/
topics_111767.htm
11. De onderstaande tekst is te vinden op de Engelstalige Wikipedia-pagina over het verdrag:
https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_on_the_
Final_Settlement_with_Respect_to_Germany
12. Two plus four: The lessons of German unification,
Robert B Zoellick. The National Interest; Fall 2000;
61; ProQuest Social Science Journals, pg. 17
13. http://rbth.com/international/2014/10/16/
mikhail_gorbachev_i_am_against_all_walls_40673.
html
14. https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_on_
Conventional_Armed_Forces_in_Europe
15. http://www.bbc.com/news/worldeurope-36269734
16. https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_on_Open_
Skies
Inspecteurs van de Sovjet-Unie controleren op 14 januari 1989 ontmantelde Pershing II raketten die in het
kader van het INF-Verdrag worden vernietigd.
(Bron: https://commons.wikimedia.org).
17. http://the-newspapers.com/2016/04/26/in-theus-intend-to-violate-the-open-skies-treaty-withrussia
29
ca06afspraak.indd 29
21-09-16 12:44