Rusland vraagt om een duidelijk antwoord

96
Interventie
Rusland vraagt om een duidelijk antwoord
Door Marina Ohanjanyan
Projectmanager bij de Max van der Stoel Stichting
Rusland ligt voorlopig uit de G8. In een niet
onbelangrijke show van eensgezindheid kon
een motie die het referendum op de Krim veroordeelde in de VN Veiligheidsraad op 13 van
de 15 stemmen rekenen. De enige die tegenstemde was Rusland zelf. China stemde opvallend genoeg niet mee. De boodschap lijkt duidelijk: als je zo doorgaat dan doe je niet meer
mee. Maar deze boodschap is bij lange na niet
voldoende.
Voor de nabije toekomst is het van belang
dat we wakker worden uit de droom dat Rusland nog steeds een democratisch land is dat
als een partner behandeld dient te worden:
het eerste is al langer niet waar, en het tegendeel van het tweede hebben we weer kunnen
zien op de Krim. Het betekent niet dat je het
hele land inclusief de bevolking moet afstraffen. Maar met Poetins Rusland kun je niet omgaan zoals je met Frankrijk, Duitsland of Japan
zou omgaan. Met iemand die de regels niet
erkent, kun je ook niet volgens de regels spelen. Dit betekent dat standaardsancties niet
genoeg zijn.
Denk dus ook aan maatregelen die Poetin
pijnlijk raken door zijn imago thuis te ondergraven; hij speelt altijd voor het thuispubliek
en dat is tevens zijn zwakke plek. Zodra hij in
de ogen van de gemiddelde Rus geïsoleerd,
niet gevreesd of zelfs zwak overkomt op het
wereldtoneel, zal hij misschien inzien dat hij
een andere weg moet inslaan. Geef hem geen
enkel sportevenement meer; geen enkel podium waarop hij zich kan profileren als een
grote wereldleider. Gun hem ook geen enkele
eretitel. Niets dat voor een leuke soundbite kan
zorgen op de Russische staatstelevisie. Blok-
S & D Jaargang 71 Nummer 2 April 2014
keer alle westerse diensten voor hem en zijn
entourage; weer hem desnoods van Facebook
en Twitter.
Het is namelijk belangrijk om Poetin en de
zijnen goed te laten voelen wat ‘het Westen’
nu eigenlijk is, en in welke mate het ondertussen vervlochten is geraakt met het leven in
Rusland. Een goed voorbeeld is een oproep
van een grote Poetin-supporter, ondernemer
Mikhail Dvorkovich, om Amerikaanse producten te boycotten in antwoord op de sancties
van de VS. Dit werd dan getwitterd vanaf een
iPhone. Publiceer ook elke verkoop van westerse luxeproducten aan Poetin en zijn entourage. Dit kan goed in samenwerking met bestaande Russische initiatieven die de illegaal
verworven rijkdommen van Poetins elite in
kaart brengen. Zijn daadwerkelijke vermogen
is een van de grootste en best bewaarde staatsgeheimen in Rusland.
Doe er tegelijkertijd alles aan om gewone
Russen makkelijk te laten rondreizen in Europa en de Verenigde Staten. De boodschap
moet duidelijk zijn: wij hebben een probleem
met Poetin, niet met jullie. Organiseer talloze
Russische culturele evenementen in Europese
steden met Russen, maar zonder vertegenwoordigers van het regime. Sponsor Russischtalige media (met uitzendingen in Rusland) die een veelzijdig verhaal laten horen
over Europa en over Rusland. Wij ontvangen
hier ook Russia Today, dus waarom geen Europe Today in Rusland? Er is een aanpak nodig
die verder gaat dan de formele diplomatie.
Poetin doet dit zelf, en we kunnen dat niet
onbeantwoord laten.
Daarnaast is snelheid van belang. De sancties die nu worden toegepast op Poetins ‘inner circle’ worden al weken besproken. Natuurlijk hebben die sancties nut. Ze werden
eerst wat lacherig ontvangen in Rusland,
97
maar je merkte al snel dat het doordrong dat
dit wel degelijk storend is. Zelfs in Nederland
is het te merken: een bekende oligarch die
Poetin steunt heeft onlangs bijvoorbeeld zijn
activa uit Nederland moeten halen. Ook
stond er op de Amerikaanse sanctielijst een
bank — Bank Rossiya, die in handen is van
naaste zakenmannen van Poetin. De sancties
betekenen dat de bank niet meer bediend
wordt door de Amerikaanse betalingssystemen van Visa en MasterCard. De klanten van
de bank kunnen in essentie dus niet meer
met hun bankpasjes betalen; je kunt je voorstellen dat dit behoorlijk vervelend is. Daarnaast zullen andere sancties gericht op Poetins entourage, zoals het blokkeren van hun
visa en tegoeden in de EU en VS, zeker nodig
zijn en tevens nut hebben om Poetin een sterke boodschap te sturen. Ze kunnen er bovendien voor zorgen dat zijn elite — een van de
pilaren van zijn machtspositie — gaat twijfelen aan de koers die hij gekozen heeft.
Maar geloven we echt dat ook maar één van
Poetins knechten nog geld heeft staan op een
Europese of Amerikaanse bank? De EU moet
sneller reageren. En gezien het intrinsiek
langzamere proces van besluitvorming moeten we dus veel meer bezig zijn met mogelijke
scenario’s voor de toekomst, zelfs de allerergste, en onze respons erop afstemmen. We kunnen ons niet meer laten verrassen.
We moeten aan de langere termijn denken.
Poetin heeft laten zien dat ‘established’ diplomatie niet volstaat. Hij kent dat spelletje te
goed en kan meesterlijk manipuleren. Poetin
is een langetermijndenker. Dat moeten wij
dus ook worden. We moeten veel verder vooruitdenken, bijvoorbeeld met ‘worstcasescenario’s’, en daar antwoorden op bedenken. De
belangrijkste vraag is: wat wil Poetin precies?
Zijn politiek van de afgelopen jaren richting
de buurlanden stond in het teken van een
Euraziatische Unie; een nog weinig gedefinieerd blok dat critici zien als de Sovjet-Unie in
een nieuw jasje. Voor iemand die het uiteen-
S & D Jaargang 71 Nummer 2 April 2014
vallen van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke tragedie van de twintigste eeuw vindt is
dat ook niet vergezocht.
Ook intern wordt de Russische bevolking
klaargestoomd voor een imperium: het beeld
van een groots Russisch rijk waar andere landen bang voor (moeten) zijn is een leidmotief
in de staatsmedia. Dmitri Kiselyov, hoofd van
een van de grootste Russische mediabedrijven
en boegbeeld van het Kremlin-communicatiebeleid, heeft onlangs een uitzending gemaakt
over hoe gemakkelijk Rusland Amerika tot
nucleair as zou kunnen vermalen.
Probleem is alleen dat je zonder de postSovjet-landen geen imperium hebt. De redenering die is gebruikt voor de overname van de
Krim — het beschermen van de Russische minderheid aldaar — geeft daarom in de buurlanden terecht reden tot zorgen. Veel van die landen hebben eveneens grote Russische
minderheden, die soms meer reden tot klagen
hebben gehad dan de Krim-Russen. In deze
context worden vaak de Baltische staten genoemd, maar Moldavië is een makkelijker doelwit. Het ligt volkomen buiten het aandachtsveld van de westerse media en maakt in zijn
eentje geen enkele kans tegenover Rusland.
Het de facto afgescheiden gebied van Moldavië,
Transnistrië, grenst aan Zuid-Oekraïne. Onlangs heeft Transnistrië dan ook gevraagd om
toe te treden tot de Russische Federatie.
Denk vervolgens aan de uniestaat met WitRusland die al heel lang in de planning is, aan
de verschuivende grens in Georgië en aan het
totaal van Rusland afhankelijke Armenië en je
krijgt de globale omtreklijnen van het toekomstige rijk in beeld. Het is dan niet eens
meer zo belangrijk of dit vervolgens één land
moet worden of een unieconstructie waarbij
de landen in kwestie — in naam — onafhankelijk zijn. Als Poetin inderdaad die kant op wil,
dan kunnen we maar beter een strategie klaar
hebben liggen om dat tegen te kunnen gaan.
En ook laten zien dat we het niet meer accepteren.