Geneesmiddelen uit water

Position Paper
Geneesmiddelen uit water
De laatste jaren is steeds meer bekend geworden
over de effecten van geneesmiddelgebruik op het
water. Ook in Nederland zijn risico’s voor de
waterkwaliteit te verwachten.
Wat is het probleem?
Het RIVM schat dat in Nederland per jaar minstens
140 ton geneesmiddelresten op het
oppervlaktewater wordt geloosd. Geneesmiddelen
zijn biologisch actieve stoffen. Mogelijke effecten zijn
bijvoorbeeld gedragsverandering, weefselschade en
effecten op de voortplanting van waterorganismen
waardoor het ecosysteem als geheel verstoord kan
raken. De omvang van het milieurisico kan niet
precies in kaart worden gebracht omdat slechts van
een fractie van de werkzame stoffen, gegevens over
hoeveelheden en effecten in het milieu bekend zijn.
De drinkwaterkwaliteit is momenteel niet in het
geding, maar in de toekomst kan de kwaliteit van de
drinkwaterbronnen door vergrijzing (meer
medicijngebruik) en klimaatverandering (langdurige
lage waterstanden) ook onder druk komen te staan.
Hoe komen resten van geneesmiddelen in water
terecht?
Geneesmiddelresten komen na gebruik via het toilet,
de riolering en de rioolwaterzuiveringsinstallaties in
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
het oppervlaktewater terecht. Deze zuivering haalt
niet alle resten van geneesmiddelen uit het water,
waardoor resten op het oppervlaktewater worden
geloosd. Via het riool komen via twee sporen
medicijnresten in het water; het ‘urinespoor’ en het
‘doorspoelspoor’.
Het urinespoor is verantwoordelijk voor een groot
deel van de medicijnresten in het afvalwater. Bij
gebouwen waar grote concentraties vrijkomen is er
dan ook aanvullende aandacht voor. Diverse
zorginstellingen nemen maatregelen om hun
afvalwater extra te zuiveren. Het grootste deel van
de geneesmiddelen is echter afkomstig uit
woonwijken. Patiënten verblijven steeds korter in
zorginstellingen en gebruiken thuis medicijnen.
Daarnaast is er het ‘doorspoelspoor’, medicijnresten
die door bewoners in het toilet of de gootsteen
worden weggespoeld. Dit spoor is naar schatting
verantwoordelijk voor een zeer beperkt deel van
medicijnresten in het afvalwater. Soms wordt de
indruk gewekt dat een verbeterde inzameling van
medicijnresten, leidt tot minder medicijnresten in het
water. Maar, omdat het doorspoelspoor in
vergelijking met het urinespoor zo klein is, zal dat
slechts een zeer beperkte bijdrage leveren.
Desondanks hebben gemeenten wel aandacht voor
een juiste inzameling.
Delta-aanpak waterkwaliteit en zoetwater en inzet
gemeenten
Op 16 november 2016 ondertekende de VNG de
‘intentieverklaring Delta-aanpak Waterkwaliteit en
Zoetwater’. Met de Delta-aanpak werken alle
partners gezamenlijk aan voldoende chemisch
schoon en ecologische gezond water voor duurzaam
gebruik. Onderdeel hiervan is de ‘ketenaanpak
medicijnresten uit water’. Die aanpak beschrijft
maatregelen op het gebied van ‘ontwikkeling en
toelating’, ‘voorschrijven en gebruik’ en ‘afval en
zuivering’. Binnen dit laatste spoor past de inzet van
gemeenten voor de juiste inzameling van
medicijnresten.
Medicijnafval behoort tot het ‘klein chemisch afval’.
Alle gemeenten zamelen het medicijnafval van hun
burgers gratis in via een kca-depot, op de
milieustraat, via containers of een chemokar.
Daarnaast lichten gemeenten hun inwoners voor
over hoe ze om moeten gaan met medicijnresten.
Samen met de Nederlandse Vereniging voor
Afval- en Reinigingsmanagement, brengt de VNG
binnen het Uitvoeringsprogramma ‘Van Afval Naar
Grondstof’ de inzameling van medicijnresten extra
onder de aandacht van gemeenten. Daarnaast zal de
VNG tijdens de ‘Week van Ons Water’ extra
aandacht vestigen op de Rioned campagne ‘Niet in
het riool’. Gemeenten kunnen hiervoor
campagnemateriaal bestellen.
Inzameling door apothekers
Sommige apothekers kiezen er voor om, uit oogpunt
van service, niet-gebruikte medicijnen in te nemen.
Dit kan in een groot deel van de gemeenten.
Medicijnafval van apothekers wordt echter
Vereniging van Nederlandse Gemeenten
aangemerkt als ‘bedrijfsafval’. Dat afval bestaat
bovendien niet alleen uit medicijnresten van burgers,
maar ook uit medicijnafval van de apotheek zelf.
Hiervoor hebben gemeenten geen wettelijke
verantwoordelijkheid, apothekers moeten zelf voor
de afvoer van hun afval zorgen.
Soms maken gemeenten en apothekers onderling
afspraken over het kosteloos aanleveren van
medicijnafval op gemeentelijke milieustraten. Dit
gebeurt bijvoorbeeld in de regio Utrecht in het
project ‘Doe meer met afval’. Het is echter aan
gemeenten zelf om te bepalen hoe zij aandacht
besteden aan medicijnafval, in het licht van de
inrichting van hun KCA-inzamelstructuur.