Aaneenschakeling van fabels

AANEENSCHAKELING VAN FABELS
Door IANTHE SAHADAT
Romantische idealen, hoe onrealistisch
ook, hebben grote invloed op ons
denken. Ongeluk en teleurstellingen zijn
het gevolg.
Romantiek is levensgevaarlijk, zegt
schrijver en filosoof Jan Drost (35). En hij
kan het weten, want hij studeerde af op
de liefde. Drost geeft liefdescolleges aan
studenten en schreef onlangs het boek
Het romantisch misverstand. Anders
denken over liefde. Onder meer met de
hulp van filosofen als Plato,
Schopenhauer en Nietzsche wil hij
mensen 'beter maken in de liefde'.
Weinig mensen zijn zich bewust van de
hardnekkige beelden die ons dicteren
hoe onze geliefde moet zijn, meent
Drost. Neem zijn vrouwelijke collega van
rond de 30, die hem
eens vroeg waarom zij
nooit leuke mannen
ontmoette. Deed zij
soms iets verkeerd?
Drost vroeg wat ze zocht
in een man. Een
opsomming van spieren,
snelle auto's en aanbidding volgde. De
vrouw bleek haar manbeeld op de
Bouquetromannetjes uit haar jeugd te
baseren. Elke man die niet aan haar Kenachtige plaatje voldeed, schreef zij af.
Drost: 'Tot haar eigen ontsteltenis. Zo
hardnekkig zijn die beelden dus.'
de ware. De klik: het moet meteen goed
zijn, anders deugt het niet. Dat liefde
een vorm van samensmelting is. Die kom
ik heel vaak tegen. Ook bij mensen die
helemaal niet beseffen dat ze dat
geloven.
'Of de opvatting dat liefde niet eindig
mag zijn. Een verbroken relatie is per
definitie een mislukte liefde. Een vrouw
werd in een interview eens gevraagd,
vindt u het niet erg dat alle drie uw
huwelijken mislukten? Zij antwoordde
verontwaardigd: ik ben drie keer
gelukkig getrouwd geweest.
'Liefde blijft altijd hetzelfde, is er nog
een. In het ideaalbeeld van eeuwige
liefde, moet de liefde vaak zo blijven als
in het begin - passievol. Dat je elkaar na
twintig jaar huwelijk nog steeds
verliefd in de ogen staart. Dan
kun je niet anders dan een
langdurige liefdesrelatie zien als
een soort afname, een
sterfproces.'
Hoe worden wij beter in de liefde?
'Door de termen liefde en romantiek niet
langer met elkaar te verwarren.
Romantiek is een aaneenschakeling van
fabels die ons juist weerhouden van een
gelukkige geslaagde liefdesrelatie.
Romantiek is een vijand van de liefde.'
Deze idealen noemt u misverstanden.
'Romantische idealen zijn vaak
gebaseerd op een verkeerde denkwijze.
Neem het ideaal 'liefde is een gevoel dat
je moet volgen'. Ten eerste kun je zelden
spreken van één gevoel. Welk gevoel
volg je dan? Er zijn mensen die hun halve
leven volgens dat adagium leven en
daarmee behoorlijk wat
liefdesslachtoffers maken, incluis
zichzelf.
'Veel idealen heb je niet bewust
bedacht, die zitten in je hoofd en je
wordt er continu door beïnvloed. Ik
Op wat voor fabels baseren wij ons
beeld van de liefde zoal?
'Dat liefde een gevoel is, bijvoorbeeld, en
als dat gevoel niet meer zo
hartstochtelijk is als in het begin, dat de
relatie niet meer goed is. Het geloof in
Waar komen al die idealen
vandaan?
'Romantiek is overal. In films, boeken,
kunst, sprookjes, reclames. Van jongs af
aan worden we met allerlei beelden
gevoed die een soort blauwdruk gaan
vormen van hoe we het leven en in dit
geval de liefde ervaren.'
1
ontdekte dat mensen tegen allerlei
diepgewortelde ideaalbeelden aanlopen
die hen in de weg staan. Ikzelf net zo
goed. Meer en meer vroeg ik me af: is
dat wat liefde is, het begint mooi maar
leidt op den duur tot een
aaneenschakeling van teleurstellingen?
Ik ben in de loop der jaren ideeën
tegengekomen die mij hielpen anders
naar dingen te kijken en er anders mee
om te gaan.'
Dus studeerde u af op de liefde.
'Ik ben opgegroeid in een slagveld van
echtscheidingen. Daardoor heb ik nooit
het idee gehad dat liefde of een
geslaagde liefdesrelatie vanzelfsprekend
zijn. Ik was geneigd om na te denken
over de vraag waarom sommige mensen
uit elkaar gaan en andere juist niet.
'Tijdens mijn studie filosofie zocht ik een
praktische invulling van het vak. De oude
Grieken, bijvoorbeeld, deden aan
praktische filosofie. Feitelijk waren het
psychologen. Het woord therapie
betekent letterlijk zielzorg. Beter leven
door goed na te denken over wat je
belangrijk vindt, je gedragingen en waar
je tegenaan loopt.'
Er moet meer gedacht worden?
'Absoluut. Vergelijken, afwegen,
beheersen. Als je over liefde nadenkt,
komt daar veel emotie en gevoel bij
kijken. Je gevoel verander je niet
zomaar. Ik val nu eenmaal op dat soort
mensen, of ik ga nu eenmaal vreemd.
Dat kan je een groot gevoel van
machteloosheid geven. Ik bepleit dat het
prettig is om te beseffen dat gevoelens
voortkomen uit een bepaalde manier
van denken. Ideeën kun je in woorden
vatten en begrijpen. Dat is niet meteen
de oplossing, maar als je iets begrijpt
wordt het al draaglijker. Veel moderne
cognitieve therapie is op dit oude
Griekse gedachtegoed gebaseerd.'
Als we allemaal meer filosofen zouden
lezen, zou er minder liefdesleed zijn?
'Ik denk het wel. Als je Schopenhauer
leest, gaat dat ook een onderdeel van je
blauwdruk uitmaken. Mijn stelling is
niet: verander even je idee, en klaar ben
je. Ideeën zijn hardnekkig. Inzien dat een
ideaal een misverstand blijkt te zijn of
dat een bepaalde manier van denken
niet klopt, wil nog helemaal niet zeggen
dat het daarmee verdwenen is of dat je
het loslaat.
'Maar ik ben er van overtuigd dat
mensen echt ongelukkig worden van een
gevoel van machteloosheid, als je het
idee hebt dat je niets kan veranderen.
Eigenlijk is het hele boek een grote
oefening in voelen waar je invloed ligt.'
Geef eens een voorbeeld.
'Ik ontmoette een vrouw bij een van mijn
lezingen. Nadat haar huwelijk was
stukgelopen rond haar dertigste was er
nooit meer een nieuwe liefde geweest.
Ze was nu in de zestig. Zij koesterde een
noodlottig geloof in de Ene en opende
nooit meer haar blikveld voor nieuwe
liefdes. De romantiek had haar vizier
verengd. Nu kan het zijn dat zij hier
gelukkig mee was, maar die indruk
wekte ze niet. Het romantische ideaal
van de Ene Ware vertelde haar dat een
mens maar één kans krijgt in de liefde en
dat die van haar verkeken was. Stel je
voor hoe het haar leven zou kunnen
veranderen als ze zich van die gedachte
zou weten te bevrijden.'
Zijn er eigenlijk typisch vrouwelijke of
mannelijke idealen?
'Minder dan je zou denken. Ze verpakken
zich vooral anders. Mannen hebben net
zo goed versmeltingsidealen als
vrouwen. Bij een vrouw wordt het vaak
zweverig geïnterpreteerd. Maar een man
wil bijvoorbeeld dat zijn vrouw zich mooi
maakt als hij daar behoefte aan heeft,
dat ze seks wil als hij dat wil en dat ze
hem met rust laat als hem dat uitkomt.
Dat zij kortom precies is zoals hij wil dat
ze is, in zijn plaatje past. Bij colleges hoor
ik jongens wel eens beweren dat zij een
meisje helemaal niet willen veranderen.
Ze hoeft alleen maar mooi te zijn en
moet vooral niet zeuren. Alsof dat geen
dwingend eisenpakket is.'
2
U geeft in uw boek een korte cursus
'hoe niet vreemd te gaan met
Schopenhauer'.
'Ik heb veel mannen en ook vrouwen
gesproken die vreemd waren gegaan.
Bijna altijd zeiden ze: hoe kan dit nou, ik
heb een fijne goede relatie en ik zette
alles op het spel voor die ene
onbekende? Ze voelden vaak spijt, ze
voelden zich bijna belazerd door zichzelf:
toen wilde ik het per se, maar dat gevoel
kan ik helemaal niet terughalen.
'Schopenhauer zegt dat wat wij liefde
noemen de zoektocht is naar een
voortplantingspartner. Omdat de soort
moet blijven bestaan. Wij zijn geen doel,
maar een middel. Stel, je ontmoet
iemand in een café of op werk en je
wordt overmand door een gevoel, noem
het aantrekkingskracht. Dit betekent
iets, hier moet ik iets mee.
'Schopenhauer laat zien dat dat gevoel
er van nature inderdaad is. Het is heel
sterk, maar het is niet per se een teken
van liefde. Als je gelukkig wordt van het
hoppen van de een naar de ander, kun je
het doen. Maar veel mensen willen toch
graag een langdurige relatie met hun
geliefde opbouwen. Dan is het volgens
mij handig als je seks en liefde enigszins
van elkaar weet te onderscheiden.
'Nadenken over vreemdgaan vormt
mijns inziens een logisch onderdeel van
de zoektocht naar langdurige liefde en
hoe die te realiseren. Vreemdgaan kan
ook een vorm van machteloosheid zijn,
denk ik, en dus niet bevorderlijk voor
een gelukkig leven. Het gaat allemaal
over zeggenschap hebben. De
beheersing om de keuzes te maken waar
je uiteindelijk gelukkig van wordt.'
Bent u zelf beter geworden in de liefde?
'Ik zeg niet dat ik de sleutel heb
gevonden. Maar ik ben wel dichterbij
gekomen door na te denken.
Blauwdrukken zijn moeilijk te wijzigen.
Maar ik laat me niet vertellen dat we
niet veranderlijk zijn. In die weigering ligt
je vrijheid. Het nadenken over de ideeën
in je eigen hoofd, maakt je vrijer. We
hebben meer keuzevrijheid dan we
denken.
'Afscheid nemen van ideeën of idealen
die vertrouwd zijn, doet ook echt pijn,
dat heb ik geleerd. De meeste mensen
willen helemaal niet uit elkaar maar
samen blijven, en die worstelen
daarmee. Het veranderen van een relatie
in de loop van de jaren kun je als positief
of negatief ervaren. Daar heb je een
keuze in. Een keuze maak je niet één
keer en dan klaar.
'Die keuze maak je elke dag opnieuw.
Daar kun je cynisch over doen. Maar
cynisme komt voort uit teleurstelling. En
waar teleurstelling is, zijn teleurgestelde
verwachtingen - en zo kom je toch weer
uit bij die funeste romantiek.'
CV Jan Drost
1975 Geboren in Vroomshoop
1983 Bedenkt dat hij schrijver wil worden
1995-2002 Studie filosofie en Nederlands aan de UvA in Amsterdam
2005 Werkt als docent filosofie aan de Hogeschool van Amsterdam, publiceert essays en
geeft lezingen over de liefde.
2011 Het romantisch misverstand verschijnt.
Woont samen in Amsterdam
Jan Drost: Het romantisch misverstand. Anders denken over liefde. De Bezige Bij. €18,50.
ISBN 9789023458340
3