Veerkracht: revanche van het individu

Veerkracht: revanche van het
individu
Christina van der Feltz-Cornelis
SYMPOSIUM SOCIALE PSYCHIATRIE: REVANCHE VAN HET SYSTEEMDENKEN
6 november 2014, Janskerk, Utrecht
Revanche
Nieuwe partij om het verlies van de eerste te herstellen
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkracht
Schokbestendigheid: het vermogen om te herstellen na een schok
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Concept
• Resilientia (Lat), Resilience (Eng)
• 1626: terugkaatsing van een echo Francis Bacon
• 1668: terugveren na het ervaren van ongeluk of
het begaan van een zonde Henry More
• 1830: psychische veerkracht Oxford English Dictionary
• 1824: schokbestendigheid van een materiaal Fysica
• 1950: onderdeel van de adaptatie aan interne en
externe stressoren bij kinderen Jack en Jeanne Block,
Stanford University
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Onderwerpen
• Individueel
– bij kinderen
– bij volwassenen
• Persoonlijkheidsaspect
• Proces dat je doorloopt
• Sociale veerkracht
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Kinderen
INDIVIDUEEL
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Epidemiologisch onderzoek
• Het vermogen effectief om te gaan met
interne stress ten gevolge van eigen
kwetsbaarheid en met externe stress
• En zelfs in zeer moeilijke omstandigheden
een stabiele, gezonde persoonlijkheid te
ontwikkelen
• 698 baby’s van arme immigranten op Hawaii
50 jaar gevolgd vanaf 1954.
Prof. Emmy Werner, University van California in Davis en Dr. Ruth Smith, klinisch psychologe op Kauai, Hawaii
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Na 20 jaar
204 van de 698 kinderen hadden op enig moment
voor hun 20e leer- of gedragsproblemen.
• Van die 204 hoogrisico kinderen
– had 72 procent op hun 20e geen goede ontwikkeling
– Maar 28 procent had een vak geleerd en een gezin
gesticht en hadden niet méér psychische problemen
dan de meer gefortuneerde algemene bevolking op
Hawaii. Deze kinderen hadden veerkracht.
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Beperkte veerkracht
Ernstige leer- of gedragsproblemen vóór 10de en psychische problemen
of delinquent gedrag op hun 18de.
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
204 met beperkte veerkracht: meisjes
•
23 factoren:
–
–
–
52 % van 0-2 jaar,
26 % van 2-10,
22% in de adolescentie
• 65 % omgeving en 35 % bij de meisjes zelf.
•
•
De adolescentie voegt ongeveer 20 procent veerkracht
bepalende factoren toe en de rol van de omgeving
neemt dan bij meisjes toe.
De meisjes moeten juist in de adolescentie de grootste
problemen overwinnen, die te maken hebben met
sociale druk, afhankelijkheid en (de dreiging van)
tienerzwangerschappen.
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
204 met beperkte veerkracht: jongens
• 24 factoren:
– 54% van 0-2 jaar,
– 38% van 2 - 10,
– en 8% in de adolescentie.
• 66% omgeving vs 33% factoren bij de jongens zelf.
• De rol van de omgeving neemt ook bij de jongens toe in de
adolescentie, maar beduidend minder dan bij meisjes.
• De grootste hobbels voor jongens liggen vóór de
adolescentie en hebben te maken met leren omgaan met
agressie
• Aan het eind van de adolescentie gaat het hen weer relatief
goed.
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkracht bij meisjes
Positieve factoren
Negatieve factoren
Oudere vader
Goede kwaliteit ouder-kindrelatie
Aandacht in het eerste levensjaar
Goede lichamelijke conditie,
informatieverwerking en
zelfredzaamheid op het 2de jaar
Alternatieve verzorgers naast de
ouders
Positieve wijze waarop het meisje
op haar 18de over zichzelf denkt
Jonger kind in het gezin
Scheiding van de moeder in 1e
jaar
Mindere rijping hersenen op 2e
jaar
Herhaalde ernstige lichamelijke
ziekten en medische behandeling
Veel life events
Ruzies tussen ouders/ in familie
Problematische relatie tussen het
adolescente meisje en haar vader
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkracht bij jongens
Positieve factoren
Negatieve factoren
Knuffelbaar, lief, goedmoedig en
goed gehumeurd temperament
Goede kwaliteit moeder-zoon
relatie
Positieve interactie met
onderzoeker en autonomie op 2e
jaar
Mate waarin gezin als emotioneel
steunend wordt ervaren van 2 10
Kwaliteit van het gezinsleven
volgens de jongen tussen zijn 10e
en 18e
Jonger kind in het gezin
Scheiding van de moeder in 1e
jaar
Mindere rijping hersenen op 2e
Ernstige herhaalde lichamelijke
ziekten en medische behandeling
Dood van een broertje of zusje
Ruzies tussen de ouders
Veel life events
Laag IQ van de ouders
Afwezigheid van de vader
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Goede veerkracht
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Kinderen
PERSOONLIJKHEID
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkrachtige kinderen
37 kinderen
Leer- en gedragsproblemen op hun 10de
Op hun 18de hadden ze
• hun school afgemaakt,
• geen problemen
• en een bevredigend sociaal en familieleven
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Eigenschappen ten opzichte van
minder veerkrachtige leeftijdsgenoten
Ze waren
• Gezonder
• Actiever
• Meer sociaal gericht
Ze hadden
• Het gevoel dat ze zelf invloed hadden op wat hen overkwam
• Een positiever zelfbeeld
• Een meer verzorgende, verantwoordelijke en prestatiegerichte
opstelling
• Een samenhangend leven opgebouwd, dus niet versnipperd of
impulsief
Ze hechtten er belang aan
• zichzelf te verbeteren, te leren en psychisch te groeien
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Kinderen
PROCES
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Boris Cyrulnik: het belang van een
getuige
Vier factoren spelen een rol bij veerkracht na een trauma:
• Isolement
• Onbegrip of verbijstering over de eigen emoties
• Innerlijke verwarring naar aanleiding van het trauma
• Schaamte
Een kind met een ‘getuige’ van wat hij moet doormaken,
waarmee hij zijn verbijstering kan delen en zijn innerlijke
verwarring kan overwinnen, heeft meer kans om op
termijn de weg te vinden in zijn leven
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Volwassenen
INDIVIDUEEL
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Degenen die het niet goed deden op
hun 40e
• 16% van de mensen
• Problemen met
– Financiën
– Werk
– Of conflicten met hun familie.
• Dit hing samen met hun herkomst en aanleg
• En met keuzes die ze wel of niet maakten
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Factor: ziekte
• 11% had een vader die alcoholist was
– en worstelde zelf met alcoholproblemen
• 2 procent had een ouder, meestal een moeder,
met een psychose gehad
– en kreeg zelf psychische problemen rond 40e
• 3 procent had problemen rond de geboorte
gehad
– en had een ontwikkelingsstoornis als
zwakbegaafdheid
– of andere gezondheidsproblemen
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Hoe ouder je wordt, hoe meer invloed
je zelf krijgt op je leven
• Belasting met ziekte in je aanleg en je afkomst
is de grootste factor voor een moeilijk leven
op je veertigste
• Naarmate je ouder wordt, neemt echter de
omgevingsinvloed af en de invloed van je
eigen keuzes neemt toe
• En dat kan zelfs die aanleg en afkomst minder
invloedrijk maken, dat scheelt een factor 2
– Psychotherapie, medicatie, herstel van ziekte
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Begint het leven bij 40?
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Na 40 jaar
• Eén op de drie van alle kinderen had nooit
problemen ontwikkeld
• Van de adolescenten met problemen deed 65%
het goed op hun 40e:
– Stabiele huwelijken en werk
– Tevreden over de relatie met hun partner en kinderen
– Een verantwoordelijke rol in hun gemeenschap
• Tot die tijd werd een kind dat hoog risico of
getraumatiseerd was als verloren beschouwd.
• Sinds dit onderzoek is dat niet meer
vanzelfsprekend
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Volwassenen
PERSOONLIJKHEID
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Eigenschappen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Een plan hebben: eigen koers
Doorzettingsvermogen
Doortastend, Discipline
Optimisme
Eigenwijs
Weerbaar en zelfstandig
Zelfvertrouwen, zelfacceptatie
Proberen te leren van eigen fouten
Sociaal vaardig en zich laten adopteren
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Volwassenen
PROCES
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkracht bevorderende keuzen
• Ontsnappen uit een ongunstig milieu van
herkomst
– Doorleren
– (Bijvoorbeeld in het leger) baan en opleiding
combineren
• Een huwelijk met een stabiele huwelijkspartner
• Geloof en een actief lidmaatschap van een
geloofsgemeenschap
• (Soms) In psychotherapie gaan: medicatie
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
SOCIALE VEERKRACHT
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Sociale uitsluiting
• Een gebrek aan sociale veerkracht in een
samenleving kan leiden tot sociale uitsluiting.
• Individuen krijgen geen toegang tot de middelen
die ze nodig hebben, zoals drinkwater, wegen,
scholen en ziekenhuizen.
• Als dit gebeurt in een samenleving, kan dat leiden
tot
– een botsing van individuele waarden en hoe iemand
denkt over zichzelf
– en de waarden en waardering die die gemeenschap
aan het individu laat zien
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Post Traumatic Embitterment Disorder
• Het verschil met de posttraumatische stressstoornis is
dat PTED wel optreedt na een negatief life event, maar
dat dat negatieve life event geen levensbedreigende
gebeurtenis is, zoals bij PTSS.
• Het is een gebeurtenis die men tot gangbare negatieve
life events rekent, maar die toch een basisgevoel van
vertrouwen schaadt, zoals het verlies van een baan of
geliefde.
• Bij PTED staat niet zozeer angst, maar een gevoel van
sociaal onrecht, boosheid, verbittering, hulpeloosheid
en wraakfantasieën op de voorgrond.
Michael Linden
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
PTED
• Alle mensen met PTED voelen onrecht
• 98 procent van hen ervaart een gevoel van
verbittering
• 92 procent is razend over wat hen is
overkomen
• Gemiddeld hebben mensen 2,5 jaar last van
deze stoornis
• Wijsheidstherapie om te behoeden voor
wraak, moord of zelfmoord
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Veerkracht als proces
Het goede doen
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Sociale veerkracht
Het vermogen van groepen mensen die met
elkaar zijn verbonden in een organisatie, sociale
klasse, ras, gemeenschap of natie, om hun
welbevinden te doen voortbestaan of te
verbeteren wanneer dat welbevinden wordt
bedreigd.
Peter Hall en Michele Lamont van Harvard University
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Succesvolle samenleving
Een samenleving die zijn leden de middelen kan
verschaffen om een gezond, veilig, en vervullend
leven te leiden.
Sociale veerkracht is een wezenlijk kenmerk van
een dergelijke samenleving en is gestoeld op
een goede sociale en culturele basis.
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Antifragiliteit
Nassim Nicholas Taleb
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Vermogen om beter te worden van een onverwachte
zeldzame en desastreuze gebeurtenis
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Antifragiliteit
• Ga er niet van uit dat je alles kan zien
aankomen
• Kwel jezelf niet als je wordt overvallen door
iets
• Ga de confrontatie aan in een reeks van
experimenten om ervan te leren en er beter
van te worden
• Bedrijven (beurs) proberen dit en misschien is
het ook iets voor individuen
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis
[email protected]
CONTACT
Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis