Ambulante hulpverlening aan drugverslaafde ouders en hun kinderen

Drugverslaafde ouders met
kinderen
Ilse Derluyn
Dirk Calle
28 november 2002
Overzicht van de les
De doelgroep

kind – omgeving – ouder – opvoeding – een complex
samenspel
De doelgroep en het aanbod
Knelpunten

doelgroep – hulpverleners – hulpverlening
Aanbevelingen
Het aanbod:


Ambulant – residentieel – netwerkvorming –
opvoedingsondersteuning
De Tipi – video-interactiebegeleiding
1. De doelgroep
KIND
OUDER
OPVOEDING
OMGEVING
1.1 De doelgroep: het kind
1/4 à 1/3 heeft kinderen
Risico op verschillende ontwikkelingsproblemen –
maar geen eenduidige resultaten
Methodologische problemen
Weinig consistente bevindingen na eerste
levensjaar:
invloed prenatale blootstelling

invloed milieu
De doelgroep: het kind
Risico’s verbonden aan gebruik tijdens
zwangerschap:





Verschillende factoren beïnvloeden mogelijke
problemen, bv. mate en tijdstip gebruik, soort drug,
metabolisme en gezondheid moeder
Obstetrische complicaties, o.a. spontane abortus,
groeiretardatie, prematuriteit
Medische complicaties, o.a. anemie, hepatitis, HIV
Neonataal Abstinentie Syndroom: stoornissen CZS en
AHS, tremoren, irritatie,…  responsiviteit,
troostbaar,…
Alcohol: Foetaal Alcohol Syndroom
De doelgroep: het kind
Andere mogelijke gevolgen:





Vertraagde sociale, cognitieve en emotionele
ontwikkeling, gedragsproblemen, aandachts- en
concentratieproblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit
Gebrek aan veiligheid, hechting en basisveiligheid
Meer internaliserend en externaliserend gedrag
Co-afhankelijkheid en parentificatie
School-, leer- en gedragsproblemen
De doelgroep: het kind
Risicofactoren – protectieve factoren
Bijvoorbeeld:
-
-
druggebruik tijdens zwangerschap
persoonlijkheidskenmerken, zelfbeeld, zelfstandigheid
‘overerfbare’ kwetsbaarheid
rituelen
sociale steun
…
Opmerkelijk ontwikkelingsherstel!
De doelgroep: het kind
Maar:
Geen eenduidig beeld
 Verschillende beschermende en bedreigende
factoren op biologisch, psychologisch en
sociaal vlak
 Niet het objectief meetbaar gedrag, wel
subjectieve beleving en creatieve inbreng van
het kind doorslaggevend

1.2 De doelgroep: de omgeving
Relationele problemen
Echtscheiding, wisselende partnerrelaties –
‘verslaafd gezin’
Financiële en juridische problemen
Huisvesting
Opleiding / werk
…
Beperkt sociaal netwerk!
Beperkt ondersteunings-/hulpverleningsnetwerk
1.3 De doelgroep: de ouder
Drugprobleem
Gezondheidsproblemen
Psychische en psychiatrische problemen – laag
zelfbeeld
Schuld- en schaamtegevoelens
Traumatische ervaringen
Weinig leerervaringen en positieve
identificatiemodellen
 weinig bagage mee voor opvoeding, zoals
opvoedingskennis, -vaardigheden,…
1.4 De doelgroep: de opvoeding
Ouderschapsvaardigheden
Kennis over de ontwikkeling van het kind
Emoties
Cognities
De vrouw als
ouder
De vrouw als
moeder
De vrouw als zelf
De doelgroep: de opvoeding
Zwangerschap als keerpunt
Enkele specifieke ‘kenmerken’ van de opvoeding:


Hechting: vanaf geboorte risico-elementen
Communicatiepatronen: minder responsief, meer negatieve
bekrachtiging, minder positieve interactie, controlerender,…





Groot risico op plaatsing
Verwaarlozing/misbruik – drug op de eerste plaats i.p.v.
interpersoonlijke relatie
Anderzijds ook verwenning
Loyaliteit – parentificatie – ‘geheim’
Kennis en opvoedingsvaardigheden (onrealistische
verwachtingen, strakke regels, structuur, discipline, stimulerende omgeving, praktische en opvoedkundige vaardigheden,…)
De doelgroep: de opvoeding
Stigmatisering door maatschappij en
hulpverlening: angst en schuldgevoelens
Beschermende factoren: sociaal netwerk,
gecontroleerd gebruik, stabiele relatie,
goede huisvesting, job, …
De doelgroep: de opvoeding
“The stereotyped image of the inadequate
addict parent is not necessarily the true
picture” (Leif, 1985)
Verslaving kan ouderschap
bemoeilijken, maar maakt het niet
onmogelijk om goede ouder te zijn!!
1.5 Opvoeding: een complex samenspel
KIND
OUDER
OPVOEDING
OMGEVING
2. De doelgroep en het aanbod
KIND
OUDER
OPVOEDING
OMGEVING
3.1 Knelpunten: doelgroep
Gebrek aan verantwoordelijkheid
Instabiliteit, moeilijk om afspraken te
maken, wantrouwen, liegen
Beperkt probleeminzicht
Andere opvoedingsnormen
3.2 Knelpunten: hulpverleners
Machteloosheid, ongerustheid en angst:
controlerende functie
Beschermingsreflex, bezorgdheid om het
kind, stigmatisering en negatieve kijk
Maatschappelijke druk
Waarden en normen over opvoeding;
ethische vragen
3.3 Knelpunten: hulpverlening
Versnipperd hulpverleningsaanbod –ondanks
verweven problemen
Gebrek aan samenwerking, coördinatie en
afstemming
Moeilijke samenwerking met bepaalde instanties
(bv. CBJ)
Beroepsgeheim - vertrouwensrelatie
Nood aan visie en taakverdeling
Residentiële voorzieningen te veel op zichzelf
Angst voor stigmatisering – negatieve visie /
ver-/beoordelend
Knelpunten: hulpverlening
Hoogdrempelige hulpverlening
Gebrekkige detectie
Mannelijk georiënteerde hulpverlening
Gebrek aan kennis over kinderen of verslaving
(deskundigheid)
Bureaucratie
Beperkt of niet afgestemd aanbod:


plaatsen voor kinderen/gespecialiseerde kinderopvang
ambulante pedagogische thuiszorg,…
Gebrek aan residentiële ouder-kindopvang
Gebrek aan opvoedingsondersteunende methodieken
4. Aanbevelingen
Visie op drugverslaafde ouders:
positieve visie met nadruk op mogelijkheden
 leren omgaan met eigen weerstand, overdracht en
tegenoverdracht ( intervisie)
 welke verwachtingen hebben we? normen?
criteria? contract?
 duidelijkheid creëren
 flexibiliteit

Deskundigheidsbevordering omtrent kinderen
en druggebruik
Aanbevelingen
Hulpverlening:
comprehensief + holistisch
 tegemoetkomende en toegankelijke hulp
 sociaal netwerk
 benadering als vrouw en moeder
 aandacht voor nazorg
 ingebed in bestaande hulpverleningsaanbod
 voldoende lange interventies

5. Aanbod
Binnen bestaande voorzieningen en
programma’s: aandacht voor ouderschap –
bijvoorbeeld:
Bezoekmomenten en –mogelijkheden
 Kinderruimtes
 Gespreksbegeleiding
 Ouderschap als thema in gesprekken
 Opvoedingsondersteunende methodieken bv.
oudercursussen, oudergroepen

5.1 Aanbod: ambulant
Voorbeeld: ambulante pedagogische
thuiszorg:
intensieve hulp in thuissituatie
 gericht op opvoedingsproblemen
 vermijden van dreigende uithuisplaatsing
 veiligheid van het kind + geloof in verandering
(vergroten draagkracht gezin + verminderen
draaglast)
 rolmodel

5.2 Aanbod: netwerkvorming
Informatie-uitwisseling, coördinatie en afstemming +
continuïteit




coördinatie - signaleren - informeren en adviseren (cf. KDO
Amsterdam; Bubbels & Babbels Antwerpen)
preventie van plaatsing (voorwaarde: basiszorg)
samenwerkingsprotocollen
wetgeving op privacy en beroepsgeheim
Deskundigheidsbevordering – training
Spilfiguren: algemene ziekenhuizen, Kind & Gezin,
CBJ, ambulante drughulpverlening + omgeving
5.3 Aanbod: residentieel
Plaats van kind / ouderschap in voorziening
Residentiële ouder-kindvoorzieningen bv.
de Tipi
Diverse uitgangspunten (vaders/moeders, leeftijd
kinderen, verbonden aan bestaande voorziening,…)
 Diverse woonvormen (apart, samen,…)
 Verschillen m.b.t programma’s (ouder/kind/
omgeving/opvoeding)
 Verschillen wat betreft opvang kind
…

5.4 Aanbod: opvoedingsondersteuning
Visie op opvoeding
Visie op opvoedingsondersteuning
Opvoedingsondersteuning binnen gehele
programma – kader van opvoedingsondersteuning
(infrastructureel, organisatorisch, visie,…)
Wie voert opvoedingsondersteuning uit? Visie en
deskundigheid van ‘opvoedingsondersteuners’
Aanbod: opvoedingsondersteuning
Diverse methodieken mogelijk –
individuele opvoedingsondersteuning versus
opvoedingsondersteuning in groep
Individuele opvoedingsondersteuning

Individuele begeleiding:
-



van ouder, kind en/of van ouder en kind samen
verschillende methodieken (modelling, activiteiten, nonverbale therapieën,…)
Handelingsplanning
Videohometraining/video-interactie-begeleiding
Andere bv. meehelpen in kinderdagverblijf,
thuisbegeleiding
Aanbod: opvoedingsondersteuning
Opvoedingsondersteuning in groep:
Oudercursussen / oudertrainingen
 Oudergroepen
 Methodieken in groep bv. babymassage,
muziektherapie, activiteit,…
