4 CMatthys_Mondzorg en ondervoeding

Ondervoeding &
mondzorg bij kwetsbare
ouderen
Christophe Matthys
Klinische en Experimentele Endocrinologie
Ouder worden en
ondervoeding
Ouder worden
Ouder worden
Gevolgen op voedingsvlak
Prevalentie chronische ziekten neemt
toe
27% van de volwassen bevolking heeft
minstens 1 chronische aandoening,
50-70% van de 70+ers heeft minstens 2
chronische aandoeningen
(KCE rapport 190A)
Daling van spiermassa
Vermindering van kracht en lenigheid
Vertraging van bewegingen en
handelingen
Achteruitgang van de motoriek
Daling van de energiebehoefte
Minder mobiel,
Verhoogde kans op vallen
Daling van de botmassa
Kans op botbreuken stijgt
Vertraging van de maaglediging
Sneller verzadiging
Toename van gebitsproblemen
Slechte vermenging met speeksel,
kauw- en slikproblemen,
Minder plezier van eten
Daling van smaak- en geur
gewaarwording
Achteruitgang van visus (dieptezicht,
kleurwaarnemingen)
Daling van de eetlust
Minder plezier van eten
Eten trekt minder aan (geur,…)
Moeilijkheden met snijden van eten, …
Daling van de nierfunctie
4
Specifieke aandacht
Wat is ondervoeding?
Definitie: lastiger dan het lijkt
“…. een voedingstoestand waarbij een tekort (of
disbalans) van energie en eiwit en eventuele andere
voedingsstoffen ten gevolge van ziekte leidt tot
meetbare nadelige effecten op
lichaamssamenstelling, fysiek en geestelijk
functioneren en uitkomsten van medische
interventies………”
Stratton RJ, et al 2003
Ondervoeding: een onderschat probleem?
•
•
•
Nederland (RIVM): aantal ondervoede mensen in
o
ziekenhuis
25-40%
o
verpleeghuis
o
thuiszorg
o
Zelfstandig wonend (70+)
20-25%
15-25%
9-15%
België: aantal ondervoede mensen in
o
ziekenhuis (geriatrische afdeling, Vanderwee, 2011)
en 41.9 % (risico)
35,9% (effectief)
o
verpleeghuis (Verbrugghe et al, 2012)
19% ondervoed
o
thuiszorg & zelfstandig wonen (Vandewoude en Van Gossum, 2013)
45% v/d 70-jarigen heeft risico op ondervoeding + 12% is effectief
ondervoed
39% risico op ondervoeding,
Vanaf 75 jaar heeft 52,5 % kauw- en/of slikproblemen (WIV, 2008).
Ondervoeding in woonzorgcentra
8
Dardennen, et al (2010) eindrapport Screening en evaluatie van de voedingstoestand van ROB-RVT bewoners)
FOD . p.73
Gevolgen ondervoeding
Afname gewicht
en
spiermassa
Hogere
mortaliteit
Vertraagd herstel en
verminderde afweer
Ondervoeding
Afname kwaliteit van leven
Algehele fysieke en
psychische
achteruitgang
Verhoogde kans op:
-Ziekenhuisopname
-Extra thuishulp
-Opname in verpleeg-of
verzorgingsnhuis
-Vallen
Kans op sociaal isolement
De route van de patiënt
Symptomen
Herstelfase
Voedingstoestand
Diagnostiek
Interventie
Thuis
Opname
Tijd
Thuis
Ondervoeding: een viceuze cirkel
Reduced mobility
Reduced capacity
to feed oneself
Loss of muscle
mass
11
Malnutrition
Apathy, depression,
reduced attention
Reduced appetite
Veranderingen in de nutritionele behoeften ten
gevolge van veroudering
Verhoogde vereisten:
calcium
vitamine D
vitamine B12
vitamine B6
(protein)
Verlaagde vereisten:
caloriëen
(vitamin A)
Samenvatting van ouder worden
Kauw- en slikproblemen
Mensen met slikproblemen hebben een groter risico om
ondervoed te raken, door:
o Eenzijdig voedingspatroon
o Bij vloeibare voeding: lagere energiedichtheid van de
voeding
o Kauwen en slikken is vermoeiend, waardoor men
minder gaat eten
o Bang om te verslikken
Voeding en
mondzorg?
Voeding en mond
Aparna Sheetal et al., Malnutition and Its Oral Outcome – A Review, Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2013 January, Vol-7(1): 178180
Voeding en mond
• Voedingstekorten effect op mondzorg
o
Smaak, speekselproductie, kauwen en slikken
• Smaak verandert: bitter, metaal
• Productie van speeksel ↓
•
o
Kauwen en slikken worden moeilijk en pijnlijk
Kalium
• Ruwe en pijnlijke tong, brandend gevoel tijdens drinken, eten en
spreken.
o
Problemen door mindere inname voeding: Ca, Fe, Vit A,
Vit C, Vit B’s
Ritchie et al Crit Rev Oral Biol Med 13(3):291-300 (2002)
Mondgezondheid bij ouderen in rusthuizen
3 groepen van mondzorg problemen
1. Kauwproblematiek
o Onafhankelijke predictor voor lage BMI,
gewichtsverlies, serum albumine en PEM
2. ‘dental condition’ (aantal tanden, tandprothese)
o Geassocieerd met ondervoeding
3. Andere mond problemen
o Geassocieerd met ondervoeding
• Geen causaliteit
Van Lancker et al. International Journal of Nursing Studies 49 (2012) 1568–1581
Samengevat
• Bij gebitsprothesedragers
extra aandacht voor risico op ondervoeding door
mogelijke kauwbeperking.
o Probleem met vers fruit en groenten, (kruimelig) brood,
vlees
• Behoud van een paar tanden kan belangrijk zijn voor een
betere nutritionele status
• 2-richtingsverkeer
o
Extra voordeel van goede mondzorg en
voeding?
• Vla geven is absoluut geen oplossing, bekijk het filmpje
van de Hoogleraar prof. dr. Erik Scherder.
• http://www.universiteitvannederland.nl/college/waaromvernietigt-vanillevla-onze-hersenen/
MONDZORG VOOR
KWETSBARE
OUDEREN:
GEKKENWERK?
Relatieve bijdrage “voedingstherapie”
• Voeding is doorgaans niet curatief maar ondersteunt de
therapie
• Voedingsindicatoren zijn niet-specifiek (albumine,
haemoglobine, lichaamsgewicht)
• Verbetering voedingsstatus betekent niet automatisch
verbetering functionele status
• Kwaliteit van leven is niet eenvoudig te meten
Afstemming zorg
29
Bron: Nederland, dieetbehandelingsrichtlijnen ondervoeding
Afstemming van de zorg?
• Verpleegkundigen en artsen weinig aandacht voor mond& voedingszorg in zorginstellingen ()
• Redenen:
o Negatie van het belang
o Misvattingen omtrent deze zorg
o Gebrek aan kennis en
o Weerstand omtrent reinigen van mond en
voedingsactiviteiten
Wardh et al, 2000; Costello & Coyne 2008
Ouderen
SCREENING
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Beleidspersonen zorgorganisatie
Arts/CRA
Actoren mondzorg
Diëtist
INTERDISCIPLINAIR
Verpleegkundigen
ZORGPLAN
Zorgkundigen
Logopedist
Ergotherapeut
Catering
Maaltijdverantwoordelijke
…
richtlijn
ondervoeding
Vanhauwaert E., De Visschere L., Matthys C., Duyck J., 2013
Wat is er verder nog aan te doen?
• Transmurale zorg
• Protected meal times
• Uitbouw referentie/ondersteuningscentrum en
materiaal voor RVTs?
• Voedings en bewegingseducatie (J Nutr Educ Behav.
2011;43:251-262.) - consultatiebureaus voor
ouderen?
• Is het duurzaam?