Strijden tegen eiwittekorten en een verzwakt immuunsysteem

Ondervoeding
Strijden tegen eiwittekorten
en een verzwakt immuunsysteem
Zo’n 25 tot 40 procent van de patiënten die met een chronische ziekte in het ziekenhuis
worden opgenomen zijn ondervoed. Dit kan leiden tot een verergering van de gezondheidsklachten, een langzamer herstel bij ziekte of zelfs tot overlijden. Steeds meer
ziekenhuizen pakken het probleem aan, vertelt Maag-Darm-Leverarts Ben Witteman.
Tekst Liza Leijenhorst • Fotografie Norbert Waalboer
‘Hongerstakers kunnen wel 75 dagen zonder eten. Als
ziekte voldoende behandeld is. Dankzij voeding wordt
ze maar gezond zijn’, vertelt Ben Witteman, werkzaam
niet alleen de ziekte sneller en beter bestreden, maar
in ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Dat wil hét voe-
wordt ook het herstel bespoedigd. De voeding is dus
dingsziekenhuis van Nederland worden. ‘Maar voor
niet het medicijn, maar draagt er als onderdeel van de
mensen met een ziekte kunnen twee dagen met slech-
behandeling wél aan bij dat het eiwit weer stijgt en de
te voeding al grote gevolgen hebben. Zij raken sneller
patiënt snel beter wordt. Voeding is een heel belangrij-
ondervoed en dat zorgt voor meer complicaties en een
ke bijzaak, zo moet je het zien.’
langzamer herstel.
Ondervoeding begint bij de meeste mensen al vóór de
Zinvol
ziekenhuisopname. Een ander deel raakt in het zieken-
Volgens de MDL-arts zouden mensen met een chroni-
huis ondervoed door behandelingen als chemothera-
sche ziekte – zoals COPD, de ziekte van Crohn, colitis
pie of door de gevolgen van hun ziekte, zoals braken
ulcerosa, diabetes en Parkinson – veel baat kunnen
en diarree. Bovendien zijn er vaak mensen die het eten
hebben bij extra eiwitten. Maar ook voor stomadragers
in het ziekenhuis minder lekker vinden. Ook kan de
kan dit soms zinvol zijn: ‘Mensen met een ileostoma
smaak door ziekte of behandeling veranderen. Mensen
hebben minder reserves. Van een buikgriep kunnen
die ziek zijn hebben vaak minder eetlust of proeven
ze flink ziek worden en ze hebben dan meer kans op
dingen anders.’
klinische depletie. Bij een colostoma is dit risico minder groot.
Eiwittekort
32
Vooruitgang
Het kan voor stomadragers in het algemeen geen
De ondervoeding waar Ben Witteman op doelt, heet
kwaad extra eiwitrijke voeding te eten als ze ziek wor-
in de medische wereld klinische depletie: ondervoe-
den. De ziekte heeft ook een negatief effect op de
ding als gevolg van ziekte. Dit is wat anders dan onder-
darmfunctie en op het immuunsysteem dat voor 70
voeding door te weinig voedsel, zoals in veel derde-
procent in de darm gelegen is. Daarom is het niet al-
wereldlanden voorkomt.
leen bij ziekten, maar ook na een operatie verstandig
‘Het gaat bij klinische depletie niet om vitamine-
om zo snel mogelijk weer te eten. Anders wordt de
tekorten. Natuurlijk speelt zo’n tekort een belangrijke
darm atrofisch: dit betekent dat het slijmvlies van de
rol, maar of dit van invloed is verschilt per patiënt. Bij
darm als het ware verschrompelt.
klinische depletie krijgt de zieke patiënt te maken met
Hierdoor stagneert de doorstroming en blijven de
een eiwittekort en een verzwakt immuunsysteem.
bacteriën langer in de darm. Naast deze overgroei
Hierdoor kunnen bacteriën en andere ziekmakers de
van bacteriën zien we ook dat ze makkelijker door de
overhand krijgen. Je ziet dan dat mensen maar lang-
darmwand in het lichaam komen, met alle gevolgen
zaam herstellen. Ik constateer bijvoorbeeld vaak dat
van dien. Gelukkig hebben de meeste ileostoma-
doorligplekken pas verdwijnen als de eiwitwaarde en
dragers wel geleerd om snel aan de bel te trekken als ze
daardoor de conditie van iemand verbetert.
zich niet goedvoelen. Dit is bovendien een patiënten-
Die waarde gaat pas omhoog als de oorzaak van de
groep die al veel weet van voeding.’
• juni 2011
Bij ondervoeding krijgen patiënten extra eiwit
Mogelijke gevolgen van ondervoeding door ziekte (klinische depletie):
en calorieën. Maar ziekenhuis Gelderse Vallei
• Apathisch en/of depressief gedrag
wil in de toekomst méér. Het neemt een breed
•Gewichtsverlies
pakket maatregelen om ervoor te zorgen dat
•Spierafbraak, verminderde longfunctie en vermindering van
patiënten beter, gezelliger en lekkerder kunnen
de pompkracht van het hart
eten.
• Verminderde weerstand
‘Patiënten kunnen zelf kiezen uit verschillende
• Minder bestand tegen effecten van radio- en chemotherapie
eiwitrijke tussendoortjes, zoals noten of een
• Vertraagde wondgenezing
stukje vis. Daarnaast willen we eten ook leuker
• Verhoogde kans op doorligplekken
maken: zo kunnen mensen die mobiel zijn
• Verschrompeling (atrofie) van de darm
eten in een gezellige ruimte met een bloemetje
• Veranderde darmflora waardoor bacteriën de overhand kunnen krijgen
op tafel en eventueel zelfs een glaasje wijn
• Verhoogde kans op complicaties na een operatie en overlijden
erbij. Ons ziekenhuis gaat ook meer à la carte
• Langere ziekenhuisopname
koken.’ Bovendien gaat het ziekenhuis meer
nazorg bieden. Patiënten krijgen thuis hulp
SNAQ en MUST
van een diëtist of de huisarts.
Om ondervoeding - of het risico op ondervoeding - onder patiënten op te sporen,
Uiteraard geldt ook bij ondervoeding dat voor-
gebruiken steeds meer ziekenhuizen een korte vragenlijst. De meeste gebruiken de
komen beter is dan genezen. Ben Witteman:
zogeheten SNAQ-lijst, die uit drie vragen bestaat:
‘Wij willen dat de huisarts en assistente een
•is de patiënt de laatste zes maanden onbedoeld meer dan zes kilo afgevallen of
signaalfunctie krijgen, zodat iedereen met een
meer dan drie kilo in de maand voor de opname?
risico op ondervoeding wordt doorverwezen
• heeft de patiënt een verminderde eetlust?
naar de diëtiste. Huisartsen hebben nog niet zo
• heeft de patiënt sondevoeding of drinkvoeding gebruikt?
veel aandacht voor voeding en dat moet veran-
Enkele ziekenhuizen, waaronder Gelderse Vallei, gebruiken de genoemde MUST-
deren. Er is een enorme winst mee te behalen,
vragenlijst. Ben Witteman: ‘De verpleegkundige stelt de patiënten vragen en berekent
namelijk dat mensen minder vaak opgenomen
de Body Mass Index (BMI). Dit is een methode om het gewicht in relatie tot de lengte te
hoeven te worden.’
beoordelen. Deze aanpak is bewerkelijker, maar geeft wel een betrouwbaarder beeld.
•
Het is minder subjectief.’ Aan de hand van beide vragenlijsten kan een ziekenhuis snel
bepalen of iemand lijdt aan matige of ernstige ondervoeding en hierop anticiperen.
Vooruitgang
• juni 2011
33