Politiek en economie in Noord-Afrika en het Midden

Politiek en economie in Noord-Afrika
en het Midden-Oosten
Paul Aarts
Afdeling politicologie, Universiteit van Amsterdam
1 november 2012
Politieke en economische
grieven:
welke is dominant?
Lastige vraag, geen zekerheid; slechts
aanwijzingen. Zie b.v. volgende sheet.
En zie recent bericht uit Tunesië: 63%
wees op econ. Onvrede als drijfveer
voor opstanden, slechts 14% politieke
factoren. Idem volgens Arab
Barometer.
2
• "Het land is voor degenen die het bebouwen. Het land
is het land van de boeren”
• Staking van artsen
• Staking van de minibusjes
• Staking van buschauffeurs
Deze tekst spreekt voor zich
4
Het succes van de Arabische Lente wordt niet
zozeer bepaald door het aantal verjaagde
dictators, maar door het aantal banen dat
gecreëerd wordt, vooral voor jongeren.
Rol private sector (waaronder MKB) als
motor…
Afhankelijk van bron… maar grofweg:
1.In Egypte alleen al jaarlijks 700.000-800.000 banen nodig
– om de werkloosheid stabiel+ te houden…
2.Recente UNDP-studie: drie scenario’s met wisselende
perspectieven (gelijk werkloosheidspeil, reductie met de
helft en eentje met aanzienlijke toename van vrouwen in
het arbeidsproces). In het best-case scenario (de derde)
zijn er in 2015 zo’n 25 m., in 2020 47 m. en in 2030 92 m.
banen nodig… (Landen: Algerije, Egypte, Jordanie,
Libanon, Mauretanie, Marokko, Syrie, Tunesie en Jemen).
3.Wereldwijd (WB rapport Jobs): 600 m. in 2017 om
werkgelegenheid op peil te houden.
5
Poll (van IRI) in april 2011 vond dat 80% van de
Egyptenaren vonden dat ze “in de loop van volgend
jaar” een beduidende verbetering van hun
leefsituatie zouden meemaken…
6
Source: Arab Barometer, 2011
Een paar feiten:
•MENA-regio ‘s werelds hoogste werkloosheid
onder jongeren en laagste aandeel van vrouwen
in arbeidsproces
•MENA-regio: gemiddeld 25% jeugdwerkloosheid
•Saoedi-Arabië: tweederde van bevolking <30 jaar
en van 20-29 jaar heeft 30% geen baan
•Saoedi-Arabië: 78% van afgestudeerden zonder
baan
•Egypte: >30% jeugdwerkloosheid (15-24 jaar)
•Egypte: 43% van de jeugdwerklozen heeft
universitaire graad
•Marokko: 30% jeugdwerkloosheid (15-29 jaar)
• Bevolkingsbouw van TUNESIE
8
• Private sector: 9 van de 10 banen in
de wereld, ook in MENA-regio…?
• Verwevenheid politiek en economie
(macht resp. geld): verandering?
• Dominante rol van de staat: minder?
Hamvraag:
politiek en economie minder verweven en dus
minder grote rol voor de staat?
9
MENA-regio:
•staat vaak voornaamste werkgever:
verandering…?
•Kleine formele private sector.
•‘business unfriendly: verandering…? Zie
Doing Business 2012 (World Bank/IFC)
Als het gaat om de rol van die private sector:
1.Nog steeds de staat…
2.Private sector heel vaak informeel (grote
verschillen per land) – ZIE VOLGENDE SHEET
3.Verandering? Doing Business 2012
[Kanttekening bij Egypte (waar dus de private sector
meeste arbeidsplaatsen verschaft): >80% van die
sector wordt informeel gerund en >60% van de
arbeiders in die sector heeft geen formeel
arbeidscontract.]
10
Productive formal private sector is small and public sector is the
main source of formal employment
11 Source: LFS Latest Available Year. Formal workers defined as contributing to social insurance - World Bank
11
http://www.doingbusiness.org/ranki
ngs
Belangrijkste conclusie:
“Today economies in the region
often combine relatively weaker
legal institutions with relatively more
efficient regulatory practices.”
“On the one hand there is a need to reform the
bureaucracy, improve its efficiency, and revisit
the role of the state to become a facilitator of
growth and development. On the other hand,
demands are being placed on the state to
assume a traditional social and distributive role”
(I. Saif 2011)
“The high expectations produced by Arab
revolutions make it imperative … to swiftly
move towards meeting number of critical
challenges, notably creation of decent work
opportunities… Failure to do so … might erode
much of what has been gained in the political
arena” (UNDP 2011).
Gevaar bestaat dat nieuwe regeringen populistische
maatregelen nemen om bevolking tevereden te stemmen
– zoals uitbreiding van subsidies en banen bij de overheid
creëren (zoals o.a. gebeurde in Egypte – zie NRC-H van
afgelopen week! - en Saoedi-Arabië).
Dat betekent, zeker in geval van landen als Egypte, nog
groter tekort op de begroting en dus verdieping van de
problemen: korte-termijnsoelaas ten koste van langetermijnstabiliteit.
Aan de andere kant (‘Catch 22’?): als men niet snel levert –
immers hooggespannen verwachtingen! – bestaat kans
dat ‘counterrevolutionary forces may be re-organized and
use electoral processes to come back to power’ (UNDP
2011: 97).
13
Noodzaak:
van een ‘rentier-based political
economy model’
naar een ‘developmental state
model’
Die overgang is noodzakelijk, op basis van een nieuw
‘sociaal contract’ tussen staat en burgers. Garantie
op succes is er niet… Vele uitkomsten zijn mogelijk.
UNDP-rapport wijst er b.v. op dat er in het verleden
bij vergelijkbare processen in Latijns Amerika & de
Cariben, maar ook in Europa, er een enorme time
lag kan zitten tussen defase van politieke
liberalisering en de institutionalisering van sociaaleconomisch beleid dat ook sociaal rechtvaardig is
(UNDP 2011: 71-74, e.v.).
Zie ook Levitsky & Way, 2010.
14