Het algemeen welzijnswerk en justititeel welzijnswerk

Zijn wij rare snuiters ?
Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in
Vlaanderen in een nationale, Europese en
internationale context
WEVO introductievorming – 24 mei 2013
Neil Paterson – stafmedewerker, SAW
Rare snuiters ?
Inleiding
• Wie zit in de gevangenis ? België in vergelijking met
Europa
• Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in België
en Vlaanderen - doelstellingen van de wet en het
beleid
• Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in
Vlaanderen binnen een Europese en internationale
context
Wie zit in de gevangenis ?
• Hoeveel gedetineerden zijn er in België ?
• Welk percentage is man/vrouw ?
• Welk percentage is:- beklaagde ?
- veroordeelde ?
- geïnterneerde ?
• Wat is de capaciteit van het Belgische gevangenissysteem ?
• Is er sprake van overbevolking ? Zo ja, wat is de
overbevolkingsgraad ?
Wie zit in de gevangenis ?
Gemiddelde bevolking 2011
10.973,50
%
Mannen
10.531,3
96%
Vrouwen
442,2
4%
Beklaagden
3.736,1
34%
Veroordeelden
6.049,8
55,1%
Geïnterneerden
1.091,4
9,9%
96,2
0,9%
Andere
Gemiddelde capaciteit 2010
Gemiddelde overbevolkingsgraad 2010
Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslag 2011
9.128,9
20,2%
Wie zit in de gevangenis ?
Bevolking
2010
10.537
2011
10.973,5
+ 4,1%
Capaciteit
2010
8.949
2011
9.128,9
+ 2%
Overbevolking
2010
17,7%
2011
20,2%
Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslagen 2010
en 2011
+2,5%
Waar is er overbevolking ?
Inrichting
Antwerpen
Mechelen
Sint Gillis
Vorst
Leuven Hulp
Brugge
Ieper
Gent
Dendermonde
Mons
Jamioulx
Lantin
Turnhout
Namen
Dinant
Nivelles
Berkendaal
Huy
Hasselt
Tournai
Gemiddelde overbevolkingsgraad % 2011
60,3
30
24,8
61,1
24,8
26,9
36
37
32,1
38,9
37,8
39,9
28,4
47
64
23,6
37,3
24,3
21,2
24
Waar is er overbevolking ?
Is er een gemene deler ?
• De ergste overbevolkingsproblemen zijn in de
arresthuizen
• Geen wettelijke definitie van het begrip capaciteit*
• Geen gestandaardiseerde criteria om de capaciteit van
de gevangenissen te berekenen*
* Rekenhof, Maatregelen tegen de overbevolking in de gevangenissen, 2012
Overbevolking in de Europese
gevangenissen
• Zijn wij rare snuiters op dit vlak ?
• Er is gevangenisoverbevolking in 23 van de 47 landen
van de Raad van Europa
• Zoals in België, is het vaak het geval dat in de meeste
Europese landen, de overbevolking is geconcentreerd
in een aantal gevangenissen en niet door het hele
penitentiaire systeem
Overbevolking in de Europese
gevangenissen
Land
Bevolkingsgraad
Servië
158%
Griekenland
152%
Italië
147%
Hongarije
138%
Cyprus
137%
Kroatië
128%
België
127%
Montenegro
120%
Spanje
119%
Bevolkingsgraad op 1 sept. 2011. Bron: Raad van Europa
N.B. huidige bevolkingsgraad in België = ong. 124%
Zijn er veranderingen in zicht ?
Zijn er veranderingen in zicht ?
Masterplan gevangeniswezen – 3 pijlers
•
Capaciteitsuitbreiding op bestaande sites - Merksplas, Turnhout,
Leuven Centraal, Hoogstraten, Tongeren, Saint Hubert (376 bedden)
•
Nieuwbouw gevangenissen – Marche-en-Famenne (312 bedden, 2013),
Beveren (300 bedden, 2014), Leuze-en-Hainaut (312 bedden, 2014), FPC
Gent (272 bedden, 2015?), FPC Antwerpen (180 bedden ?), Dendermonde
(444 bedden ?)
•
Nieuwe gevangenissen Vlaanderen/Brussel ter vervanging van
oude inrichtingen – Merksplas (440 bedden, 2015 ?), Antwerpen (440
bedden, 2016 ?), Brussel/Haren (1.200 bedden, ?)
+ nieuwe locaties gezocht ?
Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht
•
Oorspronkelijk concept; ‘het Belgische model’
•
Penologische dimensie (effect op de situatie van de veroordeelde) van de
maatregel domineerde op het puur systemische (bv. terugdringen kosten,
overbevolking,…)
•
Veroordeelde zat thuis met een enkelband, maar kreeg een individueel en
aanpasbaar programma en uurroosters met een relatief grote
betrokkenheid van maatschappelijk assistenten bij de opvolging
•
Dit hyper-geïndividualiseerd model vroeg veel organisatie en personele
inzet en laat niet toe om aan elke veroordeelde elektronisch toezicht toe te
kennen
Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht
Een nieuw model ? Gebaseerd op 4 niveaus….
•
Straffen 3 jaar + = huidig systeem onder toezicht van de SURB
onaangepast; conform oorspronkelijk “Belgisch model”
Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht
Straffen 8 + maanden > 3 jaar = ‘gewone’ enkelband maar procedures
aangepast
•
Beslissing door gevangenisdirecteur
•
Algemene voorwaarden en uurrooster
•
Toestemming volwassen huisgenoten vereist
•
Geen onderzoek tenzij dat GD bepaalt dat bijzondere voorwaarden
nodig zijn
•
Weinig rol voor Justitieassistenten (m.u.v. verslag niet naleving vw.)
Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht
Straffen 0> 8 maanden= toezicht via stemherkenning
•
Na pilootfase, operationeel door heel België vanaf april (maar enkel voor
straffen tussen 6-8 maanden)
•
‘Puur elektronisch toezicht’; geen onderzoek, ondersteuning of
controlerol voorzien voor justitieassistenten. Beslissing door
gevangenisdirecteur zonder onderzoek
•
Algemene voorwaarden + uurrooster
•
Geen toestemming nodig van volwassen huisgenoten
Zijn er veranderingen in zicht ?
Uitbreiding elektronisch toezicht
Enkelbanden met GPS in het kader van de voorlopige hechtenis
•
de exacte locatie van de beklaagde kan worden bepaald
en gecontroleerd
•
operationele invulling zal gebeuren d.m.v. KB (timing en inhoud
onduidelijk)
Kernvraag:- zullen deze nieuwe maatregelen
een impact hebben ?
Andere belangrijke initiatieven ?
Tilburg
• Huur van de gevangenis van Tilburg (tot eind 2013?)
• Opgevat als een antwoord op het probleem van
gevangenisoverbevolking
• Ong. 650 gedetineerden
• Overplaatsing (op vrijwillige basis ?) voor (nederlandstalige
?) gedetineerden
• Geen hulp- en dienstverleningsaanbod van Vlaamse actoren
(behalve de VDAB…)
Wie zit in de gevangenis ?
Leeftijd
•
In de Belgische gevangenissen verblijven hoofdzakelijk gedetineerden
jonger dan 40 jaar (76,9%)
•
Het gaat vooral om twintigers en dertigers
•
De gemiddelde leeftijd is 34 jaar
Sociale afkomst
•
De meeste mensen in de gevangenis komen uit sociale milieus die minder
kansen bieden (een minimale opvoeding, slechte schoolervaringen, een lage
opleidingsgraad, beperkte tewerkstellingskansen en een bijzonder mager
toekomstperspectief)
Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar
de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)
Wie zit in de gevangenis ?
Opleiding
• 49% van de gedetineerden in de leeftijdscategorie 25-43 is laaggeschoold.
30% van hun leeftijdsgenoten in de Belgische bevolking is laaggeschoold (geen
diploma hoger secundair onderwijs)
• 51% van de gedetineerden in de leeftijdscategorie 25-43 hebben minstens
een diploma hoger secundair onderwijs behaald. Dit geldt voor 70% van hun
leeftijdsgenoten in de algemene bevolking
• 10,5% van de 25 tot 34-jarige gedetineerden heeft een diploma hoger
onderwijs. In de totale bevolking heeft 24% een diploma hoger onderwijs
Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar
de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)
Wie zit in de gevangenis ?
Conclusie
•
Het profiel van de gedetineerden is duidelijk anders dan dat van de
algemene Belgische bevolking
•
Gedetineerden zijn vooral mannen tussen 20 en 40, afkomstig uit
verstedelijkte gebieden
•
Zij zijn lager geschoold dan hun leeftijdsgenoten en volgen meestal
technisch of beroepsonderwijs (dat ze vaak niet kunnen afmaken)
•
Het gevolg hiervan is een hoge werkloosheidsgraad (in de groep 25-49 was
48% tewerkgesteld voor hun detentie. Voor de globale bevolking was de
tewerkstellingsgraad 93%)
Bron - “De Gemeenschap achter de tralies”, 2001, (SEIN i.o.v. Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Onderzoek naar
de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening)
Wie zit in de gevangenis ?
• Welke nationaliteit hebben de gedetineerden?
- welk percentage is Belg ?
- welke andere nationaliteiten zijn het meest
vertegenwoordigd ?
• Uit hoeveel verschillende landen komen
gedetineerden in de Belgische gevangenissen?
Wie zit in de gevangenis ?
Nationaliteit
•
In 2011 hadden 55,8% van de gedetineerden de Belgische nationaliteit
•
Buitenlanders die het meest vertegenwoordigd waren in de gevangenis:>> Marokko (10,7%), Algerije (5,4%), Roemenië (2,7%), Frankrijk (2,1%)
Nederland (2%), Italië (1,7%), Turkije (1,6%), DRC (1%), burgers
van de landen van ex-Joegoslavië (2,3%)
•
2010 – burgers van meer dan 120 verschillende landen gedetineerd in
België (62% van alle landen zijn vertegenwoordigd)
Bron – FOD Justitie DGEPI Activiteitenverslag 2011
Zijn er veranderingen in zicht ?
Overbrenging van gedetineerden
•
Gedetineerden met de nationaliteit van een andere EU land =
1.369/12% (2011)
•
Veroordeelden – mogelijkheid voor verplichte overbrenging naar land van
herkomst > EU kaderbesluit 2008/909 inzake de toepassing van het
beginsel van wederzijdse erkenning op strafvonnissen (vanaf december
2011) > zie ook bilateraal verdragen met o.a. Marokko
•
Beklaagden – mogelijkheid voor niet-vrijheidsbenemend toezicht in het
land van herkomst in de aanloop naar het strafproces> EU kaderbesluit
2009/829 inzake de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning
op beslissingen inzake toezichtmaatregelen als alternatief voor voorlopige
hechtenis (vanaf december 2012)
> maar… impact voorlopig onzeker
België in vergelijking met Europa
• Sluiten wij meer mensen op dan andere Europese
landen ?
• Maken wij meer gebruik van de voorlopige hechtenis
dan andere Europese landen ?
België in vergelijking met Europa
• Sluiten wij meer vrouwen op dan andere Europese
landen ?
• Zijn er meer buitenlanders in het Belgische
gevangenissysteem dan in andere Europese landen ?
België in vergelijking met Europa
Gevangenisbevolking – Raad van Europa landen
2007
Totale gevangenisbevolking per 100.000 inwoners
België
Gemiddeld
Mediaan
100,5
148
111,8
% van beklaagden t.o.v. totale gevangenisbevolking
België
30,4
Gemiddeld
22,1
Mediaan
20,5
Opsluiting in België
Jaarlijkse opsluitingen sinds 2000:• Beklaagden = + 23 %
• Veroordeelden = + 44%
• Totaal = + 26%
Geïnterneerden en minderjarigen = geen lineaire trend
Bron – Justitie in cijfers 2011
Opsluiting in België
Zijn er verklaringen ?
• België heeft meer geregistreerde misdrijven dan het
Europese gemiddelde in een aantal categorieën: - moord,
verkrachting, mishandeling, diefstal en drugs…maar….
• In veel Europese landen steeg de gevangenisbevolking
terwijl terzelfdertijd de geregistreerde criminaliteit daalde
• De opsluitingsgraad in België is, zoals in andere landen, het
resultaat van bewuste beleidskeuzes (opzettelijk iets doen of
opzettelijk niets doen !!)
Opsluiting in België
Beleidskeuzes:• 1996-2007: geen capaciteitsuitbreiding maar alternatieven
aan de voor- en achterdeur van de gevangenis
(reductionisme): meer werkstraffen, meer elektronisch
toezicht, maar … ook meer gevangenisstraffen;
• 2007>: capaciteitsuitbreiding met masterplan « bijbouwen »
(expansionisme): Tilburg- effect bijzonder snel uitgewerkt.
Wanneer zal er « genoeg » capaciteit zijn?
Opsluiting in België
Beleidskeuzes:• Hoe capaciteit beheersen in een politiek klimaat dat
« straffeloosheid » wil bestrijden en alle straffen effectief
uitvoeren ?
• 2013> capaciteitsuitbreiding gekoppeld met uitbreiding van
elektronisch toezicht + nieuwe criteria- en procedures
voorwaardelijke invrijheidstelling
• Coherent beleid ?
België in vergelijking met Europa
% van vrouwen t.o.v. totale gevangenisbevolking
België
Gemiddeld
Mediaan
4,3
4,8
4,5
% vreemdelingen t.o.v. totale gevangenisbevolking
België
Gemiddeld
Mediaan
41,6
18,2
8,9
% vreemdelingen in voorlopige hechtenis t.o.v. totale gevangenisbevolking
België
Gemiddeld
Mediaan
55,4
24,8
16,7
Bron – European Sourcebook of Crime & Criminal Justice Statistics, WODC, 2010)
Hulp- en dienstverlening aan
gedetineerden in Vlaanderen doelstellingen van de wet en het beleid
• De finaliteit van de gevangenisstraf in België
• Missie en doelstellingen van de Vlaamse hulp- en
dienstverlening
• Achterliggende kernconcepten van de wet en het
beleid
De finaliteit van de gevangenisstraf in
België
De finaliteit van de gevangenisstraf in
België
Basiswet gevangeniswezen 2005
• Vrijheidsberoving is de straf. Er werd geen “leedtoevoeging”
(zij moeten het voelen !!) voorzien door de wetgever
• In plaats daarvan wordt de tenuitvoerlegging van de
gevangenisstraf gericht op:- rehabilitatie van de gedetineerde
- voorbereiding van re-integratie in de vrije samenleving en;
- herstel tussen dader, slachtoffer en samenleving
De finaliteit van de gevangenisstraf in
België
Basiswet gevangeniswezen 2005
• De straf wordt gelegd in psychosociale, fysieke en materiële
omstandigheden die de waardigheid van de mens
eerbiedigen
• De gedetineerde wordt aan geen andere beperkingen
onderworpen dan deze die uit de strafrechtelijke
veroordeling voortvloeien
• Vermijdbare detentieschade moet voorkomen worden
In welke mate zijn deze beginselen toegepast in de
praktijk ?
Missie en doelstellingen van de Vlaamse
hulp- en dienstverlening
Decreet hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
2013
“De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle
gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een
integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook
zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de
samenleving.”
Missie en doelstellingen van de Vlaamse
hulp- en dienstverlening
Decreet hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
2013 :• De zelfontplooiing van de gedetineerde stimuleren
• De negatieve gevolgen voor de gedetineerden en zijn directe
sociale omgeving, veroorzaakt tijdens de detentie beperken
• De integratie en participatie in samenleving na de
detentieperiode bevorderen
• Een proces van herstel tussen dader, slachtoffer en
samenleving stimuleren
• De kans op herval beperken
Missie en doelstellingen van de Vlaamse
hulp- en dienstverlening
Het decreet – achterliggende concepten:• Vertrekpunt - “de gedetineerde als rechtsburger”Constantijn Kelk, jaren 70>
• = een gedetineerde, ondanks zijn opsluiting, behoudt zijn
fundamentele rechten behalve zijn recht op vrijheid
• Dit betekent dat gedetineerden:- leden blijven van de samenleving
- het recht op de maatschappelijke hulp- en
dienstverlening blijven behouden en;
- recht hebben op een hulpaanbod op maat, gebaseerd op
hun vragen en noden
Kernconcepten van de wet en het beleid
• Vrijheidsberoving is de kern van de straf
• Burgerschap + fundamentele mensenrechten
• Rehabilitatie
• Re-integratie
• Integratie (of herintegratie)
• Participatie
• Herstel
Hulp- en dienstverlening aan
gedetineerden in Vlaanderen binnen een
Europese en internationale context
• Wie kan wetten en- reglementen m.b.t. gedetineerden
maken ?
• Wat betekent wetten en reglementen in deze context ?
• Is er een belangrijk verschil tussen de verschillende types
rechtsinstrumenten ?
• Toepassing van Europese rechtsinstrumenten - EU landen &
België 2010
• Europese & internationale rechtsinstrumenten – inhoud in
vergelijking met de wet en het beleid in België en
Vlaanderen
Wie kan wetten en- reglementen m.b.t.
gedetineerden maken ?
• Verenigde Naties
• Raad van Europa
- Comité van ministers
- Europees hof voor de rechten van de mens (EHRM)
- Europees Comité inzake de voorkoming van foltering
en onmenselijke of vernederende behandeling of
bestraffing (CPT)
• Europese Unie
• Federale- en Vlaamse parlementen
Wat betekent de Europese- en
internationale wetten en reglementen in
deze context ?
• Verdragen
– bv. Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke
rechten, Verdrag tegen foltering (VN), Europees Verdrag tot
bescherming van de rechten van de mens (RVE), Handvest van de
grondrechten (EU)
• Aanbevelingen + normen
- bv. Europese gevangenisregels (RVE), CPT normen
• Jurisprudentie
- EHRM
Europese & internationale
rechtsinstrumenten – inhoud
“Hoog-niveau” overkoepelende verdragen
• basis mensenrechten (bv. recht op een eerlijk proces, onderwijs,
gezondheid, eerbiediging van privéleven, familie en gezinsleven,
privacy enz.)
• verbod op foltering en onmenselijke of vernederende
behandeling of bestraffing
• gedetineerden moeten worden behandeld met menselijkheid en
met eerbied voor de inherente waardigheid van de mens
Europese & internationale
rechtsinstrumenten – inhoud
“Thema-specifieke”verdragen
• Verplichte toepassing in de nationale wetgeving van bv. een
verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling
of bestraffing
• Oprichting van een onafhankelijke toezichtinstantie met als doel
(o.a.) de rechten van gedetineerden te handhaven en het
verstrekken van voldoende middelen om deze functie te
ondersteunen
N.B. het laatste niet geratificeerd door België !
Europese & internationale
rechtsinstrumenten – inhoud
Aanbevelingen m.b.t. gedetineerden
• Europese gevangenisregels (RVE)
-Materiële detentiecondities (o.a. onthaal, levensomstandigheden,
voeding, hygiëne, contact met de buitenwereld, werk, onderwijs,
vrijetijdsbesteding…)
- Gezondheidszorg
- Veiligheid, tucht- en klachtenprocedures
- Vorming- en aanwervingscriteria voor personeel
- Toezichtprocedures
- Regime – beklaagden en veroordeelden
> Een duidelijk gearticuleerde reeks “benchmarks”
> Afgeleid uit de filosofie van de rechten van de mens
Europese & internationale
rechtsinstrumenten – inhoud
Aanbevelingen m.b.t. gedetineerden –
“thema-specifiek”
• 25 + (en aan het groeien !) rond verschillende thema’s>
…gebruik van voorlopige hechtenis, penitentiair verlof,
gevangenisgezondheidszorg, gevangenisonderwijs,
behandeling van gevaarlijke gedetineerden, buitenlandse
gedetineerden, behandeling van langgestrafte
gedetineerden, toezicht van vrijgelaten gedetineerden enz…
• Meeste aanbevelingen - RVE
Is er een belangrijk verschil tussen de
verschillende types
rechtsinstrumenten ?
Juridische afdwingbaarheid
• Verdragen en EHRM jurisprudentie zijn “hard-law”
instrumenten en in meer of mindere mate juridisch afdwingbaar
- Toezicht en handhavingsmechanismen zijn niet even sterk (bv.
EHRM is de waakhond voor wetsovertredingen m.b.t. EVRM – geen
vergelijkbaar hof op VN niveau)
• Aanbevelingen + normen zijn “soft-law” instrumenten en niet in
se juridisch afdwingbaar
- Naleving door morele overtuigingskracht maar ook door middel van
meer actieve toezicht- en inspectieprocedures (bv. CPT inspecties)
Toepassing van Europese
rechtsinstrumenten - EU landen & België
2010
• België heeft 78% van de belangrijkste Europese
rechtsinstrumenten m.b.t. gevangeniswezen toegepast
binnen zijn eigen wet of beleid
• In een EU rangschikking staat België (ongeveer) op de 7de
plaats
• Dit betekent niet dat alle wetten en beleid zijn ook effectief
uitgevoerd in de praktijk
N.B. – Aanbevelingen zullen even waarschijnlijk worden toegepast in de
nationale wetgeving van een lidstaat als verplichtingen die voortvloeien uit
bindende verdragen of jurisprudentie !!
Toepassing van Europese- en
internationale rechtsinstrumenten België 2010
Lacunes
• Maatregelen om overbevolking te beperken
• Maatregelen rond integraal sanitaire voorzieningen
• Maatregelen rond bedden en beddengoed
• Maatregelen rond de behandeling van geïnterneerden in een
ziekenhuis (en niet in de gevangenis)
Bron – Cross-border execution of judgements involving deprivation of liberty in the EU, IRCP/MAKLU, 2011
Maatregelen om overbevolking te
beperken
De reglementen
• gedetineerden moeten(waar mogelijk) individuele cellen
hebben
• de grootte van een cel moet geschikt zijn
• cellen mogen niet worden gebruikt om meer gedetineerden
dan de beoogde capaciteit te huisvesten behalve in
uitzonderlijke omstandigheden
> Geen van deze bepalingen zijn terug te vinden in het
Belgische recht en beleid
Maatregelen om overbevolking te
beperken
De werkelijkheid
• Formele bezorgdheden i.v.m. overbevolking benadrukte
door de VN (2008 en 2009), Europese Commissaris voor de
rechten van de mens (2008) en het CPT (2009 en 2012)
• Huidige bevolkingsgraad door het Belgische
gevangenissysteem is ongeveer 124% (en dit ondanks de
huur van de gevangenis van Tilburg)
Europese & internationale
rechtsinstrumenten – inhoud in
vergelijking met de wet en het beleid in
België en Vlaanderen
• Vrijheidsberoving is de kern van de straf
• Burgerschap + fundamentele mensenrechten
• Rehabilitatie
• Re-integratie
• Integratie
• Participatie
• Herstel
Vrijheidsberoving is de kern van de straf
Europese gevangenisregels – (RVE)
102.2. De vrijheidsberoving is de straf op zich. Dit is
waarom de regeling voor veroordeelde gedetineerden het
lijden inherent aan de gevangenisstraf niet mag verergeren.
Ook relevante maar meer algemene bepalingen m.b.t. een
verbod op foltering een onmenselijke of vernederende
behandeling of bestraffing (o.a. EVRM, Internationaal
Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten,
Internationaal Verdrag tegen foltering…)
Vrijheidsberoving is de kern van de straf
Jurisprudentie – Europees Hof voor de rechten van de
mens
•Peers t. Griekenland (2001) - overbevolking in de
gevangenis kan leiden tot condities die bedoeld worden met
'degraderende behandeling' in het kader van artikel 3
EVRM. Dit ondanks de afwezigheid van de intentie namens
een lidstaat om een gevangene te vernederen
• Dybeku t. Albanië (2007) - lidstaten hebben een
verantwoordelijkheid voor de gezondheid en het welzijn van
gedetineerden onder meer door hen te voorzien van de
nodige medische hulp
Burgerschap + fundamentele
mensenrechten
Europese gevangenisregels – (RVE)
1. Alle personen die van hun vrijheid worden beroofd,
worden behandeld met respect voor hun mensenrechten
2. Personen die van hun vrijheid worden beroofd,
behouden alle rechten die niet rechtmatig weggenomen
zijn door een vonnis tot veroordeling of aanhouding
3. Beperkingen opgelegd aan mensen die van hun vrijheid
worden beroofd moeten strikt noodzakelijk zijn en
evenredig aan het legitieme doel waarvoor zij worden
opgelegd
Zie ook (o.a.) Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke
rechten (VN 1966)
Burgerschap + fundamentele
mensenrechten
Jurisprudentie – Europees Hof voor de rechten van de
mens
• Golder t. Verenigd Koninkrijk (1975) - gedetineerden
behouden al hun mensenrechten met uitzondering van de
vrijheid en wat daar onlosmakelijk mee verbonden is
• Hirst t. Verenigd Koninkrijk (2005) – zoals hierboven maar
een bijkomende verplichting op lidstaten om alle
beperkingen van de mensenrechten van gedetineerden
specifiek te motiveren
Vrijheidsberoving is de kern van de
straf, burgerschap + fundamentele
mensenrechten
….duidelijke invloed van de Europese wet- en
regelgeving op de wet en het beleid in België
en Vlaanderen
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en
politieke rechten – (VN, 1966)
102.2 Het doel van het penitentiaire systeem is de
behandeling van gevangenen met het oog op hun
heropvoeding en sociale rehabilitatie
• paternalistisch en “medisch” taalgebruik =
systeemgerichte interpretatie van sociale
rehabilitatie
• weinig sprake van wederzijds engagement of een
recht op hulp- en dienstverlening
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
Europese gevangenisregels (RVE, 2006)
102.1 Het doel van het regime voor veroordeelde
gevangenen is om hen bij te staan bij het leiden van een
verantwoord en misdaad-vrij leven
• Memorie van toelichting - “de formulering hier
vermijdt bewust het gebruik van de term
‘rehabilitatie’, die de connotatie van gedwongen
behandeling heeft.”
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
Basisregels voor de behandeling van gedetineerden
(VN, 1977)
De behandeling van gedetineerden moet hun voortdurende
rol in de samenleving benadrukken. Organisaties uit de vrije
samenleving moeten dan ook worden ingeschakeld om het
personeel van de instelling te helpen bij de taak van de
sociale reïntegratie van gedetineerden
• Diensten van buiten naar binnen brengen….!!!
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
Europese gevangenisregels (RVE, 2006)
5. Het leven in de gevangenis zal zo goed mogelijk lijken op
de positieve aspecten van het leven in de vrije samenleving
7. De samenwerking met externe sociale diensten en
(zoveel als mogelijk) en het maatschappelijk middenveld in
de gevangenis wordt aangemoedigd
• Het “normalisatieprincipe”
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
• Ook hier is de invloed van de Europese wet- en
regelgeving op de wet en het beleid in België en
Vlaanderen duidelijk
• Consensus over de betekenis en invulling van de
termen rehabilitatie en re-integratie ?
Rehabilitatie en re-integratie
Rehabilitatie = “behandeling”
• re-integratie door middel van nadruk op wijziging of controle
van problematisch gedrag
• verplicht engagement ?
• in de “rangschikking” van cliënten zijn de behoeften van de
samenleving belangrijker dan de behoeften van de
gedetineerde
• klassieke “quasi-justitiële” benadering
Rehabilitatie, re-integratie, integratie en
participatie
Rehabilitatie = iets ruimer (“behandeling” maar ook
begeleiding, wederzijdse engagement, behouden van rechten,
toegankelijkheid tot hulp- dienstverleningsaanbod enz.)
• re-integratie door middel voortdurend contact en participatie
met de buitenwereld
• in de “rangschikking” van cliënten zijn de behoeften van de
gedetineerden even (of meer) belangrijk dan de behoeften
van de samenleving
• vrijwillig engagement ?
Zijn wij rare
snuiters ?
• In veel Europese landen ligt de nadruk meer en
meer (terug) op de wijziging of controle van
problematisch gedrag als primaire doelstelling van
interventies met de gedetineerden (vb. Schotland)
• Opmars – risicotaxatie, strengere voorwaarden voor
vrijlating, “VFM” discours….
Zijn wij rare
snuiters ?
• Deze tendensen zijn ook aanwezig in België en
Vlaanderen maar….
• De Vlaamse aanpak is bijna uniek in Europa
• Oprichting van een hulp- en
dienstverleningsstructuur voor gedetineerden dat
niet (expliciet) verbonden is aan de formele
reclassering
Zijn wij rare
snuiters ?
• Achterliggende principes zijn bijna perfect in
overeenstemming met de Europese- en
internationale wetten en reglementen
• Unieke kans om tegen de stroom te zwemmen
• Geniet ervan maar pas op – delicate dingen kan je
ook gemakkelijk breken….!!!
Wil je meer weten ?
1. Bundel van Raad van Europa rechtsinstrumenten:http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/prisons/default_EN.asp
2. CPT inspectieverslagen – België
http://www.cpt.coe.int/en/states/bel.htm
3. Principles of European Prison Law & Policy – van Zyl Smit en Snacken,
2008
4. Cross-border execution of judgments involving deprivation of
liberty in the EU – Vermeulen, van Kalmthout, Paterson, Knapen, De Bondt
en Verbecke, 2011