missionaire gemeente - Matthijs Vlaardingerbroek

Gemeenteopbouw - Matthijs Vlaardingerbroek
De missionaire gemeente (1)
Missie, aanwezigheid en betrokkenheid
De laatste tijd horen we steeds vaker het begrip ‘missionaire gemeente’ vallen.
Wat is een missionaire gemeente? Is dit de nieuwste trend in kerkelijk
Nederland; het antwoord op al onze vragen? Als gemeentestichter en missionair
werker in de achterstandswijk Spoorwijk in Den Haag heb ik de afgelopen zes
jaar mogen werken aan het ontstaan en groei van een nieuwe missionaire
gemeente. Vanuit mijn ervaring mag ik voor idea een drietal artikelen over de
missionaire gemeente schrijven. In dit eerste artikel wil ik stil staan bij de missie
van de missionaire gemeente en haar aanwezigheid en betrokkenheid in haar
omgeving.
Wat is een missionaire gemeente? Een missionaire gemeente kun je vergelijken
met een rivier die haar zoete water in de zoute zee laat stromen. Het water van
de rivier beïnvloedt tot op bepaalde hoogte het water van de zee. Bij een
krachtige rivier kun je bijvoorbeeld nog een kilometer ver in zee de stroom van
zoet water tegenkomen. Maar de beïnvloeding is wederzijds. Bij vloed stroomt de
zee namelijk ook een stuk van de rivier in. Natuurlijk bereikt het zoute water van
zee nooit de bron van het zoete rivierwater hoog in de bergen. Waar de rivier en
de zee elkaar wel ontmoeten, vind je brak water; een vruchtbare biotoop van
planten, vissen, vogels en nieuw leven.
Vervaging van grenzen
Zo is het ook met de missionaire gemeente. Zij laat haar levensgevende water in
de zee van de maatschappij stromen. Dit gebeurt soms met verstrekkende
gevolgen voor individuen en gemeenschappen. Maar net als een rivier open staat
voor de opkomende vloed, zo staat de missionaire gemeente open voor mensen
en invloed uit de samenleving. De instroom en betrokkenheid van onkerkelijke
mensen in de gemeente heeft een bepalende invloed op het wezen van de
gemeente, maar natuurlijk niet op haar geloofszekerheden en kernwaarden.
Waar de gemeente en de samenleving elkaar ontmoeten, ontstaat er een
interactie, een tijdelijke vervaging van grenzen tussen de gemeente en de
samenleving. In deze ontmoeting vind je een vruchtbare biotoop van kansen,
mogelijkheden, uitdagingen en nieuw leven.
Ik realiseer me dat dit voorbeeld misschien meer vragen oproept dan
antwoorden geeft. Hierin zijn we gelijk in een spanningsveld rondom de
missionaire gemeente belandt. Missionair gemeente zijn roept veel vragen op
zowel bij hen die hierin betrokken zijn, als bij hen die van een afstand staan mee
te kijken. In deze serie artikelen hoop ik een aantal van deze vragen te
beantwoorden.
Missie
Wat maakt een gemeente missionair? De sleutel tot het antwoord op deze vraag
ligt in het woord ‘missionair’. Missionair zijn spreekt van een missie die de
gemeente drijft om tot actie te komen. Maar wat is onze missie? Daadwerkelijk
als missionair gemeente kunnen functioneren, betekent voor veel gemeentes in
Nederland een verbreding in hun denken over de missie van de kerk. Van
1
oudsher ligt bij evangelische gemeentes op het gebied van missie de nadruk op
de verkondiging van het evangelie. De oorsprong hiervan ligt in het ontstaan van
de evangelische beweging in de Verenigde Staten begin vorige eeuw. Uit een
tweestrijd tussen de liberale en de fundamentalistische bewegingen is er een
splitsing ontstaan tussen verkondiging en sociale gerechtigheid.
Splitsing
Er ontstond een soort situatie als bij de scheiding tussen Abram en Lot in Genesis
13. Lot koos voor de vruchtbare gebieden rondom de steden Sodom en Gomorra
terwijl Abram in Kanaän bleef. Op dezelfde wijze kozen de liberalen als missie
voor sociale gerechtigheid, zorg voor de armen, opkomen voor de zwakkeren in
de maatschappij, zoeken naar dialoog, verzoening en vrede. Als tegenreactie
kozen de evangelischen voor de verkondiging van het evangelie als zijnde hun
missie. De missie, zoals Jezus die in de evangeliën neerlegt, werd als het ware in
tweeën gesplitst; sociale gerechtigheid versus verkondiging. Hoewel de
evangelische beweging zich over de afgelopen drie decennia meer en meer is
gaan richten op sociale zorg en gerechtigheid, vind je in veel plaatselijke
gemeentes nog steeds deze splitsing terug. Je kunt hierbij denken aan
evangelisch getinte gemeentes die zich specifiek richten op het verspreiden van
het evangelie en een aantal meer liberalere gemeentes binnen de PKN die zich
uitsluitend richten op de sociale zorg. Deze laatste groep is over het algemeen
sterk beïnvloed door het werk en de denkwijze achter het diaconale werk de
Buitenwacht in Dordrecht, het oude wijkenpastoraat in Rotterdam en het
landelijk netwerk van diaconale projecten Urban Mission. Allemaal goede
initiatieven die heel sterk zijn in de sociale aspecten van de missie van Jezus,
maar tegelijkertijd zeer huiverig staan tegenover elke vorm van verkondiging of
geloofsbeïnvloeding. Ook in ons missionaire werk in de wijk kom ik deze
tweesplitsing met regelmaat tegen.
Ik sprak laatst met een diaconaal werker betrokken bij een project van Urban
Mission in Den Haag. In een rapportage over haar werk betichtte zij ons ervan
een evangeliserende groepering te zijn, hetgeen in haar ogen geen compliment
was. Aangezien zij mijn mening over de rapportage had gevraagd, raakten we
hierover in discussie. De term ‘evangeliserend’ vond ik geen recht doen aan ons
werk in de wijk. Natuurlijk is het delen van het evangelie een belangrijk
onderdeel van onze missie, maar over de jaren hebben wij ons mogen
ontwikkelen naar een breder opgezet project. Toen ik op haar vraag “Hoe had ik
jullie anders moeten omschrijven?” met “missionair” antwoordde, moest ze
lachen. “Jullie zijn niet missionair. Wij zijn missionair.” Na hierover hartelijk met
elkaar gelachen te hebben, moest ik later denken dat de waarheid in het midden
ligt.
Holistisch
Een missionaire gemeente zal zich richten op de missie van Jezus, zoals we die
bijvoorbeeld verwoord vinden in Matteüs 5:3 – 10, Lucas 4: 18 – 19 en Matteüs
28: 18 – 20. Hierdoor zal er hopelijk opnieuw een holistische benadering van
missie ontstaan, waarbij de nadruk zowel op de verkondiging als op sociale zorg
komt te liggen. Niet de slogan ‘evangelisatie door woord en daad’ of sociale
gerechtigheid zien als middel om tot verkondiging te komen, maar naast elkaar;
allebei van groot belang. Rogier Bos, leider van het missionaire
gemeentestichtend project Crossroads Rotterdam verwoordt het als volgt: “Het
beeld wat ik hierbij heb, is dat we als evangelischen al die tijd in gefocust hebben
2
op een onderdeel van de missie. Nu draaien we de lens open, en ineens zien we
links en rechts en boven en onder het originele beeld nog veel meer verschijnen,
en beseffen we dat de foto veel groter en completer is, en veel meer relevante
informatie bevat, waardoor het beeld een completer verhaal vertelt.” Aspecten
die hieruit met onze missie te maken hebben, zullen woorden zijn als: schepping,
bevrijding, redding, land, troost, genade, herstel, rechtvaardigheid, vrede en
armen. Wie is dus missionair? Is dat niet een ieder die er naar streeft om zoveel
mogelijk aspecten van de missie van Jezus in zijn of haar leven uit te dragen?
Betrokken zijn
Om daadwerkelijk vorm en inhoud aan deze missie te kunnen geven, zal de
gemeente zowel actief aanwezig als betrokken in de maatschappij moeten willen
staan. Hierin ligt een grote uitdaging voor ons. Wat merkt de omgeving van een
kerk nu op dagelijkse basis daadwerkelijk van haar aanwezigheid en
betrokkenheid? Misschien dat mensen uit de buurt op zondagmorgen moeite
hebben om een parkeerplekje voor hun auto te vinden als ze terugkomen van
het tennissen, maar houdt het hier niet vaak mee op? Missionair gemeente zijn
betekent sterk betrokken zijn bij het sociale leven van de wijk waarin de kerk
zich bevindt of bij de doelgroep waarop de gemeente zich richt. Hierdoor ontstaat
de gemeente niet als outsider, maar juist als een van de grootste insiders.
Wij zijn in Den Haag in het proces om vanuit niets opnieuw in een andere wijk in
het centrum van de stad een missionaire gemeente te stichten en te zien
groeien. Wat betekent actief aanwezig en betrokken zijn voor ons in dit geval?
Het betekent allereerst weg komen van het idee dat zegt dat mensen naar ons
toe moeten komen. Zoals de missionaire God niet hoog in de hemel bleef, maar
mens werd en onder de mensen kwam, zo zullen wij moeten groeien in
incarnatie. We moeten onze houding van ‘ze moeten maar naar ons toekomen’
afleggen en heel dichtbij onder de mensen komen.
Voor ons betekent dit ontdekken waar mensen in de wijk elkaar ontmoeten en
daar zijn. Allereerst niet om te evangeliseren, maar om betrokken te zijn in
vrijwilligerswerk, mensen te leren kennen in de buurtcentra en mee te helpen in
instanties zoals bewonersorganisaties en clubhuizen. Het betekent bestuurslid
worden bij vrijwilligersorganisaties zoals een speeltuinvereniging, een wijkkoor,
een multiculturele werkgroep, een hobbytuinenclub; verenigingen waar ze zitten
te springen om bekwame vrijwilligers. Het gaat om een netwerk opbouwen van
contacten en relaties met mensen die je wilt dienen en bereiken met het
evangelie.
Grote feesten
Als ik nu door de nieuwe wijk loop waar we hopelijk in september aan de slag
gaan, bekruipt mij opnieuw dat beangstigende gevoel dat ik zeven jaar geleden
ook had, toen we naar Spoorwijk verhuisden om daar missionair te gaan werken.
Je kent nog niemand, je bent een outsider. Hoe kun je ooit in contact komen met
deze mensen hier? Aan de andere kant is daar het gevoel van verwachting dat je
weet dat er hopelijk over vijf jaar een nieuwe gemeente van rond de vijftig
mensen uit de wijk zal zijn ontstaan. Een gemeente gevormd door mensen die
nu nog zonder God leven en straks deel mogen zijn van een nieuwe missionaire
gemeente. Naast die groep van vijftig man zal er hier ook een netwerk van rond
de honderdvijftig mensen zijn die we persoonlijk kennen, waar we een stuk
pastorale zorg voor hebben, die we in min of meerdere mate mogen dienen en
3
die met regelmaat naar onze grote feesten, barbecues en activiteiten zullen
komen op reis naar het leren kennen van Hem.
Vijfvoudige bediening
Een missionaire gemeente is een gemeente waarin er ruimte is voor leiders en
gemeenteleden om zowel in de gemeente als in de samenleving aanwezig en
dienend betrokken zijn. Uit de praktijk blijkt dat hierdoor in de gemeente en in
het leiderschap een behoefte ontstaat aan mensen met bredere taken dan
onderwijs, pastoraat of het muziekteam. In een missionaire gemeente kan de
vijfvoudige bediening zoals Paulus die in Efeze 4: 11 – 13 omschrijft
waarschijnlijk beter tot zijn recht komen. Er is namelijk behoefte aan mensen
met een apostolische gave die zowel binnen als buiten de gemeente nieuwe
initiatieven kunnen opstarten en leiden. We kunnen hierbij denken aan
bijvoorbeeld een voedselbank, een weggeefwinkel, een kinderwinkel of andere
dergelijke initiatieven.
Er is behoefte aan mensen met een profetische gave die binnen en buiten de
gemeente woorden van God kunnen doorgeven en op de bres kunnen staan voor
sociale gerechtigheid, de zwakkeren, de verdrukten en de armen. Er is behoefte
aan evangelisten die anderen toerusten, die mensen coachend door een proces
van bekering meenemen en woorden geven aan de daden van liefde. Er is
behoefte aan pastoraal leiderschap. Vanwege de sterke betrokkenheid met
mensen en de goede persoonlijke relaties, zijn wij vaak niet alleen op de hoogte
van de moeilijke situaties die er soms zijn, maar krijgen wij ook het vertrouwen
om daadwerkelijk pastoraal te kunnen dienen.
Niet christelijk
Als laatste is er behoefte aan mensen met de gave van onderwijs. Bijbels
onderwijs dat zich niet alleen richt op geestelijke groei, maar waar tevens
aandacht is voor de verbetering van de kwaliteit van het leven. Dit blijft elke
keer weer een uitdaging. Hebben wij als christenen een boodschap over
bijvoorbeeld relaties, opvoeding, gezond eten, samenleven in een multiculturele
wijk/stad? Kunnen we ook buiten de gemeente, in bijvoorbeeld een wijkcentrum
onderwijs geven aan mensen die nog geen christen zijn over onderwerpen die
voor hen van belang zijn en die op het eerste gezicht niet gelijk christelijk lijken?
Buiten de gemeente
Een missionaire gemeente is uiteindelijk een gemeente die een groot deel van
haar energie en activiteiten buiten de gemeente investeert, in de wijk, het
stadsdeel of de doelgroep. Dit vraagt om een enorme verandering in ons denken.
Een verandering die alleen kan ontstaan als de gemeente ook echt bereid is om
door dit proces te gaan. De uitvoering hiervan kan beginnen met kleine stapjes;
leren aanwezig zijn, betrokken zijn, openstaan voor mensen en hen dienen uit
liefde. Een wijze man leerde mij ooit eens dat onze geloofstappen vaak uit hele
kleine stapjes bestaan, die later als je erop terugkijkt samen een grote
geloofsstap vormen. Het hoeft niet allemaal perfect. Het zijn kleine stappen. Een
poster op de kamer van mijn zoon zegt: ‘Succes is niet het doel dat je behaalt,
maar de richting die je opgaat.’ Mijn verlangen en gebed is dat de komende
jaren meer en meer gemeentes de richting van het missionair gemeente zijn
zullen opgaan. Het is een onbekend, misschien wel beangstigend terrein voor
ons, maar mogen wij net als Abraham die stem horen die ons roept de
4
missionaire God te volgen naar plaatsen waar Hij al werkzaam is, en waar wij
momenteel nog niet aanwezig en betrokken zijn.
Matthijs Vlaardingerbroek
Gemeentestichter en missionair werker, bewust niet aangesloten bij een
kerkgenootschap om zo vrijuit te kunnen experimenteren met nieuwe vormen
van missionair gemeente zijn.
Vlaardingerbroek en zijn Engelse vrouw zijn wel als zendeling uitgezonden door
Gold Hill Baptist Church in Engeland en verbonden aan het Engelse
gemeentestichtersnetwerk Urban Expression.
In de volgende idea:
-Wat is het verschil tussen een attractional (‘kom tot ons’) en een missional (‘wij
komen naar jou toe’) kerk?
-Wat gebeurt er als er niet-christenen in de gemeente komen?
5