Verdwenen achterstandsgeld moet terugkomen

Verdwenen
achterstandsgeld
moet terugkomen
Basisscholen zien hun achterstandsbudget
verschrompelen, nu veel minder kinderen in
aanmerking komen voor extra gewicht. Min
honderd miljoen tot nu toe. Vollere klassen
op achterstandsscholen zijn het gevolg.
Er wordt daarom gewerkt aan een nieuwe
gewichtenregeling. Komt het geld terug?
dan ook, de drempel werkt als een extra versnelling op de
verlaging van het achterstandsbudget. Het aantal kinderen waarvoor daadwerkelijk geld wordt uitgekeerd daalt
met nog eens 5 procent extra. Alles bij elkaar hebben de
scholen die achterstandsgeld kregen van de ongeveer 400
miljoen euro nog maar 300 miljoen over. De komende
jaren gaat daar nog eens 50 miljoen van af.
Tekst Robert Sikkes beeld Typetank
Bovendien heeft de verandering niet gedaan waarvoor
deze bedoeld was: zorgen voor een betere spreiding over
De verheffing van het arbeiderskind was
het land. In de oude regeling telde mee of de ouders oor-
een breed gedragen onderwijsideaal, van
spronkelijk uit het buitenland kwamen. Gemeenten met
links tot rechts, van openbaar tot confes-
veel migrantenkinderen hadden daar baat bij, maar veel
sioneel. Scholen kregen extra geld op basis
Nederlandse achterstandskinderen vielen buiten de n
van het opleidingsniveau van de ouders,
later ook op basis van het land van herkomst van de ouders. Met intensief onderwijs – kleinere klassen of extra taalles-
Gewichtenregeling nu
sen – moest de achterstand zo veel moge-
• Een leerling telt voor 1,2 extra als beide ouders
lijk worden ingelopen. In 2009 veranderde
de gewichtenregeling en werd alleen het
opleidingsniveau van de ouders maatgevend. Het effect? Desastreus.
Vanaf 2011 daalde het aantal kinderen dat
voor een gewicht van 0,3 of 1,2 in aanmerking komt samen met 32 procent. Van
bijna 200 duizend naar iets meer dan 133
duizend. Maar lang niet al die leerlingen
komen door een drempel in de subsidie-
maximaal basisonderwijs of speciaal onderwijs hebben
gehad.
• Ook als dat voor één ouder geldt en de andere
maximaal vmbo heeft of twee jaar mavo, havo of vwo
valt hun kind in de categorie 1,2.
• Wanneer beide ouders vmbo of twee jaar ander
voortgezet onderwijs hebben gehad, telt hun kind voor
0,3 extra mee.
• Als één of beide ouders meer onderwijs hebben
genoten, dan komt er geen extra geld bij.
stroom in aanmerking voor het achter-
12
standsbudget. En omdat het aantal leer-
Voorafgaand aan de toekenning is er een drempel. Het
lingen met een gewicht daalt, halen steeds
totaal aan leerlinggewichten moet 6 procent bedragen,
minder scholen die drempel [zie kader
anders krijgt een school niets. Een school met honderd
‘Gewichtenregeling nu’].
leerlingen moet twintig leerlingen met gewicht 0,3 tellen
In 2010 kregen 2600 scholen achterstands-
om geld te krijgen. De gedachte daarachter is dat je een
budget, in 2015 nog maar 2100, al spelen
paar achterstandskinderen binnen de gewone formatie
daarbij fusies en opheffing een rol. Hoe
moet kunnen opvangen.
Onderwijsblad18
19 november 2016
Budget voor kinderen met een achterstand verschrompelt...
...want Het aantal
leerlingen in het
basisonderwijs
daalt
2010:
2015:
Aantal leerlingen
Aantal leerlingen
1.443.068
1.534.713
-6%
door andere regels daalt
het aantal leerlingen dat
als achterstandskind geldt,
vier tot zes keer zo snel
2010:
-37%
2015 :
Kinderen in gewichtenregeling
Kinderen in gewichtenregeling*
0,3111.6701
0,3
70.203
1,2
1,2
63.704
84.733
-25%
2010:
AANTAL Kinderen waar scholen
DAADWERKELIJK geld voor kregen*
0,3
68.209
1,2
76.128
en door een drempel in de
regeling krijgen scholen
voor steeds minder
leerlingen daadwerkelijk
budget
-42%
2015:
AANTAL Kinderen waar scholen
DAADWERKELIJK geld voor kregen*
0,3
39.729
1,2
53.398
Bron: DUO
-30%
*Zie KADER LINKS GEWICHTENREGELING NU
boot. Dat moest anders. Maar wat blijkt:
het aantal kinderen met het gewicht 0,3
– meestal Nederlands – daalt veel harder
dan de leerlingen met gewicht 1,2 – meestal migranten. Van de bedoelde herverdeling naar achterstandskinderen op het
platteland is dus niets terecht gekomen.
Budget verschrompelt
Zo verschrompelt het budget van het ooit
veelgeprezen onderwijsachterstandenbeleid. Scholen moeten personeel af laten
vloeien, de klassen worden groter. En achterstandsbestrijding is keihard nodig,
zegt de Onderwijsraad. In 2013 pleitte het
adviesorgaan ervoor om de omvang van
het achterstandsbudget op gelijk niveau
te houden. ‘De onderwijsachterstanden
van doelgroepleerlingen zijn hardnekkig
en behoeven onverkort aandacht’, staat in
Peter Mouthaan: “De problemen zijn echt niet minder
het advies Vooruitgang boeken met achter-
dan vroeger, maar we krijgen wel minder geld.”
standsmiddelen. Dat is dus niet gelukt: er
gaat alleen maar geld af. Naar de staatskas.
Langzaam maar zeker is dat besef ook
Haagse Scholen: vollere klassen
doorgedrongen in politiek Den Haag.
Vollere klassen, minder leraren, assistenten en
Dikke rapporten van WRR en het Soci-
conciërges. “De afgelopen vijf jaar hadden wij 38 procent
aal en Cultureel Planbureau laten zien
minder achterstandskinderen. Dat is de voornaamste
dat de tweedeling tussen lager- en hoger
oorzaak geweest van onze financiële problemen”, vertelt
opgeleiden groeit. Het CBS laat bovendien
Peter Mouthaan, controller van De Haagse Scholen, het
zien dat meer dan 400 duizend kinderen
openbaar basis- en speciaal onderwijs in Den Haag.
opgroeien in armoede. Veel meer dus dan
Omdat etniciteit niet meer meetelt en ouders te hoog zijn
de groep die geld krijgt uit de gewichten-
opgeleid om als achterstandsgroep mee te tellen, raakte
regeling.
de school tussen 2011 en 2015 in totaal 5,4 miljoen euro
In het najaar van 2015 heeft staatssecre-
kwijt. Een aantal scholen haalde de drempel niet meer
taris Dekker het CBS gevraagd om crite-
en raakte het volledige achterstandsbudget kwijt.
ria voor een nieuwe gewichtenregeling te
“Veel ouders uit oost- en midden-Europa hebben wel
ontwerpen. In een voorstudie herhaalden
voortgezet onderwijs gehad, maar hun kinderen hebben
wetenschappers het belang van een ste-
gewoon een flinke achterstand. De problemen zijn echt
niet minder dan vroeger, maar we krijgen wel minder
geld.” Zo staan er bijvoorbeeld maar liefst zeven Haagse
postcodegebieden in het rijtje van armste buurten van
Nederland.
“We zijn vorig jaar bij alle politieke partijen langsgegaan
om ze te wijzen op onze situatie.” Mouthaan hoopt
dat een nieuwe gewichtenregeling een oplossing
Dikke rapporten laten
zien dat de tweedeling
tussen laag- en
hoogopgeleid groeit
14
Onderwijsblad18
brengt. Want al lijkt de grootste klap voorbij, als de
gewichtenregeling blijft zoals die nu is, zal het aantal
achterstandskinderen en de inkomsten uit die post voor
het openbaar onderwijs in Den Haag zeker met nog eens
10 procent dalen.
19 november 2016
vig beleid. ‘Zonder achterstandsbeleid kan er zonder meer
vanuit worden gegaan dat de achterstandsverschillen aan
het einde van het basisonderwijs veel groter zouden zijn.’
Wel moet het doelgericht zijn. Zo boekten taalprojecten en schakelklassen succes, maar was de ‘brede school’,
De ‘brede school’
was een
dure mislukking
de beoogde samenwerking van allerlei instanties rond
opgroeiende kinderen, een dure mislukking.
Hoeveel geld
Hoe moet een nieuwe gewichtenregeling er dan uit gaan
zien? Moet etniciteit terugkomen als norm, zoals sommige wetenschappers bepleiten. Of taaltesten bij jonge kinderen? Een postcodebeleid op basis van gemiddelde inkomens? Intelligentietesten? Nog steeds het opleidingsniveau? Wat het ook wordt, zo laat het CBS in de voorstudie
weten, daarna volgt een politieke beslissing: Hoe wordt
het geld verdeeld over de scholen?
Er hoort nog een vraag bij die het CBS niet stelt. Hoeveel
geld wordt er verdeeld? Want de afgelopen jaren is er dus
honderd miljoen van het budget verdwenen. Staatssecretaris Dekker wil de nieuwe gewichtenregeling invoeren in
Paul Jungbluth: Standaardrecepten zijn handig
schooljaar 2018-2019. Tegen die tijd zijn er weer tiental-
De solidariteit met kansarmen in de Nederlandse samenleving is
len miljoenen weg. Ondertussen wordt het achterstands-
minder geworden. Dat zegt Paul Jungbluth, een socioloog die aan
beleid vermomd. Het zijn vooral migrantenleerlingen
de universiteit van Maastricht de laatste jaren onderzoek deed
die doorkleuteren: ze hebben het extra jaar vanwege hun
naar achterstandskinderen in Zuid-Limburg. “Het ging altijd over
taalachterstand hard nodig. Of ze worden ondergebracht
achterstandskinderen, nu over kansen die mensen in achterstand zelf
in speciaal onderwijs als probleemkind. Het maakt één
moeten pakken”, zegt Jungbluth. “Doe je dat niet als achterstandskind
ding duidelijk: de verdwenen miljoenen zijn hard nodig
of als ouder, dan is het eigen schuld dikke bult. In het onderwijsdebat
om achterstandskinderen een goede start te geven.
lijkt het steeds meer alsof achterstandsgroepen lastpakken zijn, die niet
willen en ons maar op kosten jagen. Maar het verheffen van deze groep
is belangrijker voor de economie dan de aandacht voor gymnasia of
plusklassen.”
Als achterstandskinderen beter worden opgeleid, dan hebben ze meer
kans op werk en dus inkomen, aldus Jungbluth: “Ook eenvoudige banen
zijn niet zo eenvoudig meer, je hebt een hoog niveau van basisvaardigheden
nodig. Wanneer leerlingen dat niet hebben, is de kans op werkloosheid
veel groter. Dan moet je dus wel heel zeker weten dat er niet meer in zat.
Als jouw school dan niet op niveau ligt, dan deelt de hele regio mee in de
schade van zwak onderwijs. Het bestrijden van kansenongelijkheid behoort
daarom volgens mij een erezaak te zijn voor schoolbestuurders. Dat was
de reden om te laten zien dat de verschillen tussen scholen zo groot zijn.”
In het essay ‘De prijs van zwak onderwijs’ pleit Jungbluth voor een verdere
standaardisering van het onderwijs. Waarom? “Meer protocollen helpen”,
legt hij uit. “Natuurlijk is er standaardisering die tot rampen leidt, maar
er is ook standaardisering die garant staat voor tijdig ingrijpen en die
hoge kwaliteitsnormen garandeert. Als mijn beeld klopt, dan verkeert het
leraarsberoep op het niveau van een huisarts van veertig jaar geleden,
vaak meer kunstenaar dan professional. Net als de diagnostiek bij een
huisarts, is lesgeven een ingewikkeld maar wel voor te structureren vak.
Dus is het handig om standaardrecepten te volgen: vermoed een leraar
dyslexie, meld een kind dan aan voor de check, determineer de soort of
oorzaak, volg de aangegeven remedie en laat het resultaat checken. We
kunnen protocollen maken voor wat het beste werkt op basis van ‘best
available knowledge’. Uiteindelijk moet je waarmaken dat bij ieder die dat
Paul Jungbluth “Ook eenvoudige banen zijn niet zo
nodig had, ook werkelijk de stappen zijn gezet waarvan het nuttig effect
eenvoudig meer.”
bekend is, ongeacht wie daar toen voor de klas stond. Echt professioneel
ben je pas als je aanpak dezelfde is als die van je beste collega.” N
19 november 2016
Onderwijsblad18
15