Erfelijke borstkanker

Erfelijke borstkanker
Vraag en antwoord
Prof dr Amin Philip MAKAR
Gynaecologisch Oncoloog & Borstchirurg
Coördinator borstkliniek ZNA Middelheim
Wat is erfelijke borstkanker- eierstokkanker?
Erfelijke borstkanker betekent hogere dan normale niveaus van borstkanker in
genetisch verwante families.
Alhoewel 20% van alle borstkanker patiënten een eerste- of tweedegraads
familielid heeft met mammacarcinoom, wordt slechts 5-10% van alle gevallen
veroorzaakt door mutaties (verandering) in overervende genen.
Wat zijn de
(verandering)?
meest
gekende
borstkanker
gen
mutaties
BRCA1 en BRCA2 gen mutaties.
In normale cellen dragen BRCA1 en BRCA2 bij tot het voortbestaan van
genetisch materiaal van de cel (DNA). BRCA1 en BRCA 2 zijn zogenaamde
tumor suppressor genen en helpen ongecontroleerde celgroei te voorkomen.
Kanker is een vorm van onafgeremde celgroei. Mutatie (veranderingen) van
deze genen is gekoppeld aan de ontwikkeling van erfelijke borst- en
eierstokkanker.
De namen BRCA1 en BRCA2 staan voor borstkanker gevoeligheid gen 1 en
borstkanker gevoeligheid gen 2, respectievelijk (“ breast cancer susceptibility
gene 1” en “breast cancer susceptibility gene 2”).
Hoe vaak komt een BRCA1 of BRCA2 mutatie voor?
Ongeveer een op de 5000 personen zal een mutatie of een gen verandering in
deze genen dragen. In sommige bevolkingsgroepen komt het vaker voor.
Asjkenazische Joden van Oost-Europese afkomst bijvoorbeeld, hebben ongeveer
een op 40 kans op het gemuteerde gen BRCA.
Hoe verhogen BRCA1 en BRCA2-gen mutaties het levenslang
risico op borst- en op eierstokkanker?
Levenslang verhoogd risico: schattingen voor borstkanker.
Ongeveer 12 procent van de vrouwen (120 op 1.000) in de algemene bevolking
zal ooit borstkanker ontwikkelen tijdens hun leven in vergelijking met ongeveer
60 procent van de vrouwen (600 op 1000), die een schadelijke mutatie
(verandering) hebben geërfd in BRCA1 of BRCA2.
Met andere woorden, een vrouw die een schadelijke mutatie heeft geërfd in
BRCA1 of BRCA2 heeft ongeveer vijf keer meer kans om borstkanker te
ontwikkelen dan een vrouw zonder mutatie.
Levenslang verhoogd risico: schattingen voor eierstokkanker.
Bij vrouwen in de algemene bevolking blijkt dat 1,4 procent (14 op 1.000) zal
worden gediagnosticeerd met eierstokkanker in vergelijking met 15 tot 40
procent van de vrouwen (150-400 van 1000) met een schadelijke BRCA1 of
BRCA2 mutatie .
Bovendien komen de meeste borst- en eierstokkanker bij vrouwen uit de
algemene populatie voor boven de leeftijd van 50. Vrouwen met schadelijke
BRCA1 of BRCA2 mutaties ontwikkelen vaak borst- of eierstokkanker voor de
leeftijd van 50. Zij lopen ook het risico op bilaterale borstkanker.
Hoe wordt een gen mutatie geërfd?
Normaal gesproken heeft elke cel twee kopieën van elk gen: één geërfd van de
moeder en één geërfd van de vader. BRCA volgt een autosomaal dominant
overervingspatroon. Dit betekent dat een ouder met een genmutatie een kopie
van het normale gen of een kopie van het gen met de mutatie doorgeeft. Indien
je het gen met de mutatie hebt overgeërfd, heb je automatisch een verhoogd
risico op het ontwikkelen van kanker, ook al is je ander gen (dat je van je andere
ouder kreeg) gezond. Daarom heeft een kind van een ouder met een mutatie
50% kans om die mutatie te erfen. Een broer, zus of ouder van een persoon met
een mutatie heeft ook 50% kans op het hebben van dezelfde mutatie.
Wat is BRCA testen?
BRCA testen is een genetische test die kijkt naar de volgorde of de code van het
BRCA1 en / of BRCA2 gen. Veranderingen of mutaties in de genetische code
geven een verhoogd risico op kanker. De test kan worden uitgevoerd op een
bloedstaal. Het duurt ongeveer een 3tot 6 maanden tot het bekomen van de
resultaten.
Wat betekent een positief BRCA resultaat?
Een positief testresultaat betekent dat de persoon een genetische mutatie heeft
die het risico op kanker verhoogt.
Een positief BRCA1 resultaat geeft een vrouw 60 tot 80% levenslang risico op
borstkanker en 30 tot 45% levenslang risico op eierstokkanker.
Een positief BRCA2 resultaat geeft een vrouw 50tot 70% levenslang risico op
borstkanker en 10tot 20% levenslang risico op eierstokkanker.
Dragers van het BRCA1 genmutatie hebben een verhoogd risico op
eierstokkanker in vergelijking met BRCA2 draagers. Maar BRCA2 dragers
hebben een verhoogd risico op verschillende soorten kanker, waaronder
alvleesklier-, baarmoeder- ,maagkanker en melanoma.
Voor mannen met een BRCA2 mutatie is er een verhoogd risico op zowel
prostaat- als op borstkanker.
Heeft iedereen BRCA testing nodig? Zo niet, wie wel?
Slechts ongeveer 8% van de borst- en 10 tot 15% van eierstokkankers worden
veroorzaakt door mutaties in BRCA1 en BRCA2. Daarom moet niet iedereen
genetische testen ondergaan.
Wie komt in aanmerking voor BRCA testing?
Richtlijnen kunnen wat variëren tussen verschillende genetische centra. In de
borstkliniek ZNA Middelheim wordt BRCA testing o.a uitgevoerd in volgende
gevallen:
° Borstkanker diagnose < 35 jaar
° Borstkanker diagnose < 50jaar met een combinatie van een 1ste graad
verwante met volgende:
- Borstkanker <50jaar of bilateraal of
- Eierstokkanker of
- Mannelijke borstkanker
° Diagnose van bilaterale borstkanker <50jaar
° Borstkanker diagnose <50jaar met bepaalde tumor types zoals de zogenoemde
“ triple negatieve tumor”
° Borstkanker en eierstokkanker
° Borstkanker en 3 of meer familieleden “niet eerste graad verwanten” met
borstkanker
° Borstkanker met afkomst uit bepaalde bevolkingsgroepen met gekende hogere
frequentie aan mutaties (bv Ashkenazi joden)
° Man met borstkanker
Wat doet een vrouw met positief testresultaat?
1.Vroegtijdige screening en klinisch borstonderzoek.
Screening door middel van mammo- /echografie vanaf 40 jaar. MRI
(magnetische resonantie beeldvorming) is effectiever bij jongere patiënten en
heeft geen nadelig stralingseffect zoals mammografie. Screening bij BRCA
mutaties dragers gebeurt ook vaker.
Voor eierstokkanker gebeurt screening door middel van transvaginale echo,
bloedonderzoek met bepaling van CA125 antigen en gynaecologisch onderzoek.
Eierstok kanker kan zelfs ontsnappen aan intensieve follow-up. Er kunnen
uitzaaiingen zijn vooraleer echografische afwijkingen kunnen vastgesteld
worden. Bovendien is de CA125 slechts verhoogd bij 30% van de patiënten met
vroegtijdig stadium I. Valse verhoging gebeurt ook door goedaardige
aandoeningen, voornamelijk bij een jonge vrouw zoals ontsteking van de
eileiders, chocoladecysten “endometriosis”,…
Daarom kan intensieve opvolging van de eierstokken de kans op sterfte niet
uitsluiten.
2. Preventieve chirurgie
voorkeursbehandeling.
geeft
de
beste
kansen
en
is
de
Met deze chirurgie wordt het weefsel met risico op kankervorming chirurgisch
verwijderd.
Bilaterale preventieve verwijdering van de “gezonde borsten”. Hierbij wordt de
huidsparende techniek toegepast. Met deze techniek kan een onmiddellijke
reconstructie door eigen weefsel en zonder kunstprothese uitgevoerd worden.
Deze borsten voelen het meest natuurlijk en warm aan.
Bilaterale preventieve wegname van de “gezonde” eierstokken en eileiders
wordt via een kijkoperatie uitgevoerd en kan zelfs zonder overnachting. Deze
ingreep maakt de vrouw onvruchtbaar en wordt daarom uitgevoerd na voldane
kinderwens maar liefst voor 35 jaar.
Preventieve chirurgie verlaagt het risico op borst kanker tot <5%. Borstkanker
kan ontstaan in <5% omwille van overblijvend kankerrisico weefsel. Kanker
van het buikslijmvlies (peritoneum) kan zelfs ontstaan na wegname van de
eierstokken en eileiders.
3. Chemopreventie: via antikanker medicijnen.
Vergt nader onderzoek en is geen standaard aanpak.
Ik ben draagster van BRCA. Hoe kan ik voorkomen dat mijn
kinderen het gen overerven?
Dank zij vooruitgang in de technologie is het nu mogelijk na IVF (in Vitro
Fertilisatie) om een embryo biopsie uit te voeren. Dan kunnen embryo’s zonder
BRCA mutatie teruggeplaatst worden bij de moeder.
Welke factoren kunnen bijdragen tot minder borstkanker risico
in het algemeen?
1. Fysische activiteit, 30 minuten wandelen per dag kan het risico op
borstkanker verminderen. Zware fysische activiteit biedt meer bescherming.
Deze daling in risico blijkt meer uitgesproken bij premenopauzale vrouwen en
vrouwen met een lager lichaamsgewicht.
2. Zwaarlijvigheid verhoogt het risico op zowel borst als baarmoederkanker.
Obesitas wordt ook geassocieerd met een verhoogde mortaliteit (sterfte) op
eierstokkanker.
3. Overconsumptie van alcohol verhoogt het risico op baarmoeder- en op
borstkanker.
4. Overconsumptie van dierlijke vetten verhoogt het risico op hart- en vaataandoeningen en ook het risico op een aantal kankers.
4. Orale contraceptie (de pil) kan een lichte stijging geven van het risico op
borstkanker. Toch hebben een aantal studies aangetoond dat pil inname het
risico op eierstokkanker vermindert. Dit beschermend effect lijkt te stijgen met
de duur van de pil inname. Het beschermend effect duurt ook jarenlang na het
stoppen van de orale anticonceptie. Het beschermend effect van de pil op
eierstok kanker lijkt ook evident te zijn bij vrouwen die de schadelijke BRCA1
of BRCA2 mutaties dragen.
5. Hormoonsubstitutietherapie (HST)wordt voorgeschreven omwille van de
ongemakken van de menopauze oa opvliegers, nachtlijke zweten, …
Het is evident dat combinatie HST met oestrogeen en progestageen geassocieerd
is met een verhoogd risico op borstkanker en een verhoogd risico op
bloedklonters. Er is ook een tendens naar toename in eierstokkanker risico.
6. Borstvoeding: langdurige borstvoeding geeft een beschermend effect op
borstkanker. Toch tonen recente studies dat dit gunstig effect minder
uitgesproken is dan vroeger gedacht.
7. Aandacht voor familiale voorgeschiedenis: selectie kandidaten vroegtijdige
screening en BRCA testing (zie hoger).
Waar dient borstkanker behandeld te worden?
Een borstkliniek die aan Europese normen voldoet is de meest geschikte plaats
voor behandeling en preventieve aanpak van borstkanker. De Europese
richtlijnen vereisen een aantal normen waaraan een erkende borstkliniek moet
voldoen zoals: minsten 150 nieuwe borstkankergevallen per jaar. Deze normen
bepaling ook de bestaffing en de infrastructuur van de borstkliniek. Spijtig
genoeg is er tot op heden geen controle vanuit de overheid.
De borstkliniek van ZNA Middelheim voldoet aan alle strenge Europese
normen. Wij zijn pioniers in Vlaanderen met aantal nieuwe technieken zoals de
sentinelklier procedure (schildwachtklier-poortwachterklier). De afdeling
Medische Oncologie behaalde een internationale erkenning van ESMO
(European Society for Medical Oncology) aangaande kwalitatieve en
geïntegreerde kankerzorg. Onze Universitaire Radiotherapie afdeling omvat
verschillende bestralingstoestellen met elk zeer specifieke kenmerken en vormt
zo een hoogtechnologisch totaalaanbod op het vlak van kankerbestraling.
ZNA Middelheim is ook pionier wat betreft de ondersteunende zorg voor
patiënten en gezinnen met oa psychologische zorg sedert jaren ’80,
revalidatieprogramma’s zoals “Herstel en balans”, bijzondere aandacht voor
liefde en sexualiteit voor het echtpaar zoals het partnerprogramma “Leven en
liefhebben
met
kanker”,
…http://www.zna.be/nlBE/overZNA/Publieke%20evenementen/Partnerprogramma%20kanker.aspx
Deze ondersteunende programma’s worden
borstverpleegsters, psychologen en het supportteam.
verzorgd
door
onze
http://www.breastcentresnetwork.org/Breast+Unit+Directory/Belgium/Breast+Clinic+ZNA+
Middelheim/4%2C9%2C376%2C
Referenties
1. U.S. Preventive Services Task Force. Genetic risk assessment and BRCA mutation testing
for breast and ovarian cancer susceptibility
2. National Cancer Institute. Fact sheet. http://www.cancer.gov/
3. BRCA carriers, prophylactic salpingo-oophorectomy and menopause: clinical management
considerations and recommendations. Finch et al Womens Health long Engl 2012
4. BRCA mutation testing in determining breast cancer therapy. Smith KL, Isaacs C. Cancer
J. 2011
5. Long-term follow-up of Jewish women with a BRCA1 and BRCA2 mutation who
underwent population genetic screening. Metcalfe KA et al. Breast Cancer Res Treat. 2012
6. Borstkanker met puntjes, over mannenborstkanker. Auteur :Henk Van daele
7. ZNA borstkliniek, member in European Breast Center Network
http://www.breastcentresnetwork.org/Breast+Unit+Directory/Belgium/Breast+Clinic+ZNA+
Middelheim/4%2C9%2C376%2C
8.Partner
programma
ZNA
Middelheim
http://www.zna.be/nlBE/overZNA/Publieke%20evenementen/Partnerprogramma%20kanker.aspx