Compendium prestatiecriteria

Versie 0.7
Compendium prestatiecriteria afstudeeropdracht hbo
Dan Greve & Daan Andriessen
In het examenprogramma van een hbo opleiding wordt getoetst of de student de vereiste competenties
beheerst op het vereiste niveau. Vaak is het verrichten van een beroepsopdracht of proeve van bekwaamheid
onderdeel van dat examenprogramma. Tijdens de beroepsopdracht wordt een specifieke set van competenties
integraal getoetst. De student voert een opdracht uit die zoveel mogelijk lijkt op een opdracht die later ook in de
beroepspraktijk zal worden uitgevoerd. Deze authentieke opdracht leidt tot een beroepsproduct met daarbij een
verantwoordingsverslag.
Het beroepsproduct en verantwoordingsverslag worden beoordeeld op een aantal prestatiecriteria die samen
het beoordelingskader vormen. Veel opleidingen in het hbo worstelen met de vraag welke indicatoren dat
moeten zijn en hoe hoog de lat moet liggen. Bij het bepalen van prestatiecriteria is het uitgangspunt dat ze zijn
afgeleid uit de te toetsen competenties. Anders is de beoordeling niet valide. Dat betekent dat de
prestatiecriteria opleidingsspecifiek zijn.
De afgelopen vier jaar hebben zij vele beoordelingskaders bestudeerd. Op basis daarvan hebben wij een
compendium van prestatiecriteria samengesteld dat gebruikt kan worden bij het samenstellen van een
beoordelingskader. Dit compendium is gebaseerd op inventarisaties die zijn gedaan tijdens trainingen
Begeleiden van (afstudeer) onderzoek, op criteria die worden gehanteerd door Technische bedrijfskunde aan
de Hogeschool Utrecht, op het POKI model (Greve et al.,2009) en op de criteria van Andriessen (2013). Ze zijn
getoetst aan de criteria van de NVAO-Commissie Onderzoek Hogeschool Inholland van 2011.
De criteria voldoen aan de eis dat duidelijk is wat het object is waarop het criterium van toepassing is, dat er
sprake is van een criterium en dat een aantal indicatoren wordt benoemd weermee kan worden vastgesteld of
aan het criterium wordt voldaan.
De criteria zijn onderverdeeld naar vier fasen imn het afstuderen: oriënteren, aanpak kiezen, aanpak uitvoeren
en verantwoorden & reflecteren. De kleuren verwijzen naar de vier processen in het POKI model : Produceren,
Organiseren Kennis mobiliseren, en Interacteren.
1.
Oriënteren
Kwestie
Object
Criterium
Context
Volledig
Aanleiding
Volledig
Verstrekte opdracht
Analyse van de kwestie
Beschreven
Volledig
(Analyse van de kwestie door
de ogen van de student. Dit is
bij een aanvraag nog summier
maar in de scriptie volledig
uitgezocht. Dit kan verschillen
van de opdracht zoals verstrekt
door de organisatie.)
Indicatoren

Beschrijving van soort, omvang en structuur van de organisatie die de
opdracht heeft gegeven

Beschrijving van het onderdeel waarvan de opdracht afkomstig is

Overzicht van de gebeurtenissen die aanleiding zijn geweest voor de
opdrachtgever om een opdracht te formuleren

Weergave van de opdracht zoals door de organisatie is aangedragen
Student geeft inzicht in:

Wat is de kwestie?

Voor wie is het een kwestie?

Wat is de gewenste situatie?
Bij een probleem:

Waaraan zie je dat het een probleem is?

Wat zijn mogelijke oorzaken van het probleem?

Wat zijn de gevolgen van het probleem?
Bij een kans:

Wat wil de organisatie met de kans bereiken?

Hoe wil de organisatie de kans bereiken?

Wat is daarvoor nodig?
Versie 17 november 2013
Doelstelling van de opdracht
Object
Criterium
Doelstelling
Onderbouwd
Doelstelling
Open
Doelstelling

Afgebakend
Doelstelling

HBO-niveau
Indicatoren

Er wordt beredeneerd hoe de doelstelling volgt uit de analyse van de
kwestie

De oplossing zit niet al in de doelstelling ingebouwd.

Er is nog ruimte om op zoek te gaan naar de oorzaak van het probleem en
de verstrekte opdracht daarop bij te stellen

Realiseren van de doelstelling vereist onderzoek door de student waarin
verschillende opties worden onderzocht en afgewogen.

Beoordeelbaar (niet zodanig geheim dat docenten alle stuken in kunnen
zien)

Het soort opdracht is duidelijk

Descriptief onderzoek: het antwoord op een descriptieve vraag met
eventueel een aanbeveling hoe iets verbeterd kan worden.

Advies of Ontwerp: een onderbouwd en uitgewerkt advies hoe iets
verbeterd kan worden en/of ontwerp voor een systeem, apparaat, software
etc. Eventueel met implementatieplan.

Product of proof of concept: ontwerp en realisatie van een system,
product, software
Realisatie doelstelling vraagt om Bloom niveau:

Analyseren: Informatie systematisch kunnen onderzoeken en met elkaar in
verband leggen.

Evalueren: Informatie kunnen beoordelen en een standpunt kunnen
formuleren.

Creëren: Informatie tot een nieuw geheel kunnen samenvoegen.
Centrale vraag
Object
Criterium
Centrale vraag
Relevant
Centrale vraag
Precies
Centrale vraag
Afgebakend
Centrale vraag
Inhoudelijk
verankerd
Centrale vraag
Functioneel
Indicatoren

Verwoordt op juiste wijze welke kennis en informatie nodig is om de
doelstelling te realiseren

Kennis en informatie is nog niet beschikbaar
Duidelijkheid wordt verschaft over:

De centrale begrippen en hun definitie

De eventuele relatie tussen de centrale begrippen
Is qua complexiteit op hbo-niveau:

De vraag houdt verband met een kwestie met meerdere aspecten of
vakdisciplines die op elkaar in werken.

De vraag is niet te beantwoorden met ‘uitzoeken’ maar vereist
onderzoek waarin verschillende opties worden onderzocht en
afgewogen.

Beantwoorden van de vraag moet haalbaar zijn in de projectperiode.

Uitleg wordt gegeven bij welk kennisdomein, vakgebied en / of
ontwerpaanpak de vraag aan sluit

Uitleg wordt gegeven bij welk kennisdomein, vakgebied en / of
ontwerpaanpak mede antwoorden gezocht gaan worden
De centrale vraag maakt duidelijk wat de onderzoeksfunctie is.
Onderzoeksvragen zijn er in zes varianten afhankelijk van de functie van het
onderzoek:

Descriptief (definiëren, beschrijven, vergelijken, evalueren, verklaren)

Prescriptief (Ontwerpen)
Interactie
Object
Actoren
Criterium
Indicatoren
In beeld

Bedrijfsbegeleider (Begeleider HBO niveau+)
Haalbaar

Beantwoorden van de vraag moet voldoende werk opleveren
gedurende de onderzoeksperiode, rekening houdend met de
beschikbaarheid van informatie en het aantal betrokken stakeholders,
afdelingen en processen
Beantwoorden van de vraag moet haalbaar zijn in de
onderzoeksperiode, gegeven de hiervoor genoemde factoren
de opdrachtgever akkoord gaat met een afweging van relevante
sociaal-maatschappelijke, wetenschappelijke en ethische aspecten
(komt uit Dublin discriptor oordeelvorming)
Organisatie
Planning
(Afspraken over looptijd)

Verstrekte opdracht
Duurzaam

2
Versie 17 november 2013
2.
Aanpak kiezen
Gewenste resultaten (beoogde oplossing) van de opdracht
Object
Criterium
Resultaten
Resultaten
Projectgrenzen
Criteria van de resultaten
Criteria van de resultaten
Specifiek
Onderbouwd
Afgebakend
Meetbaar
Herleidbaar
Criteria van de resultaten
Afgebakend
Indicatoren










Wat de opdrachtgever kan verwachten
Er wordt beredeneerd hoe de resultaten volgen uit de analyse van de kwestie
Vaak in de vorm van wat NIET wordt gerealiseerd.
De criteria voor de (eind)producten zijn gebaseerd op
(onderzoek naar) wensen van de opdrachtgever
(onderzoek naar ) wensen gebruiker
Normen en richtlijnen uit het vakgebied.
Normen van de wetgever
Overzicht van de grenzen op gebied van functionaliteit, mate van gedetailleerdheid
van het resultaat.
Aanpak Produceren
Afhankelijk van het soort opdracht:

bij Advies/Ontwerp (2), Product (3) en Proof of Concept (4) een ontwerpmethode(n) kiezen. Hieruit
komen deelresultaten en deelvragen voort.

bij onderzoeksopdrachten(1) komen de deelvragen direct voort uit de centrale vraag en zijn de
criteria voor de ontwerpmethode(n) en de (deel)producten niet relevant.
Object
Criterium
Indicatoren
Ontwerpmethode (n)
Geëxpliciteerd

Ontwerpmethode (n)
Ontwerpmethode (n)
Volledig
Passend
Ontwerpmethode (n)
Onderbouwd
(deel) resultaten
Beschreven







(deel) resultaten
(deel) resultaten
Doelgericht
Relevant


(deel) resultaten
Efficiënt

Student geeft aan via welke methodische stappen het ontwerp wordt
gemaakt en evt. gerealiseerd en getest
Verwoordt het volledige oplospad
Past bij de doelstelling
Past binnen de randvoorwaarden
Past bij de organisatie
Student beargumenteert waarom de gekozen methode passend is
Student verwijst hierbij naar literatuur
De (deel) resultaten zijn beschreven met een beschrijving van de
onderlinge samenhang,
Gekozen (deel) resultaten leiden tot het gestelde doel
(deel) resultaten zijn dekkend, alle (deel) resultaten tezamen zijn
noodzakelijk en volledig om de doelstelling te bereiken
Er zijn niet meer (deel) resultaten gepland dan nodig is
Aanpak Kennis mobiliseren
Object
Deelvragen
Criterium
Deelvragen
Inhoudelijk
verankerd
Relevant
Deelvragen
Precies
Onderzoeksmethoden
Geëxpliciteerd
Onderzoeksmethoden
Passend
Onderzoeksmethoden
Onderbouwd
Onderzoeksmethoden
Haalbaar
Indicatoren

De deelvragen zijn afgeleid uit de centrale vraag of uit de
gehanteerde ontwerpmethodiek of uit de theorie

Deelvragen zijn dekkend, het antwoord op de deelvragen geeft alle
informatie voor beantwoorden van de centrale vraag

Alle deelvragen dragen bij tot beantwoording van de centrale vraag
Duidelijkheid wordt verschaft over:

De centrale begrippen en hun definitie

De eventuele relatie tussen de centrale begrippen

Student geeft per deelvraag aan via welke methoden van
dataverzameling en –analyse antwoord wordt gegeven op de vraag

Past bij de deelvraag in kwestie

Past binnen de randvoorwaarden

Past bij de organisatie

Student beargumenteert waarom de gekozen onderzoeksmethode
passend is

Student verwijst hierbij naar literatuur

Is haalbaar binnen de tijd en de randvoorwaarden
3
Versie 17 november 2013
Aanpak Interacteren
Object
Criterium
Indicatoren
Communicatie met de
opdrachtgever
Communicatie met de
opdrachtgever
Communicatie met de opleiding
Verantwoord

Geborgd

Verantwoord

Communicatie met de opleiding
Geborgd

De student verantwoordt hoe de communicatie met de opdrachtgever gaat/is
verlopen
De communicatie en afstemming met de opdrachtgever/ bedrijfsbegeleider moet
door mijlpalen en afstemmingsmomenten geborgd zijn.
De student verantwoordt hoe de communicatie met de opleiding gaat/is
verlopen
De communicatie en afstemming met de opleiding moet door mijlpalen en
afstemmingsmomenten geborgd zijn.
Aanpak Organiseren
Object
Criterium
Indicatoren
Ontwerpmethode(n)
Onderzoeksmethoden
(deel) resultaten
Haalbaar
Haalbaar
Gepland



Deel vragen
Gepland

Interactieactiviteiten
Gepland

Randvoorwaarden
Kwaliteitsbewaking
Risico’s
Beschreven
Beschreven
Beschreven



3.
Is haalbaar binnen de tijd, beschikbare uren en randvoorwaarden
Is haalbaar binnen de tijd, beschikbare uren en randvoorwaarden
Alle (deel) resultaten zijn beschreven met de mijlpalen en een fasering in de
tijd met een schatting van de te besteden uren.
Alle (deel) vragen zijn beschreven met de mijlpalen en een fasering in de
tijd met een schatting van de te besteden uren.
Alle interactieactiviteiten zijn beschreven met de mijlpalen en een fasering in
de tijd met een schatting van de te besteden uren.
worden de (functionele) kwaliteitcriteria uit de afstudeerleidraad bewaakt.
de eventuele risico’s zijn met te nemen/genomen maatregelen;
Aanpak uitvoeren
Uitvoering Produceren (Ontwerp & realisatie)
Object
Criterium
Uitvoering Ontwerp & Realisatie
Vakkundig
Logisch
Controleerbaar
Keuze uit alternatieven
Valide
Explorerend
Creatief
Indicatoren
De gekozen ontwerpmethode en de eventuele realisatie is zo uitgevoerd dat
deze:

Effectief was, dus leidt tot een beroepsproduct

Efficiënt was, dus met minimaal mogelijke inspanning

Toelaatbaar was, dus voldeed aan in het vakgebied gebruikelijke
gedragsregels

Redeneringen zijn vrij van:

inhoudelijke redeneerfouten

onzakelijke argumenten

gegoochel met betekenissen

compleet

achteraf nog gedetailleerd te volgen

transparant, duidelijk gecommuniceerd


Realiseren van de resultaten vereist onderzoek door de student waarin
verschillende opties worden onderzocht en afgewogen.

De voorgestelde aanbevelingen getuigen van:

Originaliteit

Eigenheid

Out of the box aanpak

Onafhankelijk denken

Ideeën kunnen genereren

Gevoel voor innovatie
Uitvoering Kennis mobiliseren
Object
Criterium
Mobiliseren van kennis
Vakkundig
Mobiliseren van kennis
Betrouwbaar
Indicatoren
De gekozen onderzoeksmethode zijn zo uitgevoerd dat deze:

Effectief waren, dus leidt tot beantwoording van de vragen

Efficiënt waren, dus met minimaal mogelijke inspanning

Toelaatbaar waren, dus voldeden aan de Gedragscode Praktijkgericht
Onderzoek voor het HBO
De uitvoering van het onderzoek is niet ongewenst beïnvloed door de toevallige:

Voorgeschiedenis of gesteldheid van de onderzoeker

Omstandigheden in de context

Onvolkomenheden in instrument of procedure

Situatie waarin of het toevallige tijdstip waarop het onderzoek plaats vond
4
Versie 17 november 2013
Mobiliseren van kennis
Controleerbaar
Het onderzoek is zo uitgevoerd dat de rapportage van de resultaten:

Compleet is

Gedetailleerd is

In alle openheid naar voren wordt gebracht
Uitvoering Organiseren
Afwijkingen van PvA
Afwijkingen van PvA
Verantwoord
Onderbouwd


Afwijkingen van PvA
Verankerd

4.
Worden verantwoord
Worden onderbouwd met gegevens die door Kennis mobiliseren zijn
verzameld
Zijn goedgekeurd door de opdrachtgever
Opleveren, reflecteren en verantwoorden
Beroepsproducten
Object
Criterium
Beroepsproduct
Indicatoren
Adequaat
Gevonden resultaat:

levert een daadwerkelijke oplossing

verankerd in de probleemcontext

toelaatbaar en duurzaam
Gevonden resultaat:

geaccepteerd in probleemcontext

acceptabel in het probleemdomein

conceptueel onderbouwd

goed verklaard

generaliseringen aannemelijk gemaakt
De voorgestelde oplossing:

Veroudert niet te snel

Is weinig belastend voor natuur en milieu
Valide
Duurzaam
Verantwoording produceren
Object
Criterium
Indicatoren
Gemaakte
keuzes
Gemaakte
keuzes
Geëxpliciteerd

De keuzes die in het ontwerpproces zijn gemaakt worden expliciet gepresenteerd
Onderbouwd

Gemaakte
keuzes
Reflectie
Reflectie
Logisch


Reflectie
Zelfreflectief
De keuzes die in het ontwerpproces zijn gemaakt worden onderbouwd met gegevens die door
Kennis mobiliseren zijn verzameld
Hierbij is ook gebruik gemaakt van theorie
De gemaakte keuzes leiden logisch van doelstelling via ontwerp en eventueel realisatie naar het
beoogde doel
Geeft een evaluatie van de procesgang
Geeft een genuanceerd beeld van verschillen tussen beoogde en gerealiseerde procesgang
Geeft de gevolgen aan van deze verschillen voor de eindproducten
geeft inzicht in eigen werkwijze en het proces
bevat een reflectie over de eigen plaats in het project
geeft inzicht in wat de student heeft geleerd
Volledig
Kritisch






Verantwoording Kennis mobiliseren
Object
Criterium
Literatuuronderzoek
Relevant
Literatuuronderzoek
Adequaat
Analyse van de verzamelde
data
Helder
beschreven
Conclusies
Conclusies
Conclusies
Volledig
Verankerd
Valide
Aanbevelingen
Verankerd
Indicatoren




Literatuur draagt bij aan het nemen van besluiten in het ontwerpproces
Literatuur draagt bij aan het beantwoorden van de onderzoeksvragen
Behandeling literatuur is gefocusseerd op de kernzaken
De oorspronkelijke bron wordt, voor zover mogelijk geraadpleegd en vermeld in
de bibliografie

Meerdere contrasterende visies worden afgewogen

Bronnen worden kritisch besproken

Systematisch is aangegeven wat de student bij de analyse heeft gedaan

Hoofdzaken worden van bijzaken gescheiden

Overzichtelijk en eenduidig

Kernachtig

Geven een antwoord op alle deelvragen

Zijn gebaseerd op de verzamelde gegevens
Het gevonden antwoord doet recht aan

Centrale begrippen

Verklaringsregels

Generaliseringsregels

Zijn gebaseerd op de verzamelde gegevens en de conclusies
5
Versie 17 november 2013
Aanbevelingen
Adequaat
Aanbevelingen
Haalbaar
Aanbevelingen
Duurzaam
Aanbevelingen
Creatief

leveren een daadwerkelijke bijdrage

zijn toelaatbaar
De voorgestelde aanbevelingen zijn te realiseren gegeven de:

Omgeving waarin ze moeten functioneren

De mensen die ze moeten uitvoeren

Beschikbare tijd, budget etc.
De voorgestelde aanbevelingen:

Verouderen niet te snel

Zijn weinig belastend voor natuur en milieu
De voorgestelde aanbevelingen getuigen van:

Originaliteit

Eigenheid

Out of the box aanpak

Onafhankelijk denken

Ideeën kunnen genereren

Gevoel voor innovatie
Uitvoering Interacteren (presentatie en verdediging)
Object
Criterium
Presentatie
adequaat
Discussie/verdediging
onderbouwd
Indicatoren




Opbouw presentatie toont ordening van hoofd- en bijzaken
Presentatie heeft een toegevoegde waarde in relatie tot scriptie
Doelmatige inzet van audiovisuele hulpmiddelen.
Leesbaarheid, verstaanbaarheid, taalgebruik en vormgeving vormen geen
belemmering voor communicatie en presentatie

De presentatie is verantwoord afgestemd op het aanwezige publiek
Vragen over:

de aanpak van de opdracht;

het PvA, de planning

de aanleiding en de context

de gebruikte methoden en technieken

de gemaakte (ontwerp)keuzes

het beroepsproduct;

de evaluatie van het afstudeerwerk.

Worden mondeling voorzien van een duidelijke en beredeneerd antwoord en
eventuele onduidelijkheid wordt verhelderd

Toont daarbij een lerende houding:

Maakt in discussie optimaal gebruik van opgedane kennis, vaardigheden en
houding

Geeft heldere grenzen aan waar inzicht,kennis en attitude eventueel verbeterd
en/of uitgebreid kunnen worden
Uitvoering Interacteren (vormgeving, taal en stijl)
Deze zijn eventueel te hanteren als “ontvankelijkheidseisen”. Indien de scriptie hier niet aan voldoet dan is hij
onvoldoende en wordt de rest niet beoordeeld.
Verantwoordingsverslag
Criterium
Omslag is compleet
Verantwoordingsverslag
Inhoud goed gecommuniceerd
Indicatoren
 Titel
 Naam/ studentnummer
 Naam Begeleider(s)
 Datum
 Plaats
 Opleiding (naam vt dt etc.)
De gekozen stijl van schrijven past bij een onderzoeksverslag:
 Objectief
 Precies
 Zorgvuldig
 Helder
 Beknopt
 Zakelijk
 Goed Nederlands
6
Versie 17 november 2013
Verantwoordingsverslag
Volledig
Verantwoordingsverslag
Logisch
Verantwoordingsverslag
Verzorgd
Het onderzoeksverslag bevat:
 Inleiding met probleemstelling, deelvragen en toelichting
 Beschrijving van de methodologie
 Literatuurverslag , theoretisch kader en eventueel conceptueel model
 Resultaten
 Conclusies en eventueel discussie
 Eventuele aanbevelingen en/of beroepsproducten
Het verslag heeft een logische opbouw.
De redeneringen zijn vrij van:
 Inhoudelijke redeneerfouten
 Onzakelijke argumenten
 Gegoochel met betekenissen
De uiterlijke verzorging doet recht aan regels voor:
 Spelling en interpunctie
 Redactionele vormgeving
 Literatuurlijst en bronvermelding
7