`De term aderverkalking geeft aan waar het probleem zit: bij

ac ht e r he t ni e uws
Hoe zit het nu werkelijk met dementie?
Gebruik je hersens!
‘I
k hoop dat ik niet dement word.’ Wie heeft die
woorden nooit uitgesproken? Voor veel mensen
is het een spookbeeld: oud van dagen zijn, in de
war, niet meer weten wie je bent of wie er naast je zit. Oud
worden wil iedereen. Maar niet als dat betekent dat je je
waardigheid verliest. En dat is precies wat dementie met je
doet.
‘Ik hoop dat ik niet dement word.’ Uit zo’n zin spreekt
een zekere gelatenheid. Een afwachtende houding. De
gedachte: als ik geluk heb, ontspring ik de dans. Maar wat
veel mensen niet weten, is dat ze zelf bij machte zijn om het
risico op dementie te verkleinen. Helemaal voorkomen lukt
niet, maar voor enig uitstel valt wel degelijk te zorgen.
Nog niet zo lang geleden stond dementie – geestelijke aftakeling – gelijk aan de ziekte van Alzheimer. Tegenwoordig
weten we: dementie is een paraplu waaronder een scala aan
ziekten schuilgaat. Het zijn er wel vijftig. Alzheimer is er
slechts één van, maar wel de meest voorkomende. Volgens
Alzheimer Nederland en de Hersenstichting lijdt zeventig
procent van de dementiepatiënten aan Alzheimer.
Het grootste misverstand over dementie is dat je er geen invloed op hebt. Als
je pech hebt, overvalt het je. Maar een
heldere oude dag heb je wel degelijk
(deels) zelf in de hand. Het simpelste
advies is: gebruik je hersens!
Tekst: Jolenta Weijers • Beeld: Corbis
30 | perspectief
Welvaartsziekten
Tegen Alzheimer valt weinig te beginnen. Het is een
erfelijke ziekte. ‘Het is dus heel belangrijk om je ouders
uit te kiezen’, zegt hersenwetenschapper Dick Swaab met
een kwinkslag. Bij Alzheimer hopen zich eiwitten op in de
zenuwcellen van de hersenen.
Er is nóg een belangrijke vorm van dementie: vasculaire
dementie. Die treft vijftien tot twintig procent van de
patiënten. Ook vasculaire dementie kan erfelijk zijn, maar
dat hoeft niet. Veel vaker zijn welvaartsziekten de oorzaak.
Bij vasculaire dementie gaat het namelijk om stoornissen
in de doorbloeding van de hersenen, bijvoorbeeld door een
beroerte.
In de wetenschap komt steeds meer aandacht voor vasculaire dementie. Geleerden als Dick Swaab – bekend van
het boek Wij zijn ons brein – en Erik Scherder – bekend
van het tv-programma De wereld draait door – hameren er
tegenwoordig op dat het risico op vasculaire dementie te
beperken is. Hoe? Door je brein aan het werk te zetten.
Harde bons
Wetenschapsjournaliste Kirsten Emous ziet het algemene
begrip ‘dementie’ vooral als een ouderdomsziekte waarin
verschillende ziekten samenkomen. Zo kan één persoon
zowel lijden aan Alzheimer als aan vasculaire dementie. In
de mix van oorzaken springt er één in het oog: het dichtslibben van de aderen.
Dat was het geval bij Emous’ tante An. Tante begon
vreemd te reageren, maar niet volgens het patroon van
Alzheimer. Wel leidde de ogenschijnlijk plotselinge aftakeling tot een jarenlange lijdensweg. ‘Tante An was heftig
intelligent. Ze wist precies wat er met haar gebeurde.’ Het
greep Emous aan. Ze onderzocht het fenomeen dementie
en schreef er een boek over: De doolhof van tante An.
Het ging snel, heel snel. Binnen enkele maanden viel de muur
om die tante An rond zichzelf had opgetrokken. De vage
signalen groeiden uit tot gekke gebeurtenissen. Zij, die bijna
altijd thuis was, nam ineens de telefoon niet meer op. Toen het
me eindelijk lukte haar aan de lijn te krijgen, verklaarde ze
geamuseerd: ‘O, de telefoon ligt waarschijnlijk bij buurvrouw
S., ik denk onder het bed.’
‘Hè?’
‘Ja, dat wil ze nu eenmaal. Misschien wil ze hem voor me
bewaren. Je weet hoe mensen zijn.’
‘Mesjogge’, zei ik.
‘Nou,’ zei tante An, ‘over het algemeen vind ik mevrouw S.
heel normaal. Heb jij trouwens enig idee waar ik mijn telefoon kan hebben gelegd?’
‘Achteraf begrijp ik dat tante An al iets langer achteruit
ging’, zegt Kirsten Emous. ‘De buren hoorden geregeld een
harde bons. Dan viel tante An. Waarschijnlijk door een
kleine beroerte. Met de kennis van nu zeg ik: bij de eerste
tia had tante An meteen naar de dokter moeten gaan. Dan
had ze hersen- en vaatonderzoek kunnen krijgen en eventueel medicijnen. En dan hadden we het proces in elk geval
kunnen vertragen.’
Vroeger, zegt Emous, heette dementie nog ‘aderverkalking’.
Wat haar betreft hoeft die term niet te verdwijnen. Ze geeft
immers veel duidelijker aan waar het probleem maar al te
vaak zit: bij de doorbloeding.
De wetenschapsjournaliste is niet de enige die wijst op het
risico van dichtslibbende aderen. Ook de hersenwetenschappers Dick Swaab en Erik Scherder doen dat. Beide
geleerden zijn van mening dat het risico op vasculaire
dementie afneemt door de hersenen intensief te gebruiken.
Een fit brein zou zelfs kunnen zorgen voor uitstel van de
erfelijke ziekte van Alzheimer.
Niet stilzitten
Over de manier waarop dat brein het best scherp te houden
is, verschillen de wetenschappers van mening. Scherder is
een fervent aanhanger van de gedachte dat beweging het
‘De term aderverkalking
geeft aan waar het probleem
zit: bij de doorbloeding’
lichaam én de geest in goede conditie houdt. De dagelijkse
dertig minuten matig intensieve inspanning die de overheid
aanraadt, krijgt van hem dan ook een warm applaus. Sport
zorgt immers voor een betere doorbloeding van het brein.
Swaab is wars van al te fanatiek sporten en houdt het erop
dat hersengymnastiek genoeg is om geestelijk fit te blijven.
‘Je moet het brein stimuleren. Dat kan op allerlei manieren.
Zo kan tweetaligheid Alzheimer vier jaar uitstellen. Een
goede opleiding, een uitdagende baan – het werkt allemaal
mee aan gezonde hersenen.’
Waar beide heren het over eens zijn, is dat hersenen die van
jongs af aan actief zijn, en dat ook op latere leeftijd blijven,
de beste kans geven op een gezonde oude dag. En hoewel
perspectief
| 31
do s s i e r
Bankzitters &
baanzoekers
7 pagina’s
Twee typen dementie
‘De grootste dreiging van dit moment is obesitas’, zegt de
neurobioloog. ‘Zwaarlijvigheid. Dat levert veel schade
op. Mensen krijgen er een hoge bloeddruk van, hart- en
vaatziekten, diabetes. Allemaal zaken die bijdragen aan het
ontstaan van vasculaire dementie.’ Swaab heeft het aantal
dementiepatiënten de laatste decennia zien afnemen. We
‘De kans op vasculaire
dementie neemt af door
je hersens intensief
te gebruiken’
zijn immers beter opgeleid, eten beter en hebben goede
gezondheidszorg. ‘Obesitas dreigt dat allemaal weer teniet
te doen. Gezond leven is dus heel belangrijk.’ Met dat
uitgangspunt is Jan Pothof het roerend eens. Pothof leidt in
Noord-Brabant het project Dementie, óók onze zorg!, dat in
tientallen dorpen voorlichtingsbijeenkomsten verzorgt over
de ziekte. ‘De beste remedie: gezonde voeding, beweging
en sociale contacten’, zegt hij. ‘Er moet zuurstof bij die
hersenen.’
Het Brabantse project is opgezet omdat dementie alleen al
in die provincie voorkomt bij 27.500 65-plussers. Waarschijnlijk is het aantal Brabantse patiënten dat in 2050 lijdt
aan een vorm van dementie meer dan verdubbeld. Pothof:
‘Met voorlichting willen we het taboe doorbreken en mensen tips geven over hoe ze het best met dementie kunnen
omgaan. En dan liefst niet als het al te laat is, maar aan het
begin, als dat bekende niet-pluisgevoel ontstaat.’
In Dementie, óók onze zorg! werken de ouderenbonden
PCOB, ANBO, PVGE, BOOG, PSOB samen met
gemeenten, provincie en Alzheimer Nederland. De PCOB
trekt de kar.
Wetenschapsjournaliste Kirsten Emous vindt het een goed
idee om dementie, net als diabetes, onder te verdelen in
twee typen. Type 1 zou dan de erfelijke aandoeningen
bevatten, zoals Alzheimer. Type 2 staat – vergelijkbaar
met ouderdomsdiabetes – voor ouderdomsdementie. Die
ontstaat, zo meent Emous, door allerlei factoren, waarbij de
gemeenschappelijke deler vervuiling van de bloedvaten is.
‘Door dementie in twee types te verdelen, raakt ouderdomsdementie veel beter bekend bij het grote publiek. En
dat betekent weer dat mensen op tijd maatregelen kunnen
nemen’, aldus Emous. Want dat is haar belangrijkste doel:
voorkomen dat meer mensen het lot van haar tante An
moeten ondergaan.
Maak er werk van!
.
Jaar van het Brein
1. Leid een gezond leven. Beweeg genoeg en eet gezond. Daar-
2014 is het Europese Jaar van het Brein.
mee voorkom je allerlei welvaartsziekten, die op hun beurt weer
Het is bedoeld om mensen te wijzen op het
de oorzaak kunnen zijn van (vasculaire) dementie.
functioneren van hun meest gecompliceerde
2. Houd je hersens scherp. Blijf leren, blijf uitdagingen zoeken in
orgaan: de hersenen. Hoe werken de her-
je werk. Speel eens een potje schaak of dam of vul een kruis-
senen en hoe worden ze ziek? Wat kunnen
woordpuzzel in.
neurowetenschappen betekenen voor mens
3. Wees sociaal. Ook contacten met andere mensen houden je
en maatschappij? In Nederland doen Hersen-
brein aan de gang. Je moet immers anticiperen en reageren op
stichting Nederland, de Neurofederatie en het
wat er om je heen gebeurt.
Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie met
4. Ga veel naar buiten. Daglicht heeft een positieve invloed op
allerlei activiteiten mee aan het Jaar van het
het brein. Bij mensen die al dementeren, zorgt voldoende daglicht
Brein. Meer weten?
voor minder nachtelijke onrust.
Zie www.jaarvanhetbrein.com.
32 | perspectief
50+
Dat lot, dat begon met een bons. Haar benedenburen hadden
het er nog over. Na die bons kwam er nog één en weer één. En
geen dokter te zien om iets te doen tegen die tia’s en die kleine
beroerten. En niemand die zei: ‘Waarom bestel jij twintig
gebakjes op je verjaardag?’
4 tips om dementie te voorkomen
+
+
34 Dit doet de PCOB I 35 Maak werk van uzelf I 50+ werkt I
36 Lonny Nederstigt wint de Droombaanactie I 38 Doorwerken na je pensioen I 8 redenen voor vrijwilligerswerk I
PCOB Puzzel en win een ‘breinpakket’! Kijk gauw op pagina 50.
Tekst: Inger Hoegee
Swaab zich een promotor toont van denksporten, is ook hij
duidelijk: stilzitten is geen optie.
Meedoen op de arbeidsmarkt betekent
veel meer dan een inkomen verwerven.
Het geeft energie, afleiding en verrijkt
de geest. Jammer dat de werkloosheid
onder 50-plussers toeneemt. Bij het
behouden van hun baan en zoeken van
werk ervaren ze leeftijdsdiscriminiatie.
Een dossier vol feiten, ervaringen en
tips waarmee u aan de slag kunt!
50+
perspectief
| 33
toegenomen? Van 68.000 in 2012 naar 104.000 op dit moment.
•
70 procent van de 57-plussers die werkloos raakt geen nieuwe baan
vindt terwijl ze in de WW zitten? Mensen onder de 57 vinden makkelijker een baan, blijkt uit cijfers van het UWV.
•
Ruim de helft van de 55 tot 65-jarigen werkt? Dit aantal groeit doordat regelingen om eerder te stoppen met werken, versoberen.
•
Bijna 7 procent van de 65-plussers nog werkt? Hun aandeel in de
beroepsbevolking is de afgelopen tien jaar ruim verdubbeld: van 1
naar 2,4 procent, blijkt uit cijfers van het CBS.
•
Negen van de tien werkende ouderen een vast dienstverband hebben en minder risico lopen om werkloos te worden dan jongeren?
•
Het College voor de Rechten van de Mens vorig jaar 2.581
vragen ontving over discriminatie, waarvan 56 procent ging over de
arbeidsmarkt. Volgens het College is de stijging met 75 procent ten
opzichte van 2012 ‘explosief’ te noemen. Zeventien procent van de
uitspraken van het College heeft betrekking op leeftijd.
Arbeid adelt – nog altijd!
Betaald werk vergroot het welbevinden. Werk biedt niet alleen een inkomen, maar ook mogelijkheden tot zelfontplooiing en geeft structuur aan het leven. Mensen met betaald
werk blijken daardoor tevredener over hun leven en voelen
zich minder vaak sociaal uitgesloten dan mensen zonder
werk. Ook wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in gezondheid en andere achtergrondkenmerken blijkt
dat werklozen en arbeidsongeschikten minder tevreden zijn
dan werkenden.
(Bron: Sociaal Cultureel Planbureau, maart 2010)
34 | perspectief
7
50+ werkt!
’50+ werkt!’ rust op drie pijlers:
1. Het positief beïnvloeden van de beeldvorming rond oudere werknemers.
2. Het wegnemen van belemmeringen op de
arbeidsmarkt en in regelgeving.
3. Het bevorderen van stimulerende maatregelen voor zowel 50-plussers zelf als voor het
bedrijfsleven en de overheid.
Binnen het project zijn rolmodellen (ambassadeurs) ingezet om werkzoekende 50-plussers
te begeleiden in hun zoektocht. In totaal zijn
veertig ambassadeurs getraind, waaruit een
netwerkgroep arbeidsparticipatie is ontstaan.
Zij zetten zich in voor een betere arbeidsmarktpositie van oudere werknemers en proberen
vooroordelen weg te nemen in contacten met
werkgevers, branche- en ondernemersverenigingen en uitzendorganisaties. Ze organiseren
activiteiten en benaderen actief de media en
politiek.
voordelen om 50-plussers
in dienst te nemen
Oudere werknemers:
• hebben kennis, levens- en werkervaring, en een groot netwerk.
• hebben een groter inlevingsvermogen en zijn sociaal vaardiger
dan jongere werknemers. In veel
functies is het EQ, dat deze vaardigheden meet, belangrijk. Tussen
de zestig en tachtig jaar bereikt
het zijn piek.
• zijn vaker dan jongere enthousiast over hun baan en loyaal aan
hun werkgever. Ze zijn gericht op
het bedrijfsbelang en minder op
eigenbelang en carrière.
• verzuimen minder vaak dan
jongere. Maar als zij verzuimen is
er echt iets aan de hand (ze doen
niet aan baaldagen) en is het
verzuim vaak van langere duur.
• hebben slimmere werkstrategieën en kunnen meer geduld
en begrip opbrengen dan jonge
medewerkers.
• hebben zelfkennis en zijn daardoor realistisch over hun mogelijkheden en ambities.
• bieden financieel voordeel.
Werkgevers kunnen subsidies
en vergoedingen krijgen die de
arbeidsparticipatie van ouderen
verbeteren, zoals een mobiliteitsbonus en een scholingsvoucher.
Er zijn ook kortingen op sociale
premies, compensatieregelingen
voor loonkosten en subsidieregelingen voor leeftijdsbewust personeelsbeleid.
Toekomst
Wist u dat...
Het aantal werkloze 55-plussers in twee jaar tijd enorm is
• Samen met andere ouderenorganisaties wil de PCOB een
mentaliteitsverandering bewerkstelligen over 50-plussers die
willen (door)werken. We willen werkgevers een ander beeld
schetsen van oudere werknemers
en senioren stimuleren de verantwoordelijkheid voor hun eigen
loopbaan te nemen.
• Het arbeidsparticipatieproject
‘Maak werk van uzelf !’, van de
PCOB, Unie KBO en diverse
partners, is gericht op het vergroten van kansen voor werkloze
50+ vrouwen op de arbeidsmarkt.
• De afgelopen drie jaar werkte
de PCOB samen met Unie KBO
en NOOM aan ‘50+werkt!’ Het
project was gericht op het positief beïnvloeden van de beeldvorming rondom oudere werknemers, belemmeringen wegnemen
op de arbeidsmarkt en stimulerende maatregelen bevorderen.
• Vanuit beide projecten heeft de
PCOB de netwerkgroep arbeidsparticipatie opgestart.
• Arbeidsparticipatie en langer
doorwerken staan sinds 2009 op
de PCOB-agenda. Zo verwoordt
het manifest ‘Brug naar de Toekomst’ de visie op het verhogen
van de pensioenleeftijd én het
verhogen van de arbeidsparticipatie van 50-plussers. Lees het
manifest op www.pcob.nl/arbeid
Met het project ‘Maak werk van
uzelf!’ wil de PCOB de afstand tot de
arbeidsmarkt voor 50-plusvrouwen
verkleinen. Tijdens laagdrempelige
bijeenkomsten maken vrouwen die
een aantal jaar geen betaald werk
hebben verricht (nader) kennis met
organisaties die hen kunnen helpen in
hun zoektocht naar werk. Op de Maak
Werk-bijeenkomsten, die in het hele
land samen met het UWV en gemeenten worden georganiseerd, krijgen
ze tips en handvatten. Er zijn al 1300
vrouwen bereikt en in 2014 volgen nog
vier bijeenkomsten. Zie ook het
interview op de volgende pagina.
50+
do s s i e r
?
Wat doet de
PCOB?
Maak werk van uzelf!
Vanuit de projecten Maak werk van
uzelf ! en 50+ werkt!
organiseerde de
PCOB samen met
projectpartners
2 symposia. Eind
januari zijn de resultaten van de projecten gepresenteerd
aan betrokkenen
en de achterban en
21 mei zijn uit alle
resultaten aanbevelingen gedaan. Met
politici, sociale partners, beleidsmakers,
UWV en gemeenten. Lees meer op
www.pcob.nl/arbeid
perspectief
| 35