- Schaken en Autisme

Schaken en autisme
Brug van eiland naar vasteland
‘Schaken is net als het leven;
‘One in every 64 children could have autism’,
één stap kan grote gevolgen
Cambridge Researchers
hebben!’
(Thijs
Conclusies

Schaken is geschikt voor veel autisten

Schaken stimuleert de cognitieve, sociale
en emotionele ontwikkeling
Dit is een verhaal over
Tom
 Maarten
 Jaap
 Casper
 Laurens
 Jeroen
 En heel veel anderen

Begrijpen
Zij hebben moeite de mensen om hen
heen te begrijpen
 De mensen om hen heen hebben moeite
om hen te begrijpen


Gevolg: misverstanden, verwarring, angst
en frustraties
Even kennis maken
Karel van Delft
-
Psycholoog
Schaaktrainer
Journalist
www.schaken-en-autisme.nl
www.schaaktalent.nl
www.chesstalent.com
www.kvdc.nl
Hans Noorda
-
Medewerker Steunpunt
Autisme
Ambulant begeleider
De bedoeling van deze lezing
ZICHT op aantal aspecten
 Geeft een basis voor GRIP

De opening: ‘Toets!’
Autisme Spectrumstoornissen

Gedragsmatig



Sociale interactie, communicatie en stereotiep gedrag
Psychologisch

(buitenkant, zichtbaar)
(binnenkant), onzichtbaar)
Andere denkstijl, prikkelverwerking, emoties
Medisch/ biologisch

(oorzaak, onzichtbaar)
Genetische defecten, anders functioneren van de
hersenen
Beperkingen

ToM
=
De ander
Inleven, invoelen

EF
=
De acties
Plannen, organiseren

CC
=
De situatie
Samenhang
Sterke kanten!












Eigen logica, systeemdenker
Kan zich goed verdiepen in één onderwerp
Kan onverstoorbaar doorwerken
Begrijpt schematische weergaven goed
Heeft een sterk visueel geheugen
Kan goed alleen werken
Is beleefd tegen anderen
Is te vertrouwen (afspraak = afspraak)
Kan goed planmatig en stapsgewijs werken
Kan veel feiten produceren
Heeft oog voor detail
Heeft veel kennis van bepaalde zaken
Autisme Spectrumstoornissen
Niet fysiek
 Logisch
 Veilig
 Gestructureerd
 Rustig

Talentontwikkeling en autisme
Geïnteresseerd in talentontwikkeling
 Talentontwikkeling = presteren
 Waarom is talentontwikkeling van belang
 Talent: aangeboren eigenschap
 Prestatie: iets voor elkaar krijgen
 Hoe ontwikkel je talent
 Randvoorwaarden van presteren

Credo
We hebben allemaal wat
 We moeten er het beste van maken
 Als het even kan: samen

Benoem beperkingen
 Maak ze bespreekbaar
 De schaamte voorbij


Hoe gaat schaakles
geven aan autistische
jongeren in de praktijk

Tom en Merijn
Jaap de Vries
Prestaties

-
Prestaties afhankelijk van
talent
omstandigheden
motivatie
fysieke conditie
geluk
Schaken: prestaties en plezier

Prestaties leveren is goed voor het zelfbeeld

Prestaties kun je op allerlei niveaus leveren:
jezelf verbeteren is presteren

Plezier is een prettige vorm van welbevinden

Schaken biedt mogelijkheid prestaties te leveren
en plezier te hebben
Prestatievermogen beïnvloedbaar
talent: rek in aangeboren kwaliteiten
 omstandigheden: goede trainer, materiaal
 motivatie: groter door succeservaringen
 fysieke conditie: conditiesport, oefeningen
 geluk: omstandigheden zitten mee

Artikelen schaken en autisme in

SchaakMagazine

www.schaken-en-autisme.nl
- pdf artikel SchaakMagazine
- pdf uitgebreide versie artikel
- pdf Engelse vertaling
- pdf Spaanse vertaling
Artikelen mogen gratis verspreid worden
Iedere autist is anders







Autisme is een ontwikkelingsstoornis
Probleem: informatie niet goed ordenen
Verschillende vormen: Asperger, PDD-NOS,
klassiek autisme, Rett syndroom, desintegratiestoornis van de kinderleeftijd (MCDD)
Elke vorm heeft eigen kenmerken
Gradaties
Ieder persoon heeft een eigen karakter
Invloed omgeving, opvoeding
Oorzaken





Ontwikkelingsstoornis in de hersenen
Informatie via zintuigen wordt niet goed verwerkt
tot zinvol geheel
Daardoor moeilijk betekenis geven, verkeerde
verbanden leggen, moeilijk adekwaat reageren
DNA-onderzoek (erfelijkheid)
Ook onderzoek naar stofwisselingsziekten en
zwangerschapsproblemen
Beperkingen
Sociale interactie
 Communicatie
 Verbeeldend vermogen
 Interesses

Problemen jongeren met ASS















Sociale vaardigheden beperkt, geen of weinig vriendschappen
Communicatie, taal
Non-verbale communicatie
Voorstellingsvermogen, fantasie
Behoefte aan structuur
Emoties, invoelingsvermogen, angsten
Zelfbeeld
Motoriek
Zintuiglijke waarneming, waarneming in deeltjes, missen overzicht
Concentratie
Aanraken door anderen is bedreigend
Beperkte belangstelling
Veranderingen
Maar: geen autist is hetzelfde, vele uitingsvormen
Pervasieve stoornis: het dringt in de hele ontwikkeling door
Hoe herken je autisten














Gedrag, star, ‘vreemd’
Moeilijk normaal contact
Geen oogcontact
Overgevoelig voor zintuiglijke prikkels
Vaak alleen
Spelen met anderen kinderen vaak moeilijker dan met volwassenen
Taalgebruik vaak afwijkend, eigenaardig
Stemming kan snel wisselen
Omgaan met veranderingen is moeilijk
Angstreacties, paniekaanvallen, depressies
Soms problemen met kleinigheden
Onvoorspelbaar
Zuiver, vriendelijk
Onbegrijpelijk, ongrijpbaar
Classificatie en diagnose







Classificatie = benoemen (DSM systeem)
Diagnose = benoemen en verklaren
Diagnose autisme op basis gedragskenmerken
Ongeveer 1 op 100 (80 procent jongens)
Rapport Gezondheidsraad (juni 2009)
Betere diagnose
Eerder duidelijk door complexere wereld
Wetenschap
Beschrijven
 Verklaren
 Voorspellen
 Beheersen


M.b.t. autisme: nog veel onbekend
Willen en kunnen
Willen of kunnen autistische kinderen
geen contact hebben
 Hoe bereik je vooruitgang
 Nature: aangeboren
 Nurture: opvoeding
 Ruimte voor ontwikkeling

Aantal behoeften
Rust, structuur, duidelijke regels
 Veilige omgeving
 Voorspelbare gang van zaken
(dagroosters, pictogrammen)
 Herhaling
 Heldere, concrete communicatie
 Acceptatie (staat centraal), zeg dat ook

Perspectief










Autisme is niet te genezen
Wel hanteerbaar(der) te maken
Wel ruimte in capaciteiten kunnen ontwikkelen
Autist en mensen in omgeving kunnen leren omgaan met de
handicap
Belangrijk: onderkennen en acceptatie
PRAAT GEWOON MET AUTISTEN
Vooral gedragstherapie, voorlichting helpen
Soms pilletjes bij comorbiditeit (bijv. ADHD)
Veel hulpverlening, maar versnipperd
Veel informatie (NVA, Google)
Tom Poes, verzin een list





Praktisch omgaan met probleemsituaties.
Bijvoorbeeld afspreken met autistisch kind en
een groep dat je bij woedeuitbarsting een ‘time
out’ aan het kind geeft.
Dat is geen straf, het is een handige oplossing.
Want: iemand met hoofdpijn moet ook even rust
hebben.
Vraag ook aan het kind waarom hij boos werd.
Wellicht is het handig dingen voortaan anders te
doen.
Schaken stimuleert

Cognitieve ontwikkeling:
 Denken,

redeneren
Sociale ontwikkeling:
 Contacten

met anderen, sociale vaardigheden
Emotionele ontwikkeling:
 Zelfvertrouwen,
plezier
Sociale vaardigheden autisten
Zelfbeeld en sociale vaardigheden van
autisten ontwikkelen zich spelenderwijs
tijdens interactie bij lesgeven en
bespreken van partijen.
 Sociale vaardigheden uitleggen, niet
invoelbaar.

Poeh, hoe doe je dat als trainer







Lezen, praten, ervaringen opdoen
Begrip, deskundigheid, geduld
Consequente houding en aanpak
Structuur bieden en zichtbaar maken
Bijvoorbeeld via weekschema en lesopzet op
bord schrijven
Persoonlijke aanpak
Kleine groepen
Uitgangspunten
Ga uit van mogelijkheden van autisten,
bijv. intelligentie, oog voor detail, sterk
geheugen, kunnen focussen
 Geef eigen verantwoordelijkheid zo veel
als mogelijk en help waar dat nodig is

Hoe leer je een vaardigheid
Lesgeven kun je leren, is een vaardigheid
 Onbewust onvaardig (probleem onbekend)
 Bewust onvaardig (realiseert probleem)
 Bewust vaardig (doordacht handelen)
 Onbewust vaardig (automatisme)

Citaten Maarten Beekhuis

‘Ik denk dat ik schaken leuk vind omdat ik
er goed in ben.’

‘Ik ben waarschijnlijk meer op mezelf dan
de meeste mensen, maar ik wil graag
sociaal contact. Door mijn autisme is dat
lastig.’
Citaten Tom Meurs

Over schaken: ‘Je kunt er je ei in kwijt: al
je creativiteit, inzicht. Je moet echt hard
werken, analyseren, plannen maken,
dieper kijken dan je tegenstander.’

‘Iemand met Asperger kan veel meer. Laat
zo iemand zijn gang dan maar gaan.’
Citaten Jaap de Vries

‘Als ik schaak, leer ik steeds meer. Het is
gewoon een leuke sport.’

Zijn moeder Annemieke over Nintendo:
‘Zo’n spelletje lijkt individualistisch, maar
voor Jaap is het een mogelijkheid tot
contact met andere kinderen.’
Hoe kun je trainen
Stappenmethode
 Gestructureerde methode met inleiding en
oefeningen per hoofdstuk (circa 100)
 In boekvorm met werkboeken, op dvd
 Voordeel: direct feedback
 Voordeel: zelfstudie mogelijk
 Goedkoop: circa vijftien euro

Stappenmethode
Schaakbord, stukken, klok
Regels en patronen: combineren
Stappenmethode
Stappenmethode
Fritz
Schaakbond KNSB
Hoe kun je trainen
Partijen analyseren met Fritz
 Becommentarieerde partijen naspelen in
Fritz
 Programma kost circa 50 euro
 Verder nodig: bord en stukken en
eventueel een schaakklok
 Verder: internet en boeken bibliotheek

Hoe kun je trainen
Zelfstudie
 Op een club
 In huiselijke kring
 Met een gediplomeerd trainer


Karel van Delft geeft aan autistische
kinderen en jongeren schaaktraining
Wat moet een trainer kunnen
Schaken (op beperkt niveau al genoeg)
 Empathie
 Didaktiek
 Begrip van autisme
 Sociale vaardigheden

Hoe krijgt trainer kennis

Boek ‘Schaaktalent ontwikkelen’

Boekje van Landelijk Netwerk Autisme

Ervaring: trainingen van andere trainers
bijwonen, artikelen schaken en autisme
Tips van trainers













Kleine groepjes, individuele aandacht
Eenduidig taalgebruik
Rustige omgeving
Geef voldoende tijd voor taken, vermijd stress
Duidelijk zeggen wat je gaat doen
Direct ingrijpen bij problemen
Benoem ongewenst gedrag en leg uit waarom
Boos worden heeft geen zin, zeg wat je verwacht
Duidelijke structuur in les, programma
Zelfstudie niet afremmen (Aspergers)
Emotioneel steun bieden, situaties uitleggen
Controleer altijd of het kind begrijpt wat je zegt
Kijk door de bril van een autist
Conclusies

Schaken is geschikt voor veel autisten

Schaken stimuleert de cognitieve, sociale
en emotionele ontwikkeling