Steun voor `Griekse` farao

De Standaard Online - Steun voor 'Griekse' farao
1 van 2
http://www.standaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=PE36SRTD
Steun voor 'Griekse' farao
maandag 28 februari 2011, 05u00
Oudste voorloper van 'Steen van Rosetta' werd slordig gekapt
Een kopie van het 'decreet van Alexandrië' uit 243 voor Christus, een voorloper van de steen van Rosetta. rr
BRUSSEL - De multiculturele samenleving was ook in de oudheid geen vanzelfsprekende zaak. Dat
illustreert een nieuw meertalig priesterdecreet uit het Griekse Egypte, een gelijkaardig document als de
beroemde 'Steen van Rosetta'.
Van onze redacteur
Op de 'Steen van Rosetta' staat eenzelfde tekst driemaal gebeiteld: in sacrale hiërogliefen, in het
demotisch (het schrift voor de volkstaal) en het Grieks. De tekst was voor de pioniers van de egyptologie
in het begin van de 19de eeuw een belangrijk hulpmiddel voor de ontcijfering van het Oud-Egyptisch.
Minder bekend is de inhoud van de tekst zelf: een decreet uit 196 voor Christus, uitgevaardigd door de
Egyptische priesters ter ere van de 'farao'- een telg van het Macedonische geslacht der Ptolemaeën.
Egypte stond immers sinds de verovering door Alexander de Grote onder Grieks-Macedonische
heerschappij.
Op geregelde tijdstippen kwamen de priesters in een synode bijeen om de weldaden van de koning te
loven en hem eer te bewijzen, wat in een decreet werd vastgelegd. De Duitse egyptoloog Heinz-Josef
Thissen (universiteit van Keulen) kwam vorige week aan de KULeuven zo'n tot nu toe ongepubliceerd
priesterdecreet voorstellen: 'De tekst dateert uit 243 voor Christus', zei Thissen. 'Het is het oudste
voorbeeld van zo'n tekst en daarom een belangrijk document.'
Archeologen van de Egyptische oudheidkundige dienst vonden de in stukken gebroken tekst in 2000
tijdens opgravingen langs de Nijl in het plaatsje El- Khazindariya, 400 kilometer ten zuiden van Caïro.
28/02/2011 7:20
De Standaard Online - Steun voor 'Griekse' farao
2 van 2
http://www.standaard.be/Artikel/PrintArtikel.aspx?artikelId=PE36SRTD
De oudheidkundigen restaureerden zo goed en zo kwaad mogelijk de steen (die nu circa 1,94 bij 1,08
meter meet) en vroegen aan Thissen en zijn collega Hartwig Altenmüller (Universiteit van Hamburg) om
het decreet te publiceren.
De priesters kwamen bijeen in een tempel van de godin Isis in Alexandrië. Ze somden de weldaden van
koning Ptolemaeus III op (erkenning van de eigendommen van de tempels, belastingverminderingen,
amnestie), roemden zijn successen in een oorlog tegen de grote buur en rivaal (het Seleucidenrijk in
Azië) en loofden zijn piëteit voor de goden. Daarom besloten de priesters tot allerlei eerbewijzen. Om dit
in heel het land bekend te maken, moest een decreet in hiërogliefen, demotisch en Grieks in elke tempel
'van de eerste, tweede en derde categorie' opgesteld worden.
Deze tekst vertelt veel over de gecompliceerde verhoudingen in Ptolemaeïsch Egypte. De Grieken en
Macedoniërs vormden de regerende elite boven de Egyptische bevolking, de samenleving is wel eens
vergeleken met het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Maar de overheersers hadden er ook alle belang bij
dat het land rustig bleef en dat de economie bleef draaien. De Macedonische koningen wisten dat de
religie voor de inheemse Egyptenaren van groot belang was: ze ondersteunden bijvoorbeeld financieel de
bouw van nieuwe heiligdommen. Onder meer de beroemde tempels van Edfoe en Dendera stammen uit
de Ptolemaeïsche tijd.
De priesterklasse vormde de bovenlaag van de autochtone Egyptenaren. Velen onder hen kozen eieren
voor hun geld: in ruil voor het behoud van hun privilegies, steunden de priesters de regerende dynastie zoals blijkt uit de priesterdecreten. Dit wil niet zeggen dat er geen verzet was: de bevolking kwam
herhaaldelijk in opstand.
Om vooruit te komen in de maatschappij, leerden de ontwikkelde Egyptenaren ook Grieks - de
Egyptische priesters hebben de Griekse versies van de priesterdecreten hoogstwaarschijnlijk zelf
opgesteld. Maar op het nieuwe monument staat wel geen Griekse tekst, hoewel die volgens het decreet
gepland was.
Waarom? 'Dit was blijkbaar een tempel van de derde categorie', zegt Thissen droog. Een kleine tempel in
een uithoek dus, waar de instructies van hogerhand niet noodzakelijk naar de letter werden uitgevoerd.
De tekst is bijvoorbeeld slordig gekapt: de hiërogliefen staan netjes in lijnen, maar de demotische tekst
sluit er midden in een regel bij aan. De steenkapper vreesde dan dat hij er niet ging komen en ging het
demotisch dichter bij elkaar proppen. Had hij geen plaats meer voor het Grieks? We zullen het wellicht
nooit weten.
Manu Tassier
28/02/2011 7:20