De Renaissance

De Gouden eeuw
in de Nederlanden
De politieke achtergronden
• Luther en Calvijn hadden een aantal principiële
bezwaren die hoorden bij het katholieke geloof
• 1517: de 95 stellingen op de kerk in Wittenberg
Één van de grote bezwaren
• Aflatenhandel
- Luther werd de
wegbereider voor
de hervorming
- groot voordeel
voor hem was de
boekdrukkunst!
• Antwerpen was Europees handelscentrum
• Gewesten waren erg verschillend,
ondanks dat er één vorst was: Karel V
• Karel V wilde een echte eenheidsstaat en was streng tegen calvinisme
• Gevolg beleid: tussen 1523-1566 meer dan 1300
mensen ter dood veroordeeld
Leiders van De Nederlanden
1566: Beeldenstorm als aanloop tot de
80-jarige oorlog (1568-1648)
Tijdens die opstand: Een nieu Geusen
Lieden
Boecxken
(1570)
Waaruit ook
ons ‘Wilhelmus’
• Het ‘Wilhelmus’ is
een lied tégen de Spaanse overheersing
Het Wilhelmus
Een Nieu Christelick Liedt
Wilhelmus van Nassouwe
Ben ick van Duytschen bloet,
Den Vaderlant getrouwe
Blyf ick tot in den doot:
Een Prince van Oraengien
Ben ick vrij onverveert,
Den Coninck van Hispaengien
Heb ick altijt gheeert.
Sociaal-economische achtergronden
• 1585: De val van Antwerpen
Prent, 1613
• Amsterdam werd
na 1585 nieuw centrum van de macht
• De economische bloei was enorm,
onder ander ook door de handel via de
• In de groeiende stad werd ook veel
gebouwd.
• Belangrijke architecten zijn Hendrik de
Keyser en Jacob van Campen
Welk gebouw is dit en wie is de architect?
•
•
•
•
De gegoede burgerij regeerde de Republiek
Kunst werd door en voor burgers
Nieuwe codes voor in de stad dmv kunst bepaald
Tijd voor luxe en vermaak (nieuwe schilderkunst
en literatuur)
De Gouden eeuw in
de Nederlanden
• In de schilderkunst:
Jan Steen, Rembrandt,
Frans Hals en
Johannes Vermeer
Vermeer, Het meisje met de parel
Jan Steen, De burgemeester
en zijn vrouw
• In de literatuur: Christiaan
Huygens, P.C. Hooft, Bredero
en Joost van den Vondel
• Voor de opleiding van de grote schrijvers waren
nog steeds de rederijkers van
grote invloed.
• D´Egelantier (Bredero,
Hooft, Coster), Het Wit
Lavendel (Vondel)
Jan Steen, De rederijkers 1664
De Renaissance vanuit Italië
• Algemeen idee: wedergeboorte van de klassieke
oudheid
• Architectuur: Vitruvius als bron
en klassieke gebouwen
Brunelleschi, Iglesia de san Lorenzo Florence
• In de schilderkunst werden voornamelijk thema´s
uit de klassieke oudheid overgenomen.
Amor vincit omnia
• Rafaël, School van Athene 1610
• In de literatuur kwam
hernieuwde aandacht voor
klassieke genres als de
komedie en de tragedie.
• Nieuwe genres:
emblematiek en het sonnet.
Het humanisme
• Tijdens de heroriëntatie
op klassieke kunst, ook op
klassieke denken
• Zelfontplooiing
centraal
• Grote ontwikkelingen
op het gebied van de
natuur.
• Copernicus, Galileo
e.a. ontdekten de zon
als middelpunt van
ons heelal
Hoe van Italië naar Nederland?
• De ideeën uit de Renaissance verspreidden
zich langzaam over de rest van Europa:
eerst Spanje, dan Frankrijk, Engeland,
Nederland en Duitsland.
• De boekdrukkunst en post of
nieuwsberichten waren belangrijk voor
verspreiding
De literatuur in De Nederlanden
• Lyriek. Vaak over de liefde,
waarbij onderscheid werd
gemaakt tussen platonische
en zinnelijke liefde.
• Beroemd werk is Het
Antwerps liedboek (1544)
• Het sonnet. 14 dichtregels
met vast rijmschema en een
volta.
• Gebaseerd op Petrarca
(1304-1374), die veel over
zijn geliefde Laura dichtte
Sonnet van Petrarca
DIE OGEN
Die ogen gloedvol door mij beschreven,
die armen, handen, voeten en gezicht,
waardoor ik vaak innerlijk werd ontwricht
en met geen mensen kon samenleven;
Krulharen met filigraan geweven,
die zoete glimlach op mij gericht,
in een verloren paradijs gezwicht,
waar elk goed gevoel werd prijsgegeven.
Zo leef ik, vol woede en levenswee,
zonder haar uitstraling die ik aanbad,
nu mijn schip leksloeg op de levenszee.
Ga weg, liefdeslied, uit mijn gedachten,
nu de gave verdween die ik bezat;
Van nu af aan bral ik jammerklachten.
Anti-petrarkisme door Fockenbroch
1
Aan juffrouw NN
Hoe zal ik best u lof verhalen?
O schone! die zo menig malen
Mijn deur, en stoep de eer aan doet,
Van daar uw weg verbij te maken:
En die mij schier mijn gal doet braken,
Als ik u over straat ontmoet.
2
Helaas! Hoe menig duizend werven
Heb ik gedacht door u te sterven?
Uit pure ontzinde razernij;
Wanneer ik u niet kon ontwijken,
Maar juist dat bakhuis aan moest kijken,
Dat steeds de koorts jaagt door mijn pij.
3
Derhalve, om niet stil te blijven
Wil ik uw deugd eens gaan beschrijven,
Mits ik van ganser harte wens,
Dat ieder eens mag oordeel strijken,
Een beest, een nikker of een mens.
…
8
Uw kromme neus staat op uw bakhuis;
Gelijk een schoorsteen op een kakhuis;
En is, als recipient
Van verrotte exhalatie,
Die door vuile distallatie
Uw gorgel steeds naar boven zendt.
9
Uw mondje vol gehuurde tanden,
Zo wijd als twee span van mijn handen,
Spreekt met een dodelijke galm;
En word van lipjes toegesloten,
Die, spijt Robijn, en ro’ Caroten,
Gekleurd zijn als gekookte zalm.
• Toneel. Werd vooral in steden gespeeld, was o.i.v.
stadsbestuur, opiniërend
• Functie was het publiek een spiegel voor te
houden
• Twee genres: klucht/komedie en tragedie
• Tragedie: hooggeplaatste personages gaan
ondergang tegemoet
• De taal is verheven en de stof is ontleend aan
bijbel, klassieken of geschiedenis
• Vaste structuur volgens Seneca of Aristoteles
• Komedie en klucht. Lagere klassen in de hoofdrol,
happy end
• Taal was spreektaal
• Personages lieten zich altijd leiden door primaire
driften
• Emblematiek. Drieledig: motto, pictura en
onderschrift.