05-0158_ou_verslag Barcelona

Verslag
Breaking Boundaries: radical innovation in education
ICSEI-Congres Barcelona, 2-5 januari 2005
Het congres van ICSEI is gericht op Schooleffectiviteit en -ontwikkeling. Vanuit 51 landen waren
onderzoekers, politici en schooldirecteuren en docenten bij elkaar gekomen om door
presentaties, discussies en workshops ideeën over onderwijs uit te wisselen. Over het algemeen
werden veel onderzoeken gepromoot, waarin veel data was verwerkt, maar weinig concrete
voorbeelden. Toch hebben we een aantal zeer goede onderzoeken gepresenteerd gezien,
waarvan we verslag doen.
Centraal stond het thema Breaking Boundaries. Dit thema kwam op meerdere manieren naar
voren. Allereerst waren dit jaar voor het eerst presentaties en workshops in zowel Engels als
Spaans. Hierdoor kunnen naast Engels georiënteerde landen, ook Spaanstalige landen
deelnemen aan de onderwijsdiscussie. Dit zorgt voor een schaalvergroting, maar daarnaast ook
voor heel veel goede innovatieve projecten en good practices. Zuidamerikaanse landen,
waaronder als voorloper Cuba, hebben de afgelopen jaren op het gebied van
onderwijsvernieuwing een geweldige slag geslagen. Ten tweede spreekt iedereen over onderwijs
in de termen lifelong learning. Daarmee vervalt de scheidlijn tussen primair en voortgezet
onderwijs.
Schooleffectiviteit en schoolontwikkeling worden gestuurd door diverse motieven. Sommige
landen richten zich op een concurrerende positie op de wereldmarkt. Voor andere landen is het
vooral een manier om aan de persoonlijke en sociale ontwikkeling van de bevolking te werken.
Veel van deze innovatiepogingen hebben de “traditionele school” ongemoeid gelaten:
klassenindeling, streaming van kinderen en gestandaardiseerde programma’s en een rigide
schoolorganisatie. Vanuit deze ervaringen wordt in dit congres het concept van “radicale
onderwijsvernieuwing” gehanteerd als manier om onderwijsproblemen bij de wortel aan te
pakken, met als kernvragen:
- Is het mogelijk bestaande grenzen in de structuur van de schoolorganisatie te overschrijden?
- Is het mogelijk om te breken met de traditionele inrichting van school en
schoolprogramma’s?
Algemene opmerkingen en statements
Ict is geen centraal gespreksonderwerp meer; het is een geïntegreerd voortuig in
onderwijsomgevingen. ICT is geen doel meer, maar daadwerkelijk een middel om niet alleen
onderwijsvernieuwing te bewerkstelligen, maar juist ook bestaande elementen in onderwijs te
verbeteren. Loopt Nederland hierin achter?
- De presentaties en onderzoeken hadden als insteek: innovatie van onderwijs. De rol van ict
daarin werd als vanzelfsprekend beschouwd
- Niemand is ingegaan op de didactische waarde van ict, maar het ging om ict als
communicatiemiddel.
- Verbreding van ict (lees: internet) naar diversiteit van multimediatoepassingen
(bijvoorbeeld: draagbare dvd-speler; camera’s in de klas; smartboard; mobiele telefonie).
Belangrijke items
1. Onderwijs voor iedereen
Op het congres werden voorbeelden gegeven hoe ontwikkelingslanden zonder externe
financiering onderwijsontwikkelingsprocessen op gang krijgen. Dit proces gaat in
ontwikkelingslanden gepaard met het beïnvloeden van de politiek om tot veranderingen te
komen en wordt door vrijwilligers uitgevoerd, bijvoorbeeld door Maria Torres zelf die als Minister
van Onderwijs (2003) vijf virtuele communities modereerde. Deze communities bestaan uit
invloedrijke mensen uit verschillende landen, en fungeren als denktank. Hieronder worden twee
voorbeelden beschreven.
Jan van Ravens, Unesco
Overzicht van mondiaal programma ter bevordering van (langer durende) onderwijsdeelname.
Het recht op basiseducatie: voorschoolse educatie inclusief lezen en schrijven betaalt zich terug
in het primair onderwijs. In 2001 gingen 103,5 miljoen kinderen in de wereld niet naar school.
In de OECD landen hebben zo’n 2 -10% van de 15-jarigen serieuze tekorten in lees- en
schrijfvaardigheden. In lage inkomens landen is dit tussen de 20 – 50 %. Kwaliteitsbevordering
door inzet van een mondiaal raamwerk voor onderwijskwaliteit waarin leer- en instructietheorie
worden gekoppeld aan meetbare resultaten, waarbij de omgevingsfactoren van een land worden
meegenomen. Het gaat hierbij om de balans tussen kwantiteit en kwaliteit.
Uit het rapport van Unesco over kwaliteitsmetingen blijkt dat Cuba, een land met een laag
nationaal inkomen, door middel van het stellen van onderwijs als hoeksteen van de Cubaanse
revolutie nu hoog scoort bij het evenwicht op deze balans. Hieronder worden zaken als
statusverhoging van docenten, beloningen voor excellente studenten en
samenwerkingsverbanden tussen scholen groots aangepakt.
Maria Torres, Ecuador
Virtuele netwerken economische invloeden op gebruik van virtuele netwerken.
Hoe kunnen ontwikkelingslanden deelnemen? Er is een speciaal bankmodel ontwikkeld om e.e.a.
te kunnen financieren.
Landen uit het westen adopteren zuidelijke landen voor lifelong learning. Voor het zuiden gaat
het met name om primary schooling. Men probeert de leercurve te verlengen, maar er is steeds
minder geld beschikbaar. Latijns Amerika, Carribiën,
Torres heeft de afgelopen vijf jaar diverse communities beheerd:
 Educational Community: onderwijs voor iedereen. Vooral draagvlak creëren. Er is een
document ondertekend door wetenschappers, kunstenaars, vooraanstaande mensen. Deze
community heeft zo’n 1000 deelnemers.
 English language speakers (50 deelnemers)
 Debat netwerk voor leraren en onderzoekers. Begon lokaal en is enorm gegroeid. Nu 50
actieve deelnemers. Het werkt als nieuwsstation en zelfs als radiostation. Dit is een politiek
gebruikt netwerk.
 Lees- en schrijfvaardigheden voor jongvolwassenen.
Niet alle netwerken zijn virtuele communities, want dit betekent: gedeelde interesse,
commitment en een gezamenlijke historie. Elk netwerk is een platform voor leren, sociale
ontwikkeling en sociale verandering. De rol van moderator voor dit soort platforms (uitgevoerd
door Torres) ervaart zij als opwindend en afwisselend.
Het systeem van netwerken is een belangrijke denktank met veel belangrijke
vertegenwoordigers. Sommigen kunnen niet geloven dat Torres - als minister - zelf actief als
moderator deelneemt aan netwerken! In deze rol kan zij informeren, politieke veranderingen
initiëren en vragen stellen over politiek beleid en druk uitoefenen.
Netwerken voor educatieve doelen worden zeer sterk als politiek middel gebruikt ten behoeve
van innovatie van deze landen. Er is een gebrek aan geld: er wordt in deze landen geen
onderzoek gedaan, symposia georganiseerd, e.d. Deze netwerken is allemaal vrijwilligerswerk.
Daar kan het Westen van hen leren: wat kunnen we zelf realiseren zonder geld!
2. Professional Learning Communities
In veel landen stimuleert de overheid de werking van PLC’s (Professional Learning Communities)
door ondersteunende voorwaarden op zowel financieel als beleidsmatig (voorschrijvend) gebied.
Doel is om zo meer scholen en schoolgemeenschappen te laten samenwerken, zowel
bovenschools als door diverse bestuurslagen heen. Het opvallende is dat er met name wordt
gesproken over effecten en mogelijkheden van samenwerking en gedachtevorming waarbij het
al dan niet gebruiken van een virtueel netwerk niet als apart item wordt benaderd. Voorbeelden
hiervan zijn:
School Transformation from Within: a remarkable case of making of difference
Een school uit Queensland, Australië, werkte aan de hand van het IDEAS-model een nieuw
pedagogisch raamwerk uit. De visie werd geformuleerd: Making Connections, wat bedoeld is om
op zowel docent-student niveau, maar ook op student-student, nu-later, school-maatschappij,
docent-ouder etc. te kunnen samenwerken. Het model is op alle scholen in Queensland ingezet.
Vanaf de initiëringfase (Initiate) naar ontdekken (Discovery), naar modelleren (Envisioning),
naar actie (Actioning) en behouden (Substaining). Per item werden de speerpunten
geformuleerd, en alle doelgroepen, waaronder directie, docent, student, maar ook ouder,
stagiaire, assistent werden hierin betrokken. Een belangrijk gegeven in dit innovatieproces is de
aanstelling van een schoolleider die deze 5 fasen kan omarmen en implementeren. De overheid
heeft hierbij de helpende hand gehad, door directeuren te laten rouleren tussen verschillende
scholen. De docenten werden het middelpunt bij de verandering.
Developing a school district from classroom based teaching to individualised and cooperative learning
In Reykjavik, IJsland, zet het bestuur van alle scholen in de regio (15000 studenten) een
trapmodel in om in 10 jaar tot een vernieuwend schoolsysteem te komen. Alleerst zijn alle
schoolgebouwen vernieuwd. Alle klaslokalen werden geherstructureerd, individuele
werkplekken, groepsruimtes, en klasruimtes met overal ICT toepassingen. Het trapmodel werd
gepresenteerd, en daaraan werd een meetinstrument gehangen. Zo kan elke school evalueren
of zij de volgende trap kunnen nemen en of zij hiervoor hulp nodig hebben. Met het instrument
wordt op 6 posten gemeten: leeromgeving, interne structuren, houding, verantwoordelijkheid,
ouderbetrokkenheid, docentenkwaliteiten. Per post zijn 5 stappen te nemen, beschreven vanuit
een klassieke benadering naar een steeds progressievere individuele vorm van onderwijs. De
uitkomsten worden op elke school besproken met het team. Docenten kunnen andere scholen
bezoeken om hier de resultaten te zien. Het project heeft nog 2 jaar te gaan in deze vorm, maar
zeker zijn ze dat ze een nieuwe start maken met een programma voor nog eens 10 jaar.
3. Experimenten omtrent leerprocessen van leerlingen
Studie uit Engeland van de University of Sunderland naar effecten van onderwijs met
studiebegeleiding geïntegreerd in het dagelijks leven. De begeleiding wordt niet in reguliere
schooltijd geboden, maar via de band: in huiswerkuren buiten de school, naschoolse opvang,
sportclubs e.d. Eén van de conclusies is dat deze omgeving leraren een experimenteerruimte
biedt waarmee ze makkelijke nieuwe didactische strategieën en innovatieve technieken
uitproberen dan binnen de schoolsetting. Deze leer- en instructiestrategieën worden daarna
makkelijker toegepast binnen het verplichte onderwijs. De resultaten in het curriculum van de
school zijn afhankelijk van de ontwikkeling van de vaardigheden van leraren.
Integratie van leerlingen c.q. achterstandsbeleid in onderwijs, nt2
Analysis of Personal Respons. Dit systeem wordt in Hong Kong gebruikt in het basisonderwijs.
Kinderen hebben een antwoordkastje en er zijn verborgen camera’s in de klas waarmee
leerkrachten maar ook ouders (!) kunnen volgen hoe het kroost leert. Er wordt als voorbeeld
een model getoond voor onderzoek naar Engels leren als 2 e taal (Frank Wai-ming Tam, Chinese
Universiteit Hong Kong)
Chinezen met ambitie moeten Engels leren. De onderzochte items zijn: leermotivatie,
leerstrategie, de houding t.o. Engels, de bereidheid Engels te gebruiken.
Deze items hebben alles te maken met de huiselijk omstandigheden van kinderen: wanneer
Engels niet als item in het dagelijks leven voorkomt, dan beïnvloedt dit het leerproces sterk.
Family support system
Personel characteristics
learning processes
school support system
Lessons from study support for compulsory learning
4. Teachers leadership and development
Learning Walk, Hong Kong
Docenten opleiden in de school gebeurt vanuit teams, die in klas aanwezig zijn tijdens lessen,
en observeren hoe leerlingen leren, een hoog abstractieniveau vragend van de docenten.
Observatie van het leren in de klas door studenten van een lerarenopleiding: Learning Walk.
Niet kijken hoe de leraar het doet, maar hoe kinderen daadwerkelijk aan het leren zijn. Dit
vraag een heel hoog niveau van training voor de docenten. Studenten worden getraind in
emotionele intelligentie, coaching, e.d. Daarna gaan ze observeren in de klas. Dit betekent niet
dat er één student achter in de klas zit, nee, er zitten net zoveel studenten van de
lerarenopleiding in de klas als leerlingen! Dit levert een heel bijzondere setting op.
Katherine Hudson, Australië
Schoolvoorbeeld hoe je een Professionele Leercommunity kan worden (Professional Learning
Community). De functie van het leiderschapsteam wordt in dit voorbeeld benadrukt nl: richting
aangeven en invloed uitoefenen om schooldoelen te bereiken.
Het model van Louisse Stoll, het GROW model (goals reality, options, wrap up) dient als
uitgangspunt. Het is een succesverhaal over teacher learning. Leraren leren in het klaslokaal
andere vormen van leren te stimuleren (al dan niet met behulp van ICT). Deze ontwikkeling
wordt gestuurd door het benoemen van concrete, en haalbare doelen. Leraren geven daarbij
aan wat het verwachte niveau op een bepaald onderwerp is en wanneer het resultaat boven
verwachting is. Met name behaalde “boven verwachting –scores”enthousiasmeren en stimuleren
het leerproces van de leraren. Deze vorm wordt ook toegepast op de leerlingen, zij weten zo
ook wat er van hen verwacht wordt.
Charlotte Danielson, USA
Charlotte, werkzaam als onderwijsconsulent, liet een raamwerk voor Schoolleadership zien.
Daarin maakte zij duidelijk dat we onderscheid moeten maken tussen een schoolleider
(administrator) en een excellente docent (teacherleader). De schoolleider kan vanuit zijn rol
meerdere scholen beheren en beheersen, en de excellente docent doet dit binnen één school.
Naast het klassemanagement neemt hij ook managementtaken op zich. Hij neemt beslissingen
in samenspraak en ziet deze functie als een stap in zijn loopbaan. Hij is voor de andere
docenten degene die veranderingen begeleidt, en visie uitzet. Vanuit experimenten in zijn eigen
klas laat hij met good practices anderen ontdekken hoe nieuwe initiatieven genomen kunnen
worden. Door deze ervaringen te delen zorgt hij voor een open, lerende organisatie.