Dirk Voorhoof Brussel 26 januari 2015

VBA-ABA
Het “Deckmyn-arrest” nader bekeken
Naar een verruimd parodie-concept?
Dirk Voorhoof
Brussel
26 januari 2015
VBA-ABA
Onze opdracht:
De studie van alle
vraagstukken inzake
het auteursrecht (..)
HJEU 3 september 2014
Deckmyn/Vandersteen
Op de uitnodiging:
Het HJEU heeft een verrassend ruim Europees concept
van parodie vooruitgeschoven, waardoor het voortaan
veel gemakkelijker lijkt om een beroep te doen op de
parodie-exceptie in het auteursrecht.
Visuele kunstenaars, literaire auteurs, componisten,
fotografen en cineasten kunnen vrezen dat de deur nu
te wijd open staat en zij zich niet meer zullen kunnen
verzetten tegen allerlei vormen van parodiërend
gebruik van hun werken.
(..)
Op de uitnodiging:
IP- en mediarechtadvocaten kunnen zich al opwarmen
voor een toenemend aantal betwistingen, want in de
reclame-, kunst- en mediawereld zal men de rekkelijkheid
van het nieuw gedefinieerde parodie-concept willen
uittesten.
Dat zal in een aantal gevallen ongetwijfeld de toorn
opwekken van sommige auteurs of hun rechthebbenden,
met allerlei stakingsvorderingen of andere rechtszaken tot
gevolg.
Van Giel /
Tuymans
Inbreuk op auteursrecht
Geen parodie!
Stakingbevel
Vz. Rb. Antwerpen, Kamer ABKg
15 januari 2015
J. Deckmyn en Vrijheidsfonds VZW t.
H., C., L. en I. Vandersteen, R. Dupont, Amoras II en
WPG Uitgevers België
Nieuwsjaarreceptie 2011 verspreiding van VB-kalender
Tekening ook in “De Strop” en op VB-website
“Fré, vrij naar Vandersteen”
Inbreuk op auteursrecht: stakingsbevel
Vz. Rb. Brussel 17 februari 2011, AM 2011/3, 340
Beroep: vragen aan HJEU
Brussel 8 april 2013, AM 2013/5, 348, met nt. D. Voorhoof
Parodie?
Waarom geen parodie Vz. Rb. Brussel 2011
- gebrek aan originaliteit, geen intellectuele schepping
- teveel gelijkenis met beschermd werk
- geen kritiek op stripalbum of cartoonfiguur Lambik
- doel is beleid van de Stad Gent op de korrel te nemen
7
Hof van beroep Brussel 2013
Niet enkel art. 22, § 1, 6° AW: EU-context!
- Art. 11 vs Art. 17 EU Handvest
- EU-RL 2001/29 – optionele parodie-exceptie
“Voor het gebruik van karikaturen, parodieën en pastiches”
(art. 5, 3,k)
- Parodie-concept is onduidelijk en wordt verschillend
toegepast in aantal EU-landen
Zie ook Rapport IPO UK 2013 – The Treatment of Parodies under Copyright Law in Seven Jurisdictions
(VK, Frankrijk, Duitsland en Nederland, naast Canada, Australië en VS)
8
Prejudiciële vragen aan HJEU
1. Is parodie autonoom Uniebegrip - RL 2001/29?
2. Indien ja, wat zijn de voorwaarden?
- originaliteit?
- geen verwarring?
- humor of spot?
- kritiek gericht op werk zelf?
(of op iets of iemand anders?)
- bronvermelding?
3. Zijn er eventueel nog andere voorwaarden?
9
HJEU 3 september 2014, C-201/13
1. Parodie is autonoom Uniebegrip,
in hele EU eenvormige wijze van uitlegging
Doel is vrijheid van meningsuiting
Uitzonderingen wel eng, maar nuttig ifv te bereiken doel
2/3. De enige voorwaarden zijn
a. duidelijk verschillend
b. humor of spot
+ “rechtvaardig evenwicht”
+ in context van alle omstandigheden
+ in casu hebben rechtenhouders in beginsel een
rechtmatig belang om niet geassocieerd te worden
met een discriminerende boodschap (RL 2000/43)
10
Nationale rechter oordeelt finaal of het een parodie is
(EU voorwaarden) + “rechtvaardig evenwicht”
“De toepassing in een concreet geval van de beperking ten
aanzien van de parodie in de zin van artikel 5, lid 3, sub k,
van richtlijn 2001/29 moet bijgevolg een rechtvaardig
evenwicht in acht nemen tussen, enerzijds, de belangen en
de rechten van de in de artikelen 2 en 3 van deze richtlijn
bedoelde personen en, anderzijds, de vrije meningsuiting
van de gebruiker van een beschermd werk die zich beroept
op de beperking ten aanzien van de parodie in de zin van
dat artikel 5, lid 3, sub k.”
(r.o. 26 en verklaring voor recht)
11
1. Parodie als autonoom Uniebegrip
De uitzondering/beperking van art. 5, 3, k van de RL
2001/29 nochtans slechts optioneel/facultatief.
HJEU is expliciet!
Indien lidstaat beperking vrij zou kunnen interpreteren zou
toepassing van lidstaat tot lidstaat verschillen, wat zou
indruisen tegen het doel van Rl 2001/29 (r.o. 16)
Discussiepunt 1
12
2. De enige voorwaarden zijn
a. duidelijk verschillend
b. humor of spot
- Duidelijk verschillend?
- Humor en spot te beoordelen door rechter,
+ moeilijk criterium (“50 tinten humor”)
- Essentieel kenmerk van kritiek / contrast verdwenen
of toch onderdeel van humor en vooral spot?
- Naast parodie ‘op’, voortaan ook parodie ‘met’!
13
Discussiepunt 2
3. Uniebegrip parodie als uitzondering op
vermogensrechten, los van de morele rechten
(cons. 19 RL 2001/29)
Hoewel bronvermelding hoeft dus niet (r.o. 21)
Maar toch via achterpoortje “rechtvaardig evenwicht”
+ beoordeling door de nationale rechter
+ art. 22, § 1, 6° AW (nu: art. XI.190, 10° WER)
“rekening houdend met de eerlijke gebruiken”
Wel enkel ifv morele rechten voortaan - geen andere vw vermogensrechten
Parodie als inherente maar begrensde aantasting
van de morele rechten?
14
Discussiepunt 3
4. Implicaties Deckmyn-arrest voor België
Van zeven voorwaarden naar twee voorwaarden:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
De parodie moet zelf origineel zijn
moet een ironisch of humoristisch karakter hebben
moet een element van kritiek bevatten of contrast oproepen met het originele werk
mag niet meer vormelementen overnemen dan strikt noodzakelijk is
mag niet tot verwarring leiden met het oorspronkelijke werk (duidelijk verschillend)
mag niet louter of hoofdzakelijk een commercieel doel nastreven
mag niet louter of hoofdzakelijk de intentie hebben het originele werk te schaden (*)
Te ruim en te vaag?
Beoordeling “humor”-karakter doorslaggevend!
15
Discussiepunt 4
5. Implicaties Deckmyn-arrest voor EU
Einde van het optioneel/facultatief karakter
a.- Van art. 5, 3, k. RL 2001/29
b. - Van de andere uitzonderingen of beperkingen
in art. 5 RL 2001/29 die een waarborg zijn voor het
door art. 10 EVRM en art. 11/13 EU Handvest
gewaarborgde recht op expressie- en
informatievrijheid, kunst en wetenschap
(RL 2001/29, art. 5, 3, c-f)
16
Discussiepunt 5
6. Discriminerende boodschap?
Is het een discrimerende boodschap? Is dat genoeg?
Omzetting RL 2000/43 door Antiracismewet (30 juli 1981/ 10 mei 2007)
Rechtsbescherming civielrechtelijke (slachtoffers/Centrum)
Strafrechtelijk :
- Aanzet tot discriminatie (art. 20)
- Verspreiden van denkbeelden gegrond op rassuperioriteit/-haat (art. 21)
Zie GwH 12 februari 2009, nr. 17/2009: bijzonder opzet
EHRM: politieke expressievrijheid, limiet is ‘hate speech’ = aanzetten tot…
Aanzet tot discriminatie niet via auteursrecht aanpakken?
Negatieve associatie door parodie basis
voor legitiem verzetsrecht?
17
Discussiepunt 6
7. Inmenging “nodig” in democratische
samenleving – artikel 10 EVRM.
Politieke expresssievrijheid: kritiek op beleid van
stadsbestuur.
Stakingsbevel pertinent en proportioneel?
Minder verregaande maatregelen mogelijk?
Dwingende sociale behoefte?
Botsende grondrechten: Art. 1 Prot. 1/Art. 10 EVRM
Discussiepunt 7
18
De parodie-exceptie
Implicaties voor de (rechts)praktijk ?
19
Rb. Brussel 8 oktober 1996
(Humo/Kuifje covers)
Parodie-exceptie niet van toepassing
Nu wel?
Duidelijk verschil / humor!
Morele rechten?
HOF VAN BEROEP ANTWERPEN
18 OKTOBER 2000
Jommeke/Pommeke “Erop of eronder”
Geen geoorloofde parodie
Strafrechtelijke veroordeling!
NU:
- duidelijke verschillen
- humor of spot?
+ morele rechten!
Antwerpen 2 mei 2006
Bruna/Deng: “Ieder zijn lijntje” (cocaïne)
Parodie-exceptie niet van toepassing
NU wel?
Duidelijk verschil, humor/spot – morele rechten Bruna?
Rosea Lake v.
Vz. Rb. Antwerpen 25 oktober 2013
Anti-islamcampagne
Stakingsbevel
Parodie is niet origineel, misbruik
Aantasting morele rechten: anti-islamcampagne
NU: (beroep)
- verschil / humor-spot
- morele rechten?
23
Magritte, La reproduction interdite, 1937
Rotterdam, Boymans van Beuningen,
Inv nr 2923 (MK), “Portret” van Edward James
Karl Meersman
Magritte meets Hergé
Nav opening Magritte Museum
Kuifje/Hergé museum – Juni 2009
Uit circulatie
NU terug: parodie?
= duidelijk verschil/humor
morele rechten?
24
Brussel 14 juni 2007
Moulinsart, Rodwell, Herscovici
t. Ole Ahlberg
Toen: parodie (maar cass./procedure)
Nu: parodie
- duidelijk verschil / humor
- morele rechten ?
R. Magritte,
Golconde, 1953
O. Ahlberg,
Représentation
Interdite, 1998
Campagne LDD 2007 - Morris
Rb. Brugge:
parodie-exceptie !
Gent 3 januari 2011
- Geen kritiek
- Geen contrast
- Recuperatie pp
Nu:
- duidelijke verschillen
- humor of spot
- morele rechten?
27
Van Giel /Tuymans Vz. Rb. Antwerpen 15 januari 2015
Foto is beschermd werk
In abstracto:
- “De parodie moet onbetwistbaar zijn”
- “Het moet een vervormde weergave zijn”
- “En op treffende ludieke/humoristische
uitvergroten of totaal vertekende weergave”
- “hoedanook moet blijken dat enige doel de spot,
parodie of sarcasme was”
In casu:
- Schilderij is “niet meer noch minder overname” persfoto
- Beide werken zijn “volledig gelijklopend”
- Uit niets blijkt dat werk van T. de persfoto “clownesk,
parodiërend of op sardonische wijze” overneemt
- Opvallende gelijkenissen (hoewel zwarte achtergrond)
- Tuymans handelde “te kwader trouw”
Van Giel /Tuymans Vz. Rb. Antwerpen 15 januari 2015
Geen verwijzing naar HJEU 3/9/2014,
wel imperfect verwerkt (schijn)
Uitbreiding voorwaarden parodie
(onbetwistbaar, totaal vertekend, enig doel)
Negatie van HJEU ivm nuttig/doel
Geen enkele verwijzing naar expressievrijheid
Geen poging tot zoeken naar rechtvaardig
evenwicht tss. botsende grondrechten
Geen aandacht voor vraag ivm proportioneel
karakter van vaag en ruim stakingsbevel
Los van vraag in concreto: duidelijk verschil / parodie?
Hof van beroep Antwerpen moet beter kunnen
HJEU / EU Handvest + EVRM
ook in kader RL 2001/29
“national authorities and courts must strike a fair balance
between the protection of copyright and the protection of the
fundamental rights of individuals (..)”
30
HJEU 3 september 2014, Deckmyn
“Het staat aan de verwijzende rechter om, rekening
houdend met alle omstandigheden van het
hoofdgeding, te oordelen of de toepassing van de
beperking ten aanzien van de parodie (..), dit
rechtvaardige evenwicht in acht neemt”.
31
EHRM Ashby Donald ea t. Frankrijk, 10 januari 2013
Il reste à déterminer si l’ingérence (la condamnation pour
contrefaçon par diffusion ou représentation d’œuvre de
l’esprit au mépris des droits de l’auteur) était « nécessaire,
dans une société démocratique ».
32
Neij en Sunde t. Zweden (The Pirate Bay)
19 februari 2013
The applicants’ convictions (for breach of the copyright Act)
interfered with their right to freedom of expression.
Such interference violates Article 10 unless it was “prescribed by
law”, pursued one or more of the legitimate aims referred to in
Article 10 § 2 and was “necessary in a democratic society” to attain
such aim or aims.
33
DECKMYN/VANDERSTEEN
Hof van beroep Brussel terug aan zet :
a. is het een parodie?
b. grondige motivering nodig ivm bereiken van
“rechtvaardig evenwicht” / morele rechten / discriminatie
In kader van botsende grondrechten
Art. 1 Prot. 1 en Art. 10 EVRM
Na Luxemburg “De Wilde Weldoener”
ook in Straatsburg?
Ter overweging:
- rol van IP-advocaten als filter?
- bemiddeling of ADR?
Coda (..)
US Supreme Court /Oh pretty woman
Parody 2 Live Crew
Supreme Court “The goal of copyright, to promote
science and the arts, is generally furthered by the
creation of transformative works”
The parody is targetting another audience
No dilution of the market
Campbell v. Acuff-Rose Music Inc., 1994.
http://www.whosampled.com/sample/12487/2-Live-Crew-PrettyWoman-Roy-Orbison-Oh,-Pretty-Woman/
“Transformative use” niet opsluiten in eng
parodie-concept:
op naar “faire use”-exceptie in Europa…
35
Biblio
D. VOORHOOF, “Brussels hof van beroep met parodie naar HJEU (noot onder Brussel 8
april 2013 en Gent 13 mei 2013)”, Auteurs & Media 2013/5, 356-359.
D. VOORHOOF and I. HØEDT-RASMUSSEN, “Case Law Luxembourg: Deckmyn v.
Vandersteen. Court broadens concept of parody and returns hot potatoes to national
court”, Inforrm’s Blog 8 September 2014.
D. VOORHOOF, “Hof van Justitie rekt parodiebegrip op, maar hete aardappel komt
terug op het bord van de nationale rechter” (noot onder HJEU 3 september 2014,
Deckmyn/Vandersteen, C-201/13), Mediaforum/Tijdschrift voor Media- en
Communicatierecht, 2014/11-12, 296-299.
D. VOORHOOF, “De parodie als geharmoniseerd EU-concept. Op zoek naar een
rechtvaardig evenwicht tussen auteursrecht en expressievrijheid”, AMI/Tijdschrift voor
Auteurs, Media- en Informatierecht, 2014/6, 179-185.
D. VOORHOOF, “Freedom of Expression and the Right to Information : Implications for
Copyright”, in C. GEIGER (ed.), Research Handbook on Human Rights and Intellectual
Property, Edward Elgar Publ. – EIPIN, 2015, 744 p. (Chapter 17, 35 p.) (Feb. 2015).