“Het Klimaat verandert, U ook?” Ontwerp Vlaams
advertisement
Vlaams minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur “Het Klimaat verandert, U ook?” Ontwerp Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006-2012 1 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Inhoudsopgave .................................................................................................................................................................................. SAMENVATTING VOOR BELEIDSMAKERS ............................................................................................... 5 WAT VOORAF GING .............................................................................................................................................. 5 DE UITDAGING VOOR VLAANDEREN .................................................................................................................... 5 HET VLAAMSE ANTWOORD OP DEZE REDUCTIE-UITDAGING ................................................................................ 5 Mobiliteit ......................................................................................................................................................... 5 Gebouwen........................................................................................................................................................ 6 Energie ............................................................................................................................................................ 6 Industrie .......................................................................................................................................................... 6 Landbouw en bossen ....................................................................................................................................... 6 Onderzoek en innovatie ................................................................................................................................... 6 Sensibilisering ................................................................................................................................................. 6 Inzet van flexibiliteitsmechanismen ................................................................................................................. 6 Adaptatie ......................................................................................................................................................... 7 Voorbeeldrol overheid .................................................................................................................................... 7 Vlaams Klimaatbeleid na 2012 ....................................................................................................................... 7 IMPACT VLAAMS KLIMAATBELEID ....................................................................................................................... 7 BESLUIT ............................................................................................................................................................... 7 1 DE NOOD AAN KLIMAATBELEID ......................................................................................................... 8 1.1 1.2 1.3 2 BROEIKASEFFECT, NIET ENKEL EEN NATUURLIJK FENOMEEN ................................................................... 8 ONS KLIMAAT IS AAN HET VERANDEREN .................................................................................................. 8 DOORTASTEND KLIMAATBELEID IS NODIG ............................................................................................. 10 KLIMAATBELEID OP VELE NIVEAUS ............................................................................................... 11 2.1 INTERNATIONAAL BELEIDSKADER.......................................................................................................... 11 2.1.1 Raamverdrag ................................................................................................................................. 11 2.1.2 Protocol van Kyoto........................................................................................................................ 11 2.2 EUROPEES BELEIDSKADER ..................................................................................................................... 13 2.2.1 Interne lastenverdeling .................................................................................................................. 13 2.2.2 Europees klimaatprogramma ........................................................................................................ 13 2.2.3 Europese regelgeving .................................................................................................................... 13 2.3 BELGISCH BELEIDSKADER ...................................................................................................................... 15 2.3.1 Bevoegdheidsverdeling.................................................................................................................. 15 2.3.2 Samenwerkingsakkoord inzake klimaatverandering ..................................................................... 15 2.3.3 Lastenverdeling ............................................................................................................................. 15 2.3.4 Nationaal Klimaatplan 2002 - 2012 .............................................................................................. 16 2.3.5 Samenwerkingsakkoord inzake registers ....................................................................................... 16 2.3.6 Samenwerkingsakkoord inzake flexibele mechanismen................................................................. 16 2.3.7 Opvolging internationaal klimaatbeleid........................................................................................ 16 2.4 VLAAMS BELEIDSKADER ........................................................................................................................ 16 2.5 LOKALE OVERHEDEN ............................................................................................................................. 16 3 DE UITDAGING VOOR VLAANDEREN ............................................................................................... 17 3.1 3.2 3.3 4 BROEIKASGASUITSTOOT IN VLAANDEREN ............................................................................................. 17 VOORUITZICHTEN TOT 2010 .................................................................................................................. 19 DE REDUCTIE-UITDAGING ...................................................................................................................... 20 VLAAMS BELEIDSKADER ..................................................................................................................... 22 2 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Inhoudsopgave 4.1 JURIDISCHE BASIS .................................................................................................................................. 22 4.2 TASKFORCE KLIMAATBELEID VLAANDEREN ......................................................................................... 22 4.3 VLAAMS KLIMAATBELEIDSPLAN 2002 - 2005 ........................................................................................ 22 4.3.1 Opzet en doelstelling ..................................................................................................................... 22 4.3.2 Lessen en uitdagingen ................................................................................................................... 22 4.4 VLAAMS KLIMAATBELEIDSPLAN 2006 - 2012 ........................................................................................ 23 4.4.1 Doelstellingen ............................................................................................................................... 23 4.4.2 De Vlaamse klimaatconferentie..................................................................................................... 24 4.4.3 Klimaatbeleid bestuurlijk bekeken ................................................................................................ 25 4.4.4 Opvolging ...................................................................................................................................... 25 5 VLAAMS ANTWOORD OP DE REDUCTIE-UITDAGING ................................................................ 26 LEESWIJZER ....................................................................................................................................................... 26 REDUCTIEPOTENTIËLEN ..................................................................................................................................... 26 INTERACTIE MET ANDERE BELEIDSDOMEINEN EN -PLANNEN .............................................................................. 26 5.1 NAAR EEN KLIMAATVRIENDELIJKE EN DUURZAME MOBILITEIT IN VLAANDEREN .................................. 27 5.1.1 Doelstellingen en indicatoren ....................................................................................................... 27 5.1.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 27 5.1.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 31 5.1.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 32 5.2 RATIONEEL ENERGIEGEBRUIK IN GEBOUWEN ......................................................................................... 34 5.2.1 Doelstellingen en indicatoren ....................................................................................................... 34 5.2.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 34 5.2.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 37 5.2.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 38 5.3 NAAR EEN DUURZAME EN KOOL-STOFARME ENERGIEVOORZIENING ...................................................... 40 5.3.1 Doelstellingen en indicatoren ....................................................................................................... 40 5.3.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 40 5.3.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 42 5.3.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 42 5.4 DE VLAAMSE INDUSTRIE EN KLIMAATBELEID: EEN RESULTAATSGERICHTE EVENWICHTSOEFENING ...... 43 5.4.1. Doelstellingen en indicatoren ....................................................................................................... 43 5.4.2. Maatregelen .................................................................................................................................. 43 5.4.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 46 5.5 DUURZAME LANDBOUW EN BOSSEN ....................................................................................................... 47 5.5.1 Doelstellingen en indicatoren ....................................................................................................... 47 5.5.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 48 5.5.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 49 5.5.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 50 5.6 ONDERZOEK EN INNOVATIE ................................................................................................................... 51 5.6.1 Doelstellingen ............................................................................................................................... 51 5.6.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 51 5.6.3 Samenvatting ................................................................................................................................. 52 5.7 SENSIBILISEREN IS VOORKOMEN ............................................................................................................ 53 5.7.1 Doelstellingen ............................................................................................................................... 53 5.7.2 Samenvatting ................................................................................................................................. 57 5.8 INZET VAN FLEXIBILITEITSMECHANISMEN ............................................................................................. 58 5.8.1 Doelstelling en indicatoren ........................................................................................................... 58 5.8.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 58 5.8.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 59 3 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Inhoudsopgave 5.8.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 60 5.9 ADAPTATIE ............................................................................................................................................ 61 5.9.1 Doelstelling ................................................................................................................................... 61 5.9.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 61 5.9.3 Overleg met andere overheden ...................................................................................................... 62 5.9.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 62 5.10 OVERHEID VERVULT VOORBEELD-ROL .................................................................................................. 63 5.10.1 Doelstellingen ............................................................................................................................... 63 5.10.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 63 5.10.3 Samenvatting ................................................................................................................................. 66 5.11 IMPACT VLAAMS KLIMAATBELEID ......................................................................................................... 67 5.11.1 Intern klimaatbeleid ...................................................................................................................... 67 5.11.2 Inzet flexibele mechanismen .......................................................................................................... 68 5.11.3 Besluit............................................................................................................................................ 68 6 (VLAAMS) KLIMAATBELEID NA 2012................................................................................................ 69 6.1 HET INTERNATIONALE POLITIEKE PROCES.............................................................................................. 69 6.1.1 Onderhandelingsvragen ................................................................................................................ 69 6.1.2 Visie van Europa ........................................................................................................................... 70 6.2 BELGISCHE STANDPUNTVORMING .......................................................................................................... 70 6.3 VLAAMSE VOORBEREIDING .................................................................................................................... 70 6.3.1 Doelstellingen ............................................................................................................................... 70 6.3.2 Maatregelen .................................................................................................................................. 70 6.3.3 Betrokkenheid van het middenveld ................................................................................................ 72 6.3.4 Samenvatting ................................................................................................................................. 72 7 FINANCIERING VLAAMS KLIMAATBELEID ................................................................................... 73 7.1 7.2 7.3 7.4 BENODIGDE BUDGETTEN EN PERSONEEL ................................................................................................ 73 FINANCIERINGSMECHANISMEN .............................................................................................................. 73 KOSTENEFFICIËNTIE ............................................................................................................................... 74 FINANCIERINGSVERPLICHTINGEN VOLGENS HET KLIMAATVERDRAG EN HET KYOTO PROTOCOL .......... 74 BEGRIPPENLIJST ............................................................................................................................................ 75 4 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Samenvatting beleidsmakers Nood aan klimaatbeleid voor Wat vooraf ging De geïdentificeerde lessen en uitdagingen uit het voorgaande Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002-2005 en de voortgangsrapporten zijn, zowel procesmatige als inhoudelijk, belangrijke bouwstenen voor dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan. Een nieuwe vorm van beleid was nodig, op basis van een breed en noodzakelijk draagvlak voor een maatschappelijk verreikende beleidsuitdaging, zoals de strijd tegen de klimaatverandering. Met de organisatie van de Vlaamse Klimaatconferentie werd een belangrijke stap daartoe gezet, meteen ook een belangrijke bouwsteen van het nieuwe Vlaams klimaatbeleidsplan 2006-2012. De eindaanbevelingen werden in opdracht van de Vlaamse Regering door de relevante beleidsdomeinen in de Taskforce klimaatbeleid met de nodige aandacht geanalyseerd bij het opmaken van het VKP 2006-2012. Het resultaat is een strategisch beleidsplan met acties in alle relevante Vlaamse bevoegdheidsdomeinen. De uitdaging voor Vlaanderen Het nieuwe Vlaams Klimaatbeleidsplan omvat de volledige Kyoto-periode (2008 – 2012). Het ontwerp VKP 2006-2012 hanteert 2010 als gemiddelde waarde en referentiejaar voor de Kyotoperiode. Volgens het nationale lastenverdelingsakkoord moet Vlaanderen haar emissies in de periode 2008 – 2012 met gemiddeld 5,2% verminderen ten opzichte van het niveau van 1990. In absolute cijfers betekent dit dat de uitstoot in 2008 - 2012 beperkt moet worden tot gemiddeld 83.436 kton CO2-eq per jaar. In een scenario zonder klimaatbeleid zouden de Vlaamse broeikasgasemissies met 18% toenemen ten opzichte van de uitstoot in 1990 en een niveau bereiken van iets meer dan 103 Mton CO2-eq. De uitdaging voor het Vlaamse klimaatbeleid bestaat er dus in om de broeikasgasuitstoot tegen 2010 met 19,7 Mton CO2-eq per jaar te verminderen ten opzichte van het scenario zonder klimaatbeleid. Het Vlaamse antwoord op deze reductie-uitdaging Bij de uitwerking van dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan is ervoor gekozen om de maatregelen te bundelen in tien thema’s. Vijf sectorale thema’s rond klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit, rationeel energiegebruik, duurzame en koolstofarme energievoorziening, industrie en duurzame landbouw en bossen geven globaal het streefdoel weer voor de betrokken sectoren. Vijf horizontale, ondersteunende thema’s behandelen onderzoek en innovatie, sensibilisering, flexibiliteitsmechanismen, de voorbeeldrol van de overheid en adaptatie. Elk thema bundelt de verschillende maatregelen die moeten bijdragen tot de realisatie van het globale streefdoel en van de specifieke doelstellingen. De maatregelen worden in dit klimaatbeleidsplan beknopt beschreven.Uitgebreide informatie is consulteerbaar via een publiek toegankelijke databank. Om de realisatie van de doelstellingen in dit plan optimaal te kunnen opvolgen, is bij elk thema bijzondere aandacht besteed aan het formuleren van indicatoren. Belangrijke elementen van het plan zijn tot slot de opvolging en afstemming met andere beleidsniveaus, de financieringsmechanismen van het voorgestelde beleid en de afstemming van dit klimaatplan op andere beleidsplannen zoals het Vlaams Toewijzingsplan verhandelbare emissierechten 2008-2012. Het plan omvat eveneens de Vlaamse visie voor het voorbereiden van het klimaatregime na 2012. Mobiliteit De transportsector draagt in stijgende mate bij aan de Vlaamse emissierekening. De sector neemt in 2004 17% van de CO2-emissies voor zijn rekening, een aandeel dat bovendien elk jaar toeneemt. Dit belangrijke aandeel en de veelheid aan betrokkenen bij de realisatie van beleidsmaatregelen weerspiegelen de complexiteit en het belang van mobiliteit in de huidige maatschappij. Het ombuigen van deze trend is een grote uitdaging die zal aangepakt worden via een reeks maatregelen, zoals de beperking van het transportvolume, de uitbouw van een milieuvriendelijk en emissie-arm voertuigenpark, de realisatie van een optimale afwikkeling van het verkeer en het stimuleren en aanleren van milieuvriendelijk rijgedrag. Deze acties zullen tezamen een emissiereductie van 4,1 Mton CO2-eq per jaar realiseren. 5 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Gebouwen Het finaal energieverbruik in gebouwen is sinds 1990 gestegen met 36%. Het toenemend aantal gebouwen, de stijging van het aantal individuele wooneenheden en de stijgende vraag naar allerlei comfortelementen zijn de belangrijkste redenen. Deze sterke toename vormt een belangrijk aandachtspunt omdat keuzes van vandaag gevolgen hebben voor de gehele levensduur van het gebouw. Het REG-beleid inzake gebouwen zal gevoerd worden via eisen en normen, adviesgerichte stimuli, onderzoek en financiële instrumenten. De sector van de gebouwen zal hiermee een bijdrage in de emissiereductie leveren van 1,1 Mton CO2-eq per jaar. Energie Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) staat in 2004 voor 21% van de totale Vlaamse broeikasgasuitstoot. Sinds 1990 namen de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening met 5% toe. Het ombuigen van deze trend zal in het Vlaams klimaatbeleid worden gerealiseerd via de realisatie van de groene stroom doelstellingen, de realisatie van de WKK-doelstellingen en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector. De sector van de elektriciteitsproductie zal hiermee 5,8 Mton CO2-eq per jaar bijdragen aan de realisatie van de Kyoto-doelstelling. Industrie De broeikasgasemissies uit de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalden met 9,5% tussen 1990 en 2004. De Vlaamse Kyoto-doelstelling vraagt echter dat de betrokken bedrijven deze inspanningen verder zetten, en dit terwijl hun concurrentiepositie behouden of waar mogelijk verbeterd moet worden. Het VKP 2006-2012 voorziet volgende maatregelen voor de industriële sectoren: het verhogen van energie-efficiëntie naar vastgelegde niveaus, het terugdringen van de lachgasuitstoot uit de chemische industrie, de reductie van F-gasemissies, de verbetering van energierecuperatie in afvalverbrandingsinstallaties en een financiële tegemoetkoming via de ecologiepremie. Deze maatregelen vertegenwoordigen een emissiereductie van 4,5 Mton CO2eq per jaar. Landbouw en bossen De broeikasgasemissies uit de landbouwsector zijn sinds 1990 gedaald, voornamelijk als gevolg van de afname van Nood aan klimaatbeleid de veestapel. De sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 20062012 stelt verdere reducties voorop via CO2-besparing in de glastuinbouw, productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. Deze sector zal hiermee bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar realiseren. Onderzoek en innovatie De realisatie van de Kyoto-doelstellingen is slechts een eerste stap in de strijd tegen klimaatverandering. Op lange termijn zullen ambitieuzere reductiedoelstellingen nodig zijn. De technologieën en systemen nodig om deze te realiseren zijn echter nog niet marktrijp of bestaan nog niet. Het VKP 2006-2012 beklemtoont de bijdrage van het Vlaamse onderzoeks- en innovatiebeleid aan de realisatie van diverse klimaatdoelstellingen zowel op korte als lange termijn. Maatregelen gericht op het verbeteren van de informatiedoorstroming en netwerking, het opstellen van een strategische onderzoeksnota energietechnologieën, de uitbouw van een beleidsdomeinoverschrijdend samenwerkingsverband, het in kaart brengen van hinderpalen voor innovatie binnen milieu- en energiebeleid moeten hiertoe bijdragen. Sensibilisering Klimaatverandering kan enkel effectief aangepakt worden indien alle maatschappelijke actoren zich bewust zijn van het klimaatprobleem. Sensibilisering is dus absoluut noodzakelijk om in het klimaatbeleid meer vooruitgang te kunnen boeken en om andere beleidsinstrumenten goed te laten functioneren. Het VKP 2006-2012 omvat acties voor de verschillende doelgroepen. Inzet van flexibiliteitsmechanismen De Vlaamse overheid zal, aanvullend op haar intern emissiereductiebeleid, gebruik maken van de flexibiliteitsmechanismen van het Kyotoprotocol om haar reductiedoelstelling te realiseren. De inzet van deze mechanismen moet het Vlaams gewest in staat stellen om haar reductiedoelstelling tijdig, op een kostenefficiënte en maatschappelijk haalbare manier te bereiken. Hierbij zal op evenwichtige wijze rekening worden gehouden met de drie pijlers van duurzame ontwikkeling (economische, ecologische en sociale aspecten van de inzet van de mechanismen), conform het Kyotoprotocol en de Marrakesh akkoorden. 6 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Adaptatie Ondanks het beleid dat de klimaatverandering moet beperken, verandert het klimaat al en zijn de effecten ervan voelbaar. De voornaamste effecten van klimaatverandering op een aantal sectoren in Vlaanderen die afhankelijk zijn van weersomstandigheden zoals landbouw, visserij, bosbouw en toerisme, zullen meer in detail in kaart gebracht worden. Een kosteneffectief Vlaams adaptatieplan zal uitgewerkt worden. Hierbij wordt gezocht naar een delicaat evenwicht tussen het minimaliseren van inherente klimaatrisico’s en de sociaal-economische ontwikkeling. Voorbeeldrol overheid De overheid heeft bij het uitvoeren van het klimaatbeleid een belangrijke voorbeeldfunctie. Zowel de Vlaamse overheid als de lokale besturen worden via het VKP 20062012 aangespoord om bij de uitvoering van hun activiteiten te zorgen voor rationeel energieverbruik, duurzame energie-opwekking en duurzame mobiliteit. Lokale overheden hebben als erg zichtbaar en herkenbaar bestuur voor de diverse groepen binnen de bevolking, ook een belangrijke communicatieopdracht. Vlaams Klimaatbeleid na 2012 Het Protocol van Kyoto is een eerste maar belangrijke stap in de verwezenlijking van de ultieme doelstelling van het Klimaatverdrag. Op de klimaatconferentie in Montréal werden de eerste krijtlijnen getrokken voor het proces ter voorbereiding van het internationale klimaatbeleid na 2012. Rekening houdend met de internationale onderhandelingen inzake het post-2012 klimaatbeleid, bereidt Vlaanderen technisch, economische en maatschappelijk onderbouwde engagementen voor, gericht op 2020. Hiervoor is een onderzoekstraject uitgewerkt. De Vlaamse visie op het post-2012 klimaatbeleid wordt aangevuld en bijgesteld in de loop van de onderhandelingsperiode. Dit geldt specifiek met betrekking tot de internationale lucht- en scheepvaart in een klimaatregime na 2012. Impact Vlaams klimaatbeleid Op basis van de meest actuele prognoses wordt de reductie-uitdaging voor het Vlaamse klimaatbeleid ingeschat op 19,7 Mton CO2-eq per jaar. Nood aan klimaatbeleid De maatregelen beschreven voor de verschillende thema’s kunnen deze kloof, bij tijdige en volledige uitvoering, met 16,6 Mton CO2-eq dichten. Dit betekent dat met deze maatregelen 84% van de reductie-inspanning intern binnen Vlaanderen gerealiseerd kan worden. De ingeschatte emissies na klimaatbeleid liggen in 2010 1,3% lager dan de uitstoot in 1990. De resterende reductiekloof, na tijdige en volledige uitvoering van de voorziene interne maatregelen, bedraagt nog 3,2 Mton CO2-eq per jaar. Voor de volledige Kyotoperiode is er dus anno 2006 een ingeschat beleidstekort van 16 Mton CO2-eq. Voor de aankoop van bijkomende emissiekredieten zal de Vlaamse overheid binnen de voorziene tijd stapgsgewijs de nodige middelen inzetten, ook rekening houdend met de monitoring van de voorziene interne projecten. Besluit Om tijdig de Kyotodoelstelling te halen wordt het prioritair uitvoeren van interne maatregelen vooropgesteld in de diverse beleidsdomeinen tegen een socio-economisch haalbare kostprijs, afgestemd op en aangevuld met de inzet van flexibiliteitsmechanismen. De Vlaamse Regering zal er in de loop van de planperiode van dit Vlaams Klimaatbeleidsplan over waken dat de geïdentificeerde maatregelen tijdig en correct worden uitgevoerd. De geïdentificeerde indicatoren zullen een belangrijke rol spelen bij de evaluatie van de voortgang van de projecten. Om een efficiënte opvolging mogelijk te maken, heeft de Vlaamse Regering volgende instrumenten tot haar beschikking: 1. een databank met alle maatregelen wordt vanaf 2006 opgezet. Deze databank zal publiek toegankelijk zijn en op termijn geïntegreerd worden in de database bij het Nationaal Klimaatplan; 2. een beknopte zesmaandelijkse rapportering over de effectieve voortgang van de projecten en mogelijke knelpunten met betrekking tot de uitvoering; 3. een tweejaarlijks voortgangsrapport waarin de stand van zaken van het Vlaamse klimaatbeleid zal toegelicht worden. Als blijkt dat reductiepotentiëlen niet of laattijdig gehaald worden, zullen extra maatregelen (extern en/of intern) geïdentificeerd en gerealiseerd dienen te worden. 7 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Nood aan klimaatbeleid globaal gemiddelde van 448 ppmv CO2-equivalent (CO2eq). 1 De nood klimaatbeleid aan 1.1 Broeikaseffect, niet enkel een natuurlijk fenomeen In de atmosfeer zijn gassen aanwezig die de invallende zonnestraling doorlaten maar de teruggekaatste straling van het opgewarmde aardoppervlak opnemen. Dit fenomeen (het 'broeikaseffect') zorgt ervoor dat de gemiddelde temperatuur op aarde +15°C bedraagt in plaats van -18°C. Sinds het begin van het industriële tijdperk (1750) is de concentratie van enkele belangrijke broeikasgassen in onze atmosfeer sterk toegenomen: voornamelijk koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en lachgas (N2O). Vooral verbranding van fossiele brandstoffen (CO2), veeteelt (CH4 en N2O), afvalverwerking (CH4) en chemische processen in de industrie (N2O) hebben een impact. Door de wereldwijde ontbossing en de ermee gepaard gaande verbranding worden grote koolstofreservoirs in het hout en de bodem omgezet naar broeikasgassen (voornamelijk CO2). Ook emissies of lekken van nieuwe gefluoreerde stoffen (de zogenaamde F-gassen) zoals CFK’s, HCFK’s, HFK’s, PFK’s en SF6 spelen daarbij een rol. Algemeen is het aanzienlijk toegenomen en verder aangroeiende bevolkingsaantal van de mens een cruciaal element in de evolutie van het concentratieniveau van deze gassen. De atmosferische concentratie van CO2 bedroeg 377 ppmv in 2004, wat een stijging met 35% vertegenwoordigt ten opzichte van de pre-industriële concentratie van 280 ppmv. De huidige CO2-concentratie is nooit eerder bereikt gedurende de laatste 420 000 jaar en met een waarschijnlijkheid van 66-99% niet in de laatste 20 miljoen jaar. Bovendien is het huidig tempo van toename nog nooit voorgekomen sinds ten minste 20 000 jaar. Voor CH4 (+155%) en N2O (+18%) worden gelijkaardige evoluties opgetekend. Rond 1750 waren er nog geen CFK’s, HCFK’s, HFK's, PFK's of SF6 in de atmosfeer aanwezig, maar hun aandeel in de huidige broeikasgassamenstelling nam de laatste 40 jaar snel toe. Aan de hand van de ‘Global Warming Potential’ (GWP) is het mogelijk de bijdrage van verschillende broeikasgassen aan het broeikaseffect ten opzichte van elkaar te wegen. In 2004 kwam de totale concentratie aan broeikasgassen uit op een Dit leidt tot een verhoging van de gemiddelde temperatuur en een globale klimaatverandering. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, Kader 1) stelt dat de geobserveerde opwarming van de laatste 100 jaar buitengewoon is, en dat het bovendien onwaarschijnlijk is dat deze opwarming enkel een gevolg is van natuurlijke fenomenen zoals vulkaanuitbarstingen. Kader 1. IPPC IPCC werd opgericht in 1988 door de World Meteorological Organisation (WMO) en het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) om wetenschappelijke, technische en socio-economische informatie te evalueren die relevant is voor het inzicht in de risico's van antropogene klimaatverandering. Het IPCC verricht zelf geen wetenschappelijk onderzoek maar stelt op basis van bestaande wetenschappelijke literatuur wetenschappelijke overzichten op, de vijfjaarlijkse Assessment Reports. Deze rapporten bespreken de wetenschappelijke inzichten in klimaatverandering, de impact ervan en adaptatie en reductiemogelijkheden. In 2001 verscheen het “Third Assessment Report: Climate Change 2001” (TAR). Het Fourth Assessment Report (AR 4) zal eind 2007 gepubliceerd worden. Het IPCC publiceert ook zogenaamde “Special Reports” die een bepaalde thematiek gedetailleerd uitwerken. 1.2 Ons klimaat is aan het veranderen Sinds het begin van de 20ste eeuw nam de gemiddelde oppervlaktetemperatuur op aarde toe met 0,6°C, en zelfs met 0,95°C in Europa. Deze verandering is ongewoon zowel in omvang als in snelheid waarmee ze plaatsvindt en overtreft ruimschoots de natuurlijke klimaatfluctuaties van de laatste 1.000 jaar. Zowel op wereldvlak als in Europa blijken de jaren ‘90 het warmste decennium te zijn sedert het begin van de waarnemingen in het midden van de 19de eeuw. Bovendien kwamen in Europa de 8 hoogste jaargemiddelde temperaturen allen voor in de laatste 14 jaar. In Ukkel wordt een zelfde evolutie waargenomen: tussen 1988 en 2003 lagen de jaargemiddelde temperaturen 1,9°C hoger dan in de tweede helft van de 19de eeuw en de 7 hoogste waarden sinds de start van de metingen in 1833 werden allen opgetekend in de laatste 15 jaar (Figuur 1). 8 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Nood aan klimaatbeleid Latijns-Amerika en Zuidoost Azië. Deze regio’s worden immers het ergst getroffen door verminderde beschikbaarheid van water in waterarme gebieden, hogere blootstelling aan malaria en cholera, de stijging van het zeewater en een toename van tropische cyclonen die maken dat tientallen miljoenen mensen in laaggelegen gebieden (voornamelijk in Azië) zullen moeten verhuizen. Ook eco- en landbouwsystemen zijn erg kwetsbaar voor klimaatveranderingen. Ze kunnen onomkeerbare schade oplopen bij verschuiving, inkrimping of uitbreiding van klimaatzones en ten gevolge van wijzigingen in het neerslagpatroon of de kustlijn. Figuur 1. Verandering van de jaargemiddelde temperatuur in Ukkel (1833-2004). In Europa werd vorige eeuw op alle plaatsen een toename van het zeeniveau gemeten. Het is erg waarschijnlijk dat de opwarming in de 20ste eeuw significant heeft bijgedragen aan de waargenomen stijging van het zeeniveau, met name door thermische uitzetting en de wijdverspreide afsmelting van ijskappen en gletsjers. Ook de gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid vertoont significante veranderingen. In Europa nam de gemiddelde jaarlijkse neerslag tijdens de periode 1900 - 2000 toe met 10 tot 40% in het noorden, maar werd het zuiden geconfronteerd met een neerslagdaling die oploopt tot 20%. Er worden ook wijzigingen waargenomen in het voorkomen van extreme neerslagperiodes, die ook explicieter zijn dan de trend inzake gemiddelde neerslag. In Midden- en Noord-Europa tonen de meeste weerstations vooral in de periode 1976-1999 een significante toename van het aantal erg natte dagen. Voor Ukkel leert een analyse van de neerslaggegevens in de 20ste eeuw ons dat de jaargemiddelde neerslag met 6,6% is toegenomen. 2001 en 2002 zijn de absolute recordjaren met neerslaghoeveelheden van respectievelijk 1088,5 en 1077,8 mm ten aanzien van de normale 780,1 mm. Er komen ook steeds nadrukkelijker meer natte dan droge jaren voor in ons land, met overstromingen tot gevolg. Ook op de volksgezondheid kan klimaatverandering een impact hebben. Het is zo goed als zeker dat een verhoogde frequentie en intensiteit van hittegolven en de bijhorende hoge waarden aan troposferische ozon het aantal bijkomende sterftes door warm weer verhoogt. De gevolgen van de klimaatverandering op het vlak van volksgezondheid zullen naar verwachting het grootst zijn in ontwikkelingslanden en in het bijzonder bij kinderen en bejaarden. De meeste slachtoffers zouden vallen in Afrika, De financiële dienstensector vormt een unieke indicator voor de potentiële socio-economische impact van klimaatverandering. Deze sector integreert de effecten op de andere sectoren. sommige schadeposten in het recente verleden, onder meer over de direct meetbare schade van een aantal extreme weersfenomenen (bijvoorbeeld orkanen). In Europa zijn de economische verliezen door weer- en klimaatgerelateerde fenomenen de voorbije 20 jaar gestegen van een jaarlijks gemiddelde van 5 miljard dollar tot ongeveer 11 miljard dollar. (Figuur 2) De schade door extreme weersfenomenen is dus gestegen, ondanks verhoogde inspanningen om infrastructuur te versterken en een verbeterde rampenplanning. Het gevolg is alleszins dat (her)verzekeringsmaatschappijen steeds kwetsbaarder worden voor de gevolgen van natuurrampen. Figuur 2. Economische en verzekerde verliezen door weer- en klimaatgerelateerde rampen in Europa. 9 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 1.3 Doortastend klimaatbeleid is nodig Hoe langer wereldwijd wordt gedraald om actie te ondernemen, hoe groter het risico van onomkeerbare klimaatveranderingen doordat mogelijkheden om de broeikasgasconcentraties op een lager niveau te stabiliseren, verloren gaan. Een daadwerkelijke uitvoering van alle internationaal overeengekomen beleidsmaatregelen en overeenkomsten, aangevuld met de identificatie van bijkomende engagementen dringen zich dus op. Klimaatverandering vormt immers de grootste milieu-uitdaging van de 21ste eeuw. De Europese Unie (EU) heeft als lange termijndoelstelling vooropgesteld om de wereldwijde gemiddelde temperatuurstijging te beperken tot 2°C boven het pre- Nood aan klimaatbeleid industriële niveau (met 1750 als referentiejaar). Volgens de EU is een plafond van 450 ppmv CO2 aangewezen om deze beperking te kunnen respecteren. Aangezien die concentratie nu reeds meer dan 400 ppmv bedraagt en gemiddeld met 0,5 % per jaar blijft toenemen, is voor het bereiken van de 2ºC-doelstelling wereldwijd een aanzienlijke uitstootreductie vereist. Bijkomend wetenschappelijk onderzoek is nodig om het inzicht over deze drempels verder te verfijnen en de nodige emissiereducties te onderbouwen. Dit Vlaamse klimaatbeleidsplan kadert binnen de internationale inspanningen om enerzijds de klimaatverandering te bestrijden via de emissiereductie van broeikasgassen en anderzijds de aanpassing (adaptatie) aan een aantal onvermijdelijke effecten voor te bereiden. 10 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid op vele niveaus 2 Klimaatbeleid op vele niveaus 2.1 Internationaal beleidskader 2.1.1 Raamverdrag Het Raamverdrag inzake klimaatverandering van de Verenigde Naties (UNFCCC) werd opgemaakt op de Wereldtop inzake Duurzame Ontwikkeling (Rio de Janeiro, 1992) en trad in 1994 in werking. België sloot aan in 1996. Het Raamverdrag uit 1992 bepaalt dat de atmosferische concentratie van broeikasgassen gestabiliseerd moet worden op een niveau waarop geen gevaarlijke antropogene verstoring van het klimaatsysteem optreedt. De termijn waarbinnen dit moet gebeuren dient de ecosystemen toe te laten zich op een natuurlijke wijze aan te passen aan de klimaatverandering, de voedselvoorziening te verzekeren en de economische ontwikkeling op een duurzame manier te laten voortgaan. Het Raamverdrag verbindt alle deelnemende landen tot het jaarlijks rapporteren van de broeikasgasemissies, het opzetten en uitvoeren van een nationale klimaatstrategie en het samenwerken aan de realisatie van de ultieme doelstelling. De industrielanden moeten hierbij een voortrekkersrol spelen. Het Raamverdrag is gebaseerd op een aantal principes (Kader 2). Kader 2. Beginselen UNFCCC - gezamenlijke maar verantwoordelijkheden en mogelijkheden; verschillende onderscheiden - billijkheid (‘equity’) als basis voor verdeling van de inspanning; - ontwikkelde landen hebben een voortrekkersrol in de strijd tegen klimaatverandering en zijn gevolgen; - voorzorgsmaatregelen tegen klimaatverandering zijn nodig; - (duurzame) economische ontwikkeling is essentieel voor de strijd tegen klimaatverandering; - klimaatmaatregelen mogen geen willekeurige of onrechtmatige verantwoording vormen voor het beperken van internationale handel. de oorzaken van 2.1.2 Protocol van Kyoto In december 1997 werd het Protocol van Kyoto bij het Raamverdrag goedgekeurd. Op 16 februari 2005 trad dit Protocol in werking, na ratificatie door de Russische federatie. De Verenigde Staten en Australië doen als belangrijke industrielanden niet mee aan het Protocol. Sinds de inwerkingtreding van het Protocol zijn de bepalingen van juridisch bindende aard. Voor de korf van de belangrijkste broeikasgassen (CO2, CH4, N2O, SF6, HFK’s en PFK’s) engageren de 36 deelnemende industrielanden zich tot een vermindering van hun jaarlijkse uitstoot in de periode 2008-2012 met gemiddeld 5% ten opzichte van het referentiejaar 1990. Ontwikkelingslanden hebben geen reductieverplichtingen aangegaan in dit Protocol maar engageren zich net als de industrielanden wel tot het uitwerken van een emissieinventaris, het opstellen en implementeren van klimaatprogramma’s en samenwerking inzake milieutechnologie, onderzoek, opleiding en onderwijs. De emissies van andere broeikasgassen die tevens bijdragen aan een verdunning van de stratosferische ozonlaag (CFK's, HCFK's), werden al eerder door het Protocol van Montréal (1987) aan banden gelegd, met verregaande beperkingen inzake de productie en het gebruik van ozonafbrekende stoffen. Het Protocol legt op dat de reducties in de eerste plaats moeten verwezenlijkt worden door interne beleidsmaatregelen. Het beleid en maatregelen kunnen onder meer betrekking hebben op de energie-, de vervoers- en de industriesector, evenals op de landbouw, de bosbouw en het afvalbeheer. De uitstoot mag ook gedeeltelijk gecompenseerd worden door de bevordering van koolstofopname via bossen of andere landgebruiksactiviteiten (de zogenaamde ‘sinks’). Bijkomend hieraan bieden de flexibiliteitsmechanismen van het Protocol een kostenefficiëntie manier om de doelstelling te bereiken: via de aankoop van emissierechten van landen met een overschot (internationale emissiehandel) of via de opstart van emissiereducerende projecten in een ander industrieland en/of in een ontwikkelingsland (projectgebonden flexibiliteitsmechanismen) (Kader 3). Het uitgangspunt is dat het gebruik van economische beleidsinstrumenten de kosten van emissiesreducties kan beperken en het behalen van de reductiedoelstellingen voor individuele partijen kan versoepelen. Landen die op een goedkope wijze meer reducties kunnen realiseren dan 11 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid op vele niveaus wat is opgelegd, zullen dat ook werkelijk doen omdat ze hun overtollige emissierechten kunnen verhandelen. Het globale resultaat is hetzelfde, terwijl de totale reductiekosten lager uitvallen. Kader 3. Types flexibiliteitsmechanismen Gezamenlijke tenuitvoerbrenging Implementation’, JI) (‘Joint JI-projecten kunnen worden ondernomen tussen twee ontwikkelde landen of landen die een overgang naar een markteconomie doormaken en die een emissiereductiedoelstelling hebben aanvaard (in Bijlage I opgenomen partijen bij het UNFCCC, de zogenaamde Annex-I-landen) De uitvoering van een JI-project resulteert in een overdracht van emissiereductie-eenheden (ERU's) van het ene land naar het andere, maar de totale toegestane emissies in beide landen blijven gelijk (een “nulsomoperatie”). JI-projecten moeten door alle betrokken Partijen goedgekeurd zijn, en moeten leiden tot emissiereducties bovenop de reducties die zonder het project zouden bereikt worden, het zogenaamde ‘additionaliteitsprincipe’. Projecten die vanaf 2000 zijn opgestart en aan de JIvereisten voldoen, kunnen als JI-projecten worden gecatalogeerd. De kredietperiode voor alle JI-projecten start vanaf 1 januari 2008. overdracht van milieuvriendelijke technologieën. Ook hier geldt het additionaliteitsprincipe. Het grote verschil met JI-projecten is dat ontwikkelingslanden geen emissiereductieverplichtingen opgelegd kregen. Investeringen in ontwikkelingslanden genereren dus een netto-instroom van emissiekredieten. Een CDM Executive Board (EB) is opgericht om het CDMmechanisme in praktijk te implementeren. De EB geeft de gecertifieerde emissiereducties (CER’s) uit die afkomstig zijn van CDM-projectactiviteiten. CER’s kunnen verleend worden vanaf het jaar 2000. De betrokken Partijen dienen een ‘Designated National Authority’ aan te wijzen om CDM-projectactiviteiten goed te keuren en om rechtspersonen te laten deelnemen aan CDM-projectactiviteiten. Emissiehandel Emissiehandel maakt handel in Kyoto-eenheden mogelijk tussen Annex-I-landen. De Kyoto-eenheden kunnen door deze landen gebruikt worden om hun emissiedoelstellingen onder het Protocol te behalen. De Kyoto-eenheden die via emissiehandel kunnen getransfereerd worden zijn internationale emissierechten (‘Assigned Amount Units’, AAU’s), verwijderingseenheden (‘Removal Units’, RMU’s, gegenereerd door land- en bosbeheersactiviteiten in Annex I-landen, §5.5), ERU’s en CER’s. Een JI Supervisory Committee is opgericht om het JImechanisme in praktijk te implementeren en werkbaar te maken. Enkel Annex-I-landen met emissiereductiedoelstellingen kunnen deelnemen aan emissiehandel. De betrokken Partijen dienen een ‘Focal Point’ aan te wijzen om JI-projectactiviteiten goed te keuren en om rechtspersonen te laten deelnemen aan JIprojectactiviteiten. Transfers en uitgifte van eenheden worden bijgehouden in een register onder het Protocol van Kyoto. Dit omvat een nationaal register dat wordt opgericht en onderhouden door elk Annex-I-land. Mechanisme voor schone ontwikkeling Development Mechanism’, CDM) (‘Clean CDM-projecten vinden plaats in landen zonder specifieke emissiereductiedoelstellingen, in de praktijk zijn dit de ontwikkelingslanden (niet in Bijlage I opgenomen partijen bij het UNFCCC). Dergelijke projecten dienen te resulteren in reële, meetbare lange termijn voordelen in de bestrijding van klimaatverandering, terwijl wordt bijgedragen tot de verwezenlijking van doelstellingen van de gastlanden inzake duurzame ontwikkeling, met name door de Register Naast emissiereductieverplichtingen voorziet het Protocol van Kyoto tevens de uitwerking van maatregelen als aanpassing aan klimaatverandering. Op die manier kunnen de nadelige gevolgen voor de economie, de volksgezondheid of de kwaliteit van het milieu tot een minimum beperkt worden. De praktische implementatie van de afspraken uit het Raamverdrag en het Protocol van Kyoto wordt uitgewerkt op respectievelijk de Conference of the Parties (COP) en de Meeting of the Parties (MOP). 12 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 De belangrijkste regels voor de naleving en uitvoering van het Kyotoprotocol zijn uitgewerkt in de zogenaamde “Akkoorden van Marrakesh” tijdens COP7 (2001). Zo werden regels vastgesteld met betrekking tot de aanwending van sinks, het creëren van fondsen voor hulp aan de armste ontwikkelingslanden, adaptatie en projectgebonden flexibiliteitsmechanismen. Op COP 11/MOP 1 in december 2005 werden de Akkoorden van Marrakesh officieel bekrachtigd. Tevens werd het nalevingsregime dat bij het Protocol hoort goedgekeurd en aanvaard. Dit zijn de juridische procedures van toepassing voor het geval een industrieland niet aan zijn verplichtingen voldoet. 2.2 Europees beleidskader 2.2.1 Interne lastenverdeling De EU-15 engageerde zich in Kyoto tot de realisatie van een emissiereductie van –8% in de periode 2008-2012 ten opzichte van het referentiejaar 1990. Die werd in 1998 via een intern Europees akkoord verder verdeeld onder de Lidstaten. België engageerde zich tot een doelstelling van –7,5%. De EU-15 wordt als één deelnemende partij beoordeeld. Indien op het einde van de eerste verbintenisperiode 20082012 de Europese emissiereductiedoelstelling niet gehaald wordt, kunnen evenwel individuele lidstaten aansprakelijk worden gesteld voor niet-naleving van hun verbintenissen. Wordt de Europese doelstelling wel behaald, dan zal geen enkele lidstaat juridisch bestraft worden onder de bepalingen van het Protocol. 2.2.2 Europees klimaatprogramma De EU heeft zich op internationaal vlak steeds sterk geprofileerd als voortrekker in de strijd tegen klimaatverandering. Sinds het afhaken van de Verenigde Staten in het Kyotoproces is deze stuwende kracht nog belangrijker geworden. In 2000 werd deze rol vertaald in het Europees programma inzake klimaatverandering (EPK). In het kader van het EPK heeft de Commissie een klimaatactieplan en een emissiehandelssysteem uitgewerkt. Een tweede fase van het Europees klimaatveranderingsprogramma werd eind 2005 voorgesteld. Dit programma legt de krijtlijnen van het toekomstig EU-beleid vast inzake zowel de bestrijding van Klimaatbeleid op vele niveaus klimaatverandering als onvermijdelijke gevolgen. de aanpassing aan de In deze tweede fase wenst de Commissie innovatie in klimaatvriendelijke technologieën te steunen, onderzoek uit te voeren naar geologische koolstofopslag en een aantal sectoren zoals luchtvaart, scheepvaart en wegtransport op te nemen in de reductiestrategie. Het EU emissiehandelssysteem blijft een belangrijk instrument in de bestrijding van klimaatverandering. Diverse andere EU beleidsplannen ondersteunen dit klimaatbeleid. Het gaat hier ondermeer om het Zesde Milieuactieprogramma, de Strategie Duurzame Ontwikkeling en de Lissabon-strategie. 2.2.3 Europese regelgeving In uitvoering van het EPK heeft de Europese Commissie een aantal wetgevende initiatieven genomen die in belangrijke mate de contouren van het klimaatbeleid in Vlaanderen mee vorm geven. De voornaamste Europese regelgeving wordt hieronder kort toegelicht. De implementatie in Vlaamse regelgeving wordt beschreven in de Vlaamse beleidsthema’s (§5). Emissiehandel Vooruitlopend op de inwerkingtreding van het Protocol van Kyoto heeft de Europese Commissie in richtlijn 2003/87/EG een systeem uitgewerkt dat emissiehandel tussen Europese bedrijven organiseert. Het Europese CO2emissiehandelssysteem is op 1 januari 2005 in werking getreden. Doel is de lidstaten te helpen hun verplichtingen in het kader van het Protocol na te komen. De handel in emissierechten impliceert geen nieuwe milieudoelstellingen, maar maakt een goedkopere naleving van de bestaande reductiedoelstellingen mogelijk. Door bedrijven emissierechten te laten kopen of verkopen kunnen deze doelstellingen tegen de laagst mogelijke kosten worden bereikt. Zonder de regeling voor de handel in emissierechten was het noodzakelijk geweest andere – duurdere – maatregelen in te voeren. In de nationale toewijzingsplannen is de totale hoeveelheid CO2-emissierechten vastgelegd die de lidstaten vervolgens aan de betrokken ondernemingen verlenen in de handelsperiode. De regeling voor handel in emissierechten bestrijkt binnen de Europese Unie in totaal ongeveer 12 000 installaties (verbrandingsinstallaties, olieraffinaderijen, cokesovens, 13 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid op vele niveaus ijzer- en staalfabrieken en installaties die cementglaskalk, baksteen, keramische producten, pulp of papier produceren) met een aandeel van ongeveer 45-50% in de totale EU CO2-uitstoot. Het voornaamste doel van richtlijn 2002/91/EG is betere energieprestaties van gebouwen in de EU te bevorderen en er zoveel mogelijk voor te zorgen dat alleen de meest kosteneffectieve maatregelen worden genomen. Voor het administratief beheer van het emissiehandelssysteem moet elke lidstaat een register aanleggen. Dit register zal instaan voor de nauwkeurige registratie van verlening, het bezit, de overdracht en annulering van broeikasgasemissierechten. Verordening 2004/2216/EG inzake het registersysteem reguleert het verloop van deze transacties. Gezien het lage vernieuwingspercentage van gebouwen is het duidelijk dat het grootste potentieel voor het verbeteren van energieprestaties op de korte en middellange termijn ligt bij het bestaande gebouwenbestand. De richtlijn bevat vier kernelementen namelijk een berekeningsmethode voor de geïntegreerde energieprestatie van gebouwen, minimumnormen op de energieprestatie van gebouwen, energieprestatiecertificatie van gebouwen en geregelde inspectie van verwarmingsketels en klimaatregelingssystemen. Projectgebonden flexibiliteitsmechanismen In richtlijn 2004/101/EG, de zogenaamde ”linking directive”, wordt het CDM/JI-amendement uitgewerkt op de richtlijn 2003/87/EG inzake verhandelbare emissierechten. Deze richtlijn beoogt een brug te vormen tussen enerzijds het Europees systeem van verhandelbare emissierechten en anderzijds de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen van het Protocol. Bedrijven die onder de richtlijn verhandelbare emissierechten vallen, kunnen zo CDM/JIemissiekredieten inzetten om te voldoen aan hun verplichtingen onder de richtlijn. Dit vergroot de waaier aan instrumenten voor bedrijven en zal tot een kostenvermindering leiden. Bedrijven kunnen gebruik maken van CER’s en ERU’s respectievelijk vanaf 2005 en 2008. Het gebruik van CER’s en ERU’s wordt vanaf 2008 evenwel beperkt tot een maximale hoeveelheid die de lidstaten in hun Toewijzingsplan 2008-2012 dienen vast te leggen. Elektriciteitsopwekking uit warmtekrachtkoppeling Het doel van richtlijn 2004/8/EG is het energierendement te vergroten en de energievoorzieningszekerheid te verbeteren door de bevordering en ontwikkeling van hoogrenderende warmtekrachtkoppeling (WKK) binnen de interne energiemarkt. Elektriciteitsopwekking energiebronnen uit hernieuwbare Richtlijn 2001/77/EG heeft als doel een verhoging van het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de elektriciteitsproductie binnen de interne elektriciteitsmarkt te bevorderen. Voor de EU als geheel moet in 2010 22% van het elektriciteitsverbruik voortkomen uit hernieuwbare energiebronnen. Energieprestatie van gebouwen Energie-efficiëntie energiediensten bij eindgebruik en Het doel van het voorstel van richtlijn (COM/2003/739) bestaat erin om enerzijds energiebesparingsstreefwaarden aan de lidstaten op te leggen en anderzijds om de markt voor energiediensten en andere maatregelen voor verbetering van energie-efficiëntie te bevorderen. Het voorstel van richtlijn houdt in dat de lidstaten in een periode van 9 jaar 9% besparen op het gemiddelde finale energieverbruik dat onder het toepassingsgebied van de richtlijn valt (exclusief zeevaart, luchtvaart, eindverbruikers onder het toepassingsgebied van emissiehandel en defensie). De doelstelling is indicatief, al wordt wel gesteld dat de lidstaten kosteneffectieve, praktisch uitvoerbare en redelijke maatregelen moeten nemen om de doelstelling te halen. Gebruik van biobrandstoffen in het vervoer Richtlijn 2003/30/EG beoogt in de eerste plaats de bevordering van het gebruik van biobrandstoffen. De uitwerking van nationale wetgeving door de lidstaten moet hierbij garanderen dat vanaf 2005 biobrandstoffen een bepaald minimumaandeel van de op hun grondgebied verkochte hoeveelheid transportbrandstof voor hun rekening nemen. Voor 2005 wordt een minimumaandeel van 2% voorgesteld, dat van jaar tot jaarstijgt tot 5,75% in 2010. Belasting van personenauto’s In een voorstel van richtlijn (COM/2005/261) is de opname voorzien van een CO2-parameter in de belastinggrondslag van zowel de jaarlijkse motorrijtuigenbelasting als de registratiebelasting. Dit zou inhouden dat de belasting wordt gedifferentieerd volgens het aantal gram CO2 dat 14 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 een auto per kilometer uitstoot. Tegen 31 december 2008 zou ten minste 25% van de totale opbrengsten van de registratie- en de jaarlijkse motorrijtuigenbelasting door de CO2-parameter van de desbetreffende belasting moeten worden gegenereerd, en dit cijfer zou tegen 2010 tot 50% moeten stijgen. Vrijwillige overeenkomst met de automobielsector De vrijwillige overeenkomst met de Europese Associatie van automobielfabrikanten (ACEA) vermeldt een CO2emissie-doelstelling van 140 g/km voor de nieuwe in de EU verkochte auto’s tegen het jaar 2008 (C(1999)107). In september 1999 werd een overeenkomst bereikt met de Japanse en Koreaanse automobielfabrikanten (JAMA en KAMA) met dezelfde CO2-doelstelling maar wel te halen tegen 2009. Hieraan gekoppeld werd via beschikking 1753/2000/EG een opvolgingssysteem ter bewaking van de CO2-uitstoot door personenwagens aangenomen. Gefluoreerde broeikasgassen De ontwerpverordening inzake bepaalde gefluoreerde gassen (COM/2003/0189A) creëert een wetgevingskader voor de beperking van de emissie van HFK's, PFK's en SF6. Dit omvat bepalingen inzake de insluiting, de rapportage, het op de markt brengen en het gebruik van gefluoreerde gassen. Daarnaast is er de ontwerprichtlijn betreffende emissies van klimaatregelingsapparatuur in motorvoertuigen (COM/2003/0189B). Deze ontwerprichtlijn voorziet in een eerste fase in verplichtingen inzake het toegelaten lekverlies van gefluoreerde broeikasgassen uit airco’s van voertuigen. In een tweede fase voorziet deze ontwerprichtlijn in een verbod op het gebruik van gefluoreerde broeikasgassen met een GWP-waarde van meer dan 150 in voertuigen. technische standaarden taxatiebarrières. Luchtvaart In een mededeling (COM/2005/459) pleit de Commissie voor de opname van luchtvaart in het EU emissiehandelssysteem en tegelijkertijd voor de voorzetting en versterking van flankerende activiteiten zoals onderzoek, het verbeteren van “air traffic management”, en het wegwerken van 2.3 Belgisch beleidskader 2.3.1 Bevoegdheidsverdeling Het klimaatdossier behoort in België tot een gedeeld takenpakket tussen de federale overheid en de gewesten. De federale overheid beschikt over belangrijke beleidsinstrumenten inzake fiscaliteit en productbeleid. De gewesten zijn bevoegd voor het beleid inzake rationeel energiegebruik (REG), hernieuwbare energie, milieuwetgeving en vele klimaatrelevante aspecten uit onder andere de domeinen mobiliteit, woonbeleid en landbouw. 2.3.2 Consumenteninformatie nieuwe personenwagens Richtlijn 1999/94/EG verzekert dat gegevens over het brandstofverbruik en de CO2-uitstoot van nieuwe personenauto's die in de EU voor verkoop of leasing worden aangeboden, voor de consument beschikbaar worden gesteld, zodat deze met kennis van zaken een keuze kan maken. Klimaatbeleid op vele niveaus Samenwerkingsakkoord klimaatverandering inzake Efficiënt klimaatbeleid vergt een continue afstemming tussen federale en gewestelijke beleidsinitiatieven, zodat er kosten– en middelenefficiënt samen kan gewerkt worden aan het tijdig realiseren van de Belgische reductiedoelstelling. In 2001 sloten de federale overheid en de gewesten daarom een samenwerkingsakkoord inzake het klimaatbeleid. In uitvoering van het samenwerkingsakkoord is de Nationale Klimaat Commissie (NKC) opgericht, samengesteld uit vertegenwoordigers van de betrokken regeringen en ondersteund door een permanent secretariaat. Deze Commissie staat onder andere in voor de interne coördinatie en evaluatie van het nationaal klimaatplan. Daarnaast is zij nog verantwoordelijk voor het correct vervullen van de internationale rapporteringsverplichtingen. 2.3.3 Lastenverdeling De eerste belangrijke taak van de NKC omvatte het vastleggen van de verdeling van de Kyoto-doelstelling binnen België. Op 8 maart 2004 beslechtte het overlegcomité van de federale regering en de regeringen van gewesten en gemeenschappen deze nationale Kyotolastenverdeling waarbij het Vlaams gewest zich engageerde tot een reductiedoelstelling van - 5,2%, het Waals gewest tot – 7,5% en het Brussels gewest tot + 3,475% in de periode 2008-2012 ten opzichte van het basisjaar 1990. De federale overheid verbond er zich toe een reeks bijkomende interne emissiereducerende 15 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid op vele niveaus maatregelen te nemen, voor minstens 4,8 Mton CO2-eq met jaarlijkse evaluatie. Aanvullend zal de federale overheid ook een pakket emissierechten verwerven. 2.3.4 Nationaal Klimaatplan 2002 - 2012 Het Nationaal Klimaatplan 2002 – 2012 bundelt de maatregelen die de gewestelijke en federale overheden nemen ter realisatie van hun respectievelijk aandeel in de Belgische Kyoto-doelstelling. Het plan en de herzieningen ervan dienen door de drie gewestregeringen en de federale regering goedgekeurd te worden. Volgens het Samenwerkingsakkoord dienen de herzieningen te volgen uit de evaluatie van het Nationaal Klimaatplan. In 2006 maakt de Nationale Klimaatcommissie voor de eerste keer werk van een evaluatie en herziening van dit plan. 2.3.5 Samenwerkingsakkoord registers 2.4 Vlaams beleidskader De schets van het Vlaams beleidskader is opgenomen in de volgende hoofdstukken van het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 (VKP06-12). 2.5 Lokale overheden Lokale besturen ondersteunen en versterken het gewestelijke klimaatbeleid. Gemeenten nemen immers veel klimaatgerelateerde beslissingen. Een belangrijk deel van de Vlaamse doelstelling zal behaald worden via (kleinschalige) projecten in gemeenten en steden. Hierbij kan ondermeer gedacht worden aan duurzaam bouwen, toepassen van hernieuwbare energie en ontwikkelen van duurzame bedrijventerreinen. De rol die gemeenten en provincies vervullen in het klimaatbeleid wordt verder verduidelijkt in §5.10. inzake In uitvoering van de registerverordening is tussen de federale overheid en de drie gewesten een samenwerkingsakkoord afgesloten met betrekking tot de organisatie en het administratief beheer van het Belgisch register voor het Europees emissiehandelssysteem. 2.3.6 Samenwerkingsakkoord flexibele mechanismen inzake Tussen de federale overheid en de gewesten wordt een samenwerkingsakkoord voorbereid over het instellen van een ‘Focal Point’ voor JI projecten en een ‘Designated National Authority’ voor CDM projecten voor België. In dit akkoord worden tevens een aantal elementen opgenomen als omzetting van de ‘linking directive’ om Belgische ondernemingen toegang te verlenen tot JI- en CDMprojecten in het kader van de EU-emissiehandel. 2.3.7 Opvolging klimaatbeleid internationaal De coördinatie van de Belgische positie inzake internationaal klimaatbeleid gebeurt voornamelijk in een onderdeel van het Coördinatie Comite Internationaal Milieubeleid (CCIM), namelijk de CCIM werkgroep broeikaseffect (CCIM BKE). De CCIM BKE heeft enkele ad hoc werkgroepen opgericht voor een aantal specifieke onderwerpen: Bunkers, Flexibele Mechanismen, Further Action, Ontwikkelingssamenwerking… 16 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 De uitdaging voor Vlaanderen 3 De uitdaging voor Vlaanderen 3.1 Broeikasgasuitstoot in Vlaanderen De Vlaamse broeikasgasemissies stegen van bijna 88 Mton CO2-eq. in 1990 tot iets minder dan 91 Mton CO2-eq in 2004 (Tabel 1, Figuur 6). Dit is een toename van 3,6%. CO2 is het belangrijkste broeikasgas. In 1990 maakte dit gas 77% uit van de totale Vlaamse broeikasgasuitstoot. In 2004 is dit aandeel gestegen tot 85%. CO2 komt vooral vrij bij de verbranding van (fossiele) brandstoffen. CH4 en N2O staan respectievelijk voor 6% en 8% van de totale broeikasgasuitstoot in Vlaanderen in 2004. De uitstoot van deze gassen vertoont sinds de tweede helft van de jaren negentig een dalende trend. De veeteelt is de belangrijkste bron van CH4 in Vlaanderen. N2O wordt vooral gevormd in de bodem na toediening van dierlijke en kunstmest en bij de productie van salpeterzuur. Tabel 1: Evolutie van de Vlaamse broeikasgassen tussen 1990 en 2004. 1990 (kton CO2-eq) Broeikasgas 2004 (kton CO2--eq) Evolutie 1990 – 2004 (%) CO2 67.893 77.369 +14,0 % CH4 7.146 5.480 -23,0 % N2O 7.972 6.872 -13,7 % PFK’s, HFK’s, SF6 4.759 1.249 -73,8 % 87.771 90.970 + 3,6 % Totaal Figuur 3 geeft een overzicht van het aandeel van de verschillende maatschappelijke sectoren in de broeikasgasuitstoot in 2004. De energieproductie (elektriciteitsproductie en raffinaderijen en cokes), industrie, gebouwen en transport zijn de sectoren met het grootste aandeel in de uitstoot. Terwijl de absolute uitstoot van de industrie en de landbouw daalde tussen 1990 en 2004, kenden de sectoren transport en gebouwen een belangrijke toename van de emissies. Hoofdstuk 5 gaat dieper in op de emissies van de verschillende doelgroepen of sectoren. 10% Elektriciteitsproductie 21% 0,99 Raffinaderijen en cokes 17% 6% Industrie 0,08 -3,10 3,56 Gebouw en 3,33 Transport 20% 26% Landbouw -1,67 Figuur 3: Aandeel van de doelgroepen in de uitstoot van broeikasgassen voor 2004 (in %) en evolutie van de emissies per doelgroep in de periode 1990 – 2004 in Mton CO2-eq. Op basis van de uitstoot per inwoner of de uitstoot per eenheid van Bruto Binnenlands Product (BBP), de zogenaamde broeikasgasintensiteit, kunnen de Vlaamse emissies vergeleken worden met deze in andere landen (Figuur 4). 17 De uitdaging voor Vlaanderen 25 3,5 Ton CO2-eq / inwoner 24 20 15,2 15 0,67 2,5 14,7 14,3 2,29 10 5 3,0 3,24 0,57 8,7 9,2 0,41 0,50 1,5 0,70 0,71 1,0 3 0,5 India China VS 0,0 Annex-I EU15 België Vlaanderen EU25 1 0 2,0 Broeikasgasintensiteit (kg CO2-eq/€) Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Figuur 4: Broeikasgasuitstoot per inwoner en broeikasgasintensiteit voor een aantal geselecteerde landen (2003). De broeikasgasintensiteit van de Vlaamse economie nam af van 800 g CO2-eq per geproduceerde euro midden jaren negentig tot 646 g/euro in 20041. Dit wijst op een geleidelijke loskoppeling tussen de Vlaamse economische ontwikkeling en de broeikasgasuitstoot. Het relatief koude klimaat, de sterke aanwezigheid van energie-intensieve industrie, die in belangrijke mate produceert voor export, en het feit dat Vlaanderen een transitgebied is voor internationaal transport verklaren grotendeels de Vlaamse scores. Via de CO2-uitstoot per geproduceerde kWh is een inschatting mogelijk van de impact van het elektriciteitsproductiepark op de broeikasgasemissies (Figuur 5). Vlaanderen stoot gemiddeld 385 g CO2 uit per geproduceerde kWh elektriciteit. België (307 g CO2/kWh) staat binnen de Europese Unie op de derde plaats na Zweden en Frankrijk. De gunstige positie van de Belgische en Vlaamse uitstoot per geproduceerde kWh is het gevolg van het grote aandeel kernenergie in de Belgische (55%) en Vlaamse elektriciteitsproductie (46%). g CO2/kWh 900 791 800 700 600 588 603 Duitsland Nederland 500 400 385 307 300 200 100 42 56 Zweden Frankrijk 0 Vlaanderen B elgië Denemarken Figuur 5: CO2-uitstoot per geproduceerde kWh in Vlaanderen en verschillende Europese landen. 1 BBP in constante prijzen van 1995 18 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 De uitdaging voor Vlaanderen 3.2 Vooruitzichten tot 2010 Figuur 6 geeft de evolutie van de broeikasgasemissies in Vlaanderen tot 2010 zoals die verwacht zou zijn in een scenario zonder klimaatbeleid2. Het VKP06-12 hanteert 2010 als gemiddelde waarde en referentiejaar voor de Kyotoperiode (2008 – 2012)3. Aan het berekenen van prognoses zijn een aantal onzekerheden inherent. De de resultaten zijn dan ook steeds als indicatief te hanteren. Ze geven uiteraard wel een duidelijke trend weer. Kton CO2-eq 110.000 103.183 105.000 100.000 96.467 95.000 92.781 90.000 95.067 89.920 89.953 87.771 90.970 89.095 85.000 Kyotodoelstelling 83.436 80.000 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Figuur 6: Evolutie van de Vlaamse broeikasgasuitstoot tot 2010 zonder klimaatbeleid. Op basis van deze inschatting zouden de Vlaamse broeikasgasemissies in een scenario zonder klimaatbeleid met 18% toenemen ten opzichte van de uitstoot in 1990 en een niveau bereiken van iets meer dan 103 Mton CO2-eq. Deze stijging zou vooral te wijten zijn aan een toename van de CO2-uitstoot (met 28%) en in mindere mate aan een stijging van de N2Oemissies (met 7%). De CH4 en F-gasemissies zouden respectievelijk met 22% en 56% afnemen (Tabel 2). Tabel 2: Ingeschatte evolutie van de Vlaamse broeikasgassen tussen 1990 en 2010, bij afwezigheid van klimaatbeleid (kton CO2-eq). Evolutie 1990 – 2010 (%) 1990 (kton CO2-eq) 2010 (kton CO2--eq) CO2 67.893 86.953 +28 % CH4 7.145 5.556 -22 % N2O 7.974 8.564 +7 % PFK’s, HFK’s, SF6 4.759 2.110 -56 % 87.771 103.183 +18 % Broeikasgas Totaal De prognoses werden via een gedetailleerde bottom-up benadering opgesteld. Vertrekkend vanuit de vraag en het verbruik van de verschillende doelgroepen, werd een inschatting gemaakt van het totale energieverbruik in Vlaanderen. Het energieverbruik van de grootste energieverbruikers uit de industrie en de energiesector werd ingeschat met het 2 Dit scenario wordt het Referentie-scenario of REF-scenario genoemd. De naleving van de Kyoto-verplichtingen wordt nagegaan door de totale uitstoot in de periode 2008 – 2012 te vergelijken met 5 maal de uitstoot in 1990 verminderd met 5,2% (Vlaamse reductiedoelstelling, § 2.3.3). Ook de Europese Unie hanteert de projecties en reducties in 2010 als referentiejaar voor de Kyoto-periode. 3 19 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 De uitdaging voor Vlaanderen optimalisatiemodel Markal. Voor de transportsector werd een rekenblad ontwikkeld op basis van het TEMAT model. Voor de overige sectoren werden specifieke rekenmethodes ontwikkeld. De prognoses werden opgesteld voor een scenario van 1900 graaddagen4. Eén van de belangrijke parameters voor de berekening van de prognoses is de evolutie van de prijs van de CO 2emissierechten op de Europese emissiehandelsmarkt. Volgens de verwachtingen zal deze, door het aflopen van de eerste handelsperiode onder het Europese emissiehandelssysteem, tot 2007 sterk stijgen tot een niveau van ongeveer 40 euro/ton. Deze prijs zal na 2007 wellicht minder snel zal stijgen en 45 euro/ton bedragen in 2012. Een andere belangrijke parameter is de invloed van de brandstofprijzen. Bij de berekeningen is uitgegaan van de prijsprognoses gebruikt voor berekeningen (met behulp van het PRIMES-model) in opdracht van de Europese Commissie. In deze prognoses daalt de olieprijs van 52,06 $2003/boe in 2005 tot 43,01 $2003/boe in 2010 om vanaf dan weer geleidelijk aan te stijgen tot 43,30 $2003/boe in 2015. De aardgasprijs stijgt van 2005 en volgt vanaf 2010 ongeveer de prijsstijging van zware stookolie. Bij de berekening van de scenario’s werd er ook van uitgegaan dat stijgende brandstofprijzen leiden tot een lager verbruik. Het effect werd in rekening gebracht door middel van brandstofelasticiteiten waar dit van toepassing was. Tabel 3 geeft per doelgroep de evolutie van de uitstoot in dit scenario zonder klimaatbeleid. Hoofdstuk 5 beschrijft het Vlaamse klimaatbeleid per sector waarbij de reductiepotentiëlen van de verschillende maatregelen ten opzichte van dit scenario zonder klimaatbeleid berekend worden. Sectoren die een belangrijk aandeel hebben in de uitstoot van broeikasgassen zouden ook een belangrijke bijdrage in de te realiseren reducties moeten leveren. Tabel 3: Aandeel van de sectoren in de uitstoot van broeikasgassen in 1990, 2004 en verwachte uitstoot in 2010 in een scenario zonder klimaatbeleid (kton CO2-eq). 1990 (kton CO2-eq) 2004 (kton CO2-eq) 2010 (kton CO2-eq) 1990 - 2010 (%) Aandeel sector in 2010 (%) Elektriciteitsproductie5 18.208 19.201 15.305 -16% 15% Industrie 31.936 28.915 41.854 +31% 41% Gebouwen 14.564 18.127 19.604 +35% 19% Transport 12.208 15.537 17.383 +42% 17% Landbouw 10.855 9.190 9.037 -17% 9% Totaal 87.771 90.970 103.183 +18% 100% 3.3 De reductie-uitdaging Volgens het nationale lastenverdelingsakkoord moet Vlaanderen haar emissies in de periode 2008 – 2012 met gemiddeld 5,2% verminderen ten opzichte van het niveau van 1990 (§ 2.3.3). Op basis van de emissiecijfers voor 1990 en de verwachte broeikasgasuitstoot in 2010, zonder klimaatbeleid, kan de te realiseren reductie-inspanning berekend worden (Tabel 4). De uitdaging voor het Vlaamse klimaatbeleid bestaat er dus in om de broeikasgasuitstoot tegen 2010 met 19,7 Mton CO2-eq per jaar te verminderen. Uitgaande van de Kyotodoelstelling voor Vlaanderen en de verwachte bevolking in 2010, mag de gemiddelde uitstoot per Vlaming nog 13,6 ton CO 2-eq bedragen tijdens de Kyotoperiode. Ten opzichte van de verwachte prognoses zonder beleid in 2010 betekent de Vlaamse Kyotodoelstelling een reductie van 3,3 ton CO2-eq per Vlaming per jaar. Door de actualisatie van de aannames (bottom-up analyse van de energievraag in plaats van lineaire regressie) ligt de uitstoot in 2010 in dit REF-scenario 2 Mton CO2-eq lager dan de inschatting in VORA04 voor het scenario zonder klimaatbeleid. Dit verschil is volledig te wijten aan een verschillende inschatting van de evolutie van de CO2-emissies en dus van het energieverbruik. 4 5 Het transport en de distributie van aardgas wordt tot deze sector gerekend 20 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 De uitdaging voor Vlaanderen Tabel 4: Inschatting van de Vlaamse reductiekloof in 2010 (kton CO2-eq). kton CO2-eq Uitstoot in 1990 Kyotodoelstelling (-5,2% van uitstoot in 1990) Prognoses 2010 zonder beleid Reductiekloof 88.0136 83.436 103.183 19.747 Voor de berekening van de Vlaamse Kyoto-doelstelling worden de Vlaamse uitstootcijfers voor wegverkeer gecorrigeerd op basis van de officieel gerapporteerde cijfers voor wegverkeer voor België. De officiële rapportering gebeurt op basis van brandstofverkoop conform de internationale regels. De Vlaamse emissie-inventaris houdt rekening met gereden kilometers en voertuigtype aangezien dit beter aansluit bij de noden voor andere emissierapporteringen. 6 21 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 4 Vlaams beleidskader 4.1 Juridische basis Het decreet tot vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in het Vlaams gewest door het bevorderen van het rationeel energiegegebruik, het gebruik van hernieuwbare energiebonnen en de toepassing van flexibiliteitsmechanismen uit het Protocol van Kyoto, het zogenaamde REG-decreet (2004), vormt de juridische basis voor het klimaatbeleid in Vlaanderen. 4.2 Taskforce Vlaanderen Klimaatbeleid Op 20 april 2001 besliste de Vlaamse Regering tot oprichting van de Taskforce Klimaatbeleid Vlaanderen. Hoofdtaak was het opmaken van een Vlaams Klimaatbeleidsplan. Kader 5. Taskforce Klimaatbeleid Vlaanderen Aangezien klimaatbeleid impact heeft op diverse beleidsdomeinen, bestaat de Taskforce Klimaatbeleid Vlaanderen uit vertegenwoordigers van de kabinetten, administraties en openbare instellingen bevoegd voor leefmilieu, energie, ontwikkelingssamenwerking, wetenschapsbeleid en innovatie, economie, landbouw, huisvesting, overheidsgebouwen, mobiliteit, externe betrekkingen, welzijn en ruimtelijke ordening. De Taskforce heeft volgende taken: 1. het voorbereiden, ontwikkelen en uitvoeren van een proactief Vlaams klimaatbeleid voor de broeikasgassen opgenomen in het Kyoto Protocol; 2. de opmaak en uitvoering van een Nationaal Klimaatplan procesmatig opvolgen en bijsturen in functie van de specifieke noden van Vlaanderen; 3. rapporteren van de vastgestelde vooruitgang aan de Vlaamse regering op basis van een betrouwbare monitoring; Vlaams beleidskader 4. de voorbereiding van het Vlaamse beleidsstandpunt betreffende het nationaal en internationaal klimaatbeleid. Onder de Taskforce Klimaatbeleid werden verschillende werkgroepen opgericht met als doel specifieke materies verder uit te werken zoals het beleidskader inzet flexibele mechanismen, de verfijning van de emissie-inventaris, de definiëring van de kosteneffectiviteit en de voorbereiding binnen Vlaanderen op het post-2012 klimaatbeleid, 4.3 Vlaams klimaatbeleidsplan 2002 - 2005 4.3.1 Opzet en doelstelling Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 – 2005 had als tussentijdse doelstelling het stabiliseren van de broeikasgasuitstoot in 2005 op het niveau van 1990. De realisatie door de federale overheid van voldoende begeleidende maatregelen binnen haar bevoegdheden werd echter als een noodzakelijke randvoorwaarde gezien. Jaarlijkse opvolging en bijsturing waren voorzien via uitgebreide voortgangsrapporten (VORA). Het Vlaams klimaatbeleidsplan 2002 - 2005 omvatte 33 concrete klimaatprojecten. Door de goedkeuring van het plan door de Vlaamse Regering kreeg de uitvoering van de projecten een principieel fiat. VORA04 beschrijft 42 projecten die voor 35% bijdragen aan het halen van de stabilisatiedoelstelling in 2005 en voor 70% bijdragen aan het dichten van de reductiekloof in 2010. Het Vlaams klimaatbeleid kwam volgens VORA04 6,3 Mton CO2-eq tekort in 2010 om de Kyoto-doelstelling te realiseren. 4.3.2 Lessen en uitdagingen De lessen en uitdagingen die uit de ervaring met het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 – 2005 en haar voortgangsrapporten getrokken kunnen worden, situeren zich zowel op het procesmatige als op technischinhoudelijk vlak. Volgend schema geeft een overzicht van de plus- en verbeterpunten van het Vlaams klimaatbeleid tot 2004 op deze twee vlakken. 22 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Vlaams beleidskader Pluspunten Verbeterpunten Procesmatig - Eerste uitgebreide horizontale klimaatoefening - Algemene strategie uitwerken - Ervaring rollend plan en effectieve opvolging - Betere horizontale en verticale integratie - Bruikbaarheid adviezen MINA/SERV/VP - Meer betrokkenheid doelgroepen en actoren - Betere informatie die leidde tot verbeterde en volledigere emissie-inventarisatie - Visie rol technologie en innovatie toevoegen - Versnelling sinds 2004 (decreten, besluiten, politieke afspraken) - Monitoring systeem dat opvolging en evaluatie mogelijk maakt Technisch – inhoudelijk - Formulering nieuwe projecten uit steeds meer beleidsdomeinen - Meer maatregelen nodig om Kyoto-doelstelling te realiseren - Effectiviteit werkgroepen onder de Taskforce Klimaatbeleid - Eenduidige opvolging vergemakkelijken - Enkele projecten afgerond - Financiering van klimaatbeleid uitwerken - Hanteerbare projectfiche - Onderbouwd referentiescenario weergeven - Vlaamse klimaatacties vanaf 2000 gebundeld - Databank opstellen met overzicht alle maatregelen - Leerproces indicatoren - Kwantitatieve inschatting kostenefficiëntie en socioeconomische kost - Klimaatacties en instrumenten aanvullen Een bijzonder knelpunt is de vaststelling dat zich voor het klimaatbeleid een andere beleidsaanpak opdringt. Het blijkt immers moeilijk om met de traditionele aanpak werkelijk vooruitgang te boeken. Broeikasgasemissies hangen sterk samen met energieverbruik en dus met onze manier van wonen, werken, ontspannen en ons verplaatsen. Gelet op de nodige drastische vermindering van die emissies, vergt het klimaatvraagstuk een fundamentele wijziging van onze (fossiele) energievoorziening en energieverbruik. Zoiets kan niet van vandaag op morgen, maar vergt een breed maatschappelijk en politiek draagvlak voor de fundamentele maatschappelijke en technologische veranderingen die noodzakelijk zijn. Tegen die achtergrond zijn nieuwe vormen van samenwerking en beleid nodig. Er zijn nieuwe routes nodig doorheen het spanningsveld tussen de lange termijn uitdagingen en de korte termijn agenda’s, voor de nodige samenwerking over bestuursniveaus heen, voor een betere coördinatie en integratie van klimaatbeleid tussen beleidsdomeinen, voor het uitbreiden van het nog beperkte maatschappelijke draagvlak voor verregaande klimaatmaatregelen. 4.4 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 - 2012 Het Vlaams Regeerakkoord 2004 - 2009 en de bijhorende beleidsnota’s en –brieven geven de beleidskeuzes inzake hernieuwbare energie, rationeel energiegebruik, energieefficiëntie, emissiehandel en flexibele mechanismen aan. Deze beleidskeuzes worden weerspiegeld in de concrete uitwerking van het klimaatbeleid zoals beschreven in Hoofdstuk 5. Bij de verdere invulling van het klimaatbeleid zal er over gewaakt worden dat Vlaanderen zowel in Europese als in Belgische context geen overmatige last moet dragen. 4.4.1 Doelstellingen De doelstellingen van het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 zijn: 1. het realiseren van de Vlaamse Kyoto-doelstelling, namelijk een maximale jaarlijkse uitstoot van gemiddeld 83.436 kton CO2-eq in de periode 2008 2012; 2. het verder uitwerken van de Vlaamse visie en strategie op klimaatbeleid op korte, middellange en lange termijn; 3. de verdere ontwikkeling klimaatbeleidsinstrumenten. van nieuwe Voortbouwend op de ervaring met het eerste Vlaams Klimaatbeleidsplan wordt bij de uitwerking van deze doelstellingen uitdrukkelijk rekening gehouden met de mogelijke verbeterpunten uit voorgaand schema. 23 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Hoewel de internationale onderhandelingen over een post2012 klimaatregime nog maar net begonnen zijn (§6), wil de Vlaamse Regering met dit plan ook een grondslag leggen voor mogelijke bijkomende reducties in de periode na 2012. 4.4.2 De Vlaamse klimaatconferentie Ter voorbereiding van het tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan heeft de Vlaamse Regering, op advies van de SERV, beslist om werk te maken van een nieuwe aanpak van het Vlaamse Klimaatbeleid door het maatschappelijk middenveld en de diverse doelgroepen en actoren nauwer te betrekken. Immers, het realiseren van ambitieuze reductiedoelstellingen is enkel mogelijk indien er voldoende maatschappelijk draagvlak voor bestaat. De organisatie van de Vlaamse klimaatconferentie op initiatief van de Vlaamse Minister voor Leefmilieu en Energie gaf deze nieuwe aanpak vorm. De opdracht voor het overleg bestond enerzijds in het samen zoeken naar nieuwe maatregelen en oplossingen voor knelpunten in het bestaande klimaatbeleid en anderzijds in het vrijmaken van ruimte voor de voortdurende ontwikkeling van een lange termijn klimaatstrategie. Het startmoment van de Vlaamse Klimaatconferentie vond plaats op 6 juni 2005 onder het motto “Het klimaat verandert. En u?”. De Vlaamse Minister voor Leefmilieu en Energie en de vertegenwoordigers van werkgevers-, werknemers-, milieuorganisaties en lokale besturen ondertekenden een intentieverklaring waarbij iedereen zich engageerde om binnen het kader van de klimaatconferentie constructief samen te werken. Die dag werd overleg opgestart over volgende sleutelthema’s: strategie (good governance, inzet van flexibele mechanismen, financiële instrumenten en post-2012); wetenschap en innovatie, mobiliteit (personen, goederen en algemeen), REG in gebouwen, duurzame energie, landbouw en bedrijven. Vertrekkend van specifieke discussienota’s hebben ongeveer 300 deelnemers zich tot midden september 2005 gebogen over mogelijke beleidsopties en technologische keuzes die de Vlaamse samenleving moet maken, niet alleen tegen 2012 maar ook nadien. Daarbij is heel wat initiatief genomen om actief en creatief na te denken, ook over onderwerpen die voordien onvoldoende aan bod kwamen. Het overleg leidde tot 365 voorstellen, gaande van zeer concrete, direct uitvoerbare maatregelen tot nog verder uit te werken ideeën, van voorstellen met een onmiddellijk Vlaams beleidskader effect tot maatregelen voor de langere termijn, van technische ingrepen tot strategische en bestuurlijke maatregelen, van acties die in het Vlaamse milieu- en energiebeleid zelf kunnen worden ondernomen tot maatregelen die andere Vlaamse ministers en beleidsdomeinen en andere beleidsniveaus kunnen uitvoeren, en van instrumenten die de overheid kan inzetten tot initiatieven die andere actoren zouden kunnen nemen. Uit de Vlaamse Klimaatconferentie werden 12 strategische en verschillende thematische aanbevelingen gedistilleerd die op 18 oktober 2005 werden voorgesteld. Op 21 oktober 2005 werden deze reeds voorgelegd aan de Vlaamse Regering. Op 25 november 2005 herhaalde de Vlaamse Regering haar oproep aan al haar ministers om vanuit de eigen beleidsdomeinen een maximale bijdrage te garanderen in de voorbereiding van het tweede VKP door het aanpassen of aanscherpen van de huidige projecten en de definiëring van nieuwe reductiemaatregelen onder meer op basis van de resultaten van de Vlaamse klimaatconferentie. De aanbevelingen en de 365 concrete voorstellen werden eveneens verspreid binnen de Taskforce Klimaatbeleid voor verdere analyse en verwerking in het kader van het opstellen van dit klimaatbeleidsplan. De Vlaamse regering hanteerde volgende evaluatiecriteria voor (Kader 6). Kader 6. Criteria voor evaluatie van de voorstellen uit de Vlaamse Klimaatconferentie 1. Drempel van implementatie: het bijsturen van bestaande maatregelen is in vele gevallen eenvoudiger en goedkoper te realiseren dan de opstart van nieuwe maatregelen; 2. Grootte reductie-effect: maatregelen met een groot reductie-effect op de uitstoot van broeikasgassen primeren op acties met een beperkt potentieel, rekening houdend met het aspect kostenefficiëntie; 3. Termijn van implementatie en effect / uitvoerbaarheid: voor het halen van de Kyotodoelstelling zijn in de eerste plaats maatregelen met een effect op korte termijn (tot 2012) van belang. Het klimaatdossier vraagt echter om een versterkte inspanning na 2012. 4. Dubbele opbrengst / combinatiemaatregelen: voorkeur voor maatregelen die naast een effect op broeikasgasemissies ook baten opleveren voor andere 24 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 beleidsdoelstellingen inzake leefmilieu, mobiliteit, armoedebestrijding, economie, gezondheid, … 5. Maatschappelijk draagvlak: aftoetsing bij maatschappelijke actoren aangewezen om voldoende mate van uitvoering en emissiereductie te verzekeren. 4.4.3 Klimaatbeleid bestuurlijk bekeken Een doorbraak in de aanpak van de klimaatproblematiek vraagt naast technische inspanningen en gedragswijzigingen ook om een aantal innovaties op het vlak van bestuur en beleidsaanpak. Immers, klimaatverandering is een probleem met grote omvang in tijd en ruimte, gaat gepaard met vele onzekerheden en snijdt dwars door de beleidsdomeinen en –niveaus. Een effectief klimaatbeleid vergt daarom bestuurlijke capaciteit om lange termijn visies en scenario’s te ontwikkelen, om beleidscoördinatie te verzekeren, om partnerschappen tussen overheden en andere actoren te versterken en/of te creëren, … Uiteraard overstijgt deze hervorming het klimaatbeleid en moet het ondersteund worden door bredere bestuurlijke hervormingen en voorzieningen. Bij de uitwerking van het klimaatbeleid werd daarom rekening gehouden met volgende aandachtspunten inzake bestuurlijke vernieuwing: 1. Verbeteren van de kwaliteit en de rechtszekerheid van het beleid. 2. Verzekeren van de transparantie en van de inspraakmogelijkheden over het klimaatbeleid. 3. Opdoen van ervaring met nieuwe instrumenten voor beleidsontwikkeling (toekomstverkenningen, ex ante evaluatie, nieuwe participatietechnieken en – procedures, …). 4. Versterken van de coördinatiemechanismen voor het klimaatbeleid met het oog op meer afstemming en doorgedreven integratie van de klimaatdoelstellingen in alle beleidsdomeinen van de overheid. 4.4.4 Vlaams beleidskader uit te werken. De communicatie over deze werkzaamheden zal vergroot worden via een verdere kwaliteitsbewaking van de webstek van de klimaatconferentie. Een alerte opvolging van de tijdige en correcte uitvoering van de voorgestelde maatregelen door de Vlaamse Regering is nodig. De instrumenten die ze hiervoor heeft uitgewerkt, worden beschreven in Hoofdstuk 5.11. Als blijkt dat reductiepotentiëlen niet gehaald worden, zullen extra maatregelen (extern en/of intern) geïdentificeerd en gerealiseerd moeten worden. Opvolging In haar beslissing van 18 november 2005 hechtte de Vlaamse Regering haar goedkeuring aan de voortzetting van het overleg tot de verdere voorbereiding van het klimaatbeleid binnen het kader van de Vlaamse Klimaatconferentie. Verschillende werkgroepen onder de klimaatconferentie kunnen blijven verder werken om de voorgestelde maatregelen concreter vorm te geven alsook om de Vlaamse visie en strategie op klimaatbeleid verder 25 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5 Vlaams antwoord op de reductie-uitdaging Leeswijzer Bij de uitwerking van dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan heeft de Vlaamse Regering ervoor gekozen om de maatregelen te bundelen in tien thema’s. Vijf sectorale thema’s rond klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit, rationeel energiegebruik, duurzame en koolstofarme energievoorziening, industrie en duurzame landbouw en bossen geven globaal het streefdoel van de Vlaamse Regering weer voor de betrokken sectoren. Vijf horizontale thema’s behandelen onderzoek en innovatie, sensibilisering, flexibiliteitsmechanismen, de voorbeeldrol van de overheid en adaptatie. Het streefdoel voor elk thema wordt verder uitgewerkt in specifieke doelstellingen. Een thema bundelt de verschillende maatregelen die moeten bijdragen tot de realisatie van het globale streefdoel en van de specifieke doelstellingen. De maatregelen worden in dit klimaatbeleidsplan beknopt beschreven naar inhoud, uitvoering en impact. Uitgebreide informatie per maatregel is beschikbaar per projectfiche in een publiek toegankelijk databestand. Reductiepotentiëlen Dit klimaatbeleidsplan omvat de hele Kyoto-periode (2008 – 2012). De overkoepelende doelstelling voor dit plan is uiteraard de realisatie van de Vlaamse Kyoto-doelstelling. De streefdatum voor de verschillende specifieke doelstellingen kan echter verschillen van de Kyoto-periode, afhankelijk van de genomen beleidsbeslissingen. Zoals eerder al aangegeven, worden de emissies en reducties voor het jaar 2010 aangegeven, als gemiddelde voor de Kyoto-periode. De maatregelen bouwen voort op het beleid uitgestippeld in het Vlaams klimaatbeleidsplan 2002 – 2005. De reductiepotentiëlen werden geactualiseerd ten opzichte van het nieuwe REF-scenario. Bestaande maatregelen die ongewijzigd worden voortgezet, worden beknopt vermeld. Nieuwe maatregelen worden uitvoeriger toegelicht. De Vlaamse Regering wil een aantal ideeën uit de Klimaatconferentie verder onderzoeken om zomogelijk in Vlaams Klimaatbeleid een later stadium op te nemen in het beleid. Deze worden per thema in de overzichtstabel mee opgenomen. De horizontale thema’s met betrekking tot innovatie, sensibilisering en de voorbeeldrol van de overheid dragen op vele vlakken bij aan de realisatie van de reductiepotentiëlen van maatregelen uit de sectorale thema’s. Interactie met andere beleidsdomeinen en -plannen Klimaatmaatregelen helpen niet enkel om de negatieve effecten van klimaatverandering op natuur, mens en milieu te vermijden of te verminderen. Zij leveren ook nog andere baten op. Aangezien broeikasgasemissies vooral gerelateerd zijn aan energiegebruik, gaat een beperking van die emissies vaak samen met een rationeler energiegebruik. Door rendabele energiebesparingen te realiseren, wordt de aanpak van de klimaatverandering een winst in plaats van een kost voor de eigen economie. Een bijkomend voordeel is dat rationeel energiegebruik de afhankelijkheid van buitenlandse energievoorraden terugdringt. Ook het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en kwalitatieve warmtekrachtkoppeling combineren een verminderde broeikasgasuitstoot met een opgekrikte zelfvoorzieningsgraad inzake energie. Maatregelen om de uitstoot van CO2 en de andere broeikasgassen te verminderen zorgen vaak ook voor een daling van de emissies van andere polluenten (onder andere fijn stof, NOx, …) op lokaal niveau. Door te investeren in emissiereductieprojecten in eigen land, worden deze secundaire baten in eigen land gerealiseerd. Een combinatie van de vermeden schadelijke effecten en de ontwikkeling van nieuwe technologieën kan op termijn ook resulteren in bijkomende jobs en een concurrentieel voordeel. Klimaatbeleid kan op die manier bijdragen aan de doelstelling van het Lissabon-proces: tegen 2010 de EU tot de meest dynamische en concurrerende, op kennis gebaseerde economie ter wereld maken. Het omgekeerde geldt ook: bepaalde maatregelen in dit plan werden in eerste instantie uitgewerkt om een andere (leefmilieu)doelstelling te bereiken . Aangezien ze een impact hebben op de uitstoot van broeikasgassen werden ze hier ook opgenomen. Voor een gedetailleerde omschrijving van deze maatregelen wordt verwezen naar de betreffende beleidsdocumenten. 26 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit 5.1 Naar een klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit in Vlaanderen De transportsector draagt in stijgende mate bij aan de Vlaamse emissierekening. De sector neemt 17% van de CO2-emissies voor zijn rekening, een aandeel dat bovendien elk jaar toeneemt. Personenvervoer en goederenvervoer over de weg vertegenwoordigen een aandeel van respectievelijk 57% en 42%. Tussen 1990 en 2004 groeiden de Vlaamse transportemissies met 27%, veruit de sterkste uitschieter. Dit zorgwekkende cijfer en de moeilijke realisatie van beleidsmaatregelen weerspiegelen de complexiteit en het belang van mobiliteit in de huidige maatschappij. Het ombuigen van deze trend is een enorme uitdaging die vraagt om gedragswijzigingen, minder vervuilende transportmiddelen, een gedifferentieerd transportsysteem en een dalende vraag naar wegtransport. De voorliggende maatregelen zetten een stap in de goede richting. 5. groeit het aantal werknemers dat effectief zal telewerken verder tot minimaal 20% van het aantal werknemers dat potentieel zou kunnen telewerken in 2010 6. bedraagt de gemiddelde CO2-emissie van het personenwagenpark maximaal 162 g/km in 2010 7. bedraagt het aantal verliesuren op het hoofdwegennet in 2010 maximaal 5% van het totaal aantal gereden voertuiguren 8. kent minimaal 18% van de Vlamingen in 2010 de tips over milieuvriendelijk rijgedrag en past ze ook toe in de praktijk Indicator CO2-eq Vanuit mobiliteitsoogpunt lokatiekeuze 2. Een rationeel verplaatsingsgedrag 3. Duurzame verplaatsingsmiddelen 4. Een milieuvriendelijk rijgedrag. 5.1.1 Gemiddelde CO2-uitstoot personenwagens 53,5 miljard 183 g/km Aantal verliesuren Percentage van de bevolking vertrouwd met energiezuinig rijden verantwoorde Doelstellingen en indicatoren 15,5 Mton Voertuigkilometers Duurzame mobiliteit vraagt dan ook om een aanpak op verschillende niveau’s : 1. 2004 5.1.2 -% - Maatregelen De algemene doelstellingen van het Mobiliteitsplan Vlaanderen vertalen zich in het klimaatdossier naar 4 strategische maatregelenpakketten. 1. Beperken van transportvolume De CO2-emissies van de transportsector (weg, spoor en binnenvaart) bedragen maximaal 13,3 Mton in 2010. Meer specifiek: De ultieme sleutel voor een duurzame mobiliteit ligt in het beheersen van de groei van het wegverkeer op de Vlaamse wegen. 1. neemt het aantal voertuigkilometers over de weg in 2010 toe tot maximaal 56,7 miljard kilometers 2. worden minimaal 5,5 miljard tonkm per jaar extra met het spoor en 0,23 miljard minder vrachtwagenkilometers gerealiseerd door de Liefkenshoektunnel 3. worden minimaal 864 miljoen reizigerskilometers per spoor extra en 0,72 miljard minder over de weg gerealiseerd door de Diabolo-verbinding en het GEN 4. neemt het aandeel fietsverplaatsingen in het totale aantal verplaatsingen toe tot minimaal 19% in 2010 Het realiseren van een modale verschuiving De meest geciteerde en belangrijkste volumebeperkende maatregel is het realiseren van een modale verschuiving van het vooralsnog klimaatonvriendelijke wegtransport naar andere transportmodi. Personenvervoer De Vlaamse overheid zal haar burgers verder aanzetten tot een verminderd gebruik van de eigen wagen door het optimaliseren van het openbaar vervoer, het uitbreiden van veilige fietsinfrastructuur en een verdere promotie van het autodelen. Het openbaar vervoer moet door capaciteits-, frequentie- en doorstromingsmaatregelen uitgroeien tot een waardig vervoersalternatief, zeker tijdens de spits en in het 27 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 (rand)stedelijk gebied. Het fietsverkeer moet vooral veiliger worden en winnen aan comfort. De Vlaamse overheid zorgt daarbij voor voldoende (financiële) stimuli - zowel push als pull - die leiden tot een groter gebruik van de alternatieve vervoersmodi. De aandacht gaat hierbij in eerste instantie naar het woon-werkverkeer. Het Pendelplan (2005) geeft de concrete uitwerking aan van de noodzakelijke acties. Ten aanzien van het openbaar vervoer zijn het ontwikkelen van tram- en snelbusprojecten in stedelijk gebied zoals vermeld in het Pegasus- en Spartacusplan (2004), maar ook een betere bediening via het openbaar vervoer van de bedrijventerreinen belangrijk. Voor het fietsverkeer zal het accent gelegd worden op de realisatie van de fietsinfrastructuur gelegen op het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk. Ook een beter onderhoud van de fietspaden, het beveiligen van oversteekplaatsen en het wegwerken van voor de fietser gevaarlijke punten dragen bij tot veilige en comfortabele fietspaden. Voor het personenvervoer per spoor bieden het Gewestelijk Expressnet (GEN) en de Diabolo verbinding naar de luchthaven van Zaventem een potentieel. Het Diabolo-project behelst de aanleg van nieuwe spoorweginfrastructuur die de luchthaven rechtstreeks toegankelijk maakt vanuit het noorden en het oosten van het land tegen 2010. De NMBS voert een deel van de werken uit, terwijl het andere deel via publiek-private samenwerking gebeurt (PPS). De privé-partners zorgen voor de bouw en de financiering van het project en nemen alle daaraan verbonden risico's op zich. Een gefaseerde uitvoering van het GEN Brussel tegen 2010 heeft als doel een aanbod uit te werken van snelle voorstedelijke verbindingen per trein, tram en bus in een straal van zo'n 30 km rond de hoofdstad. Goederenvervoer Het stimuleren en de promotie van binnenvaart en spoorverkeer als transportalternatieven zullen door de Vlaamse overheid verder worden gezet . Belangrijk in dit verband zijn de investeringen in infrastructuur (vrijwaring van de vervoerscapaciteit, wegwerken van missing links) en het verder zetten van lopende initiatieven zoals de modernisering van het hoofdwaterwegennet (Albertkanaal, Zeekanaal BrusselSchelde), de investeringen in PPS voor de bouw van kaaimuren en de ontwikkeling van watergebonden bedrijventerreinen. Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Voor het goederenvervoer per spoor dienen de projecten uit het Investeringsplan 2001 - 2012 van de NMBS (nu Infrabel) volledig uitgevoerd te worden zodat dit over de nodige capaciteit kan beschikken. Verder dient de kwaliteit (snelheid, regelmaat en betrouwbaarheid) van het goederenvervoer per spoor verder verbeterd te worden. Hiertoe moet onder andere de liberalisering van het goederenvervoer per spoor voltooid worden. De oprichting van een orgaan voor de promotie van het spoorvervoer - in samenwerking met de federale overheid en naar analogie met Promotie Binnenvaart Vlaanderen – is wenselijk. Meer nog, het zou aangewezen zijn om een onafhankelijk modusneutraal aanspreekpunt te creëren waar alle actoren uit de transportsector terecht kunnen voor informatie en ondersteuning in hun transportkeuze. De waterwegbeheerders zullen, in samenwerking met VOKA en Unizo, vanaf 2006 transportdeskundigen aanstellen met als opdracht het uitvoeren van een screening naar de optimalisering van goederenstromen bij ondernemingen. Een aantal lopende of geplande onderzoeken en de implementatie ervan (toekomstvisie over het containertransport, ruimte voor watergebonden bedrijfsterreinen in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen) zullen klimaatcriteria ingang doen vinden in een langetermijn mobiliteitsbeleid. Alternatieve financiering voor het wegwerken van missing links in de waterweg- en spoorinfrastructuur zullen, in navolging van een aantal door de Vlaamse regering geselecteerde wegenprojecten, worden onderzocht. De Vlaamse regering besliste in 2004 haar goedkeuring te hechten aan een PPS-constructie voor de projecten Liefkenshoekspoortunnel en vormingsstation Zeebrugge, en om een aantal intrestlasten voor haar rekening te nemen waardoor deze projecten vervroegd gerealiseerd kunnen worden. Op het Overlegcomité van 7 december 2005 werd beslist om enkel voor de Liefkenshoekspoortunnel een PPS-constructie op te zetten. Het geheel van deze beslissingen laat toe om deze tunnel te realiseren tegen einde 2011. Daarmee beschikken de spoorwegmaatschappijen over de nodige capaciteit die hen moet toelaten om hun marktaandeel in het containervervoer per spoor van en naar Antwerpen substantieel uit te breiden. Bij een verdubbeling van het huidige marktaandeel kan een aanzienlijke besparing inzake de CO2-uitstoot gerealiseerd worden. 28 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Het integreren van de impact van transportmodi binnen het CO2-emissiebeheer van bedrijven verdient verdere overweging (§5.4). Verhogen van vervoersefficiëntie Het verhogen van de efficiëntie waarmee voertuigen worden gebruikt, streeft zowel naar het verminderen van het aantal voertuigkilometers in het algemeen als naar het verminderen van het aantal voertuigkilometers in congestiesituaties. Personenvervoer Het Pendelplan beschrijft de concrete uitwerking van acties op dit vlak. Voor wat carpooling betreft, zal de Vlaamse overheid de komende jaren (2005-2009) maatregelen uitwerken om het carpoolen verder te ondersteunen door middel van de aanleg van carpoolparkings aan de opritten van de hoofdwegen en gerichte promotie- en sensibiliseringsacties. De Vlaamse overheid zet ook de uitbouw van vervoersmanagement voort. Onder het dak van de nieuw op te richten provinciale mobiliteitspunten, zullen de provinciale mobidesken en de mobiliteitsconsulenten van De Lijn samenwerken op het terrein van een geïntegreerde aanpak van het woonwerkverkeer. Autodelen laat toe de wagen selectief te gebruiken vooral als aanvulling op het openbaar vervoer. Tegen 2009 zullen autodeelprojecten aanwezig zijn in het merendeel van de regionaal stedelijke gebieden. Aanvullend wordt onderzocht in welke mate autodelen ook voor bedrijven nuttig kan zijn. Daartoe zullen bestaande projecten worden geëvalueerd of pilootprojecten worden opgezet. Bij een positieve evaluatie kunnen verdere stappen ondernomen worden voor de verdere uitbouw van autodeelinitiatieven in Vlaamse bedrijven. Moderne telecommunicatiemiddelen laten dan weer toe dat fysieke verplaatsingen worden vervangen door zogenaamde virtuele verplaatsingen. In het kader van het pendelplan neemt de Vlaamse overheid een voorbeeldfunctie op inzake telewerken en werkt in overleg met de federale overheid de juridische hinderpalen hiervoor weg. Goederenvervoer In het kader van de Vlaamse klimaatconferentie werden door de werkgroep vervoersefficiëntie een aantal denkpistes gelanceerd om enerzijds aan kilometervermijding te doen en anderzijds het aantal kilometers in congestiesituaties te verminderen. Hierbij Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit werd gedacht aan de uitbreiding van de laad- en lostijden, het gebruik van telematica om leeg rijden zoveel mogelijk te vermijden, afspraken te maken tussen transporteurs voor trajecten en voor groepage van ladingen. Ook de uitbreiding van de capaciteit van de voertuigen behoort tot de mogelijkheden. De voor- en nadelen hiervan worden momenteel onderzocht door het Onderzoekscentrum voor de Wegenbouw. De resultaten van deze studie zijn beschikbaar eind 2006. Verder werd gepleit voor een analysestudie teneinde na te gaan wat de oorzaken van de lagere beladingsgraad zijn van het vervoer in eigen beheer en voor de ontwikkeling van een benchmark convenant voor de vervoerssector. Deze denkpistes worden nog verder behandeld in de werkgroep vervoersefficiëntie goederen. Lokalisatiebeleid De ruimtelijke organisatie van professionele en individuele activiteiten bepalen de beleidsmarges inzake rationeel verplaatsingsgedrag. Een langetermijnanalyse over de mogelijke effecten van een op mobiliteit afgestemd lokatiebeleid op de duurzame ontwikkeling van mobiliteit wordt opgestart. De resultaten worden verwacht eind 2006. 2. Uitbouwen van een milieuvriendelijk en emissiearm voertuigenpark Het Vlaams voertuigenpark moet - rekening houdend met de technologische mogelijkheden - uitgroeien tot een milieuvriendelijker voertuigenpark. Gebruik Ecoscore stimuleren De CO2-emissies van een voertuig mogen niet los gezien worden van de andere emissies van het voertuig. Er werd daarom een Ecoscore van een voertuig ontwikkeld waarbij aan alle voertuigen een ‘milieuscore’ wordt toegekend, die representatief is voor hun impact op het milieu rekening houdend met verschillende schadelijke effecten (broeikaseffect, geluidshinder en luchtkwaliteit met impact op gezondheid en ecosystemen). Het draagvlak voor het gebruik van de Ecoscore als maatstaf voor de milieuvriendelijkheid van een voertuig wordt vergroot door overleg met de andere gewesten en de federale overheid. De Ecoscore wordt tevens gebruikt in sensibiliseringscampagnes (§5.7). De Vlaamse overheid, de lokale overheden en De Lijn spelen zelf een voortrekkersrol door hun aankoopbeleid te richten op de aankoop van milieuvriendelijke wagens door de Ecoscore als criterium te gebruiken (§5.10). 29 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Verkeersbelastingen milieuvriendelijke wagens aanpassen Om de aankoop van milieuvriendelijke wagens te bevorderen, zal een gecombineerde aanpassing van de belasting op de inverkeerstelling (BIV) en de jaarlijkse verkeersbelasting voor personenwagens uitgewerkt worden tegen midden 2006. De resultaten van een studie naar de vergroening van de fiscaliteit (medio 2006 afgerond) zullen eveneens worden geanalyseerd naar hun bruikbaarheid voor de aanpassing van de verkeersbelastingen. Gefluoreerde recupereren broeikasgassen in voertuigen De recuperatieplicht van gefluoreerde broeikasgassen uit de airconditioning in wagens staat beschreven bij het beleid rond gefluoreerde broeikasgassen in het thema industrie (§5.4). Gebruik biobrandstoffen bevorderen In maart 2005 werd door de Vlaamse regering, de landbouworganisaties, de biet-suikerkolom, de Belgische automobielfederatie en de Belgische petroleumfederatie een ‘Intentieverklaring Biobrandstoffen in Vlaanderen’ ondertekend. De deelnemende partijen van deze rondetafelconferentie engageerden zich om mee te werken aan de concrete actiepunten om de productie (§5.5) en het gebruik van biotransportbrandstoffen te bevorderen. Tegen 2010 moeten biobrandstoffen een aandeel van 5,75% vertegenwoordigen in de totale verkochte hoeveelheid transportbrandstof. De Vlaamse overheid zal overwegen hoe het gebruik van biobrandstoffen in Vlaanderen verder gefaciliteerd kan worden. Van belang daarbij zijn voldoende beschikbaarheid van biobrandstoffen op de markt voor een vlot gebruik door de consument. Om het gebruik van biobrandstoffen extra te laten toenemen, kunnen nichemarkten gestimuleerd worden tot een verhoogde bijmenging van biobrandstoffen. De Lijn speelt hierbij een voorbeeldrol (§5.10) Bij de uitwerking van het biobrandstoffenbeleid zal aandacht besteed worden aan het faciliteren van de introductie van de tweede generatie biobrandstoffen, waarbij lock-in-effecten dienen vermeden te worden. De tweede generatie biedt als extra voordelen de introductie van nog niet benutte biomassastromen in deze markt, een gevoelig lagere uitstoot van broeikasgassen en een hogere kosteneffectiviteit door aanzienlijk hogere opbrengsten per ha Emissies scheepvaart reduceren In het kader van het Fijn Stof Plan worden tegen begin 2007 maatregelen ter modernisering van de motoren van de Vlaamse binnenschepen onderzocht. De Vlaamse Overheid onderzoekt ook in dit kader welke – haalbare en niet concurrentie verstorende - maatregelen zij kan treffen om de emissies van zeeschepen te reduceren. Hierbij zal ook de impact op CO2 bestudeerd worden en wordt maximaal naar synergieën gezocht. 3. Realiseren van een optimale afwikkeling van het verkeer Zowel bij hortend verkeer als bij hoge rijsnelheden nemen de emissies van CO2 en andere luchtpolluenten sterk toe. Bij snelheden hoger dan 90 tot 100 km/u speelt vooral de snelheid een rol op de CO2-uitstoot van een voertuig, bij lagere snelheden de dynamiek van het verkeer. Een versterkte controle op de naleving van de opgelegde rijsnelheden heeft bijgevolg vooral een positieve invloed op de emissies op autosnelwegen. In 2006 start een project om de werkelijk gereden snelheid beter te monitoren. Een betere spreiding van verplaatsingen in de tijd en capaciteitsverhogende maatregelen dragen bij tot een betere afwikkeling van het wegverkeer. De Vlaamse overheid zal daarom het dynamisch verkeersbeheer verder uitbouwen, met een actieve sturing van de verkeersstromen op haar wegennet. Maar ook binnen stedelijke gebieden is een verbeterde doorstroming belangrijk. Met betrekking tot een verbeterde doorstroming van het openbaar vervoer zal geïnvesteerd worden in doorstromingsprojecten op gewestwegen, zal het overleg met de wegbeheerders en de gemeenten voorgezet worden om kleine doorstromingsmaatregelen door te voeren en zal via verkeerslichtenbeïnvloeding prioriteit gegeven worden aan het openbaar vervoer. Ook de verdere uitwerking van een doorstromingsmodule binnen het mobiliteitsconvenant draagt hiertoe bij. De inzet van groene telematica en variabele snelheidsaanduiding zullen geëvalueerd worden naar milieuvoordelen en in te zetten middelen. Het invoeren van tijdelijke of permanente snelheidsverlagingen wordt verder geanalyseerd. De discussie over de snelheidsverlaging tot 80 km/u en het inhaalverbod voor vrachtwagens zal worden verder gezet binnen een op federaal niveau opgerichte werkgroep. 30 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 4. Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Stimuleren en aanleren van milieuvriendelijk rijgedrag Rijstijl en rijgewoonten zijn bepalend voor het energieverbruik van een voertuig. Een milieuvriendelijke rijstijl kan een CO2-reductie tot 10% opleveren. Milieuvriendelijk rijopleiding rijgedrag integreren in Het effectief aanleren van een milieuvriendelijke rijstijl zal opgenomen worden in de rijopleidingen. Overheid, opleidingcentra, examencentra en milieubeweging zetten een samenwerkingsovereenkomst op waarbij de centra zich engageren om milieuvriendelijk rijden te integreren in hun werking. Het aantal opleidingscentra dat het charter "Wijs Op Weg" heeft ondertekend en de principes van Bewust, Economisch en Milieuvriendelijk rijgedrag (BEMrijden) integreert in de basisopleiding wordt uitgebreid van 11 in 2005 tot 100 (25%) van de rijscholen in 2006, 200 (50%) in 2007, 285 (75%) in 2008, waarna alle scholen dit standaard aanbieden vanaf 2009. De rij-instructeurs die een opleiding volgden en de theorie in praktijk omzetten komen op een site van de Federatie van Beroepsautorijscholen van België (FAB), de Bond Beter Leefmilieu (BBL) en de Vlaamse overheid. Naast de rijinstructeurs worden ook de examinatoren opgeleid en zal tegen midden 2008 milieuvriendelijk rijden zowel deel uitmaken van het theorie-examen als van het praktijkexamen. Overheid, opleidingcentra, examencentra en milieubeweging maken hiervoor de nodige afspraken. Het benaderen van andere doelgroepen moet zorgen voor een brede vorming inzake milieuvriendelijk rijgedrag. Specifieke vormingspakketten voor het secundair onderwijs worden uitgewerkt in samenwerking met de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV), het departement onderwijs en Milieuzorg Op School (MOS). De chauffeurs van de Vlaamse overheid worden opgeleid tegen 2008 (§5.10). Bijscholingscursussen voor beroepschauffeurs worden ondermeer aangeboden via de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en erkende rijscholen waarin (met behulp van simulatoren) milieuvriendelijk rijden wordt aangeleerd. Diverse ondersteunende sensibiliseringscampagnes zijn hierbij voorzien (§5.7). Haalbaarheid snelheidskaart onderzoeken Een betrouwbare en gebiedsdekkende kaart is bepalend voor de introductie van intelligente snelheidsaanpassing (ISA). Een haalbaarheidsstudie naar de opmaak van een snelheidskaart voor Vlaanderen is opgestart. Aansluitend op een aantal Europese projecten om de technische standaarden vast te leggen, richt de haalbaarheidsstudie voor Vlaanderen zich vooral op het uitklaren van de organisatorische, wettelijke en juridische problemen die de opmaak van een snelheidskaart met zich meebrengt. 5.1.3 Overleg met andere overheden Het Europese kader verzorgt belangrijke ondersteunende pijlers, maar schiet voorlopig tekort om haar transportbevoegdheden inzake klimaatbeleid maximaal in te zetten. Verdere uitwerking van het Europees beleid is noodzakelijk inzake: - fiscale vrijstelling voor biobrandstoffen eurovignet (vrijwillige) overeenkomsten met voertuigconstructeurs na 2008 uitbreiding overeenkomsten met lichte en zware vrachtwagens verbruik door airco opnemen in overeenkomsten en monitoring CO2-emissies hervorming van de verkeersbelastingen (ontwerprichtlijn) vernieuwde voertuiginspectie en testprocedures bij homologatie van het voertuig brede sensibiliseringscampagne milieuvriendelijk rijgedrag (ECODRIVEN) Overleg met de federale overheid en de andere gewesten is noodzakelijk inzake: - financiële stimuli modal shift regelgeving carpooling fiscale aftrekbaarheid autodelers en carpoolers milieuvriendelijk rijgedrag in rijopleidingen en rijexamen voor alle categorieën rol auto-inspectie hervorming verkeersbelastingen wegenvignet snelheidsregimes ecoscore voertuigen Overleg met de lokale overheden vindt plaats in het kader van de samenwerkingsovereenkomst (§5.10) inzake: - uitbreiding fietsinfrastructuur doorstroming openbaar vervoer op gemeente- en provinciewegen Het maatschappelijk overleg onder de Vlaamse klimaatconferentie inzake transport zal voortgezet worden rond het thema goederenvervoer en meer bepaald met volgende aspecten: 31 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 - 5.1.4 Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit verhogen van de vervoersefficiëntie in het goederenvervoer - verhogen van de kwaliteit/dienstverlening bij de vervoersalternatieven Samenvatting Naar een klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit in Vlaanderen Uitstoot in 2010 in scenario zonder beleid (kton CO2-eq) 17.383 Budget Vlaamse Fiche Reductiepotentieel 2010 Maatregel overheid tov REF (kton CO2-eq) Tijdshorizon Piloot 2006-2012 (€) Beperken van transportvolume7 1.1 Pendelplan (modale verschuiving personenvervoer en MOW verhogen van vervoersefficiëntie personenvervoer) 1.2 modale verschuiving goederenvervoer MOW 1.3 Uitwerking denkpistes vervoersefficiëntie goederenvervoer MOW 1.4 Langetermijnanalyse lokalisatiebeleid MOW 1.5 spoorproject Liekenshoek tunnel goederenvervoer 94 MOW 1.6 spoorprojecten Diabolo en GEN personenvervoer 82 MOW 1.7 Bevorderen fietsverkeer 102 MOW 1.8 Telewerken promoten 218 MOW 1.908 Uitbouw milieuvriendelijk en emissie-arm voertuigenpark 1.9 Gebruik Ecoscore stimuleren 161.000 2006-2012 LNE - 2006-2012 LNE - 2006-2012 VEA 200.000 2006-2012 LNE Tijdshorizon Piloot 263 1.10 Verkeersbelasting milieuvriendelijk aanpassen Gebruik biobrandstoffen bevorderen 858 Realiseren van een optimale afwikkeling van het verkeer Stimuleren en aanleren van milieuvriendelijk rijgedrag 1.11 118 442 Milieuvriendelijk rijgedrag integreren in rijopleiding Totaal reductiepotentieel (kton CO2-eq) 4.085 Uitstoot in 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) 13.298 Voorstellen die in een later stadium worden uitgewerkt Maatregel Voor de mobiliteitsmaatregelen 1.1 - 1.8 is geen specifiek klimaatbudget afgesplitst. Deze maatregelen hebben een reductiepotentieel van 2.404 kton CO2-eq en leveren een indirecte financiële bijdrage van 96,.1 mio € (à 8 €/ton). 7 32 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Oprichting orgaan voor de promotie van het spoorvervoer Alternatieve financiering voor het wegwerken van missing link in water- en spoorinfrastructuur Integreren impact transportmodi binnen CO2emissiebeheer van bedrijven Uibouw autodelen in Vlaamse bedrijven Maatregelen om enerzijds aan kilometervermijding te doen en anderzijds het aantal kilometers in 2007- congestiesituaties te vermijden Analysestudie lagere beladingsgraad van het vervoer in eigen beheer Ontwikkeling benchmark voor de vervoerssector Inzet van groene telematica en variabele snelheidsaanduiding Intelligente snelheidsaanpassing 33 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Rationeel energiegebruik in gebouwen maximaal 17% in vergelijking met 1990 (vermindering van 7,5% tegen 2010 in vergelijking met 1999) . 5.2 Rationeel energiegebruik in gebouwen In Vlaanderen staan bijna 2,5 miljoen gebouwen. 83% van deze gebouwen heeft een residentiële bestemming, de overige 17% zijn niet-residentieel. In 2004 werden 20 372 nieuwbouwvergunningen afgeleverd voor een totaal volume van 49,8 miljoen m3, waarvan 41% voor de residentiële sector, 36% voor de verwarmde industriële gebouwen en 23% voor tertiaire en andere gebouwen. Het dagelijks leven en werken in deze gebouwen vraagt om een hoop energie, met een bijhorend aandeel broeikasgasemissies, omwille van verwarming, air conditioning, warm water productie, koken, verlichting en elektriciteitsverbruik door witgoed- en bruingoedtoestellen. Brandstoffen en elektriciteit hebben respectievelijk een aandeel van 77% en 23% in het finaal energiegebruik van de residentiële en de tertiaire sectoren. De CO2-emissies worden voor 80% veroorzaakt door huishoudens en 20% door de tertiaire sector. Het energiegebruik en de CO2emissies van de industriële gebouwen zijn begrepen onder het totaal van de industrie (§5.4). Huizen en tertiaire gebouwen zijn door brandstofstook verantwoordelijk voor 22% van de totale Vlaamse CO2emissies, wat gelijk staat met 2,9 ton CO2 per Vlaming per jaar. Dit is exclusief de emissies die voortkomen uit de elektriciteitsproductie. De CO2-uitstoot gekoppeld aan de elektriciteitsvraag is begrepen onder het thema energie (§5.3). Het finaal energieverbruik in gebouwen is sinds 1990 gestegen met 36%. Het toenemend aantal gebouwen, de stijging van het aantal individuele wooneenheden en de stijgende vraag naar allerlei comfortelementen zijn hiervoor de belangrijkste redenen. Deze sterke toename vormt een belangrijke reden tot bezorgdheid omdat gebouwkeuzes van vandaag gevolgen hebben voor de hele levensduur enkele decennia - van het gebouw. Het beleid inzake Rationeel EnergieGebruik (REG) in gebouwen betekent daarom een zeer grote uitdaging in het kader van het Vlaams klimaatbeleid. 5.2.1 Doelstellingen en indicatoren De CO2-eq emissies uit het Vlaams gebouwenpark bedragen maximaal 18,5 Mton in 2010. Meer specifiek: - wordt de toename van het energieverbruik (exclusief transport) van de gezinnen in 2010 beperkt tot Indicator 2004 CO2-eq emissies residentiële en tertiaire sector Energieverbruik huishoudens 18.127 kton 352 PJ Energie-efficientie dienstensector (energieverbruik/BTW) Energieverbruik gezondheidszorg en maatschappelijke 14,4 PJ dienstverlening Energieverbruik scholen 5.2.2 11,9 PJ Maatregelen Vijf type-instrumenten worden ingezet voor het bevorderen van REG in het Vlaams gebouwenpark, zowel in residentiële, tertiaire als industriële gebouwen: eisen en normen, financiële en adviesgerichte stimuli, samenwerkingsverbanden, onderzoek en sensibilisering (§5.7) . 1. Eisen en normen Verplichtingen energieprestatie en binnenklimaat introduceren via energieprestatieregelgeving Vanaf 1 januari 2006 ging de Vlaamse energieprestatieregelgeving (EPB), vastgelegd in het Energieprestatiedecreet, van start. Deze legt aan gebouwen en werkzaamheden waarvoor een stedenbouwkundige vergunning nodig is minimale verplichtingen op het vlak van de energieprestatie en het binnenklimaat op. Het eisenpakket verschilt naargelang de aard van de werkzaamheden en de bestemming van het gebouw (Kader 4). Kader 4. Energieprestatieregelgeving Bij nieuw- en herbouw en grote uitbreiding van woningen, scholen en kantoren en bij grondige renovatie van scholen en kantoren > 3000 m3, geldt het meest uitgebreide eisenpakket: een globaal primair energieprestatiepeil van 100, een isolatiepeil K45, maximale U-waarden voor vensters, muren en daken, minimale ventilatie-eisen en voor woningen eveneens een zomerconditie-eis. Voor dezelfde werkzaamheden aan industriële en tertiaire gebouwen en voor vergunningsplichtige verbouwingen aan gebouwen < 3000 m3 gelden thermische isolatie- en ventilatie-eisen. 34 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Rationeel energiegebruik in gebouwen Natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren … De Europese richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen voorziet dat het rendement van een airconditioningsysteem met een nominaal koelvermogen > 12 kW vanaf 2009 regelmatig gekeurd moet worden en dat de dimensionering van de airconditioning moet worden beoordeeld ten opzichte van de koelingsbehoefte van het gebouw. Gebruikers moeten bovendien worden geïnformeerd over mogelijke verbeteringen of vervanging van het airconditioningsysteem en over alternatieve oplossingen (§5.7). Natuurlijke (bijvoorbeeld gecontroleerde luchtcirculatie en warmtewisselaars) en hernieuwbare (bijvoorbeeld koudewarmteopslag door middel van warmtepompen) koeling dient van bij het ontwerp geïntegreerd te worden in het concept van een woning of ander gebouw, en is daarom vooral van toepassing bij nieuwbouw. De energieprestatieregelgeving zal hiervoor een belangrijke stimulans betekenen, onder andere door het opleggen van een haalbaarheidsstudie over alternatieve energievoorzieningssystemen (verwarming/warmwater/ koeling) in grote, nieuwe gebouwen. Architecten en bouwheren zullen geïnformeerd worden over de technische concepten en milieu-voordelen van natuurlijke en hernieuwbare koeling. De overheid zal met de sector onderzoeken op welke manier ondernemingen gespecialiseerd in klimaatregeling kunnen worden aangemoedigd om natuurlijke en hernieuwbare koeling in hun dienstverlening aan te bieden. Onderhoud verwarmingsketels uitbreiden Een regelmatig onderhoud en controle van verwarmingsketels, die werken op niet-hernieuwbare, vloeibare of vaste brandstof, is al verplicht. Deze regeling wordt uitgebreid naar gasgestookte centrale verwarmingsketels met een nominaal vermogen groter dan 100 kW. Daarnaast wordt een verplichte, eenmalige keuring ingevoerd van ketels ouder dan 15 jaar. Deze dient te leiden tot advies aan de gebruiker over vervanging van de ketel of mogelijke verbeteringen aan het systeem, of alternatieve oplossingen. Deze nieuwe verplichtingen gaan in 2009 in voege. Hierbij wordt een flankerend beleid gevoerd met aandacht voor sensibilisering van burgers en onderhoudstechnici. Onderrichtingen en REG-richtlijnen van de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Woonkrediet (VMSW) Ecologisch bouwen in medisch-sociale sector Alle bouwwerken in de medisch-sociale sector die vallen onder de reglementering van het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) en waarvoor een aanvraag voor investeringssubsidie wordt ingediend, moeten sinds juni 2003 voldoen aan eisen met betrekking tot ecologisch bouwen. Een aantal eisen gaan verder dan de bepalingen voorzien door de EPB. De gebouwen moeten voldoen aan een globaal isolatiepeil K40 en ook de maximale U-waarden voor de individuele gebouwdelen zijn strenger. Bovendien worden specifieke eisen gesteld betreffende de technische installaties zoals lage temperatuursverwarming, rendementseisen bij warmterecuperatie. Actieve koeling wordt enkel toegelaten in specifieke toepassingen en er is een verplichte implementatie van een gebouwbeheerssysteem voor gebouwen groter dan 1000 m² voorzien. In de praktijk zal het volledige eisenpakket van VIPA voor de nieuwbouwprojecten overeen komen met een globaal energiepeil E80. Aan de gebouwbeheerders wordt gevraagd om de concrete doelstellingen inzake comfort en energie in een Initieel Programma van Eisen (IPvE) te formuleren dat na de uitvoering van het bouwproject gebruikt wordt als evaluatiemiddel. 2. Adviesgerichte stimuli Erkennen van energiedeskundigen De Vlaamse overheid moedigt de verbreding van de energiedienstenmarkt aan door de erkenning van energiedeskundigen. Na het aantonen van voldoende ervaring met energieaudits in woningen of het volgen van een opleiding en het slagen voor een proef georganiseerd door het Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen (VIZO), kent de Vlaamse overheid een erkenning toe en stelt verplichte auditsoftware ter beschikking. Deze software garandeert dat minimaal over de gebouwschil, de verwarmingsinstallatie en de bereiding van warm water een onderbouwd advies kan worden verstrekt en eventueel bijkomend over ventilatie en zomercomfort. Een energieaudit komt enkel voor federale belastingsvermindering (zie §5.2.3) in aanmerking indien ze wordt uitgevoerd door een door het Vlaamse Gewest erkende deskundige. Invoeren energieprestatiecertificaat 35 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Het energieprestatiecertificaat informeert de eigenaars en gebruikers door middel van een energielabel over de energetische kwaliteit van het gebouw en over energiebesparende maatregelen die zich op korte termijn terugverdienen. Het energieprestatiecertificaat voor nieuwe gebouwen werd ingevoerd op 1 januari 2006, gelijktijdig met de nieuwe energieprestatieregelgeving. In 2008 zal het certificaat verplicht worden voor gebouwen voor publieke dienstverlening, waaronder overheidsgebouwen, en bij verkoop van woningen. In 2009 moet het certificaat toelaten om de energieperformatie aan te tonen bij verkoop en verhuur van niet-woongebouwen en bij verhuur van woningen. REG bij kansarmen stimuleren Om het rationeel energiegebruik bij kansarme gezinnen te stimuleren, loopt in de provincie Oost-Vlaanderen het sociaal energiescanproject. Dit project bestaat uit twee luiken: het uitvoeren van een snelle energiescan van de woning met daaraan gekoppeld het leveren van een advies aan de bewoners en het uitvoeren van een standaard investeringspakket bestaande uit eenvoudige energiezuinige maatregelen, zoals het plaatsen van spaarlampen en een spaardouchekop en het aanbrengen van leidingisolatie. Bij een positieve evaluatie zal het project uitgebreid worden naar de andere Vlaamse provincies. In Leuven loopt in het kader van het Platform Lokale Agenda 21 een vergelijkbaar lokaal project waarbij na huisbezoeken energiebesparende maatregelen bij een aantal kansarme gezinnen worden uitgevoerd. In het kader van het woonbeleid zal een evaluatie van de energie-efficiëntie van de sociale woningen gekoppeld aan de implementatie van prioritaire besparingsmaatregelen op korte termijn worden uitgevoerd. In het kader van het Aardgasfonds (zie maatregelenpakket 3) zullen ook de distributienetbeheerders onder de koepel van het Gemeentelijk Samenwerkingsverband voor Distributienetbeheer (GeDIS) energie-audits in OCMWwoningen uitvoeren. Rationeel energiegebruik in gebouwen berekend op de hoeveelheid kWh dat twee jaar eerder werd geleverd. Voor laagspanning houdt deze doelstelling een besparing van 2,2% voor 2006 en 2007 in en 1% vanaf 2008. De netbeheerders voorzien hiervoor REG-adviezen, ondersteuning van gemeenten en een heel aantal premies naar huishoudens, ondernemingen en openbare besturen. De REG-openbaredienstverplichtingen werden eind 2005 grondig geëvalueerd, wat moet uitmonden in een nieuw besluit in 2006 met aangepaste doelstellingen en modaliteiten vanaf 2008. Vanaf 2006 leggen de aardgasnetbeheerders een jaarlijks actieplan ter goedkeuring aan de Vlaamse overheid voor, met maatregelen ter bevordering van REG (verplicht), veiligheid en/of sociale maatregelen (facultatief). Premies voor energiezuinige verwarming in de woningen en de tertiaire en industriële gebouwen zullen het grootste aandeel in het budget innemen. Er wordt ingeschat dat het aardgasfonds in 2010 zal uitgeput zijn. Netbeheerders zetten aan tot energiebesparing De elektriciteitsnetbeheerders hebben de verplichting om hun eindafnemers aan te sporen jaarlijks een hoeveelheid primaire energie te besparen. Voor hoogspanning bedraagt de primaire energiebesparingsdoelstelling 1% per jaar, Schoolinfrastructuur versneld moderniseren In 2006 zal een private investeringsvennootschap worden geselecteerd die een investeringsvolume van 1 miljard euro zal besteden aan de versnelde modernisering van schoolgebouwen. Daarnaast zal via de reguliere begroting een concreet investeringsprogramma rationeel energiegebruik uitgevoerd worden voor een totaal bedrag van 100 miljoen euro. 4. Samenwerkingsverbanden In het onderzoek naar de mogelijkheden voor de verdere verbetering van de energieprestaties van nieuwe en bestaande woningen (zie maatregelenpakket 5) zal nagegaan worden hoe verstandhoudingsnetwerken tussen de overheid en de bouwactoren kunnen bijdragen tot de versnelde introductie van bestaande en innovatieve, energiebesparende technologieën in de woningen (bijvoorbeeld door middel van convenanten tussen de overheid en diverse bouwsectoren). 5. Onderzoek 3. Financiële instrumenten en stimuli Inzet middelen Aardgasfonds bevordert REG Haalbaarheidsonderzoek voor de verbetering van de energieprestaties van woningen Er wordt in 2006 een haalbaarheidsonderzoek opgestart naar de verstrenging van de eis van het energieprestatiepeil voor nieuwbouwwoningen en naar een energierenovatieprogramma voor bestaande woningen. Wat dit laatste betreft, zal dit onderzoek moeten uitwijzen welke instrumentenmix het best wordt gehanteerd om 36 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Rationeel energiegebruik in gebouwen tegen 2020 de energieprestaties van de bestaande woningen substantieel te verbeteren. Dit onderzoek zal in 2007 worden afgerond. Demonstratieprojecten in sociale woningen Op basis van drie uitgebreide demonstratieprojecten zullen in 200x beleidsvoorstellen inzake REG geformuleerd worden, onder meer in functie van de renovatie van 350 appartementsgebouwen die in het bezit zijn van sociale huisvestingsmaatschappijen en waar een daling van het energieverbruik tot 30-40% mogelijk is. Hernieuwbare koeling ondersteunen De Vlaamse overheid zal steun verlenen aan onderzoek en ontwikkeling van nieuwe technische concepten inzake hernieuwbare koeling. 6. Ondersteunende thema’s maatregelen vanuit andere In andere thema’s worden volgende ondersteunende maatregelen voorzien ter bevordering van REG en duurzame energie-opwekking in gebouwen: - warmtekrachtkoppeling en hernieuwbare energie (§5.3) - ecologiepremie (§5.3) - sensibilisering (§5.7) - voorbeeldrol overheid (§5.10) 5.2.3 Overleg met andere overheden De federale overheid kent een belastingsvermindering toe ten belope van 40% voor REG-maatregelen door particulieren, voor 1) vervanging en onderhoud van de ketel, 2) hoogrendementsglas, 3) een zonneboiler, 4) fotovoltaïsche panelen, 5) thermostatische kranen of kamerthermostaat met tijdsindeling, 6) dakisolatie, 7) warmtepomp, 8) energie-audit. De federale overheid kent aan ondernemingen een verhoogde investeringsaftrek toe van 13,5% voor energiebesparende investeringen. Overleg tussen de federale overheid en andere gewesten zal plaatsvinden over volgende thema’s: - omzetting ontwerprichtlijn betreffende energieefficiëntie bij het eindgebruik en energiediensten - afstemming EPB tussen de gewesten 37 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.2.4 Rationeel energiegebruik in gebouwen Samenvatting Rationeel energiegebruik in gebouwen Uitstoot in 2010 in scenario zonder beleid (kton CO2-eq) 19.604 Budget Vlaamse Fiche Reductiepotentieel 2010 Maatregel overheid tov REF (kton CO2-eq) Tijdshorizon Piloot 2006-2012 (€) Lopend en gepland beleid vanaf 2002 REG-beleid sociale woningbouw 2.1 Ecologisch bouwen in medisch-sociale sector 1020 (1) REG-acties netbeheerders 10.4 2002-2012 VEA, OV, WVG, VMSW Cluster energie samenwerkingsovereenkomst Ondersteunende federale maatregelen Eisen en normen 2.2 EPB-eisen woningen en dienstensector Inbegrepen in (1) 2006-2012 VEA 2006-2012 VEA 2006-2012 VEA 2007-2009 LNE 3.500.000 2.2 EPB industriële gebouwen 51 2.2 Natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren 2.3 Onderhoud stooktoestellen uitbreiden 67 Adviesgerichte stimuli 2.4 Erkennen van energiedeskundigen Inbegrepen in (1) - 2006-2012 VEA 2.5 Energieprestatiecertificaat invoeren Inbegrepen in (1) 2.500.000 2006-2012 VEA 2.6 REG bij kansarmen stimuleren Inbegrepen in (1) - 2006 VEA 2.11 Energetische evaluatie en verbetering van sociaal VMSW woningpark Financiële instrumenten en stimuli 2.7 Wijzigingsbesluit REG-openbare dienstverplichtingen netbeheerders Inbegrepen in (1) 0 2006-2012 VEA 2.8 Schoolinfrastructuur versneld moderniseren Inbegrepen in (1) 110.000.000 2006-2011 OV 2.9 Inzet middelen aardgasfonds inbegrepen in (1) 0 2006-2010 VEA 85.000 2006-2007 LNE, VEA Onderzoek Haalbaarheidsonderzoek opstarten naar de verstrenging 2.10 van de eis van nieuwbouwwoningen het energieprestatiepeil en naar voor een - energierenovatieprogramma voor bestaande woningen Totaal reductiepotentieel (kton CO2-eq) 1.138 38 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Uitstoot in 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) Rationeel energiegebruik in gebouwen 18.465 39 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Duurzame energievoorziening Indicator 5.3 Naar een duurzame en koolstofarme energievoorziening Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) is één van de belangrijkste bronnen van broeikasgasemissies in Vlaanderen. Deze sector staat in 2004 voor één vijfde van de totale Vlaamse broeikasgasuitstoot en sinds 1990 namen de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening met 5% toe. Het ombuigen van deze trend dwingt de samenleving tot rationeel energiegebruik (§ 5.2) en de inzet van hernieuwbare of koolstofarmere energiebronnen. De Vlaamse Overheid heeft dan ook, binnen haar eigen bevoegdheidspakket, aandacht voor milieuvriendelijke en koolstofarme opwekking van elektriciteit en warmte. Hernieuwbare energie kan in Vlaanderen worden gewonnen uit biomassa, windenergie, zonne-energie en kleine waterkrachtcentrales. CO2-eq emissies (kton) 1. zullen 25% van de elektriciteitsleveringen milieuvriendelijk worden opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen (6%) en met warmtekrachtkoppeling (WKK); 2. zal ook de allocatiedoelstelling voor de elektriciteitssector een belangrijke bijdrage leveren tot de emissiereducties. Dit wordt bepaald in het toewijzingsplan verhandelbare emissierechten 20082012. 1,3% Energiebesparing door kwalitatieve WKK (GWh) 3.098 Maatregelen 1. Toepassing van hernieuwbare energiebronnen en warmtekrachtkoppeling De volgende maatregelen moeten bijdragen aan de snellere realisatie van het economisch potentieel voor groene stroom en WKK. Inzet steunmaatregelen - Groenestroomcertificaten (GSC): iedere elektriciteitsleverancier is verplicht om een minimumaandeel van zijn verkochte elektriciteit te halen uit hernieuwbare energiebronnen. Dit minimumaandeel loopt op tot 6% in 2010. De naleving wordt gecontroleerd aan de hand van GSC8. Indien de elektriciteitsleveranciers niet voldoende certificaten kunnen voorleggen, wordt per ontbrekend certificaat een boete aangerekend. Productie van elektriciteit via volgende systemen / processen komt in aanmerking voor het bekomen van GSC: windenergie, vergisting of verbranding van biomassa, zonne-energie en waterkracht. - Warmtekrachtcertificaten: elektriciteitsleveranciers worden verplicht om jaarlijks voor een stijgend percentage van hun leveringen WKK-certificaten9 voor te leggen. De warmtekrachtcertificatenquota stijgen van 1,19% in 2005 tot 5,23% in 2012. De quota in 2012 zijn gebaseerd op een realiseerbaar economisch potentieel van 1 832 megawatt WKK en ze houden rekening met de degressieve aanvaardbaarheid van certificaten voor oudere WKK-installaties. Bij niet naleving wordt een boete aangerekend. - Ecologiepremie: dit is een financiële tegemoetkoming aan ondernemingen die ecologie-investeringen zullen realiseren in het Vlaamse Gewest. Onder ecologieinvesteringen vallen milieu-investeringen, investeringen Doelstellingen en indicatoren In 2010 zal de broeikasgasuitstoot uit energievoorziening maximaal 9,5 Mton CO2-eq bedragen. Meer specifiek 19.201 % elektriciteit uit hernieuwbare energie 5.3.2 Het gebruik van biobrandstoffen voor transport maakt ook deel uit van duurzame energievoorziening. De concrete Vlaamse bijdrage op het vlak van de inzet van biobrandstoffen wordt beschreven in de thema’s “Duurzame mobiliteit” (§ 5.1) en “Duurzame landbouw en bossen” (§ 5.5). 5.3.1 2004 In 2006 zullen langetermijndoelstellingen tot 2020 voor de groenestroom- en WKK-certificatensystemen worden vastgelegd zodat de langetermijnstrategie van de Vlaamse Overheid verankerd wordt. Eén certificaat stemt overeen met een groenestroomproductie van 1 000 kilowattuur (kWh). 8 Een WKK-certificaat wordt afgeleverd per 1 000 kWh primaire energiebesparing ten opzichte van gescheiden opwekking van elektriciteit en warmte. 9 40 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Duurzame energievoorziening op energiegebied en de investeringen ten gevolge van een verhuis om milieuredenen. Voor bedrijven die onder de doelgroep van het benchmarkconvenant over energie-efficiëntie in de industrie vallen (§ 5.4), is de steunmaatregel enkel van toepassing voor die bedrijven die in het benchmarkconvenant zijn gestapt. - De federale overheid voorziet verhoogde investeringsaftrek. bijkomend een Deze steunmechanismen kunnen cumulatief toegepast worden. Daarenboven worden er gegarandeerde minimumwaarden voor certificaten toegekend voor elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen en WKK. Wegwerken belemmeringen De meeste maatregelen opgenomen in het Actieplan Groene Stroom van de Vlaamse Regering voor het wegwerken van de juridische en praktische belemmeringen die zich kunnen voordoen bij het realiseren van de Vlaamse groenestroomdoelstelling zijn grotendeels in uitvoering of liggen voor ter goedkeuring begin 2006. - Er zal gezorgd worden voor een goede differentiatie van de gegarandeerde minimumwaarde voor de GSC ten einde een stabiel investeringskader te bieden. - De productie van elektriciteit uit windenergie zal verder gestimuleerd worden door de marktwaarde ervan te verhogen. Dit zal gebeuren door een betere marktwerking die een verlaging van de onbalanskosten mogelijk maakt, bijvoorbeeld door een onafhankelijke, accurate en snelle gegevensdoorstroming naar Elia en de leveranciers over de afnamegegevens en door de federale overheid aan te moedigen het boete-element te bannen uit de tarieven voor onbalans (§ 5.3.3). Daarbij zal de valorisatie van windenergie gestimuleerd worden door de inplantingsmogelijkheden in het kader van de geactualiseerde omzendbrief “Inplanting Windturbines” en door de opname van inplantingsdoelstellingen voor windenergie in ruimtelijke uitvoeringsplannen en in het nieuwe Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV). - - De steun voor bio-WKK’s (WKK installaties die werken op biomassa) wordt sterk verhoogd door de aanpassing van de referentierendementen waardoor ze bijkomende WKK-certificaten krijgen, door de gelijkschakeling van emissienormen met deze voor fossiele brandstoffen, door de ondersteuning van projecten voor covergisting van mest en landbouwproducten of organisch afval in biogasinstallaties. Daarenboven zal de WKK-productie verder aangemoedigd worden door de aanpassing van emissiegrenswaarden voor stationaire motoren tot waarden die haalbaar zijn met de Best Beschikbare Technieken (BBT), door het verschaffen van duidelijkheid in een vroeg stadium over het aantal te verwachten WKK-certificaten en door het invoeren van garanties van oorsprong voor elektriciteit uit WKK. Stimuleren groene warmte productie De productie van groene warmte via zonne-energie en warmtepompen zal worden gestimuleerd door premies van de netbeheerders en een verhoging van het fiscaal voordeel, kennisopbouw bij actoren binnen de sector door informatie- en opleidingsactiviteiten, door duidelijke informatieverschaffing via één loket (website), door een actieplan afgestemd met de samenwerkingsovereenkomst (§ 5.10) en door de oprichting van een kwaliteitscentrum in 2006. Opstellen afwegingskader biomassastromen Diverse afvalstromen komen in stijgende mate in aanmerking voor uiteenlopende verwerkingsmogelijkheden zoals recyclage en als hernieuwbare energiebron. Een afwegingskader voor deze stromen zal opgesteld worden op basis van de integrale keten benadering. 2. Toewijzing emissierechten elektriciteitssector aan de De sector van de energieproductie valt onder het Europese CO2-emissiehandelsysteem (§2). Kader 5. Vlaams toewijzingsplan De toekenning van CO2 emissierechten houdt concreet in dat CO2 een prijs heeft gekregen. Via het toewijzingsplan hebben de ondernemingen uit de elektriciteitssector en de industriële bedrijven die onder het toepassingsgebied van de richtlijn over Verhandelbare EmissieRechten vallen, de zogenaamde VER-bedrijven, de verantwoordelijkheid voor het naleven van het toegewezen emissieplafond. De betrokken bedrijven kunnen door interne maatregelen, eventueel aangevuld met de aankoop van emissierechten, de nodige emissiereducties realiseren. Het eerste Vlaams Toewijzingsplan Verhandelbare Emissierechten wees voor 47,2 Mton CO2 aan emissierechten toe aan de sector van de energieproductie voor de periode 2005 – 2007. Gemiddeld betreft het hier dus een toekenning van 15,7 Mton CO2 per jaar in de periode 2005 – 2007. 41 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Duurzame energievoorziening In het voorstel van Vlaams Toewijzingsplan Verhandelbare Emissierechten voor de periode 2008 – 2012 worden emissierechten aan de elektriciteitssector toegewezen op basis van een benchmarkcriterium toegepast op het productiepark. 5.3.4 5.3.3 Overleg met andere overheden Federale Overheid 1. De onevenwichtstarieven voor exploitanten kostenreflectief maken. windturbine- 2. Bebakeningsvoorschriften voor windturbines afstemmen op de voorschriften in onze buurlanden. Samenvatting Naar een duurzame en koolstofarme energievoorziening Uitstoot in 2010 in scenario zonder beleid (kton CO2-eq) Fiche Maatregel 15.305 Reductiepotentieel 2010 Budget 2006-2012 (kton CO2-eq) (€) Tijdshorizon Realisatie groene stroom doelstelling Piloot 2010 3.1 - GSC-cerficaten 3.2 - Wegwerken belemmeringen groenestroom 3.5 - Afwegingskader biomassastromen 4.13 - Ecologiepremie Zie industrie § 5.4 in werking VREG 2006 VEA 2006 - 2007 OVAM in werking EWI Realisatie WKK-doelstelling 2012 in werking VREG 2006 VEA in werking EWI 2005 - 2012 VEA 3.3 - WKK-certificaten 3.2 - Wegwerken belemmeringen WKK 70.812.883 4.13 3.4 - Ecologiepremie Zie industrie § 5.4 Toewijzing van emissierechten 361.900 (fiche 4.2) Totaal reductiepotentieel (kton CO2-eq) 5.816 Uitstoot in 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) 9.489 Voorstellen die in een later stadium worden uitgewerkt Maatregel Piloot Tijdshorizon Opstarten potentieelstudie voor warmtepompen voor restwarmte uit de industrie 42 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.4 De Vlaamse industrie en klimaatbeleid: een resultaatsgerichte evenwichtsoefening De rol van de Vlaamse industrie10 in het klimaatverhaal is complex. Enerzijds heeft de sector zich al behoorlijk ingezet inzake energie-efficiëntie en de reductie van de procesemissies: de broeikasgasemissies uit de industrie daalden met 9,5% tussen 1990 en 2004. De Vlaamse Kyoto-doelstelling vraagt echter dat de betrokken bedrijven deze inspanningen verder zetten, en dit terwijl hun concurrentiepositie behouden of waar mogelijk verbeterd moet worden. De emissies uit de industrie worden gekenmerkt door een hoge concentratie aan emissies in een beperkte groep van sectoren die erg energie-intensief zijn zoals de raffinaderijen, de chemische industrie en de ijzer- en staalsector (74% van industriële emissies gerelateerd aan energieverbruik in 2004). Het zwaartepunt van de Vlaamse beleidsmaatregelen ligt dan ook bij hen. Wat betreft de niet-CO2 broeikasgassen, staan de salpeterzuur- en caprolactamproductie voor 34% van de Vlaamse lachgasuitstoot in 2004. De belangrijkste bron van de F-gassen is de koelsector, waarbij HFK’s steeds meer hun intrede doen als vervangmiddel voor ozonafbrekende stoffen. De afvalsector draagt voornamelijk bij door de methaanemissies die vrijkomen bij de anaërobe fermentatieprocessen op stortplaatsen en de CO2-emissies horende bij de verbranding van afval (13% van de Vlaamse methaanuitstoot in 2004). Dit hoofdstuk focust op na te streven emissiereducties uit de industriële processen (procesemissies) en op het energiegebruik dat nodig is om de processen uit te voeren. Inspanningen op het gebied van REG in bedrijfsgebouwen of de aanpak van het bedrijfstransport komen aan bod in de thema’s “gebouwen” (§ 5.2) en “mobiliteit” (§ 5.1). 5.4.1. Doelstellingen en indicatoren De broeikasgasemissies door de Vlaamse industrie worden beperkt tot 37,3 Mton CO2-eq in 2010 door: Industrie 1. het maximaliseren van de energie-efficiëntie in Vlaamse bedrijven; 2. een reductie van de N2O-emissies uit de salpeterzuuren caprolactamproductie met minstens 60% ten opzichte van 1990; 3. een reductie van de F-gassen met minstens 78% ten opzichte van 1990; Indicator 2004 (kton CO2-eq) CO2-eq emissies Toegewezen emissierechten benchmark bedrijven 28.914 Op basis van toewijzingsplan N2O-emissies salpeterzuur- en caprolactamproductie F-gas emissies 2.332 1.249 5.4.2. Maatregelen 1. Maximaliseren van energie-efficiëntie in Vlaamse bedrijven Opleggen van eisen Sinds 2004 legt de Vlaamse milieuwetgeving eisen inzake energie-efficiëntie op aan inrichtingen met een totaal jaarlijks energieverbruik van minstens 0,1 PJ. Het zijn echter vooral de vrijwillige instrumenten die de betrokken doelgroepen aanzetten tot REG. Uitvoering benchmarking-convenant Meer dan 170 bedrijfsvestigingen met een jaarenergieverbruik vanaf 0,5 PJ en enkelen onder dit verbruik (als onderdeel van het toepassingsgebeid van de Europese Richtlijn Verhandelbare emissierechten (§ 2.2.3)) maken sinds 2003 deel uit van het benchmarkingconvenant over energie-efficiëntie in de industrie. Deze ondernemingen hebben zich verbonden tot het bereiken van de wereldtop inzake energie-efficiëntie ten laatste in 2012. In verplicht op te stellen energieplannen geven de bedrijven aan hoe zij deze wereldtop zullen nastreven. Bij tijdige en correcte uitvoering van de opgenomen maatregelen, zorgt de Vlaamse overheid voor een aantal tegenprestaties. 10 Dit hoofdstuk rekent de cokesproducenten, de raffinaderijen, de energie-intensieve industrie, de kleine bedrijven (KMO’s) en de afvalverwerkende sector tot de sector ‘industrie’. 43 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Uitvoering auditconvenant Vanaf 10 juni 2005 trad een gelijkaardig auditconvenant over energie-efficiëntie in de industrie voor middelgrote energie-intensieve bedrijven (jaarlijks primair energieverbruik tussen 0,1 en 0,5 PJ) in werking. Ondernemingen die dit convenant ondertekenen, engageren zich tot het uitvoeren van een audit die het energiebesparingspotentieel van de vestiging bepaalt. Alle energiebesparende maatregelen met een interne rentevoet (IRR) van minstens 15% na belastingen dienen ook effectief uitgevoerd te worden uiterlijk 4 jaar na aanvaarding van het ingediende energieplan. Na een actualisatie van het energieplan, 4 jaar na de inwerkingtreding van het auditconvenant, worden de maatregelen met een IRR van minstens 13.5 % na belastingen uitgevoerd. De Vlaamse overheid van haar zijde verbindt zich ertoe geen bijkomende maatregelen of doelstellingen op het gebied van energie-efficiëntie op te leggen aan de betrokken bedrijven. Om het energiebesparingspotentieel ten volle te benutten, wordt ook specifieke adviesverlening en sensibilisering naar deze bedrijven voorzien (§ 5.7) Kader 6. Benchmarking convenant en toewijzing van emissierechten aan Vlaamse industrie Voor de tweede handelsperiode (2008-2012) van het systeem van verhandelbare emissierechten zal de toewijzing van emissierechten aan de bedrijven die deelnemen aan het benchmarking convenant zich baseren op de energieplannen die deze bedrijven in het kader van dit convenant opgesteld hebben. De toewijzing houdt op deze manier rekening met de economische groei van deze bedrijven en de verbetering op vlak van energie-efficiëntie die volgens de bepalingen uit het benchmarking convenant vereist is. De zogenaamde "linking directive" (2004/101/EG), die gestructureerd is als een amendement op de emissiehandelsrichtlijn, koppelt de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen van het Kyotoprotocol aan het Europese emissiehandelssysteem. Door deze richtlijn krijgen de bedrijven, die deelnemen aan emissiehandel, de mogelijkheid om emissiekredieten, opgebouwd via buitenlandse projecten, in te leveren bij de overheid. Deze worden als gelijkwaardig beschouwd aan de hun toegekende CO2-uitstootrechten. Er gelden wel een aantal beperkingen op het gebruik van externe emissiekredieten, zowel kwalitatief als kwantitatief. De linking directive vergroot dus de waaier aan inzetbare instrumenten voor Industrie bedrijven en leidt op deze manier tot een vermindering van de nalevingskost voor deze ondernemingen. 2. Terugdringen van lachgasuitstoot uit chemische industrie Met de enige salpeterzuurproducent werd in 2005 een convenant afgesloten met als doelstelling de vermindering van de N2O-emissies per ton geproduceerd salpeterzuur tot een zo laag mogelijk technisch haalbaar niveau. Hiervoor zal vanaf 2008 gradueel een katalysator ingebouwd worden in de verschillende salpeterzuurproducerende installaties. Met de producenten van caprolactam zal in 2006 op basis van lopend technologisch en economisch onderzoek gezocht worden naar de gepaste wijze om reductieafspraken te verankeren. 3. Reduceren van industriële gefluoreerde broeikasgassen emissies van De aanpak van gefluoreerde broeikasgassen in de koelsector volgt twee sporen. Enerzijds zal de verbetering van een aantal beheersmaatregelen bijdragen aan het beperken van de te hoge lekverliezen van gefluoreerde broeikasgassen uit koelinstallaties. Het gaat hierbij om het invoeren van een certificeringsregeling voor koeltechnische bedrijven tegen 2006, het verderzetten van de inspectiecampagnes en een verhoogde recuperatiegraad van koelmiddelen uit de airco’s van autowrakken tegen 2012. Anderzijds zullen extra preventieve acties om het gebruik van deze stoffen te beperken en tegelijkertijd vervanging ervan door milieuvriendelijke alternatieven te bevorderen, opgestart worden tegen 2007. Specifieke bronnen van deze F-gasemissies zullen per betrokken sector aangepakt worden. Zo wordt een certificeringsplicht voor onderhoudspersoneel van brandbeveiligingsinstallaties en van SF6hoogspanningsschakelaars uitgewerkt tegen 2006, respectievelijk 2007. Met de kunststoffenindustrie loopt overleg inzake reductiemogelijkheden voort. 4. Verbetering energierecuperatie afvalverwerkingsinstallaties in De energierecuperatie bij afvalverwerkingsinstallaties wordt bevorderd door: de verbetering van het energierendement van nieuwe en bestaande verbrandingsinstallaties; 44 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 het gebruik van stimuleringssystemen voor maximale energierecuperatie zoals groene stroomcertificaten (§ 5.3); financiële ondersteuning van verwerkingstechnologieën die naast een kwalitatief hoogwaardig eindproduct eveneens een netto energieopbrengst realiseren (zowel elektriciteit als warmte) 5. Financiële tegemoetkoming via ecologiepremie Voor vele bedrijfsacties die voortvloeien uit bovenstaande beleidsmaatregelen kunnen betrokken ondernemingen Industrie beroep doen op een financiële tegemoetkoming via de ecologiepremie van het Vlaams gewest (§ 5.3). Bij ministerieel besluit werden de end-of-pipe technologieën geschrapt van de limitatieve technologieënlijst waardoor deze niet langer in aanmerking komen voor een ecologiepremie en werd tevens de milieuperformantiefactor van de milieuinvesteringen verlaagd van 1 naar 0,6 wat betekent dat voor deze investeringen slechts 60% van de meerkost wordt aanvaard. Niet-essentiële investeringscomponenten werden eveneens bij ministerieel besluit uitgesloten van een ecologiepremie. 45 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.4.4 Industrie Samenvatting Industrie Uitstoot in 2010 in scenario zonder beleid (kton CO2-eq) 41.854 Budget Vlaamse Fiche Reductiepotentieel 2010 Maatregel overheid Tijdshorizon tov REF (kton CO2-eq) Piloot 2006-2012 (€) Maximaliseren energie-efficiëntie 1.021 4.1 - Besluit energieplanning 4.2 - Realisatie benchmarking-convenant 6.876.100 2006 - 2012 VEA, EWI 4.3 - Auditconvenant 7.000.000 2006 - 2012 VEA, EWI 3.4 - Toewijzing van emissierechten 4.4; 4.5 Terugdringen lachgasuitstoot uit chemische industrie Reduceren emissies F-gassen 4.6 - certificeringsverplichting koeltechnische bedrijven en personeel 4.7 - verderzetten inspectiecampagne F-gassen 4.8 - aanpak autowrakken - certificering onderhoudspersoneel 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13 brandbeveiligingsinstallaties - certificering onderhoudspersoneel 945.000 LNE 2.398 Verbetering energierecuperatie in afvalverwerkingsinstallaties Financiële tegemoetkoming via ecologiepremie - 2006 - 2012 LNE 1.09211 936 40.000 2006 LNE - 157.500 2006 - 2012 LNE 11 - 2006 OVAM Onbepaald - 2006 LNE - 2007 LNE - 2007 LNE 2006-2012 OVAM 2006-2012 EWI Onbepaald hoogspanningsschakelaars Reductie F-gasemissies: aanpak kunststoffenindustrie VEA 94 Opgenomen bij 3.1 Verrekend in andere maatregelen Totaal reductiepotentieel (kton CO2-eq) 4.511 Uitstoot in 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) 37.343 50.687.117 Het reductiepotentieel omvat ook reducties die niet het gevolg zijn van een specifieke Vlaamse maatregel (EU-verordening (38 kton CO2-eq) en federale wetgeving (13 kton CO2-eq)) 11 46 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.5 Duurzame bossen landbouw Duurzame landbouw en bossen en De broeikasgasemissies uit de landbouwsector zijn sinds 1990 gedaald, voornamelijk als gevolg van de afname van de veestapel. De sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. De ontwikkelingen in de landbouw worden vooral gestuurd door het Europese landbouwbeleid dat, sinds de recente hervormingen, meer aandacht heeft voor de milieu-impact van landbouw en veeteelt. De lidstaten en regio’s krijgen in het kader van deze hervorming een aantal mogelijkheden om eigen accenten te leggen in de realisatie van een duurzame landbouw. Eind 2006 wordt het nieuwe Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling (PDPO II) opgesteld. Het beleidsdomein landbouw en visserij zal hierin steunmaatregelen opnemen die de uitstoot van broeikasgassen kunnen verminderen. Tussen 1990 en 2000 nam het Vlaams bosareaal af door ontbossingen wat leidde tot een gemiddeld jaarlijks CO2verlies van 162 kton. Het overblijvende bos slaat, doordat het om relatief jonge bosbestanden gaat, nog jaarlijks toenemende hoeveelheden CO2 op maar de sinkcapaciteit is met 24% afgenomen tot 1 Mton per jaar in 2004. In het kader van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) werd evenwel beslist om tegen 2007 te zorgen voor de afbakening van 10 000ha als bijkomend bosgebied of bosuitbreidingsgebied waarbinnen ecologisch verantwoorde bosuitbreiding plaatsvindt. In het kader van Europese steunmaatregelen kan ook tijdelijke bebossing plaatsvinden in gebieden van de agrarische structuur. 5.5.1 Doelstellingen en indicatoren In 2010 zal de landbouwsector een reductie van 981 kton CO2-eq realiseren, exclusief haar bijdrage tot hernieuwbare energieproductie die in § 5.1 en § 5.3 worden opgenomen. Deze reductie is voor een groot deel te wijten aan de daling van de veestapel ten opzichte van het referentiescenario. Om deze reductie te halen, worden verder meer specifiek volgende doelstellingen vooropgesteld: 1. 2. de verhoging van het aandeel aardgas in het energiegebruik van de glastuinbouw tot 75% tegen 2013 of 50% in 2010; een vermindering van de uitstoot door toepassing van energiebesparende technieken in de glastuinbouw; 3. de inzet van 112 MWe bij een BAU tot 185 MWe bij een pro-actief beleid aan WKK-vermogen via gas- en dieselmotoren in de glastuinbouw in 2012 als bijdrage aan de Vlaamse WKK-doelstelling (opgenomen onder § 5.3); 4. de productie van 18 kton pure plantenolie, 107 kton bio-ethanol en 25 kton biodiesel op basis van Vlaamse energieteelten in 2010 als bijdrage aan de inmengingsdoelstelling voor biobrandstoffen (opgenomen onder § 5.1); 5. de afstemming van het nieuwe mestbeleid met de Kyoto-doelstellingen; 6. De landbouwsector zal eveneens bijdragen tot de levering van 208 GWhe en meer dan het dubbele aan warmte in 2008 afkomstig van groene WKKinstallaties, waarvan een groot deel biogasinstallaties zijn, als bijdrage aan de realisatie van de Vlaamse doelstelling voor hernieuwbare energie (opgenomen onder § 5.3); De land- en bosbouwsector zal 7. tegen 2007 10 000 ha ecologisch verantwoorde bosuitbreiding realiseren aangevuld met tijdelijke bebossing in de agrarische structuur, 8. 100 ha korte omloophout aanplanten tegen 2010 als bijdrage aan de realisatie van de Vlaamse hernieuwbare energiedoelstelling. Dit komt overeen met 5 GWhe en 11 GWhw (opgenomen onder § 5.3). Indicator 2004 CO2-eq emissies (kton CO2-eq): - landbouw +9.190 - bosbouw -1.033 Aandeel aardgas in energieverbruik glastuinbouw (%) 28 Geïnstalleerd WKK-vermogen (MWe) in glastuinbouw 72,8 Energieverbruik glastuinbouw (PJ) 18,5 Productie pure plantenolie (kton) 0 Productie bio-ethanol (kton) 0 Productie biodiesel (kton) 0 Geïnstalleerd groene WKK-vermogen in landbouw (MWe) Aantal ha korte omloophout Aantal ha gerealiseerde bosuitbreiding (netto) 0,43 0 1.678 47 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.5.2 Maatregelen 1. Bevorderen van CO2-besparing in de glastuinbouw Er zal worden nagegaan of de overschakeling op aardgas financieel aantrekkelijker gemaakt kan worden door het uitwerken van een specifieke regeling met de netbeheerders voor uitbreiding van het gasnet voor de glastuinbouw, door financiële middelen te voorzien, door het stimuleren van prijsafspraken tussen groeperingen van glastuinbouwers en leveranciers, door het afschaffen van de federale bijdrage en toeslag beschermde klanten, door het afschaffen van de energiebijdrage op een verbruik van minder dan 977 MWh. Niet enkel aardgas, maar ook het verbruik van andere milieuvriendelijkere energiebronnen zal gestimuleerd worden. Een regeling voor WKK-installaties (< 2002) en van steunmaatregelen die de investerings-/exploitatiekost van dergelijke installaties verlagen, wordt uitgewerkt. Het gebruik van CO2 voor de bemesting van de planten zal verrekend worden in een extra aantal WKK-certificaten. Voor bovenstaande maatregelen (aardgasaansluiting en WKK) zal onderzocht worden of samenwerkingsvormen tussen glastuinbouwbedrijven onderling en met andere bedrijven kunnen worden gestimuleerd om schaaleffecten te creëren. Investeringen in energiebesparende maatregelen met een meer omvangrijke investeringskost (energieschermen, dubbel glas, rookgascondensatie, warmteopslag/WKK, vernieuwing van oude glasopstanden, …) of een lagere kostprijs (optimale isolatie en ventilatie, afstelling brander, …) zullen verder gestimuleerd worden. Gezien de verdere economisch noodzakelijke schaalvergroting in de glastuinbouw, de kostprijs van energiebesparende maatregelen en technologie die slechts op langere termijn worden terugverdiend, dienen de verschillende steunregimes (Vlaams Investeringsfonds (VLIF), REG-openbare dienstverplichtingen netbeheerders, ecologiepremie en fiscale aftrekbaarheid) aantrekkelijker worden gemaakt door ze op elkaar af te stemmen en te promoten. De lijst van energiebesparende maatregelen die in aanmerking komen voor financiële ondersteuning moet worden uitgebreid, conform de introductie van nieuwe praktijktoepasbare technologie op de markt. Duurzame landbouw en bossen In de loop van 2006 wordt een enquête georganiseerd die moet helpen een inzicht te geven in de kostprijs voor uitbreiding van het aardgasnet. De resultaten zullen in de loop van 2007 bekend gemaakt worden. Uit deze enquête zal ook blijken hoeveel energiebesparende maatregelen reeds gedaan zijn en welke maatregelen genomen kunnen worden om verdere energiebesparingen te realiseren. Een kenniscentrum rond energiegebruik wordt uitgebouwd rond twee belangrijke pijlers zijnde een eerste pijler die zich voornamelijk toespitst op adviesverlening door middel van een energieconsulent (§5.7) met betrekking tot rationeel energiegebruik en nieuwe energietechnologie in de breedste zin (technisch, administratief) en een tweede pijler die een ‘technologie watch’ functie heeft met andere woorden de technologiemarkt opvolgt naar praktijktoepasbare (technisch en economisch haalbare) technologie bestemd voor de land- en tuinbouwsector. Met betrekking tot nieuwe technologie wordt in de glastuinbouw op Vlaamse schaalgrootte een pilootproject van “gesloten kas / kas als energiebron” ontwikkeld. Bij een Nederlands project werd 36% fossiele energie bespaard en gecompenseerd door het gebruik van gecapteerde zonne-energie (40% hernieuwbare energieproductie). Het pilootproject zal de Vlaamse glastuinbouwer vertrouwd maken met de energie- en teelttechnische aspecten van deze technologie. 2. Stimuleren van productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen De uitwerking van specifieke steunmaatregelen voor biobrandstoffenproductie en –gebruik, zoals investeringssteun bij aankoop van een pers of bij ombouw van de motor en een beheersovereenkomst energiegewassen. Tevens wordt de Europese regelgeving inzake de teelt van energiegewassen omgezet in Ministeriële Besluiten. Er zal een expertisecentrum over houtige verse biomassa uitgebouwd worden. Dit centrum zal technische ondersteuning geven aan de telers. De wetgeving en vergunningsprocedures met betrekking tot de productie van biogas en de teelt van houtige energieteelten worden aangepast, zodat de inplanting van biogasinstallaties in landbouwgebied 48 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Duurzame landbouw en bossen minder problemen geeft en houtige energieteelten op landbouwgrond gerooid kunnen worden indien nodig. Good Practice Guidelines for Land Use, Land Use Change and Forestry. Binnen het bio-energieplatform is er een werkgroep landbouw, energieteelten en biobrandstoffen waarbinnen kennis uitgewisseld, knelpunten opgespoord en oplossingen hiervoor gezocht worden. Er zal verder onderzoek uitgevoerd worden naar nieuwe technologieën voor productie, omzetting en gebruik van hernieuwbare brandstoffen en naar nieuwe afzetmogelijkheden. België (en dus ook Vlaanderen) heeft op basis van een grondige analyse over de voor- en nadelen besloten om tijdens de eerste verbintenissenperiode geen gebruik te maken van gras- en akkerlandbeheer om de Kyoto doelstellingen te realiseren. 3. Afstemming met mestbeleid Aangezien dierlijke mest een belangrijke bron is van zowel methaan als lachgas kan ook het mestbeleid een rol spelen in de broeikasgasemissies van de landbouwsector. Begin 2007 zal een nieuw mestbeleid in werking treden. Vooral de bepalingen met betrekking tot de bemestingsnormen, de dierenaantallen en mestverwerkingsverplichtingen zijn van belang voor het klimaatbeleid. Er wordt uitgegaan van een verdere natuurlijke afname van de melkveestapel zoals ook in de EU-prognoses is opgenomen. 4. De realisatie van bebossingen Bossen slaan belangrijke hoeveelheden CO2 op. Het Vlaamse bosbeleid heeft voldoende instrumenten uitgewerkt om de voorziene doelstellingen voor bosuitbreiding en aanplant van tijdelijke bossen op landbouwgrond te realiseren. Kader 7. De inzet van biologische “sinks” Artikel 3.4 van het Kyoto Protocol biedt partijen de mogelijkheid om landbeheersactiviteiten die koolstof opslaan in ecosystemen, te gebruiken om de Kyotodoelstelling te realiseren. Het UNFCCC verwacht tegen eind 2006 deze beslissing. Eens deze beslissing genomen is, geldt ze voor de eerste verbintenissenperiode maar ook voor de daarop volgende verbintenissenperiodes (“Eens Kyoto-land, altijd Kyoto-land”). Indien een partij kiest om bos- of landbeheersactiviteiten te gebruiken is ze gebonden aan specifieke rapporteringsvereisten hierover die bepaald werden in de Marrakesh Akkoorden en de Verder zal België (en dus ook Vlaanderen) geen gebruik maken van de bijdrage die bosbeheer kan bieden. Volgens de Marrakesh akkoorden kan België maximaal 110 kton CO2-opslag via bosbeheer in rekening brengen per jaar. Hier tegenover staan evenwel omvangrijke inventaris- en rapporteringsverplichtingen. Veranderingen in bosareaal en de impact daarvan op de broeikasgasuitstoot moeten verplicht meegenomen worden in de Kyoto-boekhouding. Deze beslissingen hebben enkel betrekking op de opname van het effect in de Kyoto-boekhouding. Ze hebben dus geen impact op het beleid inzake duurzame ontwikkeling en duurzaam bosbeheer. 5.5.3 Overleg met andere overheden Pure plantenolie wordt volledig vrijgesteld van accijnzen terwijl biodiesel, bio-ethanol en/of bio-ETBE zullen genieten van een accijnsverlaging. Momenteel is het nog wachten op een Koninklijk Besluit met de toepassingsvoorwaarden en de datum van inwerkingtreding. Tevens wordt er werk gemaakt van een normering voor bio-ethanol en pure plantenolie. Voor biodiesel bestaat er al een Europese norm. Deze regelgevingen worden uitgewerkt in een kabinetswerkgroep met de gewesten en de federale regering. Pure plantenolie zal enkel voor eigen gebruik op het landbouwbedrijf toegelaten worden, voor levering aan de gewestelijke vervoersmaatschappijen of voor rechtstreekse levering aan de eindgebruiker. Verder zal er met de federale overheid overlegd worden om de overschakeling naar aardgas en de fiscale aftrekbaarheid van energiebesparende investeringen aantrekkelijker te maken. 49 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.5.4 Duurzame landbouw en bossen Samenvatting Duurzame landbouw en bossen Uitstoot in 2010 in scenario zonder beleid (kton CO2-eq) Fiche Maatregel CO2-besparing in de glastuinbouw 5.1 5.2 - 9.037 Reductiepotentieel 2010 Budget 2006-2012 (kton CO2-eq) (€) energiebronnen steunmaatregelen (VLIF) - werking kenniscentrum 5.3 Piloot 100 overschakeling naar aardgas en andere duurzame - Tijdshorizon 90.000 2006 - 2012 LV, VEA 84.000.000 2006 - 2012 LV 2006 - 2012 LV, VEA 1.000.000 2007 LV, VEA 256.000 2006 - 2012 LV 1.050.000 2007 - 2012 INBO 2007 LV, VLM * energieconsulent * technologie watch 5.4 - demonstratieproject gesloten kas Productie hernieuwbare energie en biobrandstoffen 5.5; 5.6; - uitvoeren, coördineren van acties 5.7 - opbouw en werking expertisecentrum 5.8 Afstemming met mestbeleid, emissies veestapel Zie § 5.1 881 Realisatie bebossingen ANB, LNE Totaal reductiepotentieel (kton CO2-eq) 981 Uitstoot in 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) 8. 056 50 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.6 Onderzoek en innovatie De realisatie van de Kyoto-doelstellingen is slechts een eerste stap in de strijd tegen klimaatverandering. Op lange termijn zullen ambitieuzere reductiedoelstellingen nodig zijn. De technologieën en systemen nodig om deze te realiseren zijn echter nog niet marktrijp of bestaan nog niet. Onderzoek en innovatie de concrete uitwerking van de voorstellen ter verbetering van de kennisdiffusie en samenwerking in het domein (2006). 2. Opstellen van een strategische onderzoeksnota energietechnologieën voor Vlaanderen op initiatief van de stuurgroep van het Milieu-en Energietechnologie-Innovatie Platform (MIP). Deze strategische onderzoeksnota zal gebaseerd zijn op aanbevelingen zowel vanuit de klankbordgroep als vanuit de werkgroepen binnen het MIP, bestaande uit Vlaamse experts in het energiedomein en zal de opportuniteiten, de prioritaire thema’s en de te ondernemen acties vastleggen. Hierbij wordt een beleidsdomein-overschrijdende aanpak en nauw overleg met betrokken privé-actoren (industrie, markt en maatschappij) voorzien. door het opnemen in de definitieve nota van een keuze voor doorbraaktechnologieën, rekening houdende met de lange termijn klimaat- en energiedoelstellingen, met de aanwezige kritische massa vanuit onderzoeksoogpunt, de absorptiecapaciteit van de industrie en de internationale onderzoekscontext in 2006; 3. Uitbouw beleidsdomeinoverschrijdend samenwerkingsverband voor technologisch innovatief onderzoek in het milieu- en energiedomein door de invulling van de inhoudelijke agenda door de stuurgroep met behulp van aanbevelingen uit de klankbordgroep van het MIP met prioritair te behandelen thema’s en met een voorstel voor concrete organisatie 4. In kaart brengen van hinderpalen voor innovatie binnen het milieu- en energiebeleid en uitstippelen van maatregelen Begin 2006 werd een studie opgestart door het IWT rond innovatief aanbesteden vanuit de overheid op het vlak van milieu- en energietechnologie. Een werkgroep met alle betrokken administraties en overheidsinstellingen zal daaropvolgend een handleiding voor innovatief aanbesteden voorbereiden in 2007; Om in kaart te brengen welke hinderpalen voor innovatie te verwijderen zijn in de milieuregelgeving en welke beleidsinstrumenten meer milieuinnovatiestimulerend ingezet kunnen worden binnen het milieubeleidsveld, werd begin 2006 een De bijdrage van het Vlaamse onderzoeks- en innovatiebeleid aan de realisatie van de klimaatdoelstellingen speelt zowel op korte als lange termijn een rol. De Vlaamse overheid besteedt jaarlijks ongeveer 21 miljoen € aan de ondersteuning van onderzoek in het energiedomein (0,015% van het BBP). Dit omvat onder meer de steun aan onderzoeksinstellingen, aan steunprogramma’s voor bedrijfsprojecten en basisonderzoek. De Vlaamse overheid besteedt ook aandacht aan beleidsondersteunend onderzoek om het klimaatbeleid verder concreet vorm te geven. Specifieke maatregelen op dit vlak worden beschreven onder elk van de betrokken thema’s en worden dus in dit hoofdstuk verder niet behandeld. 5.6.1 Doelstellingen De doelstellingen met betrekking tot innovatie en onderzoek relevant voor het klimaatbeleid op korte en lange termijn zijn: 1. Bijdragen aan de verbetering van bestaande systemen inzake energie-efficiëntie, het rationeel energiegebruik, de hernieuwbare energietechnologieën en de klassieke energieproductie. 2. Het vervullen van een stimulerende en faciliterende rol in het transitieproces naar duurzamere productie en consumptie in het algemeen en naar duurzame energiesystemen in het bijzonder. 5.6.2 Maatregelen 1. Verbetering van de informatiedoorstroming en netwerking met betrekking tot innovatieve energietechnologieën door een evaluatie van de huidige netwerkinstrumenten met de betrokken actoren binnen de Werkgroep Innovatie van de Klimaatconferentie (2006); 51 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Onderzoek en innovatie beleidsvoorbereidende studie aangevat. In het najaar van 2006 zal een Innovatieconferentie de nodige elementen uit de praktijk aanbrengen voor de verdere beleidsontwikkeling. 5. Verhogen kritische O&O-massa (Onderzoek en Ontwikkeling) en interactie onderzoekswereld – industrie door: de operationalisering van het MIP, een competentiepool rond milieuen energietechnologieën. Binnen deze competentiepool worden innovatie-actoren samengebracht en aangezet tot samenwerking om zwaartepuntvorming in het milieu- en energietechnologiedomein te creëren. Deze competentiepool wordt aangestuurd en begeleid door de stuurgroep van het MIP waarvan zowel overheids- als sectororganisaties deel uitmaken, aangevuld met onderzoeksinstellingen en universiteiten. De stimulerende rol van de overheid situeert zich op het niveau van het ter beschikking stellen van het instrument “competentiepool” waarbij ze bewust kiest voor een vraaggedreven “bottom up” benadering. 6. Verbetering van de informatiedoorstroming rond deelnamemogelijkheden van Vlaanderen aan het 7de EU- kaderprogramma (7KP) 5.6.3 Binnen het 7KP (2007-2013) wordt een aparte onderzoeksactiviteit opgezet rond energie met als objectief de transitie van het huidige, fossiele brandstoffen gedreven energiesysteem naar een meer duurzaam energiesysteem. Hierbij wordt geopteerd voor het ontwikkelen van een portfolio van verschillende energiebronnen en energiedragers naast de aandacht voor het verhogen van de energieefficiëntie. De Vlaamse overheid heeft in het najaar van 2005 de werking van het Vlaams Contactpunt Kaderprogramma verder geoptimaliseerd: daarbij wordt de administratie Wetenschap en Innovatie vanaf de start van 7KP verantwoordelijk voor de opvolging van alle programmacomités, terwijl het IWTVlaanderen zal instaan voor de informatieverspreiding en de directe contacten met de Vlaamse klanten ( de zogenaamde NCP-werking, National Contact Points). Ook de inschakeling van externe deskundigen uit het werkveld zal daartoe voorzien worden. De deelname van Vlaamse onderzoekers wordt verder gestimuleerd, onder meer door de ondersteuning van succesvolle KMO’s en de financiering van de voorbereidende kosten van universiteiten en hogescholen. Tevens zal driemaandelijks worden gerapporteerd over de Vlaamse deelname aan het 7KP. Samenvatting Maatregelen thema ‘Onderzoek en innovatie’ Budget Vlaamse overheid Fiche Maatregel Tijdshorizon Piloot 2006 EWI 2006 IWT Opgenomen in budget MIP 2006-2012 IWT - 2007 IWT 89.340 2006 LNE 2007-2013 IWT, EWI 2006-2012 (€) Verbetering van de informatiedoorstroming en netwerking Strategische onderzoeksnota energietechnologieën Beleidsdomeinoverschrijdend samenwerkingsverband Opmaken van een handleiding innovatief aanbesteden binnen de Vlaamse overheid 6.1 In kaart brengen van hinderpalen voor innovatie binnen het milieubeleid door middel van een Innovatieconferentie Verbetering van de informatiedoorstroming rond deelnamemogelijkheden van Vlaanderen aan het 7KP Opgenomen in budget MIP (3,5 miljoen € voor energiethema’s) Opgenomen in bijdrage Vlaanderen 7KP 52 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.7 Sensibiliseren is voorkomen Klimaatverandering kan enkel effectief aangepakt worden indien alle maatschappelijke actoren zich bewust zijn van het klimaatprobleem. De sociale aanvaarding van beperkende of dure maatregelen is in belangrijke mate afhankelijk van deze bewustwording. Instrumenten van sociale regulering zoals informatieoverdracht, zelfregulering (§5.10) en milieuzorgsystemen spelen hierbij een centrale rol. Het accent wordt hierbij gelegd op de informerende, verantwoordende en sensibiliserende functies van sociale instrumenten om een draagvlak voor een ambitieus klimaatbeleid te helpen realiseren. Het is dus een absolute voorwaarde om in het klimaatbeleid meer vooruitgang te kunnen boeken en om andere beleidsinstrumenten goed te laten functioneren. De sociale instrumenten dragen dus bij aan de realisatie van het reductiepotentieel van de sectorale maatregelen. Sensibiliseren van de bevolking, bedrijven en andere actoren is nodig, niet alleen via massamedia, maar vooral via informatie op maat verspreid via de netwerken waarin die actoren zich bevinden. Het betreft hier bijvoorbeeld milieuzorg op kantoor, scholen, bij tussenpersonen zoals architecten en leveranciers, federaties, vakbonden, NietGouvernementele Organisaties (NGO’s), … 5.7.1 Doelstellingen Via sensibilisering wordt een verdere bewustwording van de klimaatuitdaging gerealiseerd bij alle maatschappelijke actoren. Uiteindelijk zal dit uitmonden in een effectieve gedragswijziging en bijdragen tot de realisatie van de sectorale reductiepotentiëlen. In wat volgt wordt een overzicht geschetst van alle sensibiliseringsacties die in de periode 2006-2012 zijn voorzien voor de verschillende doelgroepen. Bij de realisatie van deze acties zal meer aandacht geschonken worden aan: - de coördinatie en versterking van communicatie- en sensibiliseringsinitiatieven; - de doorwerking van communicatieboodschappen bij de doelgroepen; - uitwerking van opties voor vernieuwende vormen van sensibilisering rond klimaat. 1. Particulieren Sensibiliseren is voorkomen REG en hernieuwbare energie promoten - Situering De Vlaming heeft een vrij hoog energiebewustzijn. Volgens de laatste peiling naar het energiebewustzijn bij 1 000 huishoudens, vond 90% energiebesparing belangrijk tot zeer belangrijk. Dit werd gedeeltelijk gerealiseerd door de reeds gevoerde communicatiecampagnes. Dit bewustzijn blijft de laatste jaren vrij constant. Er blijkt evenwel nog een groot verschil te liggen tussen het denken en handelen. Het VKP06-12 heeft de ambitie om die kloof via tal van sensibiliseringacties de volgende jaren kleiner te maken. Op die manier zal op termijn zowel de particuliere als de professionele (ver)bouwer een energiezuinig gebouw met energiezuinige installaties evident vinden, waarbij hij tegelijkertijd ook zijn gebruikersgedrag aanpast. - Acties Om effectief te motiveren tot zuiniger gedrag zal de burger ruim en gedetailleerd geïnformeerd worden over de mogelijkheden om zuinig met energie om te springen. Bouwers en verbouwers zullen attent gemaakt worden op een aantal belangrijke energiebesparende investeringen. Hierbij wordt niet alleen de nadruk gelegd op het rationeel gebruik van energie, maar evenzeer op de milieuvriendelijke energieproductie. Er zal gewezen worden op de financiële stimulansen waardoor de meerkosten sneller worden terugverdiend. Er zal via het energieprestatiecertificaat benadrukt worden dat een energiezuinige woning een grotere marktwaarde heeft dan een minder zuinige woning. In tegenstelling tot de grote bedrijven, roepen huishoudens zelden extern advies in om de efficiëntie van hun energievoorziening en -verbruik te verhogen. De Vlaamse overheid wil dit in de eerste plaats bevorderen door de erkenning van energiedeskundigen. Deze experten staan garant voor een kwaliteitsvolle dienstverlening die bestaat uit het uitvoeren van een energie-audit in de woning en het uitwerken van specifiek REG-advies. De opleiding van deze deskundigen wordt georganiseerd door het VIZO. Na het slagen voor een proef kent het Vlaams Energieagentschap een erkenning toe en stelt verplichte auditsoftware ter beschikking. Energiearmoede bestrijden - Situering In een volledig vrije energiemarkt is het niet evident dat ook aandacht wordt besteed aan het sociale aspect. Nochtans 53 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 is de energievoorziening voor huishoudens een primaire behoefte. Om de sociaal zwakkeren in een vrijgemaakte markt te beschermen wordt daarom in het Elektriciteitsdecreet en het Aardgasdecreet voorzien dat de Vlaamse Regering openbaredienstverplichtingen kan opleggen die een correctie moeten vormen tegenover een zuiver commerciële benadering. - Acties Om te voorkomen dat mensen die moeilijkheden hebben met de betaling van de elektriciteits- en aardgasfactuur, afgesloten worden, werden in de besluiten van de Vlaamse Regering met betrekking tot de sociale openbaredienstverplichtingen een aantal correcties ingevoerd op de marktwerking. De besluiten voorzien een reeks procedures ingeval van betalingsmoeilijkheden, de plaatsing van budgetmeters en stroombegrenzers en een aantal specifieke voordelen voor beschermde afnemers, zoals de gratis plaatsing van een budgetmeter. Verder wordt bepaald in welke omstandigheden nog mag overgegaan worden tot afsluiting. In 2005 werden de sociale openbaredienstverplichtingen uitgebreid geëvalueerd. In 2006 zal een ontwerp van wijzigingsbesluit aan de Vlaamse Regering worden voorgelegd. Voor een aantal bijsturingen is een decreetswijziging vereist. Daarnaast werd ook een project “Energie en Armoede” opgestart met de sector samenlevingsopbouw. Doel van dit project is om de energiearmoede beter in kaart te brengen en maatregelen te nemen om de energiearmoede te bestrijden. Centraal in het project staat een betere informatieverlening naar de sociaal zwakkeren en het krijgen van een beter zicht op de doelgroepen “beschermde klanten” en “klanten met recht op het sociaal tarief”. Daarnaast zal de samenlevingsopbouw ook systematisch ervaringen verzamelen van maatschappelijk kwetsbare groepen. Op basis hiervan zullen concrete beleidsvoorstellen geformuleerd worden. Milieuvriendelijk rijgedrag stimuleren - Situering Het rijgedrag speelt een belangrijke rol in de emissies van voertuigen. De principes van een energiezuinig rijgedrag (snelheid, schakelmomenten, gebruik accessoires, bandenspanning, e.a.) moeten in de toekomst behoren tot de automatismen en als zodanig toegepast worden in het dagdagelijks rijgedrag. - Sensibiliseren is voorkomen Aanvullend op de aanbevelingen voor de aanpassing van de rijopleiding en bijkomende scholingscursussen (§5.1), zullen gerichte sensibiliseringscampagnes per doelgroep de voordelen van economisch rijden uitdrukkelijk in de verf zetten. Diverse sensibiliseringcampagnes naar bedrijfswereld, verenigingen en automobilisten in het algemeen worden in het kader van het Europese project ECODRIVEN opgestart door de BBL in de periode (20062008. Sensibiliseringscampagnes en het promoten van opleidingen voor iedereen via VSV en DrivOlution moeten er voor zorgen dat ook ervaren chauffeurs de vaardigheden onder de knie krijgen. Daarnaast zal ondermeer de campagne Rustig Op de Baan (ROB) worden verdergezet. Andere doelgroepen zullen betrokken worden en grootschaligere campagnes zullen gevoerd worden. - Milieuvriendelijke voertuigen promoten Situering De energie-efficiëntie van het wagenpark kan verbeterd worden door beïnvloeding van het aankoopgedrag van bedrijven en gezinnen. - Acties Via brede informatie- en sensibiliseringscampagnes en opleiding van verkoopspersoneel wordt informatie over energieverbruik en emissies verspreid. Hiervoor zal de milieu-evaluatie Ecoscore (§5.1) in 2006 aan het publiek en vloothouders bekend gemaakt worden ondermeer via brochures, folders, autotijdschriften en auto-websites. 2. Bedrijven Emissiepreventie promoten - Situering De preventiestimulerende (PRESTI) subsidieprogramma’s van de Vlaamse overheid, hebben tot doel om afval- en emissiepreventie te promoten bij Vlaamse KMO's. Door een PRESTI-project uit te voeren, produceren bedrijven dus meer waarde met minder milieu-impact. Dit betekent veelal een reductie van de bedrijfskosten en een mogelijk concurrentievoordeel. Economisch en ecologisch verstandig ondernemen gaan zo hand in hand. Daarnaast zal naar analogie met de “Dikke truiendag” een bewustmakingscampagne opgestart worden naar bedrijfskantoren. - Acties Acties 54 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Diverse PRESTI-projecten willen de bedrijven tenvolle bewust maken van de energieproblematiek en hen kennis bijbrengen over de methoden en technieken voor energiebesparing. In het project “Move for Climate” worden bedrijven gestimuleerd om acties uit te werken die resulteren in een CO2-reductie op vlak van personen- en vrachtvervoer. Bedrijven die na afloop van een actiejaar hun reductiedoelstellingen niet behalen, kunnen hun CO2emissies compenseren door de aankoop van boscertificaten voor de aankoop en het aanplanten van bomen. Via het project “Eco-installateur” worden installateurs gesensibiliseerd met het oog op het vaker toepassen van eco-efficiëntie bij elektrische installaties in Vlaamse gebouwen en het verhogen van de eco-efficiëntie van de bedrijfsvoering van de elektrische installatiebedrijven. Via “Milieucharters” worden bedrijven aangezet tot een continue verbetering van de milieuprestaties door acties te plannen en uit te voeren die verder gaan dan wat wettelijk of in de vergunning is opgelegd. Deze acties vormen een aanzet tot de invoering van een gestandardiseerd bedrijfsintern milieuzorgsysteem. De bewustmakingscampagne naar bedrijfskantoren zal bedrijven aantonen dat energie kan bespaard worden door kleine inspanningen en zonder comfortverlies. Bedrijven zullen worden uitgenodigd om deel te nemen en om de gerealiseerde CO2-emissiereducties te berekenen. Energieconsulenten bevorderen REG bij kleine ondernemingen - Situering De Vlaamse overheid zal via energieconsulenten kennis en advies inzake REG verspreiden bij kleine ondernemingen met een jaarlijks energieverbruik van minder dan 0,1 PJ. - Acties De werkgeversorganisaties van de profit in de SERV worden ondersteund om één of meerdere energieconsulenten in dienst te nemen. De energieconsulenten geven eerstelijnsadvies inzake REG door begeleiding van de ondernemingen bij het registreren, opvolgen en interpreteren van energieverbruiken, het ter plaatse detecteren van posten van energieverspilling, het aanwijzen van energiebesparende ingrepen en het geven van voorlichting inzake steunmaatregelen. Eco-efficiëntie screenen bij KMO’s Sensibiliseren is voorkomen - Situering Het doel van het Eco-efficiëntiescanprogramma is het stimuleren van bedrijven om te investeren in een ecoefficiënte bedrijfsvoering, waarbij ecologische én economische winst hand in hand gaan. Centraal staat de eco-efficiëntiescan die bedrijven screent op de verschillende aspecten van eco-efficiëntie: processen milieuvriendelijker maken, producten milieuvriendelijker (her)ontwerpen, afvalstoffen valoriseren, markten herbekijken en de vraag bijsturen. - Acties In de eerste jaarhelft 2006 wordt de eco-efficiëntiescan ingezet bij 30 pilootbedrijven. Na deze pilootperiode zal vanaf november 2006 het Eco-efficiëntiescanprogramma worden opengesteld voor alle Vlaamse KMO's. Bedoeling is om over een periode van 3 jaar 1 000 KMO's te scannen. De Vlaamse overheid draagt de kosten die verbonden zijn aan de toepassing van de scan door adviseurs in de bedrijven. Milieuvriendelijk rijgedrag en milieuvriendelijke voertuigen stimuleren De sensibiliseringsacties naar particulieren (§5.7.2.1) worden tevens voorzien specifiek naar bedrijven. 3. Onderwijs Milieuzorg op school (MOS) verderzetten - Situering MOS heeft als doelstelling om scholen te sensibiliseren en te begeleiden om samen met kinderen, personeel en ouders een milieuzorgsysteem op poten te zetten in verband met één of meerdere van volgende thema's: afvalpreventie, water, energie, verkeer, natuur. - Acties MOS reikt de scholen de nodige tips en begeleiding aan om één van de milieuthema's op school aan te pakken en van milieuzorg een vaste waarde te maken op school. De twee meest klimaatrelevante thema’s in milieuzorgsystemen zijn verkeer en energie. Via een combinatie van gedragsmaatregelen en technische ingrepen worden emissiereducties gerealiseerd. Milieuzorg in hoger onderwijs integreren - Situering Via dit project worden hogescholen en universiteiten aangezet om milieuzorg te integreren in hun organisatie. 55 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 - Acties De werking rond “Milieuzorg in het hoger onderwijs” heeft 3 belangrijke actiedomeinen: - Hogescholen en universiteiten krijgen de nodige inhoudelijke en methodologische ondersteuning om milieuzorg binnen hun instelling breed te integreren. Hierbij ligt de focus zowel op meetbare milieuwinst en het naleven van de milieuwetgeving als op de educatieve meerwaarde. - Studenten worden tijdens hun opleiding aangemoedigd om milieuvriendelijk te handelen en die houding voort te zetten in hun toekomstig professioneel leven. - Studenten worden daarnaast ook ondersteund om milieuzorg te integreren in het kot- en studentenleven. 4. Verenigingen Milieuzorg in jeugdverenigingen integreren - Situering Via het project JeROM (Jeugd, Ruimte, Omgeving en Milieu) worden jeugdgroepen ondersteund om milieuzorg te integreren in hun werking. - Acties Via JeROM krijgen jeugdverenigingen kennis, inzicht en educatieve instrumenten aangereikt en worden ze gestimuleerd om hun milieu-impact te verkleinen. Tijdens de planperiode 2006-2009 wordt hiervoor ondermeer een handleiding milieuzorg op maat van jeugdorganisaties uitgewerkt en een project opgestart om jeugdgroepen te ondersteunen bij het milieuvriendelijk bouwen, verbouwen en isoleren van hun lokalen. Naast de jeugdgroepen zelf worden de diverse betrokken actoren (gemeenten, privé-eigenaars van jeugdlokalen, uitbaters van kampeerterreinen en bivakhuizen,…) aangespoord om initiatieven te nemen die milieuzorg bij jeugdgroepen faciliteren. Milieuzorg in volwassenenverenigingen integreren - Situering Volwassenen worden via sociaal-culturele volwassenenverenigingen gestimuleerd tot kritische betrokkenheid en verantwoordelijkheidszin inzake milieusparend gedrag. Sensibiliseren is voorkomen - Acties Volwassenenverenigingen worden ondersteund om milieuzorg te integreren in hun werking. Zij krijgen daarvoor kennis, inzicht en educatieve instrumenten aangereikt en worden gestimuleerd om hun milieu-impact te verkleinen. Tijdens de planperiode 2006-2009 betreft het onder andere een handleiding milieuzorg op de kantoren van de nationale secretariaten van verenigingen, actiefiches die vrijwilligers helpen milieuzorg te implementeren in hun lokale werking, inhoudelijke en financiële ondersteuning van verenigingen bij de uitwerking van educatieve activiteiten met betrekking tot energie. 5. Landbouw Productie van hernieuwbare biobrandstoffen stimuleren - Situering energie en Via tal van maatregelen zal de Vlaamse overheid landbouwers stimuleren om energieteelten te produceren (§5.5). - Acties Landbouwers en burgers zullen geïnformeerd worden over de verschillende aspecten (teelttechnisch, economisch, financieel, juridisch, ecologisch) van energieteelten door onder meer de uitgave van brochures, het geven van vormingen en studiedagen, de realisatie van demonstratieprojecten en via stands op landbouwbeurzen. - Milieuboekhouding opstellen Situering Via de opvolging en advisering van een milieuboekhouding (energie, water, mest, pesticiden) door bedrijfsadviesdiensten worden landbouwers gesensibiliseerd. - Actie Aan de hand van de milieumodule, als onderdeel van de bedrijfsboekhouding, wordt de deelnemende landbouwer door de bedrijfsadviesdiensten ingelicht en geadviseerd over zijn energie-, water-, mesten bestrijdingsmiddelengebruik. Voorlichtingssessies en demonstratieprojecten over energieteelten, biobrandstoffen, nutriëntenarme voeders, … worden eveneens ingericht. 56 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.7.2 Sensibiliseren is voorkomen Samenvatting Sensibiliseren is voorkomen Budget Vlaamse overheid Fiche Maatregel Tijdshorizon Piloot 3.500.000 2006-2012 VEA - 2006-2012 LNE 240.000 2006-2012 LNE 2006-2012 (€) Particulieren 7.1 1.12 7.2 Campagnes REG en duurzame energie Milieuvriendelijk rijgedrag stimuleren (particulieren, bedrijven, verenigingen, …) Milieuvriendelijke voertuigen promoten (particulieren, bedrijven, verenigingen,…) Bedrijven 7.3 Move for Climate 48.000 2006-2007 OVAM 7.4 Eco-installateur 52.000 2006 OVAM 7.5 Milieucharters 0 2006-2012 OVAM 7.6 Bewustmakingscampagne bedrijfskantoren - 2007-2012 LNE 2.100.000 2005-2008 VEA 2.402.000 2005-2009 OVAM 7.7 7.8 Energieconsulenten bevorderen REG bij kleine ondernemingen (inclusief landbouw) Eco-efficiëntie screenen bij KMO’s Onderwijs 7.9 Milieuzorg op school (MOS) verderzetten 650.000 2006-2010 LNE 7.10 Milieuzorg in hoger onderwijs integreren 152.400 2006-2012 LNE Verenigingen 7.11 Milieuzorg in jeugdverenigingen integreren 232.500 2006-2009 LNE 7.12 Milieuzorg in volwassenenverenigingen integreren 145.000 2006-2009 LNE Productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen stimuleren - 2006-2012 LV Milieuboekhouding opstellen - - LV Landbouw 5.3, 5.6, 5.7 7.13 57 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Inzet van flexibiliteitsmechanismen 5.8 Inzet van flexibiliteitsmechanismen De Vlaamse overheid zal, aanvullend op haar intern emissiereductiebeleid, gebruik maken van de flexibiliteitsmechanismen (§2) van het Kyotoprotocol om haar reductiedoelstelling te realiseren. In het REG-decreet (§4) werd de Vlaamse regering gemachtigd om de kwantitatieve doelstellingen, de strategie en de financieringswijze inzake het verwerven van externe Kyoto-eenheden vast te leggen. De Vlaamse Regering bepaalt ook de uitvoeringsmodaliteiten voor de inzet van de twee projectgebonden flexibiliteitsmechanismen (CDM en JI). De inzet van deze mechanismen moet het Vlaams gewest in staat stellen om haar reductiedoelstelling tijdig, op een kostenefficiënte en maatschappelijk haalbare manier te bereiken. Hierbij zal op evenwichtige wijze rekening worden gehouden met de drie pijlers van duurzame ontwikkeling (economische, ecologische en sociale aspecten van de inzet van de mechanismen), conform het Kyotoprotocol en de Marrakesh akkoorden. 5.8.1 Doelstelling en indicatoren Aanvullend op interne reductiemaatregelen zullen tegen eind 2012 de nodige emissiekredieten aangekocht worden om de resterende reductiekloof te overbruggen. Onderstaande indicatoren laten een periodieke toetsing toe van de Vlaamse beleiddoelstelling inzake flexibiliteitsmechanismen. Indicator Aantal Kyoto-eenheden gecontracteerd: verhouding tot het beleidstekort 2005 1,75 % Aantal Kyoto-eenheden geleverd aan het Vlaams gewest: verhouding tot de 0% gecontracteerde hoeveelheid Vastgelegd budget: in verhouding tot totale ingeschatte budgetnoodzaak 5.8.2 1. 29 % Maatregelen Resterende reductie-inspanning kwantificeren De verwervingsdoelstelling wordt periodiek geëvalueerd (§5.11), rekening houdend met de meest actuele prognoses van de Vlaamse broeikasgasemissies in de Kyotoperiode en het reductiepotentieel van het intern beleid. In het kader van de opmaak van het Vlaams Toewijzingsplan 2005-2007 besliste de Vlaamse Regering om uitgaande van de beschikbare prognoses 23,93 Mton CO2-eq aan externe emissiekredieten aan te kopen tegen eind 2012. Bij de opmaak van dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan werd de resterende reductie-inspanning opnieuw ingeschat (§5.11) op 16 Mton CO2-eq over de periode 2008-2012. 2. Verwervingskanalen selecteren In het Regeerakkoord 2004-2009 werd aangegeven welke kanalen benut kunnen worden om externe Kyoto-eenheden aan te kopen. Zo zal in eerste instantie gebruik worden gemaakt van de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen (CDM en JI) en zal het Vlaams Gewest Kyoto-eenheden verwerven die voortvloeien uit een gekende en afgetoetste investering of projectactiviteit. Vanaf 2008 kan het Vlaams Gewest ook overgaan tot de rechtstreekse aankoop van projectgerelateerde Kyoto-eenheden op de internationale markt. Indien blijkt dat de voorziene budgetten niet toelaten om de resterende reductiekloof in te vullen, kunnen in laatste instantie ook andere verwervingskanalen met een wellicht lagere kostprijs worden gebruikt. 3. Kyoto-eenheden verwerven Via Vlaamse oproepen In 2004 werd een eerste oproep naar ondernemingen gelanceerd om projectvoorstellen rond JI en CDM in te dienen. De bedoeling is om, samen met de Vlaamse bedrijven, ervaring op te doen met de complexe internationale procedures en standaarden voor deze mechanismen. Het Vlaams Gewest zal vervolgens Kyotoeenheden aankopen uit de ingediende projecten, die volledig voldoen aan de referentietermen van de oproep en definitief geselecteerd worden in de eerste helft van 2006. Via investeringen in “klimaatfondsen” De voorbije jaren werden er verschillende “fondsen” in het leven geroepen die middelen ophalen bij potentiële kopers van Kyoto-eenheden en vervolgens voor rekening van de deelnemers deze eenheden verwerven. Het gaat enerzijds om internationale initiatieven, beheerd door multilaterale of regionale ontwikkelingsbanken, en anderzijds om nationale fondsen, opgestart door de overheid van een bepaald land. Daar ook bedrijven onder bepaalde voorwaarden gebruik kunnen maken van Kyoto-eenheden is ook de private 58 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 sector erg actief op deze markt. De grote troeven van deze “klimaatfondsen” zijn hun specialisatie, hun ervaring met de internationale markt van Kyoto-eenheden en hun schaalvoordelen. Daarnaast hebben deze fondsen als belangrijk voordeel dat ze de operationele kosten voor investeerders beperken en risico’s spreiden. Het Vlaams gewest zal op basis van vergelijkend onderzoek via de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) in de eerste helft van 2006, toetreden tot het Multilateral Carbon Credit Fund (MCCF), een gezamenlijk initiatief van de Europese Bank voor Heropbouw en Ontwikkeling (EBRD) en de Europese Investeringsbank (EIB). Dit fonds richt zich specifiek op landen met een overgangseconomie (voornamelijk in Oost-Europa en in Centraal-Azië). Via investeringen in “Green Investment Schemes” Het Vlaams gewest heeft ook de mogelijkheid om deel te nemen aan zogenaamde “Green Investment Schemes”. Dit zijn structuren waarin internationale emissierechten worden verhandeld, waarbij er garanties worden geboden dat deze tegenover reële emissiereducties staan. Het Vlaams gewest zal de opportuniteit van deze optie verder analyseren. Meerwaarden creëren In de mate dat het internationale kader verder verfijnd wordt, onder andere qua monitoring en het permanent karakter van de koolstofopslag, zal het Vlaams Gewest de opportuniteit onderzoeken voor projecten op het vlak van bebossing, herbebossing en bosbeheer. De extra financiële middelen uit de koolstofmarkt kunnen zo een extra bijdrage leveren tot de realisatie van de objectieven van de VN Conventies inzake Biologische Diversiteit en de Bestrijding van Verwoestijning. Tevens kunnen tegelijk significante economische, ecologische en maatschappelijke baten gecreëerd worden voor lokale gemeenschappen in ontwikkelingslanden in vergelijking met hun huidige situatie. 4. Financiering uitwerken Verwervingskost voor de Vlaamse overheid bepalen De prijs die betaald wordt voor een extern Kyotorecht is afhankelijk van verschillende parameters, zoals de aard van het recht, de leveringszekerheid, de financiële/technische haalbaarheid van het onderliggende project of investering en de bijkomende toegevoegde waarde in termen van duurzaamheid en maatschappelijk nut. De prijs die vandaag voor (forward) contracten voor Inzet van flexibiliteitsmechanismen projectgebonden kredieten, geleverd na 2008, wordt betaald schommelt tussen 5 en 10 Euro per ton CO2-eq. De totale verwervingskost voor het Vlaams gewest wordt bepaald door de resterende beleidskloof (§ 5.11). Daar het aantal vragende partijen op de markt zal toenemen naarmate de Kyotoperiode nadert, wordt echter een stijgende trend verwacht in de prijsevoluties van Kyotoeenheden. Ook een toename van de schaarsheid van Europese emissierechten zou een opwaartse druk op de prijs van projectgebonden Kyoto-eenheden kunnen uitoefenen. Oprichten Vlaams Klimaatfonds De PMV kreeg de opdracht om een structureel financieringsmechanisme voor de aankoop van externe Kyoto-eenheden uit te werken. Dit gebeurt via de oprichting van een Vlaams klimaatfonds, dat door de PMV zal worden beheerd. Middelen vrijmaken In 2005 werd een eerste schijf van 22 miljoen Euro toegewezen uit de valorisatie van de GIMV-participatie voor de aankoop van externe Kyoto-eenheden. Dit bedrag zal gebruikt worden voor deelname van het Vlaams gewest aan een klimaatfonds. Bij de begrotingscontrole 2006 wordt bijkomend 15 miljoen Euro voorzien. Afhankelijk van de overblijvende kloof tot de emissiereductiedoelstelling zullen extra middelen worden ingezet voor de nodige financiering conform het engagement bij het Toewijzingsplan verhandelbare emissierechten 2005 – 2007. 5. CDM/JI-projecten goedkeuren Internationaal is bepaald dat CDM- en JI-projecten de goedkeuring moeten krijgen van de landen die erbij betrokken zijn. Hierbij fungeert de Nationale Klimaatcommissie als tussenpersoon (nl. als Designated National Authority voor CDM en als Focal Point voor JI) naar de Verenigde Naties. Het Vlaams gewest werkt momenteel haar goedkeuringsprocedure voor CDM- en JIprojecten uit. 5.8.3 Overleg met andere overheden Overleg tussen de gewesten en de federale overheid vindt plaats binnen de Nationale Klimaatcommissie in het kader van de gesprekken over de opmaak van een samenwerkingsakkoord inzake de flexibiliteitsmechanismen van het Kyotoprotocol (§2.3.6). 59 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.8.4 Inzet van flexibiliteitsmechanismen Samenvatting Maatregelen thema ‘Inzet van flexibiliteitsmechanismen’ Budget Vlaamse Fiche Maatregel Reductiepotentieel 2010 overheid (Mton CO2-eq) Tijdshorizon Piloot 2006-2012 PMV 2006-2012 (€) 8.1 - Resterende reductie-inspanning kwantificeren - Verwervingskanalen selecteren - Kyoto-eenheden verwerven - Financiering uitwerken - CDM/JI-projecten goedkeuren 3,2 128.000.000 60 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.9 Adaptatie De remedie tegen de nadelige effecten van een versterkt broeikaseffect is het aanpassen van natuurlijke en menselijke systemen aan de actuele of te verwachten gevolgen. Aldus kan de kwetsbaarheid of de vatbaarheid voor schade verminderen. Adaptatie wordt gezien als een belangrijk deel van de maatschappelijke respons op klimaatverandering. Het uitwerken van een adaptatiestrategie maakt bovendien deel uit van de Kyotodoelstellingen. Adaptatie wordt steeds belangrijker nu blijkt dat het klimaat al verandert en de komende eeuwen nog zal veranderen vooraleer een zekere vorm van stabilisatie bereikt kan worden. Zelfs indien de Kyoto-reductiedoelstellingen en mogelijke post-2012 reductiedoelstellingen (§6) worden gehaald, zullen adaptatie-inspanningen noodzakelijk zijn. Bijzonder kwetsbaar voor klimaatveranderingen zijn economische sectoren die afhankelijk zijn van de weersomstandigheden zoals landbouw, visserij, bosbouw en toerisme. Ook laaggelegen gebieden en gebieden waar een groot gevaar bestaat voor een toename van het aantal stormen en orkanen staan onder druk. Naast het voorkomen van schade door klimaatverandering, biedt adaptatie ook nieuwe economische mogelijkheden en kansen. Het is bij een integrale analyse dan ook van belang om ook de kwetsbaarheid van maatschappelijke en natuurlijke systemen en hun autonome dynamiek in ogenschouw te nemen. Op welke wijze kunnen zij zich aanpassen, wat zijn de kosten, welke maatregelen moeten worden genomen? Wat zijn de risico's van klimaatverandering op de systemen en hoe kan er het beste met die risico's omgegaan worden? 5.9.1 Doelstelling De uitwerking van een Vlaamse adaptatieplan vormt de centrale doelstelling. 5.9.2 1. Maatregelen Impact klimaatwijziging bepalen Adaptatie vereist in de eerste plaats de best mogelijke kennis van het toekomstige klimaat en de bijhorende effecten. Op dit moment is de kennis met betrekking tot de impact van klimaatverandering in Vlaanderen beperkt. Een aantal andere landen hebben ook voor Vlaanderen relevante inzichten opgebouwd. Adaptie Via onderzoek worden in eerste instantie korte en lange termijn klimaatscenario’s uitgewerkt. Vervolgens zullen op basis van deze klimaatscenario’s methodes uitgewerkt worden om de impact op maatschappelijke en natuurlijke systemen in Vlaanderen te bepalen. De kwetsbaarheid van een systeem is functie van de blootstelling aan klimaatfactoren, de gevoeligheid aan verandering en de capaciteit om aan te passen aan deze verandering. De voornaamste effecten die meer in detail in kaart worden gebracht hebben betrekking op: - landbouw, visserij en bosbouw - energiegebruik (verwarming en koeling) - menselijke gezondheid (tengevolge temperatuurswijzigingen en ziekten) - recreatie en toerisme - waterbevoorrading en -kwaliteit - ecosystemen en biodiversiteit - industriële en openbare infrastructuur (tengevolge van extreme weerscondities zoals stormen en overstromingen) 2. Actieplan opstellen van Na de identificatie van de impact op deze systemen zullen de prioritaire risicoreductiemaatregelen en de bijhorende kosten en potentiële baten bepaald worden voor zowel de overheid als de doelgroepen. Op basis van een socio-economische afweging van de risico’s bij de meest kwetsbare systemen en bijhorende prioritaire maatregelen zal een kosteneffectief Vlaams actieplan uitgewerkt worden. Hierbij wordt gezocht naar een delicaat evenwicht tussen het minimaliseren van inherente klimaatrisico’s en de sociaal-economische ontwikkeling. Er wordt gestreefd naar een optimale integratie van adaptatie-acties in reeds bestaande beleidsstrategieën inzake ondermeer waterbeheer, landbouw, natuurbeheer, ecosystemen, ruimtelijke ordening en gezondheid. Dit actieplan zal een kader vormen waarbinnen de geselecteerde adaptatiemaatregelen op diverse niveaus gecoördineerd worden uitgevoerd. Een effectief actieplan zal er op termijn voor zorgen dat klimaatrisico’s een normaal deel uitmaken van de besluitvorming door overheden, ondernemingen en individuele burgers. Dit kan ondermeer aangemoedigd worden via sensibilisering en het ontwikkelen van 61 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Adaptie beslissingsondersteunende instrumenten die lokale besturen, ondernemingen en individuele burgers kunnen helpen. Bij de uitvoering van de onderzoeksopdrachten zal informatie uitgewisseld worden met het Federale Wetenschapsbeleid. Tevens zal met de federale overheid overleg plaatsvinden over een nationaal adaptatieplan en complementaire federale adaptiemaatregelen ondermeer op het vlak van gezondheidszorg, verzekeringen, rampenfonds, … In dit beleidsproces zullen diverse overheidsinstanties, wetenschappelijke experten en doelgroepen actief betrokken worden. 5.9.3 Overleg met andere overheden Met de lokale overheden zal overleg plaatsvinden over adaptatiemaatregelen die impact hebben op de lokale besluitvorming. De uitwerking van de Vlaamse adaptatiestrategie zal afgestemd worden op de Europese adaptatie-initiatieven die eind 2006 in een groenboek inzake adaptatie zullen worden voorgesteld. 5.9.4 Samenvatting Adaptatie Budget Vlaamse overheid Fiche Maatregel Tijdshorizon Piloot 2006-2012 (€) 9.1 - Impact klimaatwijziging bepalen 125.000 2010-2012 LNE 9.2 - Actieplan opstellen 125.000 2012 LNE 62 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 5.10 Overheid vervult voorbeeldrol De overheid heeft bij het uitvoeren van het klimaatbeleid een belangrijke voorbeeldfunctie. De overheid pleit immers voor milieuvriendelijk gedrag en legt maatregelen op aan andere doelgroepen. Bovendien heeft de overheid met haar activiteiten en beslissingen zelf een belangrijke impact op het milieu. Het is aangewezen dat zowel de Vlaamse overheid als de lokale besturen aantonen dat zij de nodige inspanningen leveren om hun milieu-impact te verkleinen. Overheidsorganisaties moeten het immers minstens even goed doen als de doelgroepen waarop de overheid haar beleid richt. Overheidsaankopen, typebestekken, het voertuigenpark, strenge energieprestatie-eisen voor eigen gebouwen of door de overheid gesubsidieerde gebouwen zijn enkele domeinen waar de overheid die voorbeeldfunctie kan waarmaken. Lokale besturen dienen het gewestelijke klimaatbeleid te ondersteunen en te versterken. Gemeenten nemen immers veel klimaatgerelateerde beslissingen. Zo krijgt de gebouwde omgeving gestalte op basis van gemeentelijke plannen. Maar ook binnen de eigen gemeentelijke infrastructuur zijn nog grote energiebesparingen mogelijk. Een belangrijk deel van de Vlaamse doelstelling zal moeten behaald worden via (kleinschalige) projecten in gemeenten en steden. Hierbij kan ondermeer gedacht worden aan duurzaam bouwen, toepassen van hernieuwbare energie en ontwikkelen van duurzame bedrijventerreinen. De bijdrage van de gemeenten aan het klimaatbeleid dient verder te worden versterkt door een integraal lokaal beleid te realiseren. Hierbij wordt gedacht aan een zogenaamd klimaatzorgsysteem, waarbij het klimaatbelang systematisch wordt geïntroduceerd in een breed veld van gemeentelijke taken en besluiten. Naast de verticale integratie van het klimaatbeleid in het lokale milieubeleid, is het immers ook belangrijk dat er een horizontale integratie gebeurt over de andere beleidsdomeinen binnen de gemeente. Om een integraal beleid te kunnen realiseren zal het lokaal klimaatbeleid meer geïntegreerd moeten worden in niet-milieu Overheid vervult voorbeeldrol beleidsvelden, zoals onder andere ruimtelijke ordening, verkeersplanning of afvalverwerking. Het stimuleren van gedragsverandering vormt een belangrijke opdracht binnen het klimaatbeleid. Het gewestelijk beleid heeft daarvoor ook de ondersteuning van de lokale overheid nodig. Bovendien staan de gemeenten in nauw contact met de verschillende doelgroepen binnen de bevolking, die de reductie van broeikasgassen daadwerkelijk kunnen realiseren. Zij hebben dan ook een belangrijke communicatieopdracht. 5.10.1 Doelstellingen Zowel de Vlaamse overheid als de lokale besturen vervullen een voorbeeldfunctie door bij de uitvoering van hun activiteiten te zorgen voor rationeel energieverbruik, duurzame energie-opwekking en duurzame mobiliteit. De lokale besturen staan tevens in voor sensibilisering van burgers en doelgroepen. De acties van de overheid dragen bij tot de realisatie van de sectorale reductiepotentiëlen. 5.10.2 Maatregelen 1. Vlaamse overheid neemt voorbeeldfunctie op Vlaamse ambtenaren gaan rationeler om met energie en mobiliteit - Situering De Vlaamse overheid neemt haar voorbeeldfunctie op vlak van milieuzorg op. Dit is een belangrijk signaal naar lokale overheden, bedrijven en de burger toe, die allen via specifieke kanalen door diezelfde Vlaamse overheid gesensibiliseerd, aangemoedigd en zonodig verplicht worden om aan milieuzorg te doen. - Acties Door middel van communicatieen sensibiliseringscampagnes worden de Vlaamse ambtenaren ook aangespoord om rationeler om te gaan met energie en mobiliteit. In 2005 werden er twee actieplannen opgesteld, namelijk Actieplan 2006-2010: “Milieuzorg in het voertuigenpark van de Vlaamse overheid” en Actieplan 2006-2010: “Energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen”. De actieplannen geven een beschrijving van de redenen om aan milieu- en energiezorg te werken binnen de Vlaamse overheid, een overzicht van de reeds bestaande initiatieven op vlak van milieu- en energiezorg en een actieplan met 63 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Overheid vervult voorbeeldrol concrete maatregelen en doelstellingen voor de periode 2006-2010. - De introductie van hernieuwbare energie wordt gesteund door de uitbreiding van de aankoop van milieuvriendelijke energie. Pilootprojecten met betrekking tot het opwekken van alternatieve energie binnen de Vlaamse overheid zullen gelanceerd worden. Bij grote nieuwbouwprojecten wordt de haalbaarheid van WKK onderzocht. De Lijn bouwt milieuvriendelijk en emissie-arm voertuigenpark uit - Situering Het actieplan mobiliteit bevat een viertal pijlers: - Voor het dienstverkeer wordt het STOP-principe (Stappen, Trappen, Openbaar vervoer en Privé vervoer) toegepast, het openbaar vervoer prioritair gebruikt in plaats van de wagen, beter gebruik gemaakt van de aangeboden dienstfietsen en de locatie van de vergadering gekozen in functie van de verplaatsingen. - In het rijgedrag streeft iedere ambtenaar naar een milieuvriendelijke manier van rijden door toepassing van de ROB-principes (§5.1). - Op basis van een volledige inventarisatie van het wagenpark van de Vlaamse overheid kunnen gerichte uitfaseringsmaatregelen genomen worden. - Bij de aankoop van dienstvoertuigen en machines wordt bij de opmaak van bestekken rekening gehouden met milieucriteria. Zo gebruikt de Vlaamse overheid sinds 2005 de Ecoscore als selectiecriterium voor de aankoop van nieuwe voertuigen. Tegen 2010 zou 80% van de nieuw aangekochte voertuigen een Ecoscore van meer dan 65 hebben. - De keuze van het voertuig vindt plaats in functie van het gebruik. Zo wordt estafette bijvoorbeeld voornamelijk in de stad uitgevoerd. De hiervoor ingezette voertuigen moeten hierop afgestemd worden. Het actieplan energiezorg streeft naar een rationeel energieverbruik en duurzame energie-opwekking binnen de Vlaamse overheidsgebouwen in vier stappen: - - - Een draagvlak voor energiezorg wordt gecreëerd en structureel verankerd met behulp van de ondersteuning door leidende ambtenaren. Het energieverbruik wordt geregistreerd via bijhouden van een energieboekhouding, uitvoeren van energieaudits en vanaf 2008 opstellen van een advies voor energieprestatiecertificaat. het het het het Het energieverbruik daalt via de opmaak, uitvoering en bijsturing van een plan van aanpak inzake energiezorg, de sensibilisering van werknemers, de aanpassing van aankoopprocedures, … De Lijn streeft ernaar om de CO2-emissies van het openbaar vervoer sterk te verminderen via een verhoging van het gebruik van CO2-arme brandstoffen en milieuvriendelijke voertuigen. - Acties In uitvoering van de Europese richtlijn biobrandstoffen (§2) zal De Lijn vanaf 2006 een veralgemeend gebruik van een significant percentage biodiesel (5%) in het brandstofmengsel voor haar voertuigen invoeren. Op basis van de erg positieve resultaten van testen inzake de bruikbaarheid van zuivere olie voor bussen in een normale exploitatie zal de toepassing van plantenolie breder geïmplementeerd worden in het bussenpark van De Lijn in de loop van 2006 (tot 70 bussen). Onderzocht zal worden hoe diverse kleinschalige projecten kunnen worden opgezet daar waar plaatselijke productie van koolzaad en de eruit gewonnen PPO kan worden verzekerd. De Lijn zal op termijn Ecoscore gebruiken bij de aankoop van nieuwe bussen en het toekennen van licenties aan pachters. De Lijn streeft naar een hogere gemiddelde Ecoscore van het bussenpark op termijn en blijft actief demonstratieprojecten met nieuwe technologieën uitvoeren en evalueren in functie van het milieuvoordeel en praktische en financiële aspecten. Deze acties maken tevens deel uit van het Actieplan 20062010: “Milieuzorg in het voertuigenpark van de Vlaamse overheid”. 2. Lokale besturen versterken klimaatbeleid Lokale besturen nemen concrete acties De Samenwerkingsovereenkomst "Milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling" is een vrijwillige overeenkomst die een gemeente of provincie kan sluiten met de Vlaamse overheid op vlak van milieubeleid. Met de overeenkomst engageert de gemeente of de provincie zich om rond een pakket van milieuthema's te werken. In ruil hiervoor krijgt zij 64 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 van de Vlaamse overheid financiële ondersteuning. De overeenkomst voorziet drie ambitieniveaus. De huidige samenwerkingsovereenkomst loopt tot en met eind 2007. Het opmaken van een nieuwe samenwerkingsovereenkomst wordt voorbereid in overleg. - Situering In de cluster mobiliteit van de samenwerkingsovereenkomst is voorzien dat lokale overheden hun mobiliteitsbeleid aan een milieutoetsing onderwerpen en concrete acties ondernemen om het effect van verkeer op het milieu te verminderen. In de cluster energie van de samenwerkingsovereenkomst worden de gemeenten aangespoord om een energiezorgsysteem op te starten binnen hun eigen diensten om een daling van hun energiegebruik te realiseren. Daarnaast moeten de lokale besturen eveneens acties ondernemen om zowel burgers of andere doelgroepen als eigen personeel bewust te maken van het maatschappelijk belang van een zuinig energiegebruik. - Acties Een milieutoetsing van het mobiliteitsbeleid resulteert in de opname van acties in lokale mobiliteitsplannen om de druk op het leefmilieu te verminderen zoals: - de uitbouw van een milieuvriendelijk voertuigenpark (§5.1); - het stimuleren van milieuvriendelijk vervoer van het eigen personeel; - het voeren van gerichte sensibilisatiecampagnes rond milieu en mobiliteit; In de volgende samenwerkingsovereenkomst zal meer aandacht gaan naar het resultaatgericht werken. Er kunnen daartoe resultaatverbintenissen worden ingevoerd zoals het hanteren van doelstellingen voor milieuvriendelijke voertuigen binnen het gemeentelijke voertuigenpark en/of een CO2-emissiereductie percentage voor de gemeentelijke vloot. Deze benadering van dit voertuigenpark kan ook een extra bijdrage leveren tot het verhogen van het gebruik van biobrandstoffen. Ook kan meer aandacht gaan naar het uitdragen van de voorbeeldfunctie van de lokale overheid binnen haar doelgroepenbeleid en het stimuleren van de verschillende doelgroepen om duurzame mobiliteitsmaatregelen te nemen zoals door het opmaken Overheid vervult voorbeeldrol van bedrijfs- en schoolvervoerplannen, het uitvoeren van een milieutoetsing van het voertuigenpark, … Deze maatregelen worden in de loop van 2006 verder uitgewerkt. Om het energieverbruik binnen de eigen diensten te verminderen, worden volgende acties ondernomen: - aanduiden van een energiecoördinator; - inventariseren van alle entiteiten met een groot energieverbruik; - voeren van een energieboekhouding in een aantal gebouwen; - energetisch optimaliseren van de entiteiten; - sensibiliseren van burgers en doelgroepen en van eigen personeel over REG en hernieuwbare energie; - toepassen van hernieuwbare energie binnen de eigen gebouwen en screenen van de lastenboeken bij nieuwbouw of renovatie (enkel Niveau 2). Als structuur voor de cluster energie na 2007 is een menukaart naar model van Novem Nederland een bruikbare vertrekbasis. De menukaart bestrijkt verschillende thema’s zoals nieuwbouw, renovatie, REG in bestaande gebouwen en hernieuwbare energie. Voor elk thema zijn er concrete doelstellingen en resultaatverbintenissen die in de eigen gebouwen en in één of meerdere doelgroepen (KMO’s, bedrijventerreinen, agrarische sector, woningbouw, utiliteitsbouw, sociale huisvesting) worden gerealiseerd. Bij het invullen van de thema’s dient zoveel mogelijk te worden ingespeeld op reeds bestaande regelgeving maar daarnaast zal er ook nood zijn aan nieuwe instrumenten. Voor de bestaande regelgeving wordt in de eerste plaats gedacht aan de EPB en de energieprestatiecertificaten. Bij de nog te ontwikkelen instrumenten behoort bijvoorbeeld een checklist voor het screenen van de lastenboeken. Ook binnen ruimtelijke ordening zijn er instrumenten aanwezig waarbij de gemeente klimaatsturend kan optreden. Sinds 1 mei 2002 is er een nieuw decreet op stedenbouw in werking getreden. Binnen het nieuwe decreet dat een overgangsregeling kent tot 1 mei 2006, krijgen gemeenten meer beslissingsmacht toegewezen. Op andere domeinen kunnen lokale overheden actief samenwerken of gebruik maken van de expertise van andere organisaties of instanties. Zo kan de gemeente bij het realiseren van duurzame bedrijfsterreinen samenwerken met de Gewestelijke OntwikkelingsMaatschappijen (GOM’s). Ook de huisvestingsmaatschappijen moeten intensief betrokken worden bij het streven naar duurzame, energiezuinige 65 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Overheid vervult voorbeeldrol woonprojecten, met bijzondere aandacht voor de sociaal zwakkeren. Onderzoek wordt verricht naar de mogelijkheden voor financiële ondersteuning door de Vlaamse overheid voor de toepassing van hernieuwbare energie (§ 5.3). Het energieprestatiecertificaat voor gebouwen voor publieke dienstverlening, waaronder de lokale besturen wordt ingevoerd (§ 5.2). Het lokaal energiebeleid wordt ondersteund door de netbeheerders ondermeer bij de implementatie van een energieboekhouding, financiering,… (§ 5.2). 5.10.3 Samenvatting Overheid vervult een voorbeeldrol Budget Vlaamse Fiche Maatregel overheid Tijdshorizon Piloot 2006-2010 BZ 2006-2010 BZ 350.000 2006-2007 De Lijn - 2006-2012 De Lijn 2006-2012 (€) Milieuzorg in de Vlaamse overheid 10.1 10.2 Actieplan 2006-2010: “Energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen” Actieplan 2006-2010: “Milieuzorg in het voertuigenpark van de Vlaamse overheid”. 1.115.000 (exclusief De Lijn) Milieuvriendelijk en emissie-arm voertuigenpark bij De Lijn 10.3 Biobrandstoffen 10.3 Ecoscore Samenwerkingsovereenkomst met de lokale besturen 10.4 Cluster energie 1.900.000 2005-2007 LNE 10.5 Cluster mobiliteit 1.266.000 2005-2007 LNE Tijdshorizon Piloot 2008 LNE Voorstellen die in een later stadium worden uitgewerkt Maatregel Nieuwe samenwerkingsovereenkomst met de lokale besturen 66 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Impact Vlaams klimaatbeleid Volgende tabel vat de bijdrage van de verschillende sectoren in de uitstoot van de broeikasgassen in 1990, de ingeschatte bijdrage in een scenario zonder en in een scenario met klimaatbeleid samen (Tabel 5). 5.11 Impact Vlaams klimaatbeleid 5.11.1 Intern klimaatbeleid Tabel 5: Aandeel van de sectoren in de uitstoot van broeikasgassen in 1990 en verwachte uitstoot in 2010 in een scenario zonder en met klimaatbeleid (kton CO2-eq). 1990 (kton CO2-eq) 2004 (kton CO2-eq) 2010 zonder klimaatbeleid (kton CO2-eq) Reductiepotentieel (kton CO2-eq) 2010 met klimaatbeleid (kton CO2-eq) 1990-2010 met klimaatbeleid (%) Elektriciteitsproductie 18.208 19.201 15.305 5.816 9.489 -48% Industrie 31.936 28.915 41.854 4.511 37.343 +17% Gebouwen 14.564 18.127 19.604 1.182 18.465 +27% Transport 12.208 15.537 17.383 4.085 13.298 +9% Landbouw 10.855 9.190 9.037 981 8.056 -26% Totaal 87.771 90.970 103.183 16.575 86.651 -1,3% +3,6% +18% Evolutie ten opzichte van 1990 Op basis van de prognoses van de Vlaamse broeikasgasuitstoot bij afwezigheid van klimaatbeleid en de Vlaamse Kyoto-doelstelling (83.436 kton CO2-eq) werd de reductie-uitdaging voor het Vlaamse klimaatbeleid ingeschat op 19,7 Mton CO2-eq per jaar. De maatregelen beschreven voor de verschillende thema’s kunnen deze kloof, bij tijdige en volledige uitvoering, met 16,6 Mton CO2-eq dichten. Dit betekent dat met deze maatregelen 84% van de reductieinspanning intern binnen Vlaanderen gerealiseerd kan worden. De ingeschatte emissies na klimaatbeleid liggen in 2010 1,3% lager dan de uitstoot in 1990. Het aandeel van de verschillende sectoren in het totale reductiepotentieel staat in volgende tabel. De bijdrage die de sectoren leveren wordt vergeleken met hun aandeel in de Vlaamse broeikasgasuitstoot in 2010 in een scenario zonder klimaatbeleid. De cijfers tonen duidelijk aan dat de sectoren die een belangrijke bijdrage leveren in de broeikasgasuitstoot, zoals de sector van de elektriciteitsproductie, de industrie en de transportsector, een belangrijk aandeel van de reducties op zich nemen. Bijkomende inspanningen zijn echter nodig in de sector van de gebouwen. De emissies in de landbouwsector dalen al sinds 1998, voornamelijk door de afname van de -1,3% veestapel. De bijkomende bijdrage van de maatregelen opgenomen in dit plan voor deze sector is dan ook beperkt. Tabel 6: Bijdrage van de sectoren in de reductieinspanning (%) en hun aandeel in de totale Vlaamse broeikasgasuitstoot in 2010 in een scenario zonder klimaatbeleid. Sector Aandeel in Bijdrage in broeikasgasuitstoot reducties 2010 zonder klimaatbeleid Elektriciteitsproductie 35% 15% Industrie 27% 41% Gebouwen 7% 19% Transport 25% 17% Landbouw 6% 9% 100% 100% Totaal De resterende reductiekloof, na tijdige en volledige uitvoering van de voorziene interne maatregelen, bedraagt nog 3,2 Mton CO2-eq per jaar (Figuur 7). Voor de volledige Kyotoperiode is er dus anno 2006 een ingeschat beleidstekort van 16 Mton CO2-eq. 67 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Impact Vlaams klimaatbeleid Kton CO2-eq 110.000 Geen klimaatbeleid 103.183 105.000 100.000 96.467 95.000 92.781 90.000 95.067 89.953 89.920 87.771 89.095 90.970 Klimaatbeleid 86.651 85.000 Kyotodoelstelling 83.436 80.000 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Figuur 7: De impact van het intern Vlaams klimaatbeleid. 5.11.2 Inzet flexibele mechanismen De Vlaamse overheid heeft tot nu toe 22 miljoen euro voorzien voor de aankoop van bijkomende emissiekredieten. Gerekend met een prijs van 8 euro per ton (inclusief BTW) voor een emissiekrediet, heeft de Vlaamse overheid dus budget voorzien voor ongeveer 2,75 Mton CO2-eq. Er dienen bijkomend ongeveer 106 miljoen euro voorzien te worden om de resterende 13,25 Mton CO2-eq aan te kopen. De Vlaamse overheid zal hiervoor binnen de voorziene tijd stapgsgewijs de nodige middelen inzetten, ook rekening houdend met de monitoring van de voorziene interne projecten. 5.11.3 Besluit Om tijdig de Kyotodoelstelling te halen wordt het prioritair uitvoeren van interne maatregelen vooropgesteld in de diverse beleidsdomeinen tegen een socio-economisch haalbare kostprijs, afgestemd op en aangevuld met de inzet van flexibiliteitsmechanismen. De Vlaamse Regering zal er in de loop van de planperiode van dit Vlaams Klimaatbeleidsplan over waken dat de geïdentificeerde maatregelen tijdig en correct worden uitgevoerd. De geïdentificeerde indicatoren zullen een belangrijke rol spelen bij de evaluatie van de voortgang van de projecten. Om een efficiënte opvolging mogelijk te maken, heeft de Vlaamse Regering volgende instrumenten tot haar beschikking: 1. een databank met alle maatregelen wordt vanaf 2006 opgezet. Deze databank zal publiek toegankelijk zijn. Op termijn zal deze databank geïntegreerd worden in de database bij het Nationaal Klimaatplan; 2. een beknopte zesmaandelijkse rapportering over de effectieve voortgang van de projecten en mogelijke knelpunten met betrekking tot de uitvoering; 3. een tweejaarlijks voortgangsrapport waarin de stand van zaken van het Vlaamse klimaatbeleid zal toegelicht worden. Als blijkt dat reductiepotentiëlen niet gehaald worden, zullen extra maatregelen (extern en/of intern) geïdentificeerd en gerealiseerd moeten worden. 68 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 6 (Vlaams) Klimaatbeleid na 2012 Klimaatbeleid na 2012 een directe aansluiting van de tweede verbintenissenperiode bij de eerste (2008 – 2012). 2. Een dialoog over lange termijn samenwerking tegen klimaatverandering door de verbetering van de uitvoering van het Raamverdrag wordt opgestart. Alle partijen aan het Raamverdrag, en dus ook degenen die het Kyoto Protocol niet ratificeerden, zijn bij deze dialoog betrokken. In dit kader zullen de partijen ervaringen uitwisselen en strategische aanpakken analyseren op onder meer het vlak van duurzame ontwikkeling, adaptation, technologie en de mogelijkheden van een marktgerichte aanpak. Deze dialoog mag niet leiden tot het openen van de onderhandelingen van nieuwe verplichtingen. De dialoog loopt af in november 2007. 3. In november 2006 zal de herziening van het Protocol van Kyoto (volgens Artikel 9) in samenhang met relevante herzieningen van het Raamverdrag van start gaan. Besprekingen onder Artikel 9 van het Kyoto Protocol bieden een ruimer perspectief. In de herziening van het Protocol en het Raamverdrag kunnen immers behalve reductieverplichtingen ook elementen zoals de lengte van de verbintenissenperiode, het basisjaar, de aanpak van flexibele mechanismen, enzovoorts herbekeken worden. Om de doelstelling van het Raamverdrag (§ 2) te kunnen realiseren, stelde de EU reeds in 1996, op basis van IPCC-bevindingen, dat de temperatuursstijging beperkt moet worden tot 2°C ten opzichte van het pre-industriële niveau. Om deze lange termijn temperatuursdoelstelling te kunnen realiseren besloot de Europese Raad van maart 2005 verder dat de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen een maximum moet kennen vóór 2025 en dat dan reducties nodig zijn van minstens 15% tot mogelijk 50% tegen 2050 in vergelijking met de uitstoot in 1990. Hieruit blijkt dat het Protocol van Kyoto slechts een eerste maar belangrijke stap is in de verwezenlijking van de ultieme doelstelling van het Klimaatverdrag. 6.1 Het internationale politieke proces Een eerste aanzet tot de besprekingen over een lange termijn actie op het vlak van klimaatbeleid werd in mei 2005 gegeven in de vorm van een informeel seminarie voor regeringsdeskundigen12. Op COP11/MOP 1 (december 2005) werden de eerste krijtlijnen getrokken voor het proces ter voorbereiding van het internationale klimaatbeleid na 2012. Na moeizame onderhandelingen werden volgende afspraken gemaakt: 1. Conform Artikel 3.9 van het Kyoto Protocol wordt een proces voor de overweging van nieuwe reductieverplichtingen voor Annex I landen voor de periode na 2012 opgestart. Aangezien Artikel 3.9 in essentie betrekking heeft op een amendement van Annex B van het Kyoto Protocol, wordt er in dit kader voortgebouwd op de Kyoto-architectuur. Voor dit proces wordt een “open-ended ad hoc working group” opgericht die voor het eerst zal samenkomen in mei 2006. Er werd geen specifieke einddatum voorzien voor het aflopen van deze besprekingen maar er moet gestreefd worden naar Op COP10 beslisten de Partijen tot de organisatie van een seminarie om op een informele manier informatie uit te wisselen over beleid en maatregelen op het vlak van emissiereducties en aanpassing. Deze afspraken komen zowel tegemoet aan de eis van de ontwikkelingslanden om enkel over reductieverplichtingen van Annex I landen te spreken als aan de wens van de Annex I landen om deze bijkomende verplichtingen te kaderen in een globale aanpak van de klimaatverandering. De herziening van het Protocol en van het Verdrag moet verder de context aangeven voor de bijkomende verplichtingen van de Annex I landen. 6.1.1 Onderhandelingsvragen De toekomstige internationale onderhandelingen zullen onder meer antwoorden op volgende vragen moeten geven: 1. Op welk niveau moet de concentratie van broeikasgassen gestabiliseerd worden ten einde de ultieme doelstelling van het klimaatverdrag te realiseren? De EU-doelstelling van een maximale stijging met 2°C ten opzichte van het pre-industrieel niveau is immers nog geen algemeen aanvaarde doelstelling. Hoe moet dit stabilisatieniveau verder vertaald worden in globale reductiedoelstellingen? 2. Op welke manier zal de globale reductiedoelstelling verdeeld worden over de verschillende partijen aan het 12 69 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 toekomstige klimaatregime: welk land moet aan welk ambitieniveau voldoen? Hoe kunnen alle landen betrokken worden bij het realiseren van de globale emissiereductiedoelstelling? 3. 4. Hoe moet de globale reductiedoelstelling bereikt worden, welk soort doelstellingen zullen beschouwd worden? Met welke criteria moet de gekozen reductiestrategie rekening houden? Welke sectoren en broeikasgassen zullen deel uitmaken van het nieuwe klimaatregime (vb. “nieuwe sectoren” zoals internationale lucht- en scheepvaart, houtproducten, tropische ontbossing) en op welke manier? 5. Klimaatverandering zal tot op zekere hoogte onvermijdelijk zijn. Welke betekenis moet adaptation krijgen in het nieuwe klimaatregime? 6. Welke rol zullen flexibiliteitsmechanismen spelen in een nieuw klimaatregime? 6.1.2 Visie van Europa De conclusies van de Lentetop van 2005 van de Europese staats- en regeringsleiders en de conclusies van de leefmilieuministers van december 2004, maart 2005 en maart 2006 geven de politieke lijn van de EU over klimaatbeleid na 2012 weer. Belangrijke elementen daaruit zijn: 1. 2°C doelstelling vertaald naar concentratieniveau van maximum 550 ppm CO2-eq; 2. onderhandelingen moeten gevoerd worden binnen het UNFCCC kader; 3. globale actie is nodig, globale reductie van 15% tot mogelijk 50% in 2050 ten opzichte van niveau van 1990; 4. maximale deelname van alle partijen, volgens gemeenschappelijke maar onderscheiden verantwoordelijkheden en respectievelijke capaciteiten, verdere differentiatie van partijen is nodig; 5. 6. Klimaatbeleid na 2012 sommige ontwikkelingslanden reeds nemen in de strijd tegen opwarming van de aarde; 7. aandacht voor adaptation, naast emissiereducties; 8. aandacht voor technologie-ontwikkeling en -overdracht; 9. flexibele instrumenten zijn belangrijk en moeten goed kunnen functioneren. 6.2 Belgische standpuntvorming Binnen de ad-hoc werkgroep “Further Action” van de CCIM BKE worden de Belgische standpunten en de Belgische inbreng inzake de EU visie op het post-2012 klimaatbeleid voorbereid. Formeel worden deze vastgelegd binnen de vergaderingen georganiseerd door het Directoraat Generaal Europa (DGE) van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken ter voorbereiding van Europese ministerraden. De EU verspreidt haar visie met betrekking tot het verdere onderhandelingsproces ondermeer door “submissions” binnen het UNFCCC. 6.3 Vlaamse voorbereiding 6.3.1 Doelstellingen 1. Rekening houdend met de internationale onderhandelingen inzake het post-2012 klimaatbeleid, bereidt Vlaanderen technisch, economisch en maatschappelijk onderbouwde engagementen voor, gericht op 2020. Deze zullen als basis dienen bij de onderhandelingen over internationale, Europese en Belgische reductiedoelstellingen 2. De basiselementen van een Vlaamse visie op het post2012 klimaatbeleid worden verder uitgewerkt, aangevuld en bijgesteld in de loop van de onderhandelingsperiode 3. Een Vlaamse visie wordt verder uitgewerkt met betrekking tot de opname van de internationale lucht- en scheepvaart in een klimaatregime na 2012 4. Integratie van lange termijn perspectief in sectorale beleidsplanning ontwikkelde landen moeten voortouw blijven nemen: EU stelt voor groep van ontwikkelde landen 15 – 30% reductie voor tegen 2020 en 60 – 80% reductie tegen 2050 ten opzichte van 1990; 6.3.2 ontwikkelingslanden moeten zich duurzaam verder kunnen ontwikkelen, EU erkent de inspanningen die De Vlaamse overheid heeft een onderzoekstraject uitgewerkt bestaande uit twee sporen, namelijk enerzijds een technischeconomische bottom-up aanpak en anderzijds het gebruik 1. Maatregelen Technisch, economisch en maatschappelijk onderbouwde reductiedoelstellingen voor 2020 70 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid na 2012 van een algemeen evenwichtsmodel. Het traject loopt van 2006 tot en met 2008. - 1. De technisch-economische bottom-up aanpak moet leiden tot sectorale kostenkurven terwijl 2. de (macro-)economische impact van het klimaatbeleid berekend zal worden met behulp van een algemeen evenwichtsmodel voor Vlaanderen. 2. Vlaamse visie op post-2012 klimaatbeleid De globale reductiedoelstelling moet op een gelijkwaardige manier over de verschillende partijen verdeeld worden, rekening houdende met de reeds geleverde inspanningen en met de eigenheid van de respectievelijke samenlevingen en economieën. De haalbaarheid van reductiedoelstellingen zal getoetst worden aan een maatschappelijke kostenbatenanalyse. De Vlaamse overheid erkent dat de opwarming van de aarde een ernstig probleem is dat dringend om een krachtig klimaatbeleid wereldwijd vraagt. Vlaanderen steunt daarom de Europese stelling dat op basis van de beschikbare wetenschappelijke kennis, de temperatuursstijging globaal niet meer dan 2°C boven het pre-industriële niveau mag bedragen en erkent dat daartoe wereldwijd de uitstoot van broeikasgassen drastisch moet verminderen. Vlaanderen streeft evenwel naar een realistische en voldoende wetenschappelijk onderbouwde bepaling van reductiedoelstellingen voor 2020 rekening houdende met het lange termijnperspectief (2050). De EU en België/Vlaanderen kunnen het probleem niet alleen oplossen. Vlaanderen is dan ook voorstander van maatregelen die algemeen gedragen worden. Ten einde deze uitdaging op een kostenefficiënte manier te kunnen aanpakken zal Vlaanderen daarentegen ijveren voor een klimaatregime dat - een zo breed mogelijke deelname van de partijen, en in ieder geval van alle industrielanden en de belangrijke zich ontwikkelende economieën, bevordert; - een flexibele aanpak van de te realiseren doelstellingen toelaat; - compatibel is met een wereldwijde duurzame (economische) ontwikkeling; - negatieve economische effecten minimiseert maar daarentegen positieve (economische) neveneffecten genereert; - door de keuze voor en/of de inzet van specifieke instrumenten, zorgt voor win-win situaties bij de verschillende partijen (bijvoorbeeld door de overdracht van technologie, efficiënte en toegankelijke flexibele mechanismen) zonder evenwel de milieu-integriteit in het gedrang te brengen; aandacht heeft voor de concurrentiepositie van verschillende sectoren. Het klimaatregime moet voldoende flexibiliteit garanderen om een kostenefficiënte realisatie van de doelstellingen mogelijk te maken. Alle mogelijke opties voor de realisatie van ambitieuze reductiedoelstellingen (bijvoorbeeld geologische koolstofopslag) zullen op hun haalbaarheid en milieuintegriteit geëvalueerd worden. Deze visie zal op basis van onder andere bijkomende informatie, overleg met maatschappelijke actoren (§ 6.3.5) en evoluties op internationaal niveau aangevuld, bijgesteld en verfijnd worden. De Vlaamse overheid zal binnen haar mogelijkheden actief bijdragen aan het opgestarte onderhandelingsproces. Vlaanderen zal binnen het internationale netwerk van regio’s actief haar klimaatbezorgheid uitdragen en haar eigen ervaringen op het vlak van klimaat- en daaraan gerelateerde energiebeleid delen. In het kader van de samenwerkingsakkoorden met Chili en Zuid-Afrika zal bekeken worden hoe klimaatgerelateerde thema’s kunnen geïntegreerd worden in het werkprogramma voor 2007 – 2009. 3. Vlaamse visie internationale lucht- en scheepvaart De mogelijke implicaties van de opname van de internationale scheepvaart in een klimaatregime na 2012 worden geanalyseerd. In 2007 wordt hiertoe een onderzoeksopdracht opgestart waarbij rekening wordt gehouden met de lopende internationale en Europese beleidsinitiatieven. In opdracht van het Federaal Wetenschapsbeleid wordt in de periode 2006-2009 een onderzoeksopdracht uitgevoerd met betrekking tot lucht- en scheepvaart en het Belgische klimaatbeleid. Dit onderzoek zal zich hoofdzakelijk toespitsen op de luchtvaart. Dit project zal bijkomende inzichten verschaffen in de milieu-, politieke en socio-economische implicaties van de integratie van internationale lucht- en scheepvaart in het klimaatbeleid. De Vlaamse overheid volgt dit project van nabij op. 71 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Klimaatbeleid na 2012 Beide onderzoeksopdrachten zullen de leidraad vormen bij de verdere onderhandelingen met betrekking tot de eventuele uitbreiding van het Europees emissiehandelsysteem en de post-2012 fase van het Protocol van Kyoto. 4. Geologische opslag van CO2 De ondergrondse opslag van CO2 biedt een extra mogelijkheid om emissies in de atmosfeer te vermijden. Buitenlandse proefprojecten hebben de technische haalbaarheid aangetoond. Binnen Vlaanderen werd door de VITO al verkennend onderzoek gevoerd naar de mogelijkheden van CO2-opslag in het Kempische bekken. In het kader van de verdergaande reductiedoelstellingen in het post-2012 tijdperk, zullen de aspecten afvang en opslag van CO2 verder internationaal opgevolgd worden. Binnen Vlaanderen zal verder voorbereidend technisch onderzoek verricht worden naar onder andere het gedrag van CO2 in de diepe ondergrond en naar de methaangasinhoud van voorkomende steenkoollagen. 5. Integratie van het lange termijn perspectief in sectorale beleidsplanning De noodzakelijke transitie in Vlaanderen naar duurzame productie en consumptie vraagt het meenemen van lange termijn klimaatdoelstellingen in alle beleidssectoren. Specifieke methodieken die werken met bijvoorbeeld toekomstverkenningen of lange termijn 6.3.4 streefbeelden (die gebruikt worden in het kader van transitiemanagement) zijn hiervoor geschikt. In het Milieubeleidsplan 2003 – 2007 worden deze verschillende methoden van langetermijn denken verkend (project 1). In 2005 is het project “Transitiemanagement in het kader van systeeminnovatie: de casus duurzaam bouwen en wonen” opgestart. Hiermee wil de Vlaamse overheid een eerste experiment met de transitiebenadering uitvoeren. Het project heeft een visie en streefbeelden geformuleerd met betrekking tot duurzaam wonen en bouwen in Vlaanderen, en werkt in 2006 de transitiepaden uit. Ook de aspecten rond energie en wonen worden behandeld. Op basis van de resultaten van dit project en op basis van de beleidshiaten geïdentificeerd op de Vlaamse Klimaatconferentie wordt in 2006 een vervolgproject opgestart rond duurzaam wonen en bouwen (zie § 5.2.2, punt 5, haalbaarheidsonderzoek woningen). 6.3.3 Betrokkenheid van het middenveld Om ambitieuze reductiedoelstellingen te kunnen realiseren is steun vanuit het middenveld absoluut noodzakelijk. De Vlaamse overheid wenst het middenveld dan ook tijdig te betrekken bij de voorbereiding en onderbouwing van mogelijke Vlaamse post-2012 reductiedoelstellingen. De uitwisseling van gedachten en informatie gebeurt binnen de Werkgroep post-2012 onder het thema “Strategie” van de Klimaatconferentie. Samenvatting Maatregelen “Post-2012” Budget Vlaamse overheid Fiche Maatregel Tijdshorizon Piloot 2006-2012 (€) Technisch-economische bottom-up aanpak 209.577 2006 VEA Berekening macro-economische impact 200.000 2007-2008 LNE Uitwerken Vlaamse visie post-2012 klimaatregime - 2006-2008 LNE Vlaamse visie internationale lucht- en scheepvaart 50.000 2006 LNE Totaal budget 459.577 Voorstellen die in een later stadium worden uitgewerkt Maatregel Klimaatgerelateerde thema’s integreren in werkprogramma’s 2007 – 2009 met Chili en Zuid-Afrika - Tijdshorizon Piloot 2007-2009 IV, LNE 72 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 7 Financiering klimaatbeleid 7.1 Benodigde personeel Financiering Vlaams klimaatbeleid Vlaams budgetten en De tabel hieronder vat de benodigde budgetten voor het reeds geplande interne klimaatbeleid, zoals in Hoofdstuk 5 beschreven, samen (Tabel 7). Bepaalde maatregelen dragen bij aan de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen (bijvoorbeeld in het thema mobiliteit). Deze budgetten omvatten de kosten voor de Vlaamse overheid waarbij er geen rekening wordt gehouden met de personeelskost voor de overheid. Tabel 713: Ingeschatte overheidsbudgetten (euro) voor intern klimaatbeleid voor de periode 2006 – 2012. Thema Budget Vlaamse overheid 2006 – 2012 (€) Duurzame mobiliteit 368.500 Gebouwen 116.085.000 Duurzaam energiebeleid 71.903.783 opleveren, bijvoorbeeld door het verlagen van de energiefactuur bij particulieren en bedrijven, door het verminderen van gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met luchtvervuiling afkomstig van verbranding van fossiele brandstoffen, door investeringen in lokale sectoren, enzovoorts. Bovenop dit budget heeft de Vlaamse Regering anno 2006 37 miljoen euro voorzien voor de aankoop van emissiekredieten. Er is dan bijkomend tot de afloop van de eerste verbintenissenperiode naar schatting 91 miljoen euro nodig voor de aankoop van emissierechten. Tabel 8 geeft een overzicht van het personeel dat ingezet wordt voor de uitvoering van het interne klimaatbeleid. Tabel 8: Personele inzet voor intern klimaatbeleid voor de periode 2006 – 2012. Thema Personeel Vlaamse overheid 2006 – 2012 (Persoonjaren) Duurzame mobiliteit 42,5 Gebouwen 98,0 Duurzaam energiebeleid 70,0 Industrie 62,2 Landbouw en bossen 31,5 Innovatie 28,4 Industrie 65.705.717 Sensibilisering Landbouw en bossen 85.396.000 Inzet flexibiliteitsmechanismen 7,0 Voorbeeldrol overheid 4,0 Innovatie 148.400.000 Sensibilisering 7.921.900 Secretariaat opvolging 114,40 Taskforce, 21,0 (inte)rnationaal klimaatbeleid Voorbeeldrol overheid 4.631.000 Voorbereiding klimaatbeleid na 459.577 2012 Totaal 502.472.477 Bijkomend dient vermeld te worden dat deze middelen ook extra directe en indirecte maatschappelijke baten Voor de mobiliteitsmaatregelen 1.1 - 1.8 is geen specifiek klimaatbudget afgesplitst. Deze maatregelen hebben een reductiepotentieel van 2.404 kton CO2-eq en leveren een indirecte financiële bijdrage van 96,.1 mio € (à 8 €/ton). 13 Opstellen broeikasgasinventaris Totaal 30,45 513,05 7.2 Financieringsmechanismen De Vlaamse overheid zal verschillende financieringsmechanismen aanwenden voor de uitvoering van de voorgestelde maatregelen afhankelijk van effectiviteit, uitvoerbaarheid en de beschikbare termijn: - Rechtstreekse overheidsfinanciering - Steunverlening aan lokale besturen, organisaties, gezinnen en bedrijven 73 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Financiering Vlaams klimaatbeleid - REG-openbaredienstverplichtingen opgelegd aan de netbeheerders - Marktconforme mechanismen certificaten, emissierechten,...) (bijvoorbeeld Vergroening van de verkeersbelasting ,...) (bijvoorbeeld - fiscaliteit - Publiek Private Samenwerking - Derde PartijFinanciering Tabel 9: Bijdrage Vlaams gewest aan financiering internationaal klimaatbeleid (in USD/jaar). Bijdrage Verplichte USD/jaar bijdrage 100.047 UNFCCC secretariaat Vrijwillige bijdragen Totaal 36.551 136.598 7.3 Kostenefficiëntie Er werd een methode voor de bepaling van de kosteneffectiviteit van interne reductiemaatregelen opgesteld. De methode is toepasbaar op de projecten met een direct meetbaar reductiepotentieel. Een belangrijk element hiervan is de inschatting van de kostenefficiëntie op basis van een gedetailleerde inschatting van de kosten. Vervolgens wordt via een multi-criteria analyse een evenwichtig evaluatiekader ontwikkeld op basis van bijkomende sociale, economische en milieutechnische beslissingscriteria. In de loop van de planperiode zal dit model verder geoperationaliseerd en toegepast worden. Hierbij zal de nodige aandacht gaan naar het identificeren van bijkomende baten en het nagaan van mogelijkheden om budgetten eenduidiger toe te wijzen aan klimaatbeleid. 7.4 Financieringsverplichtingen volgens het Klimaatverdrag en het Kyoto Protocol De bijdrage van het Vlaams gewest aan de financiering van het internationaal klimaatbeleid (VN Raamverdrag klimaatverandering / Protocol van Kyoto) kan worden ingedeeld in twee categorieën: - de verplichte bijdragen voor de werking van het UNFCCC secretariaat - vrijwillige bijdragen Afspraken over de verdeling van de Belgische bijdrage worden binnen ICL-verband genomen. De tabel hieronder geeft een overzicht van de betrokken bedragen. Dit is een minimale inschatting op basis van de bijdragen anno 2006. 74 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Bijlage 1: Begrippenlijst Begrippenlijst COP Conference of the Parties to UNFCCC CREG Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas 7KP 7de Kaderprogramma AAU Assigned Amount Unit, toegewezen DGE Federale Overheidsdienst Buitenlandse emissieeenheid. De AAUs bepalen hoeveel Zaken. broeikasgasemissies België / Vlaanderen in ACEA Directoraat Generaal Europa van de de periode 2008 – 2012 mogen uitstoten DPF Derde Partij Financiering Koepelorganisatie EB Executive Board Emissierecht Het recht om gedurende een bepaalde van Europese automobielfabrikanten periode één ton CO2-eq uit te stoten ANB Agentschap voor Natuur en Bos Annex I De bijlage aan het Klimaatverdrag die de lijst EPB Energieprestatieregelgeving van landen opsomt die in het kader van het EPK Europees Programma inzake Kyoto Protocol reductiedoelstellingen kregen opgelegd, gespecifieerd in Annex B van dit Protocol BAU Klimaatverandering ERU emissiekredieten uit projecten in Business As Usual, dit is de veronderstelde overeenstemming met de bepalingen inzake evolutie indien er geen (klimaat)beleid JI. gevoerd zou worden BBL Bond Beter Leefmilieu BEM-rijden Bewust, Ecologisch en Milieuvriendelijk rijden Boe Barrel Oil Equivalent. Dit komt overeen met EU Europese Unie EWI Departement Economie, Wetenschap en Innovatie FAB één barrel ruwe olie BZ Departement Bestuurszaken CCIM BKE Coördinatiecomité Internationaal Milieubeleid CDM Federatie van Beroepsautorijscholen van België GeDIS Gemeentelijk Samenwerkingsverband voor Distributienetbeheer Broeikaseffect GOM Gewestelijke OntwikkelingsMaatschappij Clean Development Mechanism, GSC Groene Stroom Certificaat GWh Gigawattuur = 1.000.000 kWh GWP Global Warming Potential, geeft de mechanisme voor schone ontwikkeling CER Emission Reduction Unit. Het betreft Certified Emission Reduction. Het betreft emissiekredieten uit projecten in opwarmende kracht weer van het betrokken overeenstemming met CDM broeikasgas, dit is de relatieve bijdrage tot CFK’s Chloorfluorkoolwaterstoffen het broeikaseffect van een eenheid van het CH4 Methaan betreffende gas vergeleken met een eenheid CO2 Koolstofdioxide CO2-eq Koolstofdioxide equivalent, een CO2 geïntegreerd over een periode van 100 jaar. HCFK’s Gehalogeneerde chloofluorkoolwaterstoffen verschillende broeikasgassen aan het HEB Hernieuwbare energiebron broeikaseffect onderling te kunnen HFK’s Gehalogeneerde fluorkoolwaterstoffen ICL Interministeriële Conferentie voor Leefmilieu een gas per gewichtshoeveelheid bijdraagt INBO Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek aan het broeikaseffect. Eén ton CO2-eq is IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change een metrische ton CO2 of een hoeveelheid IPvE Initieel Programma van Eisen ISA Intelligente snelheidsaanpassing rekeneenheid om de bijdrage van de vergelijken. Het is gebaseerd op het global warming potential (GWP), de mate waarin van een van de andere broeikasgassen met een gelijkwaardig aardopwarminsvermogen 75 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Bijlage 1: Begrippenlijst IRR Internal Rate of Return, Interne Rentevoet IV Departement Internationaal Vlaanderen IWT Instituut voor de aanmoediging van innovatie RSV Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen door Wetenschap en Technologie in SERV Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Vlaanderen SF6 Zwavelhexafluoride Joint Implementation, gezamenlijke SSS Short Sea Shipping UNFCCC United Nations Framework Convention on JI uitvoering ROB Rustig Op de Baan, campagne voor milieuvriendelijk rijden KB Koninklijk Besluit KMO Kleine en Middelgrote Onderneming kWh Kilowattuur UNIZO Unie van Zelfstandige Ondernemers LNE Departement Leefmilieu, Natuur en Energie VAB Vlaamse automobilistenbond LV Departement Landbouw en Visserij VDAB Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en MINA-raad Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen MIP Milieu-Innovatie Platform VEA Vlaams Energieagentschap MOP Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol VER-bedrijven Bedrijven die onder het toepassingsgebied MOS Milieuzorg Op School MOW Departement Mobiliteit en Openbare Werken Mton Megaton = 1.000.000 ton MWh Megawattuur = 1.000 kWh NCP National Contact Points NGO Niet-Gouvernementele Organisatie NKC Nationale Klimaatcommissie N2O Lachgas O&O Onderzoek en ontwikkeling OV Departement Onderwijs en Vorming OVAM Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het PDPO Climate Change, Raamverdrag van de Verenigde Naties over Klimaatverandering Beroepsopleiding van de richtlijn over Verhandelbare EmissieRechten vallen VIPA Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden VITO Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VIZO Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen VLIF Vlaams Landbouwinvesteringsfonds VKF Vlaams Klimaatfonds VKP02-05 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 - 2005 VKP06-12 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 - 2012 Vlaamse Gewest VLM Vlaamse Landmaatschappij Programmeringsdocument voor VMSW Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Woonkrediet Plattelandsontwikkeling PFK’s Perfluorkoolwaterstoffen VOKA Vlaams netwerk van ondernemingen PMV Participatiemaatschappij Vlaanderen VORA04 Voortgangsrapport 2004 bij het Vlaams ppmv parts per million by volume PPS Publiek Private Samenwerking REF-scenario Referentie-scenario, scenario zonder Klimaatbeleidsplan 2002-2005 VP Vlaams Parlement VREG Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt klimaatbeleid VSV Vlaamse Stichting Verkeerskunde VTE Voltijds equivalent (werknemers) die overeenkomt met één ton CO2 WKK Warmtekrachtkoppeling opgeslagen in ecologische systemen WVG Departement Welzijn, Volksgezondheid en REG Rationeel Energiegebruik RMU Removal Unit, verwijderingseenheid, Eenheid (bossen, bodems) Gezin 76 Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 – 2012 Bijlage 1: Begrippenlijst 77
