Meer bevlogenheid, minder stress: beter bedrijfsresultaat

Meer bevlogenheid, minder
stress: beter bedrijfsresultaat
Roos Schelvis, Maartje Bakhuys Roozeboom, Heleen de Kraker, Noortje Wiezer, Catelijne Joling
Meer bevlogen werknemers, minder stress op de werkvloer en een beter bedrijfsresultaat.
Klinkt als de wensdroom van iedere manager. TNO, 365, ING en Ranj lanceren in april 2012 een
serious game die deze situatie dichterbij brengt. De manager leert hoe hij werkstress herkent,
wat hij moet doen om bevlogenheid te stimuleren en welk effect deze acties hebben op het
­bedrijfsresultaat. Een spel, maar zeker serious business.
‘Z
o, Manuel gaat er weer voor de
volle 30% tegenaan vandaag’, verzucht Sandra Eikhout, researchmanager bij TNO. Eikhout heeft het tegen de
afwasser van haar digitale restaurant. Op
het scherm tekent zich een bontgekleurde
digitale wereld af, waarin afwasser Manuel,
hulpkok Emilio en vier collega’s werken.
­Samen vormen zij de crew van ketenrestaurant El Burro Crocante en Sandra is hun direct leidinggevende. In gesprekken heeft
zij hulpkok Emilio leren kennen als een am-
bitieuze jongeman. Hij wil ‘de sterren van
de hemel koken’. Maar een ketenrestaurant
met het kaliber van een Grote Gele M komt
niet in aanmerking voor een Michelinster.
Hoe houdt Eikhout haar hulpkok toch bevlogen?
Het bevlogenheidsvoordeel
De speler legt geregeld in een teamoverleg zijn oor te luister bij de restaurantmedewerkers
WW.KLUWERMANAGEMENT.NL
34
Dit is een van de dilemma’s die een speler van
de Engagementgame voor de kiezen krijgt.
De Engagementgame is een zogeheten managementinterventie, bedoeld om managers
te leren hoe je werkstress herkent en bevlogenheid stimuleert. Deze interventie is hard
nodig. Langdurige stress kan namelijk leiden
tot burn-out. Burn-outcijfers liggen hoog in
ons land. Ruim een op de tien werknemers in
Nederland voldoet aan de klinische eisen
voor burn-out, zo blijkt uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2010 (NEA;
door TNO/CBS i.s.m. min. SZW) waar een representatieve groep van bijna 24.000 werknemers aan meewerkte. Het aantal lijkt bovendien te stijgen, van 11% in 2007 naar 13%
in 2010 (NEA). Ook volgens de laatste cijfers
van 365 neemt burn-out toe, in 2011 zelfs
met 11%. Uit de NEA blijkt daarnaast dat 16%
MANAGEMENT EXECUTIVE JULI/AUGUSTUS 2012 WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL
Meer bevlogenheid, minder stress: beter bedrijfsresultaat
Taakeisen
t Psychologische taakeisen
t Fysieke taakeisen
t Emotionele taakeisen
t Cognitieve taakeisen
t Problemen met werk-thuisbalans
t Fysieke werkomgeving
t Reorganisatie
t Baanonzekerheid
+
Burn-outdimensies
t Emotionele uitputting
t Depersonalisatie
t Cynisme
+/Werkgerelateerde energiebronnen
t Vakmanschap
t Beroepstrots
t Professionele contacten
t Goed georganiseerd werk
t Persoonlijke groei
t Ondersteuning van leidinggevende
t Duidelijke taken
t Feedback over prestaties
t Autonomie
Persoonlijke energiebronnen
t Zelfvertrouwen
t Optimisme
t Zelfvertrouwen in de capaciteit
van de organisatie
+/-
Uitkomsten
t Gezondheid
t Productiviteit
t Werktevredenheid
t Verloopintentie
+/-
+
Bevlogenheid
t Vitaliteit
t Toewijding
t Absorptie
Figuur 1. Het theoretisch model, gebaseerd op een literatuurstudie en gesprekken met experts, vormde de basis voor het simulatiemodel in het spel
van alle verzuimdagen zijn toe te schrijven
aan psychische klachten, waaronder uitputting en burn-out. De werkgeverskosten voor
een verzuimdag zijn door TNO geraamd op
€ 200,- per gemiste dag. Een daling van het
verzuim als gevolg van psychische klachten
kan dus al snel een flinke besparing opleveren. Ook kan werknemers een hoop ellende
worden bespaard. Een tweede reden om
deze interventie in te zetten is het bevlogenheidsvoordeel. Bevlogen werknemers zijn
productiever, energieker en meer betrokken
bij de organisatie. Door te sturen op bevlogenheid slaat een manager twee vliegen in
één klap: de werkdruk neemt af en het werkplezier en de productiviteit nemen toe. Managers laten nu nog vaak kansen liggen om-
dat ze niet weten hoe ze die bevlogenheid
kunnen stimuleren. In de Engagementgame
leren ze dit spelenderwijs.
Uiteraard zijn er al eerder managementinterventies rond werkdruk en werkstress ontwikkeld, bijvoorbeeld TNO’s Preventie Leidraad.
Wat schort er aan deze aanpakken? Senior
onderzoeker en (mede)bedenker van het
spel, dr. Noortje Wiezer (TNO): ‘Met de werkdrukaanpak is niets mis, maar het lukt ons
nog onvoldoende om managers te overtuigen van de ernst van werkdrukproblematiek
op lange termijn. En dat terwijl commitment
van het management een van de belangrijkste voorwaarden is voor het slagen van een
interventie. We gooien het over een heel andere boeg met deze game, door ook aan-
MANAGEMENT EXECUTIVE JULI/AUGUSTUS 2012 WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL
dacht te besteden aan het stimuleren van bevlogenheid. Op een leuke manier aan een
beladen thema werken, dat is het idee.’
Oplossing
De oplossing lag dus in deze – in het vakgebied arbeid en gezondheid – nieuwe manier
‘Een serious game waarin het complexe model van bevlogenheid en werkstress gesimuleerd is. Dit is een interventievorm die niet eerder is toegepast in ons vakgebied, nationaal
noch internationaal.’
Dr. Noortje Wiezer (TNO), senior onderzoeker en (mede)bedenker van het spel
35
productieve werknemers, weinig personeelsverloop en tevreden klanten.
Het spel
De werkvloer van restaurant El Burro Crocante is het speelterrein van de manager
van ingrijpen: een computerspel. Een serious game waarin het complexe model van
bevlogenheid en werkstress gesimuleerd is
(zie figuur 1). Wiezer: ‘In deze virtuele wereld
kun je volop dingen uitproberen, de manager leert door te ervaren. Belangrijk, omdat
een oplossing die op korte termijn goed lijkt
(overwerken om alles af te krijgen) op de
langere termijn schadelijk kan zijn (uitputting). In het spel verloopt de tijd zes keer
sneller, dus je ziet eerder het effect van je
handelen. Dat is een heel krachtig leermechanisme.’
Het model
Hoe zit dat dan, dat complexe model? Maartje Bakhuys Roozeboom, onderzoeker bij
‘Het is een laagdrempelige manier om te leren wat bevlogenheid in de praktijk betekent.
Het klinkt voor sommigen misschien hoogdravend, maar gaat in essentie over hoe je
mensen motiveert. Dat kan al met heel simpele dingen: wanneer geef je iemand een
compliment, hoe praat je met je mensen, hoe
vier je successen?’
Catelijne Joling (365/Zin)
36
TNO, weet er alles van. Zij werkt aan een
proefschrift over de effectiviteit van de Engagementgame en ploos de wetenschappelijke literatuur uit op bewezen verbanden. Hier
voegde zij bovendien voorhanden kennis
binnen TNO, 365 en ING aan toe. Bakhuys
Roozeboom (TNO): ‘Elke werkcontext kent
taakeisen, dat wat gevraagd wordt van de
werknemer. Dat kunnen fysieke, emotionele
of cognitieve inspanningen zijn, bijvoorbeeld
de flexibiliteit om om te gaan met een reorganisatie. Daar tegenover staan energiebronnen en hulpbronnen. Hulpbronnen helpen
een werknemer om zijn werkdoelen te bereiken en energiebronnen dragen bij aan zijn
persoonlijke groei. Als de taakeisen hoog zijn
en de werknemer over onvoldoende hulp- en
energiebronnen beschikt, ligt werkstress op
de loer. Maar als taakeisen en energiebronnen in balans zijn kan bevlogenheid ontstaan.’ Bevlogenheid is dus meer dan alleen
tevredenheid met het werk. Joling (365/Zin):
‘Waar tevredenheid een passieve vorm is van
werknemerwelzijn, is bevlogenheid een actieve: mensen zetten de energie die ze hebben ook daadwerkelijk in voor hun werk.
Daarmee hebben ze dus een hogere productiviteit.’ Een positief bedrijfsresultaat bereik je
volgens de onderzoekers met gezonde en
Hoe zie je dit model in het spel terug? Eikhout (TNO) test het uit. Ze doorloopt met
vlag en wimpel de tutorial van het spel waarin ze de werkvloer van El Burro leert kennen.
Ze leert de betekenis van symbolen en hoe
ze gesprekken kan voeren met werknemers.
Vervolgens kiest ze voor het scenario ‘Ontstijg de middelmaat’.
El Burro’s opperbaas Ricardo belt haar direct
bij aanvang van het scenario om te vertellen dat ze van dit restaurant (‘een zesje’) een
topper moet maken (‘een acht’). En wel binnen vijf werkweken. Deze doelstellingen ziet
ze terug in het bedrijfsresultaatscherm: ‘Ah,
we gaan geld verdienen.’ Tevreden klanten
en de reputatie van het restaurant dragen
bij aan een goed financieel bedrijfsresultaat,
maar om dat te bereiken zijn de werknemers
essentieel, ontdekt Eikhout al snel. ‘Eens kijken, hoe gaat het met jou?’, zegt ze terwijl
ze kok Harald aanklikt. Door met Harald te
praten leert ze dat hij momenteel geen last
heeft van stressoren, een situatie die klopt
met het scherm waarop ze stressoren en
energiebronnen in een overzichtelijk rijtje
gepresenteerd ziet. Harald is in balans, maar
hij heeft wel een verzoek. ‘Tuurlijk mag jij
een cursus Mexicaans koken volgen, jongen.’
Eikhout ziet dat door het honoreren van Haralds verzoek de energiebron ‘ontwikkelmogelijkheden’ is toegevoegd. Zijn ‘bevlogenheidstank’ raakt daardoor verder gevuld.
‘Harald is weer helemaal in balans. Maar
deze medewerker, daar moet ik wat mee’,
zegt ze terwijl ze naar hulpkok Emilio wijst.
Hij staat met een beteuterd gezicht in de
keuken. Een gesprekje met hem geeft inzicht in zijn ambities: hij wil de sterren van
de hemel koken. In zijn functie van hulpkok
is hij verantwoordelijk voor het snijwerk en
de garnituren, maar niet voor het menu. Zou
dit zijn teruglopende bevlogenheid verklaren? Eikhout houdt het in de gaten. Na week
1 krijgt ze feedback op de bevlogenheid van
het team, de individuele medewerkers en
het bedrijfsresultaat. In de grafiek ziet ze dat
MANAGEMENT EXECUTIVE JULI/AUGUSTUS 2012 WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL
Meer bevlogenheid, minder stress: beter bedrijfsresultaat
ze door een ‘interventie’ te plegen, zoals het
toekennen van een ontwikkelmogelijkheid,
de bevlogenheid van Harald heeft laten stijgen. In diezelfde week waren er meer tevreden klanten. Voorzichtig tekent zich een verband af. Nog vijf weken te gaan om het
eindresultaat te halen. Allereerst gaat Eikhout maar weer in gesprek met medewerkers.
De vertaalslag
Hoe kun je wat de manager in het spel leert,
nu vertalen naar de eigen werksetting? Eikhout (TNO) geeft aan dat de restaurantmetafoor goed gekozen is. ‘Iedereen kan zich
iets voorstellen bij het primaire proces van
een restaurant.’ TNO-onderzoeker Bakhuys
Roozeboom: ‘De werkdruk- en bevlogenheidsproblematiek die in de Engagementgame aan de orde komt, is representatief
voor de praktijk van iedere andere willekeurige organisatie. De Engagementgame
wordt ingebed in een training aangeboden
door 365. Joling (365/Zin): ‘Na het spelen
van het spel worden de managers geholpen
om de vertaalslag te maken naar hun eigen
praktijk. Wat weten ze over de energiebronnen van hun eigen mensen? Hoe kunnen ze
deze stimuleren? Ze gaan met een concreet
plan voor hun eigen team de deur uit.’ Daarnaast helpen reflectievragen aan het eind
van een scenario de manager met de vertaalslag naar de eigen praktijk. Bij ING zal de
computergame als optie worden aangeboden in het ontwikkelingsprogramma voor
leidinggevenden ‘managers met impact’.
De werking
En, werkt dit nou ook? Bakhuys Roozeboom
(TNO): ‘We verwachten dat het spel zal bijdragen aan een sense of urgency bij managers.
Aandacht voor werkstress en bevlogenheid
loont. De vroege stresssignalen herkennen
en kansen zien om de bevlogenheid van medewerkers te stimuleren, vormen de eerste
stap in de bewustwording van dit thema.’ Wat
stak research manager Eikhout op? ‘Dat je
energiebronnen kunt beïnvloeden. En ik begrijp ook heel goed dat ze voor iedereen verschillend zijn.’
Definities
Werkstress en burn-out1
‘Stress is een toestand die gepaard gaat met lichamelijke, emotionele en cognitieve reacties
(zich mogelijk uitend in gedrag), die worden veroorzaakt door een disbalans tussen wat er
van een persoon gevraagd wordt, en waar de persoon aan kan voldoen.’
Dimensies:
t Emotionele uitputting
t Depersonalisatie
t Persoonlijke effectiviteit
t Cynisme
Bevlogenheid
‘Bevlogenheid is een staat van geluk en welbevinden, mensen die meer bevlogen zijn, zijn meer
betrokken, verbonden, hebben meer passie en energie en ervaren meer persoonlijke groei”.
Dimensies:
t Vitaliteit
t Toewijding
t Absorptie
Bakhuys Roozeboom vervolgt: ‘Daarnaast
verwachten we dat de game managers het
gevoel geeft zélf iets te kunnen doen. We
denken dat spelers van het spel eerder geneigd zijn actie te ondernemen om stress te
voorkomen en bevlogenheid te stimuleren,
dan hun collega-managers die het spel nog
niet hebben gespeeld. Onderzoek moet dit
uitwijzen.’ Eikhout (TNO) werkt intussen nog
hard aan de bedrijfsdoelstellingen in haar virtuele restaurant. Het gezicht van hulpkok
Emilio betrekt steeds meer, maar Eikhout ziet
niet wat ze eraan kan doen. In de eindfeedback leert ze dat ze zeven van de beschikbare veertien interventiemogelijkheden gevonden heeft. Ze zou het spel zeker nog een keer
spelen: ‘Ik wil alle interventies vinden!’
Deze modelontwikkeling is financieel mogelijk gemaakt
door het Ministerie van Economische Zaken, cofinancieringstraject (EzCo), waarin de partners TNO, 365, ING,
Ranj Gamedesign samenwerkten.
www.engagementgame.nl.
Voor vragen over de vervolgstudie kunt u terecht bij
TNO: www.tno.nl/engagementgame.
Roos Schelvis, Maartje Bakhuys Roozeboom, Heleen
de Kraker en Noortje Wiezer werken als onderzoekers
bij TNO. Catelijne Joling is senior onderzoeker en consultant bij 365/Zin.
[email protected]
Noot
1. Literatuurstudie en verantwoording modelontwikkeling ‘Happy Worker Game, het model achter het
spel’: Maartje Bakhuys Roozeboom, Noortje Wiezer
en Marjolein de Weerd (TNO, 2010).
Bron
Lando Koppes (TNO), Ernest de Vroome (TNO), Martine
Mol (CBS), Boukje Janssen (CBS) en Seth van den Bossche
(TNO), Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2010:
Methodologie en globale resultaten. TNO, Hoofddorp.
Kennis van 365: Willem van Rhenen, hoogleraar
Engagement & Productivity aan de Nyenrode Business
Universiteit.
MANAGEMENT EXECUTIVE JULI/AUGUSTUS 2012 WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL
37