Taalgericht techniekonderwijs

Taalgericht Techniekonderwijs
Gerald van Dijk
Dit artikel is bedoeld voor publicatie in het blad Terugkoppeling.
Je hoort het vaak in de personeelskamer: “Die kinderen kunnen niet lezen,
dus ze begrijpen mijn opdrachten niet”. Docenten hebben meestal goed in de
gaten dat bepaalde leerlingen een achterstand hebben op het gebied van
lezen en schrijven. Dat diezelfde leerlingen ook een taalachterstand hebben
op het gebied van mondelinge taalvaardigheid (spreken en luisteren) is
meestal minder duidelijk, terwijl ook dat zorgt voor matige leeropbrengsten
bij alle vakken. De mondelinge taalbeheersing van leerlingen wordt vaak
overschat, doordat ze zich met dagelijkse taal goed uit kunnen drukken. Op
school is echter een goede beheersing van schooltaal en vaktaal nodig om
goed mee te kunnen komen.
Uit onderzoek is duidelijk geworden dat leerlingen beter gaan presteren in
het vak, als de lessen taalgericht zijn. In dit artikel wordt aan de hand van
voorbeelden geïllustreerd hoe een taalgerichte techniekles er uit kan zien. De
voorbeelden komen uit een lesbrief “een houdertje ontwerpen”, die gratis bij
de SLO verkrijgbaar is. Ook voor andere vakken zijn zulke voorbeeldmatige
lesbrieven ontwikkeld.
Taal en techniek
Techniek is deels een talig vak, hoewel dat door veel mensen niet zo wordt
ervaren. In essentie gaat het bij techniek namelijk om het voorzien in de
behoeften van mensen met behulp van technische middelen. Om die
behoeften te kunnen begrijpen is taal nodig. Iedereen die wel eens een
aannemer over de vloer heeft gehad, weet uit ervaring hoe problematisch de
communicatie over techniek kan zijn. De werkgevers in de
installatietechniek hebben in een leerplankader dan ook de volgende
competentie opgenomen: De vmbo-leerling is in staat op adequate wijze te
rapporteren over de verrichte werkzaamheden, samen te werken met
collega’s en te communiceren en om te gaan met klanten. (Platform vmboTI, 2008).
Niet alleen de beroepsgerichte kant van techniek vereist taalbeheersing. Het
vak techniek heeft ook tot doel om leerlingen voor te bereiden op een wereld
die sterk wordt beïnvloed door technologie. Ook daarvoor is taalbeheersing
nodig. Het valt bijvoorbeeld niet mee om een nieuwe computer of televisie
te kopen zonder kennis van een flink aantal vaktermen.
Bovendien is de betekenis van woorden die we in de techniekles gebruiken
sterk afhankelijk van de context. Als je tegen je collega zegt dat je vandaag
geen energie hebt om orde te houden, bedoel je met dat woord iets anders
dan wanneer je het hebt over het energieverbruik van een LED lamp.
We zouden in de techniekles dus gebruik moeten maken van taalgericht
vakonderwijs.
Een aantal kenmerken van taalgericht vakonderwijs zijn:
1. Een rijk en begrijpelijk aanbod van taal.
2. Bevorderen van taalproductie (mondeling en schriftelijk).
3. Gerichte feedback het taalgebruik.
4. Er wordt gebruik gemaakt van rijke contexten.
1 Rijk en begrijpelijk taalaanbod
Moeilijke woorden worden niet bij voorbaat vermeden en zinnen worden
niet nodeloos kort gemaakt. Leerlingen hebben echter steun nodig om
woorden zoals prototype of energie te begrijpen. De docent kan ze daar bij
helpen door de betekenis te omschrijven op verschillende manieren, of door
een paar voorbeeldzinnen met het woord te geven. Leerlingen kunnen een
lijst met nieuwe vaktermen met een omschrijving in eigen woorden
bijhouden. Relaties tussen de verschillende nieuwe vaktermen kunnen in een
schema zichtbaar worden gemaakt. Een voorbeeld uit de lesbrief.
2 Taalproductie
Leerlingen kunnen in een techniekles worden aangemoedigd om vaktaal en
schooltaal te gebruiken.
Voorbeeld:
Opdracht: presentatie ontwerpvoorstel
Presenteer je ontwerp aan je klant en laat zien dat je een echte ontwerper bent. Je weet nu dat dit
betekent dat je soms ook met technische woorden praat. Oefen het gesprek van te voren,
bijvoorbeeld met je klasgenoot. De woorden en zinnen hieronder kunnen je helpen.
Ontwerpvoorstel presenteren
* Ik ga uitleggen….
* Dit is mijn beste idee, want….
* … de technische eisen vragen om …
* … de gebruikerseisen vragen om …
* Mijn schetsen laten zien dat…
Ontwerpen van een nieuwe rollator
Een rollator is door zijn gewicht vaak lastig te sturen. Ook staat een rollator als hij niet wordt
gebruikt in de weg, vooral in kleine seniorenwoningen en verzorgingshuizen. Een bedrijf besloot
een lichtgewicht opvouwbare rollator te ontwerpen.
Beschrijf hoe deze rollator is ontworpen. Je gebruikt daarbij natuurlijk de woorden uit de
ontwerpcyclus en de andere vaktaal die je hebt geleerd. In de kantlijn van dit boekje vind je de
woorden die je nu op je eigen manier kunt gebruiken. Het begin staat er al.
Eerst is de ontwerper het probleem gaan onderzoeken. Dat deed hij door …
Daarna stelde hij het programma van eisen op. Hij beschreef twee soorten eisen,
namelijk …………. ……..en …………………. Een paar voorbeelden van die eisen
waren ………..
Etc.
3 Feedback
Leerlingen zouden geregeld feedback moeten krijgen op het gebruik van
mondelinge en schriftelijke vaktaal. In een onderwijsleergesprek kan de
docent bijvoorbeeld zeggen dat het antwoord op een vraag redelijk klopt en
vervolgens een andere leerling vragen om in het antwoord vaktaal te
gebruiken.
Context
Techniek is een zeer contextrijk vak. Het is echter van belang om steeds te
laten zien dat een woord binnen verschillende contexten andere betekenissen
heeft. Het woord ‘hard’ kan in verschillende zinnen bijvoorbeeld de
betekenis hebben van: moeilijk samen te drukken, luid, snel, streng,
onveranderlijk (harde afspraken), etc. In voorbeeldzinnen en met nonvoorbeelden kan de docent de leerlingen helpen om tot het juiste begrip te
komen binnen de bedoelde context.
Het is voor leerlingen natuurlijk helemaal niet evident dat taal en techniek
met elkaar te maken hebben. En als ze dat niet begrijpen, zullen ze aandacht
voor taal als ballast ervaren. Om het belang van taal te verduidelijken, is in
de lesbrief voor leerlingen een link naar een grappig filmpje opgenomen.
Dat filmpje illustreert heel treffend dat beheersing van vaktaal nodig is om
competent te kunnen zijn in vrijwel ieder vak. U vindt het filmpje door in het
youtube zoekveld ‘nieuw dier koken met kerst’ in te typen.
De lesbrief ‘een houdertje ontwerpen’ is verkrijgbaar bij de SLO, of gratis te
downloaden vanaf de site van het platform taalgericht vakonderwijs. De
bijbehorende docentenhandleiding geeft meer informatie over taalgerichte
technieklessen.
http://www.taalgerichtvakonderwijs.nl/producten/lesfabriek/00011/
U kunt ook de auteur van dit artikel benaderen: [email protected]
Bronnen:
Platform vmbo-ti (2008) Leerplankader Realistisch Leren, leren met
bedrijfssimulaties.
Hajer M. Meestringa T. (2008) Handboek Taalgericht Vakonderwijs,
Coutinho