Ruiken - Orion huisartsen

Ruiken
Dokter, ik heb vaak holteontstekingen en hoest veel. Maar nu ruik en proef ik ook bijna niets
meer!
Ruiken is een van de vijf zintuigen, naast proeven, horen, zien en voelen. Je ziet meestal
onmiddellijk of iemand blind is en doofheid weet je vaak al na een paar woorden gewisseld
te hebben. Maar als je niet kunt ruiken dan valt dat niet erg op. Zo’n 250.000 mensen
hebben dat chronisch in Nederland. Het is erg lastig: je ruikt niet of iets aanbrandt, of er een
gaslucht hangt en of het eten misschien bedorven is. Of dat je een vervelende lichaamsgeur
hebt of te veel parfum op. Maar ook geniet je minder van dat parfum of van de geur van
gebakken brood, van vers gemaaid gras of van een lekkere maaltijd. Je mist dus nogal wat.
Hoe komt het dat ik niks meer proef?
Met je mond proef je de vijf basissmaken: zoet, zuur, zout, bitter en umami (bouillonachtig,
wat veel in smaakversterkers wordt gebruikt). Als je niet kunt ruiken dan proef je slechts die
basissmaken en dat is erg saai. De reuk bepaalt of iets lekker smaakt. Dat heet ook het
aroma. Mensen die niet kunnen ruiken genieten echt veel minder van het eten. Je kunt wel
andere sensaties toevoegen: als het er lekker uitziet bijvoorbeeld, met mooie kleuren en
vormen. Of dat het een plezierig gevoel geeft in de mond, of het hard of zacht is of romig of
lekker krakend. Dat voegt veel toe aan de smaakbeleving. Er is zelfs een kookboek gemaakt
voor mensen die niet kunnen ruiken.
Hoe is mijn reukvermogen verdwenen?
Je ruikt met je neus natuurlijk, maar slechts met een klein deel ervan. Als je iets onder je
neus houdt, dan ruik je het pas goed als je het opsnuift. Het reukorgaan zit helemaal bovenin
je neus en is maar vijf vierkante centimeter groot. Eigenlijk is het een stukje van de
hersenen, dat met fijne zenuwen aan de hersenen vast zit. Die zenuwen lopen door de
schedel heen. Bij een val of een harde klap op je hoofd kunnen de hersenen iets verschuiven
ten opzichte van het schedelbot en dan kunnen die dunne draadjes gemakkelijk afscheuren.
Dus vaak is niet kunnen ruiken veroorzaakt oor een ongeval. Maar ook een forse griep of
verkoudheid kan het reukslijmvlies uitschakelen. Of de vorming van neuspoliepen of een
bijholteontsteking kunnen het veroorzaken. Dat laatste is u waarschijnlijk overkomen. Of na
een verbranding door scherp zuur. Sommige medicijnen hebben de bijwerking dat de reuk
verandert. Tijdens zwangerschap is de reuk ook veranderd en lust je sommige dingen
helemaal niet. Bij sommige mensen is het aangeboren of erfelijk.
Met een scan kun je kijken of er wat mis is met dat stukje bot waar de zenuwtjes doorheen
lopen. De KNO-arts kan de neus van binnen bekijken, met een scopie met een slangetje met
een cameraatje erin. En je kunt de neus testen met verschillende geurtjes.
Ik had voor die ontsteking al het idee dat ik steeds minder rook.
Alle zintuigen hebben te lijden onder veroudering. Het zien wordt vaak minder door staar of
macula degeneratie. Met de leeftijd wordt het gehoor wat minder en heb je vaak een
hoortoestel nodig. Zo kan het reukvermogen ook achteruitgaan met het ouder worden. Het
kan zelfs een voorbode zijn van dementie en bij de ziekte van Parkinson ruik je ook minder.
Bij een forse depressie geniet je ook minder van geuren. Als je helemaal niet meer kan
ruiken, dan heet dat anosmie. Maar als het gewoon wat minder wordt noemen we dat
hyposmie. Er zijn nog wel wat van die scrabble woorden: bij hyperosmie ruik je juist meer
dan een ander; bij parosmie rukt een bepaalde geur ineens heel anders. En bij kakosmie
ruikt alles smerig.
Is er iets aan te doen?
Je kunt het niet voorkomen. Een forse verkoudheid is niet te voorkomen en een
schedelletsel natuurlijk ook niet. Als het is ontstaan na een griep of een holte-ontsteking,
dan kan het in de loop van een jaar nog wel herstellen. Maar als die zenuwtjes zijn
afgescheurd, dan herstelt dat niet meer. Je kunt die niet meer aan elkaar vasthechten,
daarvoor zijn ze te klein. Je zult het er dan mee moeten doen. Het is afwachten. Als het
wegblijft, moet u in ieder geval goede brandmelders en ook gasmelders aanbrengen thuis.
En als je minder gaat ruiken moet je in de keuken veel aandacht besteden aan andere dingen
als hoe het eruit ziet en hoe het aanvoelt in de mond. Dat is dus ook erg belangrijk voor de
voeding in verzorgingshuizen. Daar mag best wel eens wat meer op gelet worden.