Advies ouderenmishandeling 8 september 2014

Postadres: Postbus 2158, 3500 GD Utrecht
bezoekadres: Kaatstraat 1, Utrecht
Telefoon: 030 - 286 59 03
E-mail: [email protected]
Website: www.aco-utrecht.nl
Aan het college van Burgemeester en Wethouders
Postbus 16200
3500 CE Utrecht
Utrecht, 8 september 2014
Onderwerp: Ouderenmishandeling
Ons kenmerk: 2014-7
Geacht college,
Het is u bekend dat ouderenmishandeling (zie bijlage) veelvuldig en in diverse vormen plaatsvindt.
Ook blijft het aantal meldingen nog steeds groeien. Deze stijging baart de Adviescommissie voor
het Ouderenbeleid stad Utrecht (ACO) ernstig zorgen, met name gezien de knelpunten die zich op
dit moment al voordoen en die zich naar verwachting in de nabije toekomst zullen voordoen.
In diverse adviezen en ook het 10-puntenplan ten behoeve van de Gemeenteraadverkiezingen van
maart jl. heeft de ACO uw aandacht gevraagd voor ouderenmishandeling. Met name ook omdat in
de nieuwe WMO de verantwoordelijkheid van de gemeente rond huiselijk geweld en
ouderenmishandeling nog wordt versterkt (in de drie doelen is het voorkomen en bestrijden van
huiselijk geweld, waaronder ouderenmishandeling, opgenomen)
Naar aanleiding van de landelijke toename van mishandeling van ouderen, heeft de ACO in juni jl.
een themabijeenkomst gewijd aan dit onderwerp, met name gericht op de Utrechtse situatie. Het
Steunpunt Huiselijk Geweld/ouderenmishandeling, wees op het groeiend aantal meldingen in
Utrecht: in 2012 waren er 43 meldingen van ouderenmishandeling, in 2013 liep dat aantal op tot
91 en de stand op 31 mei 2014 was al 44 meldingen. Daarbij komen nog 157 meldingen van
ketenpartners. In Utrecht en directe omgeving gaat het om 248. Deze aanzienlijke toename kan
niet alleen het gevolg zijn van de ingevoerde meldcode/meldplicht of meer naamsbekendheid; het
fenomeen ouderenmishandeling neemt wel degelijk toe. Hier komt nog bij dat in de overzichten
niet de bevindingen van de Buurtteams en van U Centraal zijn verwerkt.
De ACO maakt zich ernstig zorgen over deze toename en met name de verwachte toename in de
nabije toekomst. Met de komende decentralisatie in de zorg zullen ouderen immers meer beroep
moeten gaan doen op ’zorgers’ uit hun sociale leefomgeving. Hierdoor is de kans groot dat
mishandeling - met name op financieel gebied – zal toenemen.
Tijdens de ACO-themabijeenkomst zijn enkele knelpunten naar voren gekomen. Mede vanwege de
verwachte toename van oudermishandeling wil de ACO er bij u op aandringen deze knelpunten aan
te pakken.
Adviezen
De ACO adviseert:
1. De nieuwe aanbieder van de buurtteams verplichten tot een goede registratie van
signaleringen en hulp bij ouderenmishandeling
De buurtteams (en tot 2015 nog de wijkteams van U Centraal) spelen een rol in het signaleren en
bespreken van huiselijk geweld, waaronder ouderenmishandeling. Daar hoort ook een gedegen
registratie bij, zodat het Steunpunt Huiselijk Geweld (vanaf 1 januari 2015 het AMHK) met
preciezere cijfers naar buiten kan treden. De ACO vraagt u de nieuwe aanbieder van de buurtteams
te verplichten tot registratie.
2. Investeer in goede informatievoorziening over de (inloop)mogelijkheden in ieders
buurt/wijk waar ouderenmishandeling kan worden gemeld
Met het verdwijnen van de ouderenadviseurs door het generalistisch werken is veel kennis over
zorgverlening aan ouderen verloren gegaan en worden ouderen minder outreachend benaderd.
Ouderen weten tegenwoordig vaak niet waar zij terecht kunnen met hun (hulp)vragen.
Ouderenmishandeling wordt hierdoor minder gesignaleerd. Uw voornemen om 80-plussers een
huisbezoek aan te bieden, kan in deze een positieve bijdrage leveren. Dit huisbezoek vindt echter
niet standaard bij iedere 80-plusser plaats, maar alleen als mensen dat ook willen. Als wel een
huisbezoek plaatsvindt, is er alsnog kans dat een groep onzichtbaar blijft, aangezien ouderen
mishandeling niet zo makkelijk uiten.
3. Spoor de wijk- en buurtteams aan om een deel van de sociaal werkers specialist te
maken/houden op het gebied van ouderenzorg
Het gevaar van generalistisch werken in de wijk- en buurtteams is dat bepaalde doelgroepen
ondergesneeuwd dreigen te raken. Door de hoeveelheid hulpvragen op het gebied van financiën en
schuldhulpverlening, komen andere type hulpvragers minder goed in beeld. Ouderen worden
minder goed bereikt dan voorheen en zij weten tevens de weg moeilijk te vinden naar de
hulpverlening. Het gevaar van ouderenmishandeling kan dan niet worden besproken met de
oudere. U speelt daarin als gemeente een grote rol door wijk- en buurtteams (via U-centraal en
Incluzio) aan te sporen specialisatie op het gebied van ouderenzorg (deels) te behouden/maken.
4. Handhaaf bij de fusie-organisatie AMHK ouderenmishandeling als apart
aandachtsgebied
Het Steunpunt Huiselijk Geweld heeft momenteel aparte functionarissen op het terrein
ouderenmishandeling. Met de fusie tussen Steunpunt Huiselijk Geweld en Algemeen Meldpunt
Kindermishandeling (vanaf 1-1-2015 Algemeen Meldpunt Huiselijke geweld en Kindermishandeling,
AMHK) vervalt waarschijnlijk deze functies en wordt ouderenmishandeling onderdeel van huiselijk
geweld in brede zin. De ACO maakt zich ernstig zorgen over de continuïteit van aandacht voor
ouderen en de ACO vraagt om u hard te maken om dit aparte aandachtsgebied te handhaven.
Zeker nu het Actieplan landelijk wordt voortgezet.
5. Maak samen met zorginstellingen een dwingende afspraak dat in een acute situatie
een plek beschikbaar komt voor tijdelijke opvang van oudere slachtoffers van
mishandeling en over de financiering zo mogelijk met de zorgverzekeraar.
Er is een tekort aan tijdelijke opvangplekken voor mishandelde ouderen (mannen en vrouwen).
Hierbij gaat het om acute dreiging waarin ambulante vorm van hulpverlening niet afdoende is.
Opvallend is het feit dat er de laatste tijd in Utrecht vaker ouderen in de reguliere
vrouwen/mannenopvang terechtkomen (80% van de slachtoffers van ouderenmishandeling is
overigens vrouw). De vrouwenopvang is echter veelal niet geschikt voor ouderen; deze is meer
bedoeld voor jongere vrouwen, al dan niet met hun kinderen. Opname in een opvangvoorziening
voor daklozen, zoals nu in nood wel is gebeurd, is een onwenselijke situatie. De accomodaties zijn
niet geschikt en noodzakelijke zorg kan veelal niet direct geboden worden. Amsterdam en Den
Haag beschikken over geheime opvangplaatsen in zorginstellingen. Ook in Utrecht zouden
minimaal twee opvangplaatsen permanent beschikbaar moeten zijn. Verzorgingshuizen in Utrecht
hebben soms wel enige capaciteit vrij, maar niet altijd beschikbaar. Hen is gevraagd om permanent
capaciteit voor deze groep vrij te houden, die gehuurd kan worden (vaak via PGB), echter bij
leegstand van deze kamers mist het verzorgingshuis inkomsten. Een passende oplossing voor dit
probleem is dringend noodzakelijk. Het gaat in Utrecht om 2 à 5 personen per jaar voor wie 2 á 3
opvangplaatsen beschikbaar moeten zijn, gedurende 2-4 weken per situatie.
Gedacht wordt aan het maken van een verplichtende afspraak tussen verzorgingshuizen onderling
(Bartholomeus Gasthuis, Careyn en andere) en gemeente dat in een acuut, concreet geval door
een van de huizen een ruimte moet wordt geboden, linksom of rechtsom. Dit is in onderling
overleg te bepalen. Alleen de extra kosten komen dan voor rekening van de gemeente (enkele
duizenden euro’s per jaar). Het betrekken van de zorgverzekeraar hierbij lijkt ook een
mogelijkheid.
6. Laat de wijk- en buurtteams alert zijn op overbelasting van mantelzorgers en hen
ondersteunen. Overleg met het Steunpunt Mantelzorgers over eventuele uitbreiding van
respijtzorg
Een mantelzorger die 24 uur per dag voor een oudere moet zorgen, kan oververmoeid en
gefrustreerd raken. Uit onmacht kan de oudere ruw behandeld worden; even opsluiten of een extra
slaaptabletje geven of langer op bed laten liggen. Dit zijn de meest voorkomende varianten.
Uit ervaring blijkt dat de mantelzorger zelden om hulp vraagt. Meestal uit schaamte of omdat
hij/zij niet weet waar hulp kan worden gevraagd. Het is van belang dat sociaal werkers in de wijken buurtteams oog hebben voor (de belasting van) mantelzorgers en hen waar nodig
ondersteuning bieden. Daarnaast kan met het Steunpunt Mantelzorg Utrecht besproken worden
over eventuele uitbreiding van respijtmogelijkheden.
7. Zorg voor betere voorlichting vanuit de gemeente over mishandeling en met name
over het voorkomen daarvan, zowel mondeling als schriftelijk.
De toename en met name de verwachte toename in de nabije toekomst is zorgwekkend. Vanwege
de komende decentralisatie in de zorg zullen ouderen immers meer beroep moeten gaan doen op
mensen uit hun sociale leefomgeving. Hierdoor is de kans groot dat mishandeling - met name op
financieel gebied – zal toenemen
De ACO zou graag dit advies nader toelichten en met u te bespreken.
Mw. Rebel zal u hierover benaderen.
Met vriendelijk groeten,
Mr. M.M. (Mieke) van der Burg
Voorzitter ACO
Bijlage
Definitie “Ouderenmishandeling“
Ouderenmishandeling is al het handelen en nalaten van handelen t.o.v. een oudere persoon
door degenen die in een persoonlijk en/of professionele relatie met oudere staan, waardoor
de oudere (herhaaldelijk) lichamelijke, psychische of materiele schade lijdt en waarbij van de
kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.”
Vormen van mishandeling
Moedwillig/ intentioneel
 Fysieke/ lichamelijke mishandeling
 Psychische mishandeling waaronder het schenden van rechten
 Verwaarlozing
 Financiële uitbuiting
 Seksuele mishandeling/- misbruik
Landelijke cijfers
Totaal aantal meldingen
2010: 855
2011: 994
2012: 1027
2013: 1703
Cijfers Utrecht totaal
Aantal meldingen SHG
: 91
Aantal situatie in stad en regio: 157
Totaal
: 248
Maar:
- Geen cijfers meldingen van buurtteams
- Geen cijfers meldingen van U-Centraal (of tot 1/8- 2013)