Omgevingsanalyse gezondheid

Groeiactieplan ’18-’19
Achtergrondinfo
Thema: gezondheid
Dit document heeft als doelstelling alle achtergrondinfo uit verschillende invalshoeken samen te
brengen. Het dient als achtergrondinfo bij de korte omgevingsanalyse, waar we de belangrijkste
feiten op een toegankelijke manier hebben samengebracht.
We focussen hier zo veel als mogelijk op de Gentse situatie en hebben primair aandacht voor die
zaken waar het Gentse beleid mee aan de slag kan.
1.
1.1.






1.2.







1
Wat zeggen mensen in armoede?1
Geestelijk gezondheid
Mensen hebben vooral tijdig nood aan ondersteuning , escalatie van moeilijke situaties leidt
vaak tot een grotere kwetsbaarheid. Outreachende hulpverlening kan hier een antwoordt
bieden.
Laagdrempelige groepswerkingen werken empowerend en hebben de kracht om situaties
van mensen werkelijk te verbeteren. Mensen hebben nood aan een warme plek waar ze
gehoord worden.
Mensen in armoede geven aan dat activering op maat een belangrijke hefboom is voor
geestelijk welzijn. anderzijds kan onzeker, belastend, ongezond werk druk zetten op hun
(psychische) draagkracht.
Al te vaak wordt het gedrag van mensen als ‘ziek’ bestempeld en wordt hun leefsituatie niet
voldoende in acht genomen.
Het vertrouwen van mensen in armoede is vaak al meermaals beschadigd waardoor er
wantrouwen ontstaat naar hulpverleners en instituten.
We merken dat mensen in armoede nog veel drempels ondervinden wanneer ze nood
hebben aan psychosociale ondersteuning. Geestelijke gezondheid is nog vaak onbekend
terrein voor mensen in armoede.
Toegankelijkheid
Mensen in armoede zijn vaak niet in orde met hun ziekteverzekering. Dit leidt tot hoge
ziektekosten en schulden.
Mensen zijn zich niet altijd bewust van hun rechten. Automatische rechtentoekenning kan
veel leed voorkomen.
Een groep mensen verdient net teveel om te kunnen genieten van de sociale voordelen, toch
hebben ze er evenveel nood aan. Dit heeft negatieve gevolgen voor hun gezondheid. Een
trapsgewijze ondersteuning in plaats van een drastische grens.
Mensen in armoede moeten vaak een dagelijkse strijd leveren waardoor gezondheid (zorg)
soms niet haalbaar is. De (toe leiding naar) gezondheidszorg moet op maat zijn en rekening
houden met de reële situatie van mensen in armoede .
Ziekenhuisfacturen zijn vaak onduidelijk en verwarrend. Transparante communicatie kan veel
frustratie voorkomen.
Het administratief niet in orde zijn kan heel wat problemen veroorzaken. Het is vaak de
reden waarom situaties escaleren.
Veel communicatie in de gezondheidszorg is tegenwoordig digitaal. Omwille van de digitale
kloof kan dit de gezondheidsongelijkheid versterken.
Samenvatting van diverse besprekingen met mensen in armoede binnen een aantal sociale organisaties (De
Sloep, klantenparticipatie OCMW Gent, Jong Gent in actie (café santé), De Moester)
1.3.



1.4.

1.5.


2.
2.1.
Gezond wonen
Voor mensen in armoede is een dak boven het hoofd dé prioriteit. Ze hebben niet veel opties
op de huurmarkt dus leven ze vaak in ongezonde woningen die hun fysieke en mentale
gezondheid aantast.
Een verbetering van de woning wordt ervaren door mensen in armoede als de eerste stap
naar een gezond leven.
Mensen met een psychische kwetsbaarheid hebben het erg moeilijk om duurzame
huisvesting te vinden. Toegankelijke ambulante woonbegeleiding is voor deze mensen
noodzakelijk.
Mond zorg
Mondhygiëne en tand zorg is een probleem voor mensen in armoede. De financiële drempels
om naar de tandarts te gaan zijn groot. Vaak stellen ze een bezoek aan de tandarts lang uit.
Gezondheidspreventie
Verse, gezonde voeding is voor mensen in armoede vaak te duur.
Mensen in armoede hebben door hun situatie te maken met continue stress. Een aantal
mensen vertellen dat ze daardoor soms teruggrijpen naar drank en/of drugs. Een goed
netwerk en voldoende ondersteuning kan voor nieuwe coping mechanisme zorgen.
Wat zeggen de hulpverleners?
Signalenbundel 20162
2.1.1
Betaalbaarheid:
 45 Eerst betalen dan zorg (voorschotfacturen en/of openstaande schuld in ziekenhuizen)
 48.No show fee (betaling bij niet opdagen, zonder rekening met oorzaak)
 49.Tanden doen pijn in de portemonnee (hoge kostprijs , weinig transparantie prijzen,
weinig geconventioneerde tandartsen of 3e betalersregeling, geen extractie met medische
kaart,…)
2.1.2
Toegankelijkheid
 46. Onvoldoende gebruik van tolken
 47.Wie braaf is, krijgt zorg (uitsluiting zorg- en hulpverlening op basis van voorafgaand
gedrag
2.1.3
Geestelijk gezondheid
 50.Drempels naar psychische zorg (financiële drempel + de wachtlijst CCGG).
2.1.4
Preventie/gezondheidspromotie
 51.Zoeken naar meer beweging (onduidelijk, onvoldoende beweegaanbod)
 52.Ongezond door fris- en energiedranken (overmatig gebruik van gesuikerde dranken en
energiedranken bij zowel kinderen, tieners, jongeren en volwassenen )
2
zie http://www.beleidssignalen.be/signalenbundels.php
2.2.

2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.2.4









3
Geestelijke gezondheid
Nood aan 1e lijn psychologen en voldoende ambulante zorg
Wachtlijsten (o.a. begeleid wonen, strenge criteria,..) met teleurstelling en afhaken van
cliënten tot gevolg
Culturele drempel in psychische hulpverlening  nood aan cultuursensitieve zorg
Beroepsgeheim bij verschillende diensten (vooral psychiatrische en drughulpverlening)
2.3.

Drempels naar toegankelijkheid
Financieel: hoge kostprijs, onvoldoende mogelijkheid 3e betalersregeling, onduidelijkheid
m.b.t. tarifering ZH-opnamen en al dan niet geconventioneerde zorgverstrekkers, beperkte
tussenkomsten voor hoge kosten
Administratieve situatie mag geen beperking zijn in uw toegang tot basisgezondheidszorg (bv
ambtshalve afvoering bij Dak en thuislozen)



Aanbod
Wijkgezondheidscentra zijn een absolute meerwaarde, maar het aanbod is beperkt (+
verschil in aanbod)
Afbouw residentiele hulpverlening zonder afdoende ondersteuning eerstelijn
Oneigenlijk gebruik van de spoed en ambulancediensten (met kosten tot gevolg)



Algemeen
Gezondheid(szorg) is vaak geen prioriteit of gewoon niet haalbaar voor onze doelgroep.
Andere problemen, kosten (huur, schulden,…) en soms ook vluchtmiddelen (alcohol en/of
andere drugs) gaan soms voor.
De (psychische) draagkracht van mensen kalft af (en niet alleen bij de meest kwestbaren)
Gezond leven kost geld! (bv gezonde huisvesting, voeding, beweging,…)
Nood aan kennis over aanbod en mogelijkheden (bv rookstop, meerwaarde WGC’s,
conventionering artsen,…)




Maatschappelijk werkers van OCMW Gent3
2.3.1
Werkveld4
Geestelijke gezondheidszorg
Stigma: bespreekbaarheid van problemen. Mensen zien geestelijke gezondheidszorg als in
therapie gaan. Huidige aanpak leidt tot meer isolatie.
Meer aandacht voor gemeenschapsgericht werken.
Meer inzetten op preventie en vroegdetectie bij jongeren (ism CLB’s)
Er zijn nog steeds financiële drempels. O.a. weinig psychiaters die de derde betalersregel willen
toepassen.
Er is een tekort aan ambulante psychiaters. (Complexe casussen worden door het OCMW
doorverwezen naar een psychiater of CGG Eclips. Door wachttijden haken cliënten af.)
Weinig voorzieningen die aan de slag gaan met ECM en laaggeschoolden.(nood aan specifieke
gedragstherapieën en methodieken, gebruik van tolken, diversiteit bij de hulpverleners…)
Weinig erkenning van GGZ problematieken door huisartsen.
Psychologische noden van ouderen zijn anders.
Samenvatting van een interne Focusgroep van maatschappelijk werkers bij departement sociale
dienstverlenging van OCMW Gent op 7 februari 2017
4
Bespreking met delegatie uit het werkveld op maandag 20/03/2017

















Criteria voor crisiszorg bij mobiele teams liggen hoog. Daarnaast worden te complexe casussen
geweigerd op een tweede lijn.
Mensen zonder wettig verblijf (met of zonder medische kaart): tussenkomst voor psychiaters is
mogelijk, maar niet voor psychologen.
Nood aan inzet Eerstelijnspsychologen.
Nood aan begeleiding bij jongeren met een GGZ problematiek (zoals bij verslavingszorg).
2.3.2
2.3.3
Wat leren data en cijfers ons?5
3.1




5
Geestelijke gezondheid in Gent:
13 % heeft voorbije jaar een psychische stoornis doorgemaakt
4500 Gentenaars per jaar in psychiatrische ziekenhuizen; 1,9% van de Gentenaren is in
behandeling
Zorgbehoevende Gentenaren die geen zorg krijgen: 11,2%
In 2015: 470 suïcidepogingen
Een lage socio economische status hangt samen met een hogere kans op psychische stoornis
met meer zorggebruik.
Mediaan wachttijd CGG neemt toe
3.2

Toegankelijkheid
Grotere beschikbaarheid van tolkendiensten (aanbod én talen)
Meer specifieke focus/inzet op mensen met precair verblijfsstatuut (oa thuishulpmiddelen)
Betaalbaarheid (oa geneesmiddelen en anticonceptie)
Netwerken eerstelijn: meer ondersteuning (bvb voor huisartsen) voor het uitbouwen van
netwerken en interdisciplinaire samenwerking
Uitputting van rechten
o informeren, toeleiden, begeleiden en ondersteunen bij aanvragen (GMD, VT,...)
o doorgedreven inzet op conventionering en veralgemeende 3e betalersregeling
opvang van daklozen met medische problematiek
inzet op kennis en vaardigheden (health literacy), oa betere toeleiding naar eerste lijn, kennis
mbt anticonceptie, hebben van een vaste huisarts; preventie in brede zin, …
3.


Tandzorg
Verder inzetten op preventieve mondzorg voor mensen in armoede (oa via scholen, …) en
informatie via eerste en nulde lijn.
Tandartsen stimuleren om mee in te stappen in Mediprima.
Tandartsen beter informeren over werking OCMW en andere instanties ifv
terugbetalingsmogelijkheden.
ouderen zijn onderschatte doelgroep: problemen groter dan meesten denken.
Mogelijkheden uitbouw van een soort tandartsenwachtpost of WGC-systeem, … ?
Blijvend verder werken met tandartsen in opleidingen. (cfr stuurgroep mondzorg)
Gezondheidsvaardigheden: enkele cijfers
30% van de Gentse schoolkinderen heeft geen gezond gewicht
Voor een uitgebreide omgevingsanalyse zie PPT met bijhorende notitiepagina’s als bijlage.


1 op 5 van de Gentenaren sport nooit
Preventie (Gentse cijfers):
o Aantal borstkankerscreenings neemt toe
o Daling in het aantal baarmoederhalscreenings
o Gentenaars die recht hebben op verhoogde tegemoetkoming laten zich minder screenen
dan Gentenaars die er geen recht op hebben
3.3



Toegankelijkheid
7% van de Gentenaren kon het voorbije jaar de gezondheidszorguitgaven niet op tijd betalen.
Slechts 63.9 % van de Gentenaars hebben een Globaal Medisch Dossier (tov 70,1 % in VL).
Tekort aan huisartsen in de wijken : Kanaaldorpen en –zone, Muide-Meulestede – Afrikalaan,
Sint-Denijs-Westrem, Gentbrugge, Zwijnaarde, Dampoort, Macharius – Heirnis, Drongen
Gentenaars zijn in 2014 minder tevreden over het aanbod aan huisartsen dan in 2008
Gentenaars zijn in 2014 minder tevreden over het aanbod aan gezondheidszorgvoorzieningen
dan in 2011
Residentiële woonzorg en aanbod thuiszorg ligt onder het gemiddelde voor Vlaanderen.
Aandeel Gentenaars dat mantelzorg geeft ligt onder het gemiddelde  spanningsveld!



3.4

Mondzorg:
241 aantal tandartsen in Gent, voornamelijk in Binnenstad, Mariakerke, Sint-Denijs-Westrem,
Stationsbuurt Noord, Stationsbuurt Zuid, Zwijnaarde
30% bezoekt nooit een tandarts. Percentage ligt beduidend hoger in de achtergestelde wijken.

4.
Wat zijn de huidige beleidskaders in Gent?
Zowel in het bestuursakkoord 2013-2018 als in de Strategisch meerjarenplanning van Gent wordt
expliciet verwezen naar de uitbouw van het Stedelijk gezondheidsbeleid.
“Op basis van partnerschap binnen de Gezondheidsraad en via intersectorale samenwerking inzetten
op een grotere toegankelijkheid van de gezondheidszorg en versterken van de impact van promotie
van fysieke en geestelijke gezondheid. Specifiek in de 19e-eeuwse gordel zetten we in op gezonde
wijken met wijkprogramma's gezondheid door de wijkorganisaties met wijkgezondheidscentra als
referentiepunten gezondheid en samen met buurtgebonden middenveldorganisaties die met
kwetsbare doelgroepen werken.”
Gezondheid maakt uiteraard een wezenlijk onderdeel uit van de beleidsnota van Schepen Tapmaz
(Gedeeld Gents Burgerschap 2014 2019. Welzijn, Gelijke Kansen, Gezondheid en Sport).
De schepen focust hierbij op het regisseren van het stedelijk gezondheidsbeleid, het versterken van
de impact van gezondheidspromotie, verhoogde toegankelijkheid van de eerstelijnsgezondheidszorg,
inzet op Geestelijke Gezondheid en verdere inzet op het medisch-sociaal opvangcentrum.
De volledige nota vindt u op: https://resultapmaz.files.wordpress.com/2010/07/gedeeld-gentsburgerschap-2014-2019.pdf
De Gentse Gezondheidsraad, met een brede vertegenwoordiging uit de gezondheids- en
welzijnssector, krijgt telkens een spilfunctie toegewezen om het lokale gezondheidsbeleid verder uit
te bouwen
Het Gentse gezondheidsbeleid focust op :
 Gezondheidsbeleid op basis van partnerschap en een goed uitgewerkte regierol door de stad.
 Uitbouw van een evidence-based gezondheidsbeleid.
 Intersectoraal werken aan gezondheidsongelijkheid.


Gent als gezonde stad met gezonde wijken.
De impact van gezondheidspromotie versterken met bijzondere focus op sociaal kwetsbare
groepen.
 De geestelijke gezondheid van de Gentenaren verbeteren.
 Elk kind een goede start geven in het leven.
 De toegankelijkheid vergroten van de gezondheidszorg.
 Een gecoördineerde aanpak van gezondheidsrisico’s.
Voor alle details over de samenstelling van de gezondheidsraad, de visienota en de daaraan
gekoppelde meerjarenplanning (en opvolging) zie https://gezonde.stad.gent/gezondheidsbeleid
5.
Wie zijn de relevante stakeholders in Gent?
Binnen de Gezondheidsraad zijn een aantal werkgroepen actief die zich buigen over de doelstellingen
rond toegankelijkheid van de zorg en preventief gezondheidsbeleid. Sommige komen met vaste
regelmaat samen, anderen ad hoc. Zo zijn er onder meer: Stuurgroep Warme Steden, Netwerk
Gezondheidspromotie, SOGA, Stuurgroep Mondzorg, Werkgroep Toegankelijke Gezondheidszorg,…
Voor alle details over de samenstelling van de gezondheidsraad, werkgroepen en
samenwerkingsverbanden, zie https://gezonde.stad.gent/gezondheidsbeleid