sonnenwijzer - Sonnenborgh

SONNENWIJZER
2014/2
€ 1,50
RUIMTE
PUIN
SONNENBORGH
MUSEUM &
STERRENWACHT
INHOUD
3 Zomer op Sonnenborgh
4 Dagje uit
6 Op zoek naar buitenaards
leven: interview met
meteorieten­-expert
Peter Jenniskens
8 Lost and found:
de Serooskerke-meteoriet
10 Kidspagina: Vang je eigen
micrometeoriet & Alles over
kometen
12 Fotopagina
14 Vrienden van Sonnenborgh
COLOFON
Sonnenwijzer is een uitgave van de Stichting
Vrienden van Sonnenborgh in nauwe samenwerking
met Sonnenborgh – museum & sterrenwacht.
Redactie Peter Eillebrecht, Bas Nugteren, Jasper
Pothoven, Brechtje van Riel, Jacco Vink, Sebastiaan
de Vet. Met bijdragen van Roel Gathier, Erik Kerpen
en Juliette Verberk (JWG).
Beeld ESA, Timo van der Horst, Peter Jenniskens,
Lize Kraan, NASA, Simbo vakanties, Sonnenborgh museum & sterrenwacht, Wikimedia.
Ontwerp DeVrijerVanDongen
Druk Veldhuis Media BV, Raalte
Oplage 2.000 exemplaren
SONNENBORGH
museum & sterrenwacht
Zonnenburg 2, 3512 NL Utrecht
T (030) 820 1420
www.sonnenborgh.nl
[email protected]
Openingstijden
Dinsdag t/m vrijdag: 11.00 - 17.00 uur
Zondag: 13.00 - 17.00 uur
2 Sonnenwijzer – 2014/2
Sonnenborgh – museum & sterrenwacht wordt
structureel ondersteund door de Universiteit Utrecht
en de Gemeente Utrecht.
Coverfoto: Cartoon van Hein de Kort naar aanleiding van
de meteorietenroof op 19 augustus 2014 uit Sonnenborgh
De cartoon is verschenen in dagblad Het Parool.
VOORWOORD
TERUGBLIK
Ruimtepuin
Zomer op Sonnenborgh
Dat was enorm schrikken op 19 augustus, toen
het bericht naar buiten kwam dat bij een inbraak
op Sonnenborgh ook de bekende Serooskerkemeteoriet was gestolen. Voor de dieven was dit
slechts ‘bijvangst’. Voor Sonnenborgh en in feite
voor heel Nederland is de bijzondere meteoriet
van grote waarde, behorend tot het nationaal
cultuurhistorisch erfgoed.
Nu 2014 bijna op zijn einde loopt, kunnen we
terugblikken op een goed Sonnenborgh-jaar. Vooral
de zomer was mooi vanwege een paar bijzondere
educatieve projecten waar Sonnenborgh aan
meedeed: de Summerschool Junior, Dare to Explore
en een ontwerpproject op het Gerrit Rietveld
College Utrecht.
Mede door adequaat handelen van directeur
Bas Nugteren direct na de inbraak kreeg de
diefstal landelijke aandacht in de media.
Via een soort Opsporing verzocht-actie is de
meteoriet met de nodige dosis geluk en toeval
teruggevonden, weliswaar in een paar stukken
uiteen gevallen. Kort daarop kon het publiek deze
en de andere gestolen meteorieten bewonderen
en dat heeft geleid tot een enorme toeloop van
belangstellenden. Ook nu nog zijn de meteorieten
in het museum te bewonderen in de minitentoonstelling Stenen uit de ruimte.
In dit nummer van de Sonnenwijzer veel
aandacht voor de meteorieten, waaronder de
Serooskerke, en ander ruimtepuin. Verder wordt
vooruit gekeken naar de zonsverduistering van
20 maart 2015. In Noord-Europa is die volledig,
in Nederland wordt toch nog altijd zo’n 80% van
de zon door de maan bedekt. Bij goed weer een
spectaculair verschijnsel. Teruggeblikt wordt op
een zomer met tal van succesvolle educatieve
activiteiten. Ook voor de kerstvakantie staat weer
van alles op stapel en langzamerhand beginnen
de kriebels van de Grand Départ volgend jaar op
te komen. Kortom, er gebeurt veel, de belangstelling
voor wat Sonnenborgh te bieden heeft neemt
alleen maar toe en ook 2015 belooft een veelzijdig
jaar te worden!
Roel Gathier
Voorzitter bestuur Sonnenborgh
SUMMERSCHOOL JUNIOR
“Cool!”. Dat was het commentaar na de Summer­
school Junior op Sonnenborgh. Summerschool
Junior is een zomerprogramma van de Universiteit
Utrecht voor nieuwsgierige kinderen van 10 tot 14
jaar. Een nieuwe zomeractiviteit waar we graag aan
meededen. “Gewoon superleuk en veel van geleerd”
was het commentaar van een ander. Een enkeling
had het (natuurlijk) “een beetje saai” en “warm” ge­
vonden, maar de gemiddelde score die we kregen
was 8,8. Toppers waren het kijken naar de zon, de
Mars-tentoonstelling en natuurlijk het planetarium.
DARE TO EXPLORE
Zeer geslaagd was ook een andere activiteit waar
Sonnenborgh voor het eerst aan meedeed: het Dare
tot Explore Kamp, van Simbo vakanties en National
Geographic Junior. Avontuurlijke kinderen tussen de
10 en 14 jaar gingen als echte NG Junior Explorers
op pad, met mountainbikes, op touwbruggen, en…
op ontdekking in de sterrenwacht.
GERRIT RIETVELD COLLEGE
Het Utrechtse Gerrit Rietveld College biedt het les­
programma Onderzoek en Ontwerpen aan. Daarbij
leren de leerlingen aan de hand van opdrachten
een probleem te analyseren en dit op te lossen. Ook
deze zomer was Sonnenborgh hierbij opdrachtgever.
Scholieren moesten het oude bastion en de sterren­
wacht opnieuw inrichten of toegankelijk maken voor
mensen met een beperking. Het is prachtig om te
zien hoe tientallen 14- en 15-jarigen dan gewapend
met laptop en tekeningen door Sonnenborgh lopen
en weken later een presentatie geven over wat zij
denken dat goed zou zijn. En het leuke is dat er altijd
wel een voorstel is waar we mee aan de slag kun­
nen en willen. Want eigenlijk kijken we hierbij door
de ogen van onze doelgroep. Altijd leerzaam.
Bas Nugteren
Directeur Sonnenborgh
DAGJE UIT
WAT IS ER TE
DOEN OP
SONNENBORGH?
atie
form en
n
i
r
Mee ctiviteit
a
:
over serveren .nl
e
gh
en r
nbor
e
n
n
.so
www
ZON OP ZONDAG
ELKE ZONDAG TUSSEN 13.00 EN 17.00 UUR
Ontdek alles over onze buurtster, het
zonne-onderzoek op Sonnenborgh
en de geheimen van het zonlicht.
En kijk bij helder weer door de
grootste zonnekijker van
Nederland!
VADERDAG
GEDEELTELIJKE
ZONSVERDUISTERING
21 JUNI 2015
20 MAART 2015
Zet je vader in het
zon­ne­­­tje.
Tussen 9.30 en 11.48 uur zal er een gedeeltelijke
zonsverduistering te zien zijn in Nederland. Tijdens
het maximum van de verduistering, om 10.37 uur,
zal 81% van het zonsoppervlak niet meer te
zien zijn. Bekijk deze unieke eclips vanaf
Sonnenborgh!
STERREN KIJKEN
VOOR KIDS
ELKE ZATERDAGAVOND
HALF SEPTEMBER 2014 T/M HALF APRIL 2015
19.30 – 21.00 UUR
STERRENKIJKAVONDEN
ELKE VRIJDAGAVOND
HALF SEPTEMBER 2014 T/M HALF APRIL 2015
20.00 – 21.30 UUR
Niemand vroeg naar bed! Speciaal voor kinderen van 6 tot 12
jaar en hun ouders is er elke zaterdagavond een sterrenkijkavond. Neem bij helder weer een kijkje door de telescopen
van Sonnenborgh en ontdek alles over de maan, planeten
en sterren.
Met eigen ogen glasnevels, planeten en het maan­
oppervlak van dichtbij zien? Op de sterrenkijkavonden
van Sonnenborgh zie je meer. Ook met bewolkt is er een
interessant programma met een lezing en een rond­leiding
door het museum.
Vergeet niet te reserveren
De kijkavonden zijn druk bezocht
en beperkt toegankelijk.
Reserveer een plek via de website.
Vergeet niet te reserveren
De kijkavonden zijn druk bezocht
en beperkt toegankelijk.
Reserveer een plek via de website.
NIEUWJAARSDUIK
11 JANUARI 2015
Elfsterrentocht: doe de tocht der
tochten op Sonnenborgh.
VALENTIJNSAVOND
14 FEBRUARI 2015
Laat je lief de sterren zien!
MOEDERDAG
10 MEI 2015
4 Sonnenwijzer – 2014/2
LANDELIJKE
STERRENKIJKDAGEN
27 T/M 29 MAART 2015
Extra lange sterrenkijken voor jong
en oud.
Geef je moeder de
hemel kado.
CURSUSSEN
STERRENKUNDE
Meer weten over het heelal?
Elk voorjaar en najaar zijn er
cursussen sterrenkunde, voor
kinderen en volwassenen, op
Sonnenborgh.
KERSTVAKANTIE
20 DECEMBER 2014 T/M 4 JANUARI 2015
Twee kerstkijkavonden met warme chocomelk,
glühwein en een bijzonder kerstverhaal over de
ster van Bethlehem. Na Kerstmis kruip je lekker
warm in het planetarium om de sterrenhemel
te bewonderen.
5
SCIENCE ACHTER
SONNENBORGH
OP ZOEK NAAR
BUITENAARDS
LEVEN
INTERVIEW MET METEORIETENEXPERT PETER JENNISKENS
Jacco Vink
Nu meteorieten extra in de belangstelling staan op
Sonnenborgh is het leuk om te weten dat een van
de wereldexperts op het gebied van meteorieten
een Nederlander is: Peter Jenniskens. Hij werkt voor
het SETI-instituut en NASA Ames Research Center in
Californië. SETI staat voor Search for Extraterrestial
Intelligence. Zoeken naar buitenaards leven dus.
De Sonnenwijzer hoorde Peter Jenniskens uit over
zijn specialiteit.
Peter Jenniskens haalde het wereldnieuws toen
hij in 2008 met studenten van de Universiteit van
Khartoum de brokstukken vond van planetoïde 2008
TC3 in de Nubische woestijn in Noord-Soedan.
Dit was de eerste keer dat er bodemmateriaal van
een planetoïde op aarde viel, dat daarvóór al waargenomen was in de ruimte door sterrenkundigen.
HEB JIJ IN DE VS HET NIEUWS MEEGEKREGEN
DAT DE SEROOSKERKE-METEORIET GESTOLEN WAS?
Jazeker. Dat was echt even schrikken. “Ellemeet”,
zoals de meteoriet internationaal bekend is, is echt
onderdeel van het Nederlands erfgoed. Er is al veel
onderzoek aan gedaan, omdat het zo’n zeldzame
soort meteoriet is. Maar de technieken verbeteren
voortdurend en er komen steeds nieuwe wetenschappelijke vragen. Een stukje van planetoïde
Vesta, dat is toch geweldig?
HOE BEN JE ER TOE GEKOMEN OM JE TE
RICHTEN OP ONDERZOEK NAAR METEORIETEN?
In eerste instantie als hobby binnen de Dutch
Meteor Society. Later bij NASA Ames en het SETIInstituut als meteoor-astronoom, waar ik probeer om
sterrenkunde af te leiden uit meteoren. Meteoren
zijn de laatste momenten van een brokje van een
planetoïde of komeet, wanneer het met grote snelheid de dampkring binnen komt. Het traject van
een meteoor kan ons informatie geven over waar in
de planetoïdengordel onze meteorieten vandaan
komen. In de planetoïdengordel zijn groepen van
planetoïden die op een zelfde soort baan bewegen:
de brokstukken van een vroegere botsing tussen wat
grotere planetoïden vele miljoenen jaren geleden.
Die botsingen veroorzaakten ook veel kleine stukjes,
die nog steeds voortdurend botsen en nu langzaam
onze richting op komen.
6 Sonnenwijzer – 2014/2
28 februari 2009:
Peter Jenniskens vindt zijn
eerste meteoriet in de Nubische
woestijn. Peter: “Je realiseert je op dat
moment dat je de eerste persoon bent
die deze stenen uit de ruimte ziet, zoals
ze daar in het zand liggen net als op de
dag dat ze uit de ruimte op de aarde
vielen”. Deze foto werd genomen
tijdens de derde zoektocht naar
brokstukken van planetoïde 2008
TC3 in de Nubische woestijn.
Bron: Peter Jenniskens
Een typisch
voorbeeld van de
donkere ruwe stukken
meteoriet afkomstig van
planetoïde 2008 TC3 die
in de Nubische woestijn
gevonden werden.
Bron: NASA
WAAROM ZIJN METEORIETEN INTERESSANT
VOOR STERRENKUNDIGEN?
Meteorieten zijn overblijfselen van de vroege dagen
van ons zonnestelsel, met kleine stukjes die zelfs
nog veel verder terug gaan. Ze geven dus inzicht in
hoe ons zonnestelsel ontstaan is. In eerste instantie
groeiden planetoïden uit tot protoplaneten, 100 tot
200 kilometer groot. Sommigen kwamen uiteindelijk
in het gebied tussen Mars en Jupiter terecht waar ze
sinds die tijd langzaam aan het opbreken zijn door
botsingen. Een meteoriet geeft dus ook informatie
over de historie van het moederlichaam. Bovendien geven sommige primitieve meteorieten
inzicht in het soort materialen dat op aarde insloeg
en hier leven mogelijk maakte. Toen de aarde zich
vormde was het hier kurkdroog. Dat zie je nog aan
de rotsen van de maan. Maar ongeveer 700 miljoen
jaar na het ontstaan van ons zonnestelsel sloegen
er plotseling kometen in. Die inslagen veroorzaakten
later het gezicht van de maan. Elk koolstofatoom in
jouw lichaam en het water in onze oceanen komen
van die inslagen. We denken nu dat primitieve
meteorieten van primitieve planetoïden komen die
hun oorsprong hebben in hetzelfde gebied als de
kometen die toen insloegen. Foto genomen met
een mobiele telefoon
van het spoor in de lucht
dat achterbleef tijdens de
val van de brokstukken van
planetoïde 2008 TC3.
Bron: NASA
WAAROM IS EEN INSTITUUT ZOALS
SETI GEÏNTERESSEERD IN METEORIETEN?
Het SETI-Instituut doet onderzoek naar alles wat met
het ontstaan van leven te maken heeft. Hoe leven
zich ontwikkelt en kan verdwijnen, hoe het kan overleven in extreme omstandigheden en waar het kan
zijn in de ruimte. Veel van dat onderzoek wordt door
NASA gesponsord. Meteorietenonderzoek speelt
hierbij een rol in het begrijpen van hoe kometen
en planetoïden leven mogelijk maken op planeten,
welke materialen aangeleverd kunnen zijn en welke
nieuwe mogelijkheden en gevaren de inslagen van
kometen en planetoïden hebben voor de ontwikkeling van leven.
WAT HEB JE GELEERD VAN DE BROKSTUKKEN
VAN PLANETOÏDE TC3?
Dat bleek een heel interessante planetoïde te zijn.
Het was de eerste keer dat tenminste tien verschillende soorten meteorieten van één val kwamen.
Veel van de brokstukken waren een zeldzame soort
meteoriet die Ureiliet heet. Die kwamen van een protoplaneet die bijna compleet gesmolten was op het
moment dat een botsing de protoplaneet in stukken
sloeg. Die stukken kwamen weer samen door zwaartekracht. Latere inslagen met gewone chondrieten
en enstatiet-chondrieten moeten veel materiaal
achtergelaten hebben. We konden afleiden dat het
Ureiliet-moederlichaam in het binnendeel van het
zonnestelsel is ontstaan, waar ook gewone chondrieten vandaan komen. Gebaseerd op de baan van de
planetoïde en de oude leeftijd sinds de laatste botsing vermoed ik nu dat dit type meteorieten van de
“Polana”-familie afkomstig is: een hele oude groep
in het binnendeel van de planetoïdengordel.
7
Een planetoïde is een klein hemellichaam, kleiner dan
planeten, die in een baan in ons zonnestelsel draaien.
Een meteoriet is puin uit de ruimte.
(Enstatiet)-chondriet is het meest algemeen
voorkomende type meteoriet.
SCIENCE ACHTER
SONNENBORGH
ACTUEEL
Even voor het middaguur op 28 augustus 1925 sloeg
het grootst overgebleven stuk in op het weiland
van boer Leendert Blom in de gemeente Ellemeet in
de provincie Zeeland. Niet ver daarvandaan in het
naburige dorp Serooskerke sloeg tegelijk een tweede
stuk in. Pas in het voorjaar van 1927 las de hoofd­
onderwijzer van het dorp Serooskerke in de krant
over wetenschappelijk onderzoek dat in Utrecht
werd uitgevoerd aan de restanten van de Ellemeetmeteoriet. Zonder twijfel stuurde de Zeeuwse
onder­wijzer het restant van de tweede steen, de
Serooskerke, aan directeur Appie Nijland van de
Utrechtse sterrenwacht Sonnenborgh.
LOST AND
FOUND: DE
SEROOSKERKEMETEORIET
DE AVONTUREN VAN EEN STUKJE
RUIMTEPUIN
Sebastiaan de Vet
8 Sonnenwijzer – 2014/2
Vierentwintig miljoen jaar geleden brak er een
brokstuk steen van ongeveer 40 centimeter in
doorsnede af van de dwergplaneet 4 Vesta. Na een
lange weg kwam dit stuk steen op aarde terecht.
Eerst in Zeeland, daarna op Sonnenborgh. Waar
de steen ontvreemd werd, maar weer werd terug­
gevonden naast een Utrechtse tennisbaan.
WAARDEVOL
Meteorieten zoals de Serooskerke zijn waardevol
voor de wetenschap. De steen komt van een dwerg­
planeet die erg lijkt op de aarde. Ooit was dwerg­
planeetje 4 Vesta van binnen gesmolten, waren er
waarschijnlijk vulkanen en stroomde er lava over het
oppervlak van Vesta. Bij veel andere planetoïden
is dat nooit gebeurd, omdat ze simpelweg te klein
waren. Meteorieten die van Vesta afkomen, geven
daarom een belangrijk kijkje in hoe de eerste plane­
ten zich ontwikkelden. Dit helpt planeetonderzoekers
om te begrijpen hoe planeten vormen, maar ook
hoe de aarde zich heeft ontwikkeld.
DIEFSTAL
Afgelopen zomer beleefde de Serooskerke-meteoriet
een nieuw avontuur nadat het stuk ruimtesteen was
buitgemaakt tijdens de diefstal van de kluis van de
sterrenwacht Sonnenborgh op 19 augustus. Enkele
dagen later kwam dat avontuur gelukkig snel tot een
eind toen de meteoriet werd teruggevonden naast
een tennisbaan, helaas in veertien kleinere stukjes
dan daarvoor. Wie de Serooskerke-meteoriet zelf wil
komen bewonderen kan terecht in de bibliotheek
van Sonnenborgh in de mini-tentoonstelling Stenen
uit de ruimte.
EEN HAPJE UIT DE ZON
Sebastiaan de Vet
Door een prachtig toeval lijken de zon en de maan
vanaf de aarde even groot. Hierdoor kan de zon
precies afgedekt worden als de maan tussen de
zon en de aarde door beweegt bij nieuwe maan.
Dit noemen we een totale zonsverduistering.
Je moet dan wel op precies de goede plek op
aarde staan om dit te kunnen zien.
Op vrijdag 20 maart 2015 zal de maan weer voor
de zon langs schuiven. In Nederland, waar we nét
niet op de goede plek zitten, zal de maan tussen
9.30 en 11.48 uur een deel van het oppervlak van
de zon afdekken. Op Sonnenborgh, dé zonnesterrenwacht van Nederland, zal die dag ook gekeken
worden naar de zonsverduistering. Het hapje uit de
zon zal vanaf 9.30 uur langzaam groeien, totdat om
10.37 uur de zon voor maximaal 81% bedekt is door
de maan. Daarna wordt het hapje weer langzaam
kleiner.
Verder naar het noorden in Europa zal de hap
tijdens de verduistering een stuk groter zijn, maar
de ideale plek waar de hele zon word afgedekt is
niet op het vaste land te vinden. Voor een totale
verduistering moet je afreizen naar de Faeröereilandengroep of zelfs naar het pooleiland Svalbard
(Spitsbergen) waar de verduistering met zonsondergang te zien is. Als de zon daar helemaal afgedekt
is door de maan, zal je de corona kunnen zien. Dat
is de hete atmosfeer om de zon die vele miljoenen
kilometers groot is.
Het waarnemen van de zon op 20 maart moet je
overigens wel veilig doen om zo schade aan je ogen
te voorkomen. Gebruik dus geen cd, chipszak of lasglas, maar koop een eclipsbrilletje. De zonnetelescopen van Sonnenborgh zijn ook een prima alternatief
en geven je een veilige en bijzondere kijk op de zon
die dag. Kom dus langs, want de volgende verduistering waarbij er weer een grote hap uit de zon
zichtbaar is, laat in Nederland nog meer dan 10 jaar
op zich wachten.
Houd de website www.sonnenborgh.nl in de gaten
voor het programma op 20 maart 2015.
Gedeeltelijke verduistering van de zon, zoals die
in Nederland zichtbaar zal
zijn (hier slechts 40%).
Bron: Wikimedia
Vesta is een van de vele duizenden planetoïden die
om de zon draaien en waar regelmatig botsingen
tussen plaatsvinden. Na een paar miljoen jaar door
het zonnestelsel rondgezworven te hebben, lag het
kleine stukje steen op ramkoers met de aarde. Na
een korte en vurige ontmoeting met de dampkring
van de aarde, brak het stuk steen in drie vuurbollen
uiteen.‘Koeien en runderen schrokken zich wild’, zo
beschrijft een onderzoeker de ervaringen uit die tijd.
9
KIDSPAGINA
BEKENDE
KOMETEN
I
R
O
E
T
E
M
O
R
C
I
NM
VANG JE EIGE
1.
GROOT WIT VEL
3.
BORSTEL
(papier of plastic)
WAT
HEB JE
NODIG?
Als je geen microscoop
hebt, kun je ook een
vergrootglas gebruiken.
oep
r
kg
voor
Ste
r
Deze kidspagina’s
worden gemaakt door
de Jongerenwerkgroep voor
Sterrenkunde (JWG). De JWG is een
vereniging voor jongeren van 8 tot 21
jaar die geïnteresseerd zijn in sterren­
kunde. De leden komen regelmatig bij
elkaar om op allerlei manieren aan
sterrenkunde te doen, en natuurlijk
ook gewoon voor de gezelligheid.
10 Sonnenwijzer – 2014/2
www.sterrenkunde.nl/jwg
MATERIE VERZAMELEN
Leg op een zonnige dag je vel papier buiten plat
neer. Dat kan op de rand van het balkon, de tuintafel
of op de terrastegels. Op een winderige dag zou je
een steen op de hoeken kunnen zetten, zodat het vel
niet weg kan waaien. Na een paar uur kun je het vel
voorzichtig oppakken. Als het goed is, blijft er midden
op het vel wat stof liggen.
C-G
KOMEET 69P/
Rosetta
ruimtevaartuig
KOMEET ISON
Zon
vloog langs de
eind 2013
WAT IS EEN KOMEET?
Vroeger waren mensen bang voor kometen.
Ze geloofden dat die ongeluk brachten of de
voorbode waren van een ramp. Nu weten we
dat kometen brokken ijs en steen zijn, overgebleven na het ontstaan van het zonnestelsel. Kometen worden daarom ook wel vuile
sneeuwballen genoemd. Aan de rand van het
zonnestelsel zweven waarschijnlijk miljoenen
van deze brokken.
WANNEER ZIEN WIJ KOMETEN?
De meeste kometen zijn zo klein en ver weg
dat wij ze niet kunnen zien, zelfs niet met
telescopen. Maar ze zijn wel te zien zodra ze
richting de zon vliegen. Dan krijgen ze een
staart van gas en stof. De hitte van de zon
zorgt ervoor dat het ijs gas wordt, en miljoenen
kilometers de ruimte in gaat.
ROSETTA WORDT VRIENDJES MET KOMEET
Na een reis van tien jaar door het zonnestelsel is
het ruimtevaartuig Rosetta op 12 november 2014
eindelijk aangekomen op haar bestemming: komeet
69P/C-G. Aangekomen bij haar nieuwe vriendje
heeft Rosetta de komeetlander Philae, een onderzoeksrobot, op de komeet laten landen. Philae moet
gegevens over de komeet verzamelen en terug­sturen
naar de aarde. Een heel unieke en spannende
gebeurtenis in de ruimtevaart!
Rosetta is vernoemd naar de Rosetta Stone, een
eeuwenoud steenschrift waarmee de oude
Egyptische hiërogliefen werden ontcijferd. Dit
ontcijferen wordt nu ook gedaan door de Rosetta:
het ontrafelen van de mysteries van kometen.
Bij slecht weer kun je stof verzamelen in huis. Dat doe
je door met een kwast planten of kozijnen af te stoffen en het stof te verzamelen op het platte vel papier.
Boven: Komeet 67P/C-G met een impressie van
ruimtevaartuig Rosetta en lander Philae. Bron: ESA
u nde
4.
MICROSCOOP
EN ZOEKEN MAAR!
Pak je microscoop en speur tussen de magnetische
resten op je witte vel. Je hebt de grootste kans op
het vinden van een micrometeoriet als je een grote
vergroting gebruikt. Daarom werkt een microscoop
beter dan een vergrootglas. Zie je een donkere
bolvorm met putjes? Dan heb je hem gevonden,
je eigen micrometeoriet uit de ruimte!
nk
re
2.
MAGNEET
KOM
E
HALL ET
EY
HET AARDSE STOF SCHEIDEN VAN HET
BUITENAARDSE
Ga voorzichtig met een magneet onder het vel door.
Het magnetisch materiaal blijft als het goed is aan
de magneet plakken. Nu wordt het spannend: jouw
micrometeoriet zit ergens tussen dat magnetische
materiaal!
Jongerenwe
r
In Sonnenborgh kun je een megameteoriet aanraken die 115 kilogram weegt en 4,5 miljoen jaar
oud is. Maar dichterbij huis zijn ook al ieniemienie
meteorietjes te vinden, gewoon in de tuin of in je
huis! Met slechts een wit vel papier en een beetje
geduld kun je je eigen micrometeoriet vangen.
ET!
ALLES OVER KOMET
EN
E
O
PR
FJE
Beneden: Komeet Tempel 1 met ruimtevaartuig Deep
Impact. Bron: NASA
KOMEET
HALE BOPP
EL 1
KOMEET TEMP
ruimtevaartuig
Deep Impact
WELKOM OP DE KOMEET
Komeetlander Philae op 13 november
2014, na een veilige landing op komeet
67P/Churyumov-Gerasimenko. De Philae is
de onderzoeksrobot die vanaf ruimtesonde
Rosetta geland is op komeet 67/P. Rosetta was
tien jaar onderweg naar de komeet. De landing
van de Philae was de eerste succesvolle landing
op een komeet ooit. Philae moet monsters gaan
nemen op de komeet, in de veronderstelling
dat deze essentiële informatie bevat over de
ontstaansgeschiedenis van het heelal en
het leven op onze aarde.
12 Sonnenwijzer – 2014/2
Bron: ESA/Rosetta/Philae/CIVA
13
VOORUITBLIK
VRIENDEN
Vrienden zoeken Vrienden
Erik J.M. Kerpen
voorzitter Stichting Vrienden van Sonnenborgh
“De toekomst staat in de sterren geschreven”,
wordt vaak gezegd. Op Sonnenborgh zit je dan
goed. Immers vanaf deze historische parel aan de
Singel van Utrecht is het fantastisch sterren kijken.
Iets ervaren van het immense en oneindige en
daar iets meer over te weten komen. Dat boeit
en intrigeert, zowel jong als oud.
Of we de toekomst van Sonnenborgh nu wel of
niet kunnen lezen in de sterren, in het bastion wordt
daar door vrijwilligers, medewerkers en directie hard
aan gewerkt. In het nieuwe jaar gaan we verder
met de uitvoering van het ambitieuze, uitdagende
en boeiende museale plan “Uit sterren geboren”.
Een plan waarmee een van de belangrijkste pijlers
van Sonnenborgh – het verzorgen van onderwijs­
programma’s voor het basis- en voortgezet onder­
wijs afgestemd op niveau en leerdoelen – nog beter
vorm kan worden gegeven. Om dit te kunnen doen
is echter geld nodig. En daaraan kunnen, naast
anderen, vrienden een belangrijke en onontbeerlijke
bijdrage leveren.
De Stichting Vrienden van Sonnenborgh is vast­
besloten ook in het nieuwe jaar haar bijdrage aan
Sonnenborgh te leveren. Zo zullen in het kader van
de Grand Départ (start van de Tour de France in
Utrecht) op 4 en 5 juli 2015 een aantal activiteiten
worden georganiseerd. Natuurlijk voor onze huidige
vrienden, maar ook activiteiten waarmee we nieuwe
vrienden proberen te interesseren. Want die zijn
hard nodig. Juist nú kan Sonnenborgh ons aller
steun goed gebruiken. Samen met u moeten we
ervoor kunnen zorgen dat de hierboven genoemde
toekomst een mooie en zonnige toekomst is. Onze
roep is derhalve: Vrienden zoeken Vrienden. Helpt u
ons daarbij?
Stichting Vrienden van Sonnenborgh
Draagt u Sonnenborgh-museum & sterrenwacht
een warm hart toe? Word dan lid van de Stichting
Vrienden van Sonnenborgh! Door vriend te worden
levert u direct een bijdrage aan de realisatie
van tentoonstellingen, educatieve projecten,
conservering en uitbreiding van de collectie.
VRIENDEN
Als vriend ondersteunt u Sonnenborgh en geniet
u zelf van een aantal aantrekkelijke voordelen.
Al voor € 50 per jaar ontvangt u:
• Het gehele jaar gratis entree
• Twee keer per jaar het blad Sonnenwijzer
• Uitnodiging voor 1 à 2 Vriendenactiviteiten
Als particuliere vriend kunt u ook een Fonds
op naam stichten. Dit kan vanaf € 5.000 per jaar.
U krijgt dan, naast de gebruikelijke voordelen als
vriend, een inhoudelijke rol in het bepalen van
waar Sonnenborgh het geschonken bedrag aan
zal besteden (bijvoorbeeld educatie, collectie,
tentoonsteling, speciale doelgroep).
Bedrijfsvrienden van Sonnenborgh
• Catering Oud London BV
• Copijn Boomspecialisten BV
• Hermans & Schuttevaer
Notarissen NV
• Jurriëns Exploitatiemaatschappij
BV
• Lauteslager Makelaars Utrecht
• Naked Architecture BV
• Rabobank Utrecht en omstreken
• St. Elise Mathildefonds
BEDRIJFSVRIENDEN
Bedrijfsvrienden steunen Sonnenborgh met
een financiële bijdrage vanaf € 500 per jaar,
gedurende 3 jaar. Naast de voordelen die u als
vriend heeft kunt u als bedrijfsvriend bovendien
rekenen op speciale kortingen voor het huren van
de fenomenale locatie inclusief de binnenplaats
uit 1522 en naamsvermelding. Schenkt u € 2.500
per jaar, gedurende 3 jaar, dan wordt u Partner
en organiseren we voor u in overleg ook een
jaarlijkse activiteit, exclusief voor uw werknemers of
relaties, zoals een wetenschapsavond, kijkavond of
planetariumvoorstelling. Als Partner Plus schenkt u
€ 5.000 per jaar en maken we met u een afspraak
op maat, zowel wat betreft de besteding van het
bedrag als de tegenprestatie.
ONDERWIJSVRIENDEN
Onderwijsvrienden steunen heel doelgericht
de kernactiviteit van Sonnenborgh: educatie.
Met een bijdrage van € 1.000 per jaar helpt u
bij de ontwikkeling van onderwijsactiviteiten en
lesprogramma’s, het opleiden van educatieve
begeleiders etc. U krijgt hiervoor naamsvermelding
en wordt uiteraard op de hoogte gehouden van de
besteding van het geld.
BELASTINGVRIJ SCHENKEN
Sonnenborgh – museum & sterrenwacht is aan­
gemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling.
Dat betekent dat uw giften voor 125% aftrekbaar zijn
van de belasting.
Word ook vriend,
bedrijfsvriend of
onderwijsvriend!
www.sonnenborgh.nl
15
15
Samenwerken
en kennis delen
Op financieel
gebied én op
andere vlakken
Informatie en kennis toegangelijk maken
Rabobank verbindt mensen en deelt haar financiële kennis. Ook ondersteunt ze
organisaties die op andere vlakken kennis delen, zoals Sonnenborgh - museum &
sterrenwacht. Zo versterken we elkaar en komen we samen verder.
www.rabobank.nl/utrecht
Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren.