zomer 2012 - Sonnenborgh

ZOMER 2012
3
Venusovergang
4
Exoplaneten
en de
zoektocht naar
buitenaards
leven
6
De
Herschel
ruimtetelescoop
10
Nederlander
tussen
de sterren
12
Kidspagina
Venus voor de zon!
Voorwoord
In deze Sonnenwijzer
De mens is van nature nieuwsgierig
van aard en wil graag de oneindige
mogelijkheden van het heelal
onderzoeken. Is er leven op andere
planeten, wat kun je meten in de ruimte,
en wat doet André Kuipers een hele
dag in het ruimtestation ISS? In deze
Sonnenwijzer gaan we de ruimte in en
bekijken we het heelal van dichtbij.
Ook stippen we de unieke gebeurtenis
op 6 juni aan: de Venusovergang.
Op Sonnenborgh kun je live meemaken
hoe Venus als een kleine zwarte stip
voor de zon langs beweegt. Kijk mee
door de telescopen en maak deze
unieke gebeurtenis mee.
We verkennen de ruimte!
Op woensdagochtend 6 juni is het nu of nooit:
op die dag beweegt, vanuit de aarde gezien, Venus
voor de zon langs. Een uniek hemelverschijnsel dat
pas over 105 jaar weer te zien zal zijn! Als om half
zes in Utrecht de zon opkomt is het verschijnsel al
aan de gang. In Nederland zien we alleen de laatste
anderhalf uur, om vijf voor zeven is het verschijnsel
weer voorbij.
De Venusovergang is een mini-zonsverduistering:
gedurende het verschijnsel zien we Venus als een
kleine zwarte stip voor de zon langs bewegen. Met
een (verre)kijker en voor iemand met scherpe ogen
is dat al met het blote oog te zien. Maar bedenk wel
dat je nooit zonder bescherming rechtsreeks naar de
zon mag kijken! Gebruik dus altijd een eclipsbrilletje
en zet een filter voor de lenzen van de (verre)kijker.
De redactie
14
Vriendenpagina
Venusovergang
6 juni live te zien
op Sonnenborgh
Woensdag 6 juni 5.30 - 7.30 uur
2 Sonnenwijzer – zomer 2012
WAARSCHUWING
Kijk NOOIT
naar de zon zonder
goede bescherming.
Een goede bescherming is een
eclipsbrilletje, of een speciaal zonnefilter.
Kijken door iets anders, zoals een beroet
glaasje of zwarte film is SCHADELIJK,
want het laat de onzichtbare,
schadelijke UV-straling door.
Dit zie je niet en voel je niet, maar
ongemerkt beschadig je
je ogen voor de rest van
je leven.
Omslagfoto: In april 2004 werkte de Nederlandse
astronaut André Kuipers een week in dit Internationale
ruimtestation, dat nog in aanbouw was. Nu, acht jaar
later, woont en werkt hij een half jaar aan boord van
een ruimtestation dat inmiddels zo groot is als een
voetbalveld. Kijk op pagina 10 voor meer.”
Dit bijzondere verschijnsel is ook op Sonnenborgh
te volgen. Sonnenborgh opent op woensdag
6 juni haar deuren tussen 5.30 en 7.30 uur voor deze
‘nu of nooit gebeurtenis’. De volgende keer is pas
11 december 2117. Wie maakt dat nog mee? Door
diverse telescopen krijg je de gelegenheid om deze
unieke gebeurtenis van dichtbij te zien. En voor de
vroege vogels staat er een ontbijtje klaar.
Aanmelden kan via www.sonnenborgh.nl
of neem contact op met het bureau van
Sonnenborgh T(030) 230 2818.
3
Exoplaneten en
de zoektocht naar
buitenaards leven
Ignas Snellen, Sterrewacht, Universiteit Leiden
Is de aarde uniek? Hebben andere sterren ook
planeten zoals de aarde en komt daar misschien
ook leven voor? Sterrenkundigen zijn druk bezig
om deze vragen te beantwoorden. Met de meer
dan honderdduizend-keer-miljoen sterren in onze
Melkweg is het nauwelijks voor te stellen dat we
alleen zijn.
Exoplaneten
4 Sonnenwijzer – zomer 2012
Exoplaneten (planeten rondom andere sterren
dan de zon) onderzoeken is heel moeilijk, omdat
ze zo ontzettend ver weg staan, en de planeten zelf
geen licht uitstralen. Toch zijn we de laatste tijd veel
over exoplaneten te weten gekomen. Een planeet
trekt namelijk een beetje aan de ster waar deze
omheen draait, die daardoor gaat wiebelen. Hieruit
kan de massa en de baan van de planeet worden
afgeleid. Er zijn nu al meer dan 700 exoplaneten
gevonden. Het blijkt dat de meeste planetenstelsels
helemaal niet op ons eigen zonnestelsel lijken. Zo
zitten veel planeten in heel elliptische banen, en
andere staan weer heel erg dicht bij hun zon. Soms
draaien ze in minder dan een dag rondom hun ster!
Op zoek naar
tweeling-aarde
Planeetovergangen
De sterrenwiebels laten ons prachtig zien hoeveel
planeten er zijn, en in wat voor planeetbanen ze
zitten. Ze vertellen sterrenkundigen echter niet zo
veel over de exoplaneten zelf. We kunnen ze namelijk
niet zien. Er is gelukkig een andere manier om meer
over een planeet te weten te komen. Als we geluk
hebben gaat, gezien vanaf de aarde, een planeet af
en toe voor haar moederster langs. Dit is zeldzaam,
omdat hiervoor de planeetbaan precies voor de ster
langs moet kruisen. Maar als sterrenkundigen maar
genoeg sterren in de gaten houden, zien ze dat er
af en toe eentje bij zit die op heel regelmatige tijden
een beetje zwakker lijkt te zijn. Hierdoor kunnen we
ook meten hoe groot zo’n planeet is, en samen met
de massa leert ons dit waar de planeet van gemaakt
is – zoals uit waterstofgas voor een reuzenplaneet
als Jupiter.
Onlangs is door middel van een planeetovergang
de eerste rotsachtige planeet ontdekt, CoRoT-7b,
iets meer dan anderhalf keer zo groot als de aarde.
Toch kunnen we dit nog geen zusje van de aarde
noemen. Terwijl de aarde in 365 dagen om de zon
draait, draait CoRoT-7b in 21 uur om haar moederster.
Het is er zo warm dat het er waarschijnlijk lava
regent. Niet een plek die je aan de aarde doet
denken. Het zal echter niet lang meer duren voordat
er net zo’n planeet wordt ontdekt in een veel grotere
baan, die veel meer op de aarde zal lijken.
Leven op een
exoplaneet?
Stel dat sterrenkundigen een exoplaneet vinden
die in alle opzichten op de aarde lijkt. Zouden we
dan kunnen achterhalen of er ook leven op voorkomt, of is dat pure sciencefiction? Dan moeten we
kijken naar onze eigen aarde. Hoe zou je van ver
weg kunnen zien dat er op de aarde leven voorkomt? Dit kun je halen uit waarnemingen aan onze
dampkring. In onze dampkring zit namelijk veel zuurstof. Deze zuurstof (dat wij inademen) zit alleen maar
in de aardatmosfeer, omdat het aangemaakt wordt
door de bomen en planten om ons heen.
Dit geldt ook voor methaangas, dat door veel dieren
aangemaakt wordt. Sterrenkundigen zijn nu aan het
bedenken hoe ze deze gassen kunnen waarnemen.
Planeetovergangen kunnen hierbij weer een grote
rol spelen. Als een planeet voor haar moederster
langstrekt, filtert er een heel klein beetje sterlicht door
de dampkring heen, waardoor achterhaald kan
worden welke gassen er in voorkomen. Misschien is
dat nu nog toekomstmuziek, maar ooit komen we
te weten of we alleen zijn in het immense heelal.
5
De Herschel
ruimtetelescoop:
een allesdoordringende
blik op het heelal
Technici leggen
de laatste hand aan de
Herschel-satelliet bij de ESA
vestiging in Noordwijk. Behalve
de spiegel met een diameter van
3,5 meter (de Herscheltelescoop
is groter dan de Hubble!) valt ook
het grote schild met metaalfolie
op, achter de spiegel. Die houdt
zonnestraling tegen, zodat de
spiegel niet opwarmt en zelf
infraroodstraling gaat
uitstralen.
Jacco Vink, Anton Pannekoek Instituut, Universiteit van Amsterdam
Sterrenkundigen bestuderen het heelal
voornamelijk door de straling die uitgezonden
wordt door objecten in het heelal te meten.
Dit kan radiostraling zijn, gewoon licht, maar ook
infrarood-, ultraviolet- of röntgenstraling.
Het idee dat er meer vormen van straling zijn dan
alleen zichtbaar licht danken we aan een sterrenkundige: William Herschel. Hij ontdekte in 1800 infraroodstraling. Die straling kunnen we niet zien, maar
wel voelen doordat het onze huid verwarmt.
Dankzij infraroodstraling kunnen sterrenkundigen
gas en stof waarnemen dat veel koeler is dan sterren, zelfs tot temperaturen onder nul graden Celcius.
Bij stof moet je niet denken aan kleine pluisjes,
maar aan hele kleine onzichtbare korreltjes, zoals in
sigarettenrook of de uitlaatgassen van auto’s. Deze
stof bevindt zich in gebieden in onze Melkweg waar
zich nieuwe sterren vormen. Een ander voordeel van
infraroodstraling is dat het, anders dan gewoon licht,
bijna niet wordt tegengehouden door gas en stof in
het heelal. Je kunt er dus dingen mee waarnemen
die in zichtbaar licht niet te zien zijn.
Omdat de aardatmosfeer ook warmtestraling
uitzendt kun je infraroodstraling uit het heelal alleen
waarnemen met een satelliet buiten de dampkring.
Maar zo’n satelliet wordt ook warm en zendt dus ook
infraroodstraling uit. Daarom moeten de telescoop
in de satelliet tot een hele lage temperatuur gekoeld
worden. Dit gebeurt met vloeibaar helium, dat een
temperatuur heeft van minimaal 269 graden. Omdat
het helium langzaam maar zeker verdampt kan een
infraroodsatelliet maar korte tijd blijven werken.
Nederlandse sterrenkundigen hebben een grote
naam als het om infraroodsterrenkunde gaat. De
eerste infrarood satelliet, IRAS (Infared Astronomical
Satellite), was een Nederlands idee en werd gebouwd
samen met de NASA en het Verenigd Koninkrijk. IRAS
werd gelanceerd in 1983. Nederland leverde ook
belangrijke bijdragen aan de Europese ISO (Infrared
Space Observatory), die werd gelanceerd in 1995.
Dit
sprookjesachtige
ruimtelandschap is
de Rosette-gaswolk. Hier worden
nog steeds nieuwe sterren geboren.
In deze afbeelding gemaakt met twee
camera’s aan boord van Herschel is
blauw infraroodstraling met de hoogste
temperatuur en rood die met de laagste.
Het meeste gas in deze gebieden bestaat
uit koolstof en andere moleculen en
is erg koud. De heldere paarsige
gebieden zijn heet en bevatten
sterren die net geboren zijn of
zich nog aan het vormen
zijn.
6 Sonnenwijzer – zomer 2012
En nu is er een nieuw hoogtepunt in de infraroodsterrenkunde met een satelliet die vernoemd is naar
de ontdekker van infraroodstraling, de Europese
‘Herschel ruimtetelescoop’. En weer is Nederland een
belangrijke partner in deze satellietmissie.
Frederick William
Herschel (1738-1822)
was een Duitse musicus, die op
19 jarige leeftijd naar Engeland
emigreerde. In 1800 ontdekte hij
dat zijn thermometers opwarmden
achter een prisma, ook al lag de
thermometer buiten het bereik
van het zichtbare licht. Dit is
een geromantiseerd beeld
van Herschel met een
meetopstelling om
infraroodlicht aan te
tonen.
De
Andromedanevel
is een sterrenstelsel dat
erg lijkt op onze Melkweg. De
infraroodstraling, waargenomen met
Herschel, laat voornamelijk stofdeeltjes
zien in koele gebieden (hier oranje
en geel). De blauwe gebieden laat de
röntgenstraling zien zoals waargenomen
met de Europese XMM-Newton satelliet.
Röntgenstraling wordt juist door
zeer hete objecten uitgestraald,
zoals neutronensterren en
supernovaresten.
Een door Herschel
gemeten spectrum van
een stervormingsgebied in het
sterrenbeeld Orion. Iedere molecuul
produceert straling volgens een vast
lijnpatroon (hier te zien als pieken).
Uit de waargenomen lijnen kunnen
sterrenkundigen erachterkomen welke
moleculen in het gas voorkomen en ook
de temperatuur van het gas bepalen.
In dit spectrum zijn veel lijnen te zien
van moleculen die belangrijk zijn
voor het leven op aarde. En heel
bijzonder, er is ook water
(H2O) aanwezig.
Het blauwige
gebied in deze afbeelding
bevat heet gas met een
temperatuur van een paar duizend
graden. Het bevindt zich midden in
een gebied met koud gas. Het hete
gebied ontstaat omdat daar zware en
hete sterren zijn ontstaan. Die verhitten
het omliggende gas en vegen het
op door hun ultraviolettestraling.
Daardoor ontstaat er een holte. De
sterren zelf zijn in het infrarood
niet goed zichtbaar.
7
8 Sonnenwijzer – voorjaar 2012
De Soyuz raket van André Kuipers wordt met wandelpas
per trein van de constructiehal naar het lanceerplatform
gereden. André Kuipers startte zijn beide missies van
precies hetzelfde lanceerplatform als de Soyuz raket
met Joeri Gagarin in 1961. Hij werd toen op 27-jarige
leeftijd als eerste mens de ruimte in gelanceerd.
9
Nederlander
tussen de sterren
Sebastiaan de Vet, Universiteit van Amsterdam
Op 21 december 2011 werd de Nederlandse
astronaut André Kuipers voor de tweede keer
de ruimte in gelanceerd naar het internationale
ruimtestation ISS. In 2004 was zijn eerste missie
een korte kampeertocht van 12 dagen. Nu woont
en werkt hij meer dan zes maanden tijdens zijn
‘PromISSe’ missie in gewichtloze toestand.
Waterkringloop
Astronaut,
schoonmaker en leraar
10 Sonnenwijzer – zomer 2012
Als astronaut ben je een soort Zwitsers zakmes
dat van alles kan. André moet als astronaut bijvoorbeeld de Soyuz-capsule kunnen vliegen tijdens
de lancering en landing. Maar aan boord van het
ruimtestation doet hij weer heel veel andere dingen.
Naast schoonmaken zorgt hij als technicus voor de
onderhoud van de apparatuur en meetopstellingen
en het merendeel van zijn tijd voert hij experimenten
uit. Tegelijk is André ook leraar voor het lesprogramma ‘Ruimteschip Aarde’. Een paar duizend scholieren doen mee aan experimenten en wedstrijden.
Ze doen bijvoorbeeld in de les weerproefjes, zoals
de weermetingen die je ook in de weerzaal van de
weerkundige Buys Ballot op Sonnenborgh - museum
& sterrenwacht kunt doen.
Gewichtloos werken
Het ruimtestation is een groot laboratorium waar
wetenschappers onderzoek kunnen doen zonder
de storende invloed van zwaartekracht. Hierdoor
zijn hele nieuwe processen te bestuderen die niet in
een laboratorium op aarde te bestuderen zijn. Net
als de chemicus Barchussen vroeger in zijn laboratorium op Sonnenborgh, doen wetenschappers nu
samen met astronauten experimenten in de ruimte.
Ze bestuderen nieuwe materialen en chemische
processen. Ook in je eigen lichaam verandert er
veel door de continue gewichtloosheid. Astronauten
moeten daarom twee uur per dag sporten zodat hun
spieren niet te slap worden. Artsen maken dankbaar
gebruik van de veranderingen in het lichaam. André
is daarom vaak proefpersoon voor speciale experimenten die bedoeld zijn om het menselijk lichaam
te bestuderen. Voor zulke experiment moeten ze
zichzelf soms wegen om hun massa te bepalen. In
gewicht-loosheid kan dat alleen niet met een normale weegschaal. Astronauten gebruiken daarom
een speciale ruimteweegschaal waarop ze heen en
weer geschud worden.
Als astronauten aan boord van het ruimtestation
naar de wc gaan, wordt hun plas via een speciaal
systeem schoongemaakt zodat er weer drinkbaar
kraanwater overblijft. Als mens heb je al snel twee
liter per dag aan drinken nodig en de hoeveelheid
water voor een lange ruimtemissie is dus groot en
te duur om te lanceren. Het zuiveren en recyclen van
water is daarom een betere oplossing. Als je in de
ruimte dus een kop thee maakt, is de kans te groot
dat het water daarvoor nog door een collega-astronaut is uitgeplast in de wc! Heel raar is dat niet als je
het vergelijkt met de waterkringloop hier op aarde.
Rioolwater wordt ook gezuiverd en dat kan daardoor
uiteindelijk weer in de keuken of badkamer uit de
kraan stromen.
Sterrenkijken aan
de nachtkant
Als André aan de nachtkant van de aarde vliegt,
kan hij soms Nederland in het donker zien. Heel
moeilijk is dat niet want de straatverlichting en
tuinkassen in Nederland zorgen er voor dat de grote
steden gemakkelijk als lichteilanden in de duisternis
te herkennen zijn. Deze lichtvervuiling maakt het voor
ons op de grond moeilijk om sterren te zien. In steden
zoals Utrecht zijn dat vaak alleen de helderste 50,
terwijl je er in totale duisternis een paar duizend kan
zien. Voor André is sterrenkijken in de ruimte dus een
stuk gemakkelijker. Uit de ramen kan hij bijvoorbeeld
poollicht zien en vallende sterren. Daarvoor moet
hij alleen wel naar beneden kijken, in plaats van
naar boven.
11
Dit heb je nodig:
- 4 dezelfde flesjes of potjes met een
grote opening
- Warm en koud water
- Blauwe en gele voedselkleurstof (of inkt)
- Een plastic kaartje
12 Sonnenwijzer – zomer 2012
e
Als de fles met warm
water op de fles met koud
water wordt gezet, blijft het
koude water in de onderste fles. Dit
komt omdat de dichtheid van koud
water groter is dan van warm water.
Als je het experiment andersom doet, met
het koude water boven en het warme water
onder gebeurt er iets anders.
Het zwaardere koude water zakt nu
langzaam naar beneden naar de onderste
fles. Tegelijkertijd stijgt het warme water
naar boven. Hierdoor mixen de blauwe
en gele vloeistoffen en kleurt het water
groen. Dit rondstromen van water
(of lucht) in een cirkel (stijgend
of dalend) wordt convectie
genoemd.
Wist je d
en
He
we lucht dalen t stijg
er
en
is
v
luc niet en h bela an w
ht m alle et k ngr ate
Da
ro
lim ijk
en
a
het ar zit ar oo in de aat. H voor f
v
h
kd
da
ie oce et g et
a wat loe
alle lt. Als er op ibaar p bin aan ebeu
d
een ges nen of in rt
v en a at
t
van oor e an d stijge zelfde eente in de de
e
e
n
n
d
e v man dat aard
Ku het
vu opp
we ipers ruimt lkaan ervla loeib ier st net al e.
est
ten
ee
s
ar
ijg
kt
ui
aa scha n spe ation tbarst e kom e ges t en
r
t
p
i
c
d
t
e
h
n
,
p
i
e
e
e
g
zel
z
fs e prob ers d aal ex eft a ! Aa orgt nte
n
h
s
me en sp eren eze st perim trona boo et
me egen eciaa na te romin ent w ut An rd
t sc om
do
gb
ls
aa dré
het hool en wacholie en. An innen rmee
k
ren dré
eff
la
ar
in
en ect v ssen o mee expe hee de
h
gew an
r
n
i
j sa ime ft
ic zw der
m
con htloo aarte zoekt en nt
wa
vec she kra
t
id o cht
tie
is.
p
?
at
Dit ga je doen:
- Vul twee flessen tot de rand met warm water en
twee met koud water
- Kleur het warme water geel met de kleurstof, en
het koude water blauw
- Leg de plastic kaart op een gele fles en houdt de
kaart vast terwijl je de fles op z’n kop draait
- Plaats de gele fles met warm water nu op een
blauwe fles met koud water
- Zorg dat de openingen van de flessen precies
boven elkaar zitten
- Trek de kaart tussen de flessen uit en kijk wat er
gebeurt.
- Herhaal nu het experiment met de andere
twee flessen maar zet nu de koude (blauwe) fles
op z’n kop op de gele fles. Kijk wat er gebeurd
met de kleur.
a
beur
e
g
t
t
r?
Stijgende warme lucht in de atmosfeer zorgt voor
de vorming van onweerswolken. Dit gebeurt als
de warme lucht tegen de koude lucht botst.
Tegelijk zijn er weer plekken waar koude lucht
daalt. Diezelfde soort bewegingen van warme
lucht vind je ook in de oceanen op aarde.
In dit experiment ga je bekijken wat er gebeurd
als warm water met koud water botst.
W
Cirkelende
convectiestromingen
13
Stichting Vrienden van Sonnenborgh
Draagt u Sonnenborgh - museum & sterrenwacht
een warm hart toe? Word dan lid van de Stichting
Vrienden van Sonnenborgh! Door vriend te worden
levert u direct een bijdrage aan de realisatie
van tentoonstellingen, educatieve projecten,
conservering en uitbreiding van de collectie.
Vrienden
Als vriend ondersteunt u Sonnenborgh en geniet
u zelf van een aantal aantrekkelijke voordelen.
Al voor € 30,- per jaar ontvangt u:
- Gratis entree
- Tweemaal per jaar het blad ‘Sonnenwijzer’
- Uitnodigingen voor openingen
- Toegang tot exclusieve activiteiten zoals
ontvangsten/lezingen
Bedrijfsvrienden
Bedrijfsvrienden steunen Sonnenborgh met een
financiële bijdrage die varieert van € 250,-, € 500,tot € 1.000,- per jaar. Naast de voordelen die u als
vriend heeft kunt u als bedrijfsvriend bovendien
rekenen op een speciaal arrangement voor het
gebruik van de fenomenale locatie inclusief de
binnenplaats uit 1522, naamsvermelding bij de
ingang van het museum en een uitnodiging
om aanwezig te zijn bij de uitreiking van de
Sonnenborgh-prijs, De Utrechtse Ster. Een door
de vriendenstichting ingestelde prijs.
Belastingvrij schenken
Sonnenborgh – museum & sterrenwacht is
aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling.
Dat betekent dat uw giften aftrekbaar zijn van
de belasting.
Vriend of bedrijfsvriend worden?
Stuur voor de informatie een e-mail naar
[email protected] o.v.v. vriend of
bedrijfsvriend.
Bedrijfsvrienden van Sonnenborgh
•AJV Product Solutions
•Catering Oud London B.V.
•Hermans & Schuttevaer Notarissen N.V.
•J & B Conseil B.V.
•Jaarbeurs Holding B.V.
•Jurriëns Exploitatie-
maatschappij B.V.
•Kamer van Koophandel
Midden- Nederland
•Lauteslager Makelaars B.V.
•Naked Architecture B.V.
•Rabobank Utrecht en omstreken
•Van Benthum en Keulen Advocaten
De vriendenstichting organiseert om het jaar
samen met de Kvk en de Universiteit Utrecht de
Utrechtse Ster. Een stimuleringsprijs voor bijzondere
initiatieven op het snijvlak van wetenschap en
bedrijfsleven.
Colofon
Sonnenwijzer is een uitgave van de Stichting
Vrienden van Sonnenborgh in nauwe samenwerking
met Sonnenborgh - museum & sterrenwacht.
Redactie Peter Eillebrecht, Sabine Fuks,
Sebastiaan de Vet, Jacco Vink, Robert Wielinga.
Met bijdragen van Ignas Snellen.
Beeld Sonnenborgh - museum & sterrenwacht, NASA,
ESA, DeVrijerVanDongen, E is for Explore.
Ontwerp DeVrijerVanDongen
Druk ZuidamUithof, Utrecht
Oplage 5.000 exemplaren
14 Sonnenwijzer – zomer 2012
SONNENBORGH
museum & sterrenwacht
Zonnenburg 2, 3512 NL Utrecht
T (030) 230 2818
www.sonnenborgh.nl
[email protected]
Openingstijden:
Dinsdag t/m vrijdag: 11.00 - 17.00 uur
Zondag: 13.00 - 17.00 uur
Sonnenborgh- museum & sterrenwacht wordt
structureel ondersteund door de Universiteit Utrecht
en de gemeente Utrecht.
15
Het idee is dat we elkaar
nodig hebben om verder te
komen.
Als coöperatieve bank gelooft de Rabobank heilig in de kracht van het collectief. Samen bereik je
immers meer dan alleen. Verder komen door samen te werken. Dat is het idee.
Samen sta je sterker.
Rabobank. Een bank met ideeën.
www.rabobank-utrecht.nl