Xx - Stichting Psychiatrie en Filosofie

Psychische Gezondheid in een
Opgewarmde Aarde
Jaap van der Stel
Lector GGz Hogeschool Leiden
Senior-onderzoeker GGZ inGeest | Adviseur beleid Brijder-Parnassia
Iedereen moppert over het weer,
maar niemand doet er wat aan.
Mark Twain (1889)
Kwestie:
Hoe voorkomen we hysterie maar bevorderen we een
grotere sense of urgency i.h.b. in en om de psychische zorg /
psychiatrie en psychologie?
Introductie
Verandering klimaat / opwarming aarde raakt ons allen.
 Hebben we ‘s morgens nog koffie?
 Hebben we ‘s avonds nog wijn?
 Hebben we ‘s nachts nog lekker geslapen?
 Lopen we meer kans op ziekten? Behouden we ons werk?
 Zijn we ooit genoodzaakt te vluchten, en waarheen?
 Vangt iemand ons dan op? Is er professionele hulp bij trauma’s?
Overzicht
1. Kwesties met en rondom het klimaat.
2. Directe en indirecte gevolgen
3. Focus op (psychische) gezondheid &
Kinderen
4. Wat te doen?
1. Kwesties
Problemen met het klimaat
Klimaatverandering is existentiële bedreiging voor alles wat
leeft.
Dit probleem hangt samen met of versterkt parallelle
bedreigingen van de planeet:
• Vervuiling van het milieu
• Ontbossing
• Tekort aan vers water
• Afname gezondheid oceanen
Gezondheid planeet / mensen hangt nauw samen.
Nut en noodzaak van een
systeembenadering
Hoe verbanden liggen, hoe processen verlopen, wat kritieke waarden
zijn, hoe subsystemen met elkaar verband houden is complex, gelaagd,
deels onvoorspelbaar.
Geïsoleerde benadering van ‘factoren’ geeft onvoldoende inzicht in
werking systeem van systemen.
Systeembenadering vereist:
• Inter/transdiscipinaire teams
• Focus op:
o Analyseren van alle niveaus van te systemen (voorkomen van
reductionisme)
o Achterhalen van mechanismen <= biedt perspectief op
werkzame interventies
o Verkrijgen inzicht in potentieel onomkeerbare veranderingen
Problemen met bestuur en politiek
Problemen met onszelf
Big question:
• Waarom doen we persoonlijk zo weinig om opwarming tegen te
gaan?
• Waarom geen sense of the tragedy?
Hoe werkt het menselijk brein / psyche?
• Is er een bias => dagelijkse dingen (ervaren als ‘concreet’)?
• Ervaren mensen globale gevaren als te ‘abstract’? <= psychological
distance.
• Hebben we last van confirmation bias? => perceptie gericht op wat
we al weten/denken.
• Is er sprake van ontkenning en afweer a.g.v. onzekerheid,
hulpeloosheid? => perceptie van lagere self-efficacy.
Stilte in de psychische zorg
Psychische zorg laat het klimaat (nog) aan haar voorbij gaan.
Zoekterm ‘klimaat’ levert niets op bij:
• GGZ NL (brancheorganisatie),
• Trimbos-instituut (kenniscentrum),
• NIP (psychologen),
• NVvP (psychiaters)
• V&VN (verpleegkundigen)
Uitzondering: referenties => behandelklimaat / opleidingsklimaat et
cetera.
2. Gevolgen
Directe gevolgen
Directe gevolgen klimaat door:
• Blootstelling aan hogere temperaturen.
• Complexe/extreme weergebeurtenissen: hittegolven,
overstromingen, droogten, branden, stormen.
• Veranderde arbeidsproductiviteit.
• Veranderingen in de incidentie en geografische bereik
van klimaatgerelateerde infectieziekten.
• Voedselonveiligheid (tegenvallende oogsten) en
ondervoeding.
• Grotere kans op psychische aandoeningen (i.h.b. in slecht
toegeruste regio’s).
Indirecte gevolgen
Indirecte gevolgen klimaat door:
• Verstoring van sociale en ecologische systemen.
Hierdoor o.a.:
• Tekorten aan niet-besmet voedsel en water.
• Veranderingen in de voedselproductie.
• Andere patronen van infectieziekten (insecten, vervuild
water), allergieën, andere aandoeningen gerelateerd aan
voedsel, water, hitte, lucht (pollen).
• Werkloosheid; verzwakking van de arbeidskracht.
• Sociale conflicten; meer agressie en geweld.
• Migratiestromen: verlies van bestaanszekerheid, identiteit;
risico op aan stress gerelateerde stoornissen.
APA e.a.
2017
The lancet,
2016
Zwaarste lasten
• I.h.a.: zwaarste last op:
o Landen met lagere inkomens (vb. Afrika).
o Bovendien: vaker, tegelijkertijd, meerdere ongunstige gevolgen.
• Adolescente meisjes / vrouwen, als:
o zij i.h.b. verantwoordelijk zijn voor water, voedsel, brandstof.
3. Psychische
gezondheid
Focus op psychische gezondheid (1)
• Fysieke en sociaaleconomische gevolgen van klimaatverandering =>
schadelijk voor psychische gezondheid.
• Implicaties:
o stress,
o depressie en angst,
o druk op sociale relaties,
o gecompliceerde rouw,
o verlies persoonlijke identiteit,
o hulpeloosheid / fatalisme, PTTS,
o suïcidale gedachten en pogingen,
o alcohol en drugsmisbruik,
o kinderen: verlies van ouders;
o solastalgia (stress door verandering fysieke omgeving).
Focus op psychische gezondheid (2)
Hoog-risicogroepen:
• kinderen,
• ouderen,
• zwangere vrouwen, vrouwen i.h.a.,
• mensen met reeds aanwezige psychische kwetsbaarheid,
• armen,
• mensen met eerste symptomen (stigmatisering),
• degenen die direct van de opbrengst van de aarde leven.
Globale mechanismen
Int J Public
health,
2010
Focus op kinderen (1)
• Kinderen en toekomstige generaties dragen onevenredig
deel van de last van de klimaatsverandering:
o Vaker met langdurende gevolgen.
o Aantasting van het welzijn en (psychische) gezondheid op
diverse manieren.
• Betreft i.h.b. kinderen in landen met zwakke instituties.
• Dilemma:
o investeringen om gevolgen tegen te gaan moeten nu gedaan
worden;
o voordelen daarvan worden pas later merkbaar.
Focus op kinderen (2)
Wat merken kinderen?
• Gemiddelde temperatuurstijging + vaker extreme hitte => aanslag
cardiovasculaire systeem / hitteberoerte.
• Hydrologische stress: watertekorten, vervuild water.
• Vaker extreme weersgebeurtenissen.
• Zeespiegelstijging.
• Schade aan ecosystemen.
• Vervuiling.
• Meer interpersoonlijke conflicten t.e.m. oorlogen.
• Rampen:
• direct of indirect psychische problemen (i.h.b. PTSS);
• vernietigend voor sociale en culturele systemen (bv: scholen).
4. Wat te doen?
Algemene strategie
BMJ, 2008
Specifiek: bevorder veerkracht
Professies, opleidingen, kenniscentra
rondom psychische zorg
• Kennis m.b.t. klimaatverandering toe-eigenen en
vertalen in competenties / handelen / strategieën,
voorzieningen.
• Creëren van professionele netwerken gericht op
preventie / eerste hulp / opvang.
• Stem laten horen in publieke debat.
• Meewerken aan nationale en internationale oplossingen
m.b.t. aan klimaat gerelateerde psychische gezondheid.
• Leggen van verbindingen met somatische en sociale
zorgsystemen.
Mensen voorbereiden
Rol psychologen (en anderen) plus mensen zelf:
• Bevorderen veerkracht (i.h.b. bij kinderen) en
optimisme.
• Cultiveren vaardigheden m.b.t. coping (stress) en
zelfregulatie, handelen in crisissituaties, gewaarworden
en reguleren van emoties bij tegenspoed.
• Ondersteunen van praktijken die bijdragen aan
cultiveren gezonde gewoonten, zingeving.
• Bevorder sociale verbondenheid, en binding aan locatie,
cultuur en gemeenschap.
Framing & Motivatie
• Woorden doen ertoe.
o ‘Klimaatverandering’ en ‘opwarming van de aarde’ hebben
hebben verschillende effecten op kennis en bewustzijn.
o Het laatste prikkelt eerder er persoonlijk iets aan te doen.
o Vraag: hoe framen we de problematiek?
• Individuele motivatie tot veranderen afhankelijk van
perceptie climate change helplessness.
o Wie zich niet hulploos voelt, blijkt eerder geneigd er wat aan te
doen.
o Vraag: hoe kunnen werkzame publieke boodschappen het
verschil maken?
Duurzame gebouwen & investeringen
Hoe krijgen we duurzame gebouwen in de psychische zorg
(ggz)?
• Kwestie van bouw, inrichten, verwarmen en isoleren.
• Lukt het zichzelf van energie te voorzien?
Hebben ze een idee van hun koolstofvoetafdruk en zijn
besturen bereid en in staat deze te reduceren?
Zijn fondsen bereid de stap van Pensioenfonds Zorg &
Welzijn te volgen => divesteren (< koolstof).
Duurzame zorgverlening / < mobiliteit
•
Lagere koolstofvoetafdruk in de psychische zorg:
o Verstrekken pillen kost ± minder koolstof dan psychotherapie.
o Fixatie op pillen is medisch-ethisch problematisch.
o Oplossing: vol inzetten op werkzame e-health (vb.: online
cognitieve gedragstherapie) <= laagste afdruk.
•
•
•
Focus op preventie, vroegtijdig handelen; voorkomen
recidive voorkomt latere duurdere, intensievere,
koolstof-intensieve zorg.
Accent op sociale/openbare gezondheidszorg i.p.v.
individuele zorg <= voorkomt hogere afdruk.
Focus op (internationale / nationale) video-conferenties
<= drastische reductie van vliegen en autorijden.
Taken gezondheidswerkers
Naast advisering aan publieke preventieve voorzieningen
en opvang bij rampen:
• Publieksvoorlichting.
• Preventieve programma’s.
• Zorg i.h.b. voor meest benadeelde / kwetsbare groepen.
• Monitoring ziekten en risicofactoren.
• Prognoses ontwikkeling van gezondheid en ziekte.
• Voorspellen effecten door op bevordering van
gezondheid / preventie van ziekte gerichte interventies.
• Opleiding / bijscholing gezondheidswerkers.
Het einde