de presentatie

Ides Nicaise
HIVA / PPW (KU Leuven)
esign Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra
D
Jouw armoede is ook
de onze
De andere kant van de kloof
Wat doet de confrontatie met een bedelende dakloze
met ons?
• Ongemak
• Machteloosheid
• Medelijden
• Verbazing
• Wrevel
• Verontwaardiging
• Reflectie…
• Verwarring
• …
20-7-2017
2
Mijn naam is niemand
Wat doet de confrontatie met ons met een bedelende
dakloze ?
Het insider perspectief van een dakloze vrouw
• Sympathie
• Vernedering
• Kwaadheid
• Wantrouwen
• Ontgoocheling
• Verontwaardiging
• Angst
• Reflectie…
• …
20-7-2017
3
Deel 1
ATD VIERDE WERELD,
EEN SOLIDARITEITSBEWEGING
20-7-2017
4
Noisy-le-Grand
bakermat van ATD-Vierde Wereld
Basisinzichten van stichter
Joseph Wresinski
• Generatie-armen =
erfgenamen van
subproletariaat => verenigen
om te emanciperen
• Geen voedselbedeling maar
educatie (vóórschools t.e.m.
volksuniversiteit)
• Armoedebestrijding = strijd
voor mensenrechten
Een zaak van mensenrechten
“Niet honger of het niet kunnen lezen, niet eens
werkloosheid is het ergste ongeluk voor de mens. Het
ergste is dat je niet meetelt. Het ergste ongeluk is te
weten dat je in het geheel niet meer meetelt, zodat zelfs
je leed kan worden genegeerd. Het ergste is de
minachting van je medeburgers. Want het is die
minachting die een mens ver van alle recht houdt (…)
Het grootste ongeluk dat uiterste armoede meebrengt is
zich gedurende heel zijn bestaan als een levende dode
te voelen.”
J. Wresinski, Mensenrechten zijn ondeelbaar (1989)
Het woord nemen
Volksuniversiteit
1. Isolement doorbreken
2. mondig worden
3. Blootleggen hoe
rechten geschonden
worden en bruggen
slaan naar beleid
De Vlaamse
Vierde Wereld Volksuniversiteit
Politici ontmoeten…
20-7-2017
11
…en wereldleiders…
20-7-2017
12
17 oktober 1987: 100.000 mensen op
Trocaderoplein te Parijs
Deel 2
DE STRIJD TEGEN ARMOEDE ALS
EEN STRIJD VOOR ONZE EIGEN
GRONDWAARDEN
20-7-2017
© I.
Nicaise
Voorbeeld 1
EUROPEES SOCIAAL BELEID
20-7-2017
15
De belofte van Europa 2020:
- 20 miljoen armen
30.0
28.0
26.0
26.2
25.7
25.3
24.4
24.0
23.7
24.2
23.2
24.7
24.6
2012
2013
23.6
22.0
20.0
18.0
16.0
14.0
12.0
10.0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
16
De neoliberale (Europese) wind
• EU-uitbreiding met zeer ongelijke lidstaten en
zwakke sociale begeleiding
=> nieuwe lidstaten gebruiken armoede als
concurrentiewapen
• Interne liberalisering van diensten (telecom, energie,
transport, …) – weliswaar bijgestuurd voor sociale
diensten van algemeen belang
• Interne fiscale en sociale dumping
=> ‘prisoner’s dilemma’: collectief koopkrachtverlies
• Externe liberalisering: TTIP
20-7-2017
17
Monetaire unie boven alles ?
• Europese monetaire unie ontneemt lidstaten
instrumenten van autonoom monetair beleid
=> ‘interne devaluatie’ (daling lonen en prijzen) in arme
EU-landen i.p.v. muntdevaluatie / i.p.v. revaluatie
Duitsland
• Trojka doorkruist nationale soevereiniteit en democratie
=> monetaire unie wordt soort interne kolonisator
20-7-2017
© I.
Nicaise
Europees anticrisisbeleid redt euro,
ten koste van grote sociale schade
• Europees semester: economische hervormingen gaan
voor op sociale doelstellingen
• Six-pack + two-pack versterkt dominantie van
Europees macro-economisch beleid…
• …vooral gericht op besparingen, o.a. in sociale
uitgaven
– Economisch: neerwaartse spiraal (cf. IMF, OESO)
– Sociale afbraak (daling minimumlonen,
uitkeringen…)
20-7-2017
© I.
Nicaise
De EU-doctrine over sociale
bescherming en arbeidsmarktbeleid
• ‘Werk moet lonen’: de kloof tussen nettolonen en
(werkloosheids)uitkeringen moet voldoende groot zijn
• Impliciet mensbeeld: de werkloze is een rekenaar, die
alleen wil werken als de inspanning van het werk
voldoende gecompenseerd wordt
• => 2011 aanbeveling aan België: uitkeringen voor
langdurig werklozen verlagen
• => armoederisico bij werklozen gestegen van 32% in
2004 tot 46% in 2013
• Idem in heel wat andere landen
20-7-2017
20
Hoe denken mensen in armoede er
zelf over ?
20-7-2017
21
De visie van ATD-Vierde Wereld over
sociale bescherming en arbeidsmarkt
Gemengde werkgroep arbeid – sociale zekerheid
=> ‘Uit de opgelegde inactiviteit raken’ (1998)
• Hunker naar werk (= nuttigheidsgevoel, wederkerigheid,
burgerschap, …)
• Vrijwilligerswerk als opstap => RVA-regels versoepelen
 huidig beleid: verplichte gemeenschapsdienst ?
• Investeren in begeleiding, opleiding, mobiliteit…
• Bestaanszekerheid = noodzakelijke voorwaarde voor integratie
 huidig beleid: uitkeringen laag houden als prikkel tot werk
=> Opening in Europees ‘sociaal investeringspakket’ ?
20-7-2017
22
Voorbeeld 2
VLAAMS ONDERWIJSBELEID
20-7-2017
23
Ongelijkheid ingebakken in het systeem ?
Twee opvattingen over democratisch onderwijs
Meritocratische visie:
verwerpt ongelijke kansen (toegang),
maar aanvaardt ongelijke behandeling
en ongelijke uitkomsten
Egalitaristische visie:
verwerpt ongelijke behandeling als discriminatie, en streeft
zelfs naar zo gelijk mogelijke uitkomsten tot eind secundair
onderwijs
Meritocratie als ideologie van gelijke
kansen… maar niet gelijke uitkomsten !
• Ongelijkheid wordt bepaald door verschillen in
– aanleg (=onveranderlijk),
– inspanning (=persoonlijke verantwoordelijkheid)
– omgeving / sociale afkomst (=ongelijke kansen)
• Overheid moet enkel corrigerend optreden opdat de derde
bron van ongelijkheid weggewerkt wordt. Dan heeft elkeen
de kans om zijn ‘plafond’ te bereiken
• Tegelijk diep geworteld geloof in een natuurlijke hiërarchie
tussen mensen met verschillend niveau van ‘aanleg’ =>
alle leerlingen zo efficiënt mogelijk oriënteren naar het
onderwijs ‘dat het best voor hen past’
Meritocratisch beleid in Vlaams onderwijs
Meritocratisch ideaalbeeld
Kenmerken in Vl. Onderwijs
Leerplicht
 gelijke kansen / toegang tot het
Kosteloosheid
onderwijs volgens natuurlijke
aanleg
 Verschillende behandeling op
Oriëntering ‘zuiver’ op basis
basis van (a) natuurlijke aanleg en
van toetsresultaten
(b) inspanning
 buitengewoon onderwijs
 watervaleffect SO
=> Enorme weerstand tegen M-decreet en tegen hervorming
secundair onderwijs
Gevolgen van meritocratisch onderwijs
voor armste leerlingen
• Kinderen met een nietwerkende vader hebben
3x meer risico om in
buitengewoon lager
onderwijs (BLO) terecht te
komen
• Migrantenkinderen hebben
2,5x hoger risico om naar
BLO verwezen te worden
20-7-2017
• Kinderen uit armste 10%
van de bevolking hebben
5x meer kans om in het
beroepsonderwijs (BSO) te
belanden
• Allochtone leerlingen
hebben 3,5x meer kans
om in BSO terecht te
komen
27
Egalitarisme als alternatieve visie
• Recht op onderwijs = mensenrecht (niet afhankelijk van
talenten maar van menselijke waardigheid)
• Recht moet ‘effectief zijn’, d.w.z. recht op gelijk profijt van
het onderwijs, niet alleen gelijke kansen / gelijke toegang =>
streefdoel van zo gelijk mogelijke uitkomsten tussen
sociale groepen
• Daarvoor kan positieve discriminatie verantwoord zijn
(bv. extra-financiering voor scholen met veel kansarme en/of
allochtone leerlingen)
 Laatste Jaren sterke tegenbeweging (bv. druk om extrafinanciering af te schaffen
28
Voorlopig besluit
• Armoede ‘lenigen’ is een plicht maar blijft ‘dweilen met
de kraan open’
• Armoede aan de wortel uitroeien (structureel) is
bouwen aan een samenleving die gestoeld is op
fundamenteel vertrouwen in de groeikansen van
kwetsbare groepen en in de waarde van hun bijdrage
aan de samenleving
=> Hun armoede is onze armoede,
hun ontvoogding is onze (morele) bevrijding
20-7-2017
29
Deel 3
EEN EVANGELISCH KOMPAS
20-7-2017
30
Een evangelische visie ? (1)
Lazarus en de rijke:
aanklacht tegen de ‘zonde van onverschilligheid’
“Er was eens een rijke man die gewoon was zich te
kleden in purperen gewaden en fijn linnen en die dagelijks
uitbundig feestvierde. Een bedelaar die Lazarus heette,
lag voor de poort van zijn huis, overdekt met zweren.”
(hoe komen we in contact met de dakloze op onze weg?)
20-7-2017
31
Een evangelische visie ? (2)
Werkers van het elfde uur:
parabel tegen het ‘werk moet lonen’ en tegen de meritocratie
Want met het koninkrijk der hemelen gaat het als met een
landeigenaar die ’s morgens heel vroeg eropuit ging om arbeiders te
huren voor zijn wijngaard. Hij werd het met de arbeiders eens over
een denarie per dag en stuurde hen naar zijn wijngaard. (,,,) Toen hij
rond het elfde uur eropuit ging, zag hij nog andere mensen staan, en
hij zei tegen hen: “Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk?”
Ze antwoordden hem: “Omdat niemand ons gehuurd heeft.”
=> Economie van het vertrouwen, van de wederkerigheid
20-7-2017
32
Een gedeelde strijd om waarden…