Verslag Bodemcafe De Kempen def

Bodemcafé De Kempen
Verslag van een mooie avond op 10 januari 2017
Locatie: De Buitenman, Lage Mierde
Bodemcafé
Bodemcafés zijn onderdeel van het Bodem
Netwerk Brabant. Dit netwerk is nieuw, en wordt
Brabantbreed opgezet met als doel om
bodemprojecten, evenementen en
praktijkkennis gericht op duurzaam
bodemgebruik te bundelen en aan elkaar te
koppelen.
Het Bodem Netwerk Brabant is van en voor
iedereen die op een verantwoorde manier met de bodem om wil gaan en wordt
vormgegeven door een vaste kerngroep (werkgroep) die zich bezig houdt met projecten en
evenementen in Brabant op het gebied van bodem en duurzaam gebruik daarvan. Deze
werkgroep bestaat op dit moment uit vertegenwoordigers van waterschap De Dommel,
provincie, HAS, ZLTO en BMF. De werkgroep kan nog uitgebreid worden met anderen die
graag mee willen denken. Om vragen, kennis, praktijkervaringen en evenementen te kunnen
delen wordt ook een digitaal platform ingericht. Zodra het digitale platform in lucht is zal dit
aan alle deelnemers bekend gemaakt worden.
De werkgroep Bodem Netwerk
Brabant organiseert o.a.
bodemcafés met als doel:
netwerken, van elkaar leren en
tot stand brengen van
samenwerkingen en
ontmoetingen in een informele
setting.
Op 10 januari werd het 1e
bodemcafé in de Kempen
1
gehouden. Circa 60 deelnemers hebben ervaringen uitgewisseld, er werd bodempubquiz
gehouden onder leiding van de gedeputeerde Johan van der Hout en 4 ondernemers hielden
pitches, waarbij het publiek vragen werden voorgeschoteld.
Introductie: Paul Schellekens, programmaleider Duurzame Landbouw en Landschapsbeheer
van het Huis van de Brabantse Kempen.
Paul geeft een toelichting waarom we juist op deze locatie bij elkaar
komen. Noordelijk en oostelijk liggen Kempische landgoederen,
Brabants landschap plus nieuwe PAS-gebieden. Aan de westkant
komt het nieuwe natuurgebied "Reuseldal". Tussenliggende boeren
moeten om te overleven veranderen, daardoor zie je hier initiatieven
als weidevarkens, pilot natuurnetwerken en nieuwe initiatieven in
verbreding. Deze transitie gaat niet vanzelf maar roept vragen op die
beantwoordt moeten worden. Tegelijk ligt er ten zuiden van Reusel
intensieve veehouderij en akkerbouw zoals Van den Borne
Aardappelen. Ook daar vinden ontwikkelingen plaats waarvan we
kunnen leren.
Openingswoord: Johan van den Hout, Gedeputeerde Natuur, Water & Milieu
Johan geeft aan dat een gezonde vitale bodem de basis is voor een gezonde leefomgeving,
gezond voedsel, een rijke biodiversiteit zowel boven als in de grond, een goede
waterkwaliteit, klimaatadaptatie en geeft aan dat het een uitdaging is om de bodem vitaal te
houden / te maken en dat op een zodanige manier te doen dat de bedrijfsvoering in
economisch opzicht ook gezond blijft. Johan noemt hierbij dat er in het bestuursprogramma
van de provincie aandacht is voor de bodem en ondergrond.
Johan memoreert dat het Bodem Netwerk Brabant er voor iedereen is en dat verschillende
bodemcafés op een informele
"Brabantse manier" invulling gaan
geven aan dit netwerk. Interessante
casussen, vragen en antwoorden
worden geclusterd en ontsloten op
een - in ontwikkeling zijnde - digitaal
platform. Johan sluit het
openingswoord af met de mededeling
dat het volgende bodemcafé in maart
in het Groene Woud georganiseerd
wordt en wenst iedereen een
2
inspirerende avond.
Pitch Wil Meulenbroeks (Natuur inclusieve landbouw)
Wil exploiteert een melkveebedrijf in Lage Mierde, het betreft een ontginningsboerderij, een
intensief regulier bedrijf met 36 ha. dat ligt tussen parels van natuur. Wil geeft aan paar
opvolgers te hebben en na te denken hoe hij een toekomstbestendig bedrijf door kan geven
aan de volgende generatie. Hierbij wordt o.a. gedacht aan natuur inclusieve landbouw in het
Reuseldal. Een 1e stap is hier inmiddels in gemaakt. Wil is de 1e ondernemer die meedoet
aan het Ondernemend Natuur Netwerk Brabant (ONNB). Wil geeft aan dat er gedacht moet
worden in overeenkomsten i.p.v. verschillen en dat we vanuit die optiek gezamenlijk aan de
slag moeten gaan. "Misschien zit de grootste overeenkomst wel in de grond". Hiervoor is Wil
nog op zoek naar aanvullende informatie. Te denken valt aan berging van water, lucht- en
mineralenhuishouding, maar ook aan nieuwe verdienmodellen. Naast de natuur inclusieve
landbouw ziet Wil ook het onderwijs als markt en streeft Wil om op zijn bedrijf
een kenniscentrum voor de periferie op te richten. Voor de vragen die bij deze transitie aan
de orde kwamen is Wil al langs de ZLTO, provincie en het waterschap geweest, maar kreeg
het idee dat iedereen hetzelfde wiel aan het uitvinden was. Een wiel dat nog niet klaar is voor
3
praktijksituaties en waar Wil als ondernemer eigenlijk niet veel mee kan.
Vraag aan het publiek: Hoe kunnen we de samenwerking versterken en kennis uitrollen in het
veld? Wie heeft hierover ideeën en wil mee doen?
Antwoorden uit het publiek:
 Actief de samenwerking opzoeken en verkennen. Als voorbeeld werd genoemd de
coöperatie van het land van de Kleine Beerze. Ga op pad en vraag gewoon of ze
samen willen werken (Team: Jorrit Jonkers)
 Vanuit de Bosgroep is men bezig met biodiversiteit en bodemontwikkeling in
natuurgebieden, onlangs is er bij de Bosgroep-Zuid iemand gepromoveerd op dit
gebied en is er nog een promovendus bezig met promoveren op dit gebied. Zij willen
hun kennis graag delen (Team: Jan Rots)
 Scholen kennis laten krijgen, studieclubs oprichten en delen met onderwijs (Team:
Jeroen Geurts)
 De HAS erbij betrekken. Maar voordat je gaat samenwerken dien je te weten wat er
allemaal in die bodem gebeurd, welke processen zich erin afspelen. Moeten we hier
niet eerst over nadenken en het onderwijs (HAS) erbij betrekken. (Team: Harrie
Brouwers)
 HAS inzetten met de vraag hoe jonge boeren met weinig financiële middelen een
bedrijf kunnen starten (Team: Ben Bruurs)
 Dit soort netwerken gebruiken! En What About Soil bijeenkomsten van de HAS
(iedere 10 weken) bijwonen. De HAS kan veel betekenen. Dien je projecten in! Een
businessmodel druk je niet alleen uit in geld, maar ook in bodemkwaliteit (Team:
Marrie-Jeanne Groffen)
Pitch Den Elshorst (Weidevarkens)
Ben Bruurs heeft een "plattelandsbedrijf" in Baarschot. Het is
een verbreed boerenbedrijf waarbij varkens worden geweid,
huifkartochten worden georganiseerd en
groepsaccommodaties worden aangeboden. Met dit nieuwe
concept is 6 jaar geleden begonnen. Het heeft een
ander verdienmodel met een korte keten, waarbij we meer
overhouden. "Voorheen hadden we 170 zeugen en 800
vleesvarkens. Nu hebben we 20 zeugen. Het is diervriendelijk
en toegankelijk voor de consument (inspelen op emotie) We
begonnen met plaggenhutjes en varkens. Toch rijzen er
problemen omdat het houden van varkens op deze manier
4
eigenlijk niet kan. Er zijn in Nederland 3 manieren om varkens te houden: Biologisch, scharrel
of intensief. Daar valt onze manier niet onder. Er werd geadviseerd gebruik te maken van de
zogenaamde Stoppersregeling. Dat hebben we niet gedaan. Het bedrijf Den Elshof stevent
nu af op een greendeal. De verplichte ophokfaciliteit voor varkens (voor calamiteiten) is nog
een uitdaging, maar Ben is bezig met een protocol dat aan het ministerie wordt voorgelegd.
De proefstatus is in aantocht!
Het bedrijf Den Elshof ligt tegen een perceel van Brabants landschap, waar de varkens
worden ingezet tegen wortelonkruid. De HAS onderzoekt ook mee. Ben geeft aan niet meer
bezig te zijn met de verkoop van vlees, maar zijn energie te richten op natuurlijk
varkensbeheer v.s. natuurbeheer v.s. recreatie (beleving)
Vraag aan het publiek: Hoe voeren we de varkens (we telen ook zonnebloemen en voeren
dat aan de varkens)? Welke gewassen zijn geschikt hiervoor waarbij de varkens baat hebben
maar de natuur ook? Brokken voer worden nu als briketten in het leefgebied geschoten. Deze
briketten worden gemaakt van zo veel mogelijk natuurlijk materiaal. Nevenraag: Wat kan ik
hiervoor gebruiken?
Antwoorden uit publiek:
 Inzet Eikenbossen. Kleinschalig toepassen. Ook wordt het mengsel van Gras/klaver
genoemd. (Team: Jorrit Jonkers)
 Combinatie met voedselbossen. Maak gebruik van de algen structuur. Hetzij
voor varkensvoer (vallende vruchten) Hetzij voor humane consumptie, waarbij
de varkens dan tijdelijk een ander onderkomen moeten hebben. (Team: Jan Rots)
 Inzetten op voetbalvelden tegen wortelonkruid (team: Jeroen Geurts)
 Vlinderbloemige en eiwitrijke gewassen. (Luzerne, veldbonen) (Team: Ben Bruurs)
 Briketten samenstellen uit natuur en-of eiwitrijke gewassen (Lupine en
veldbonen) (Team: Marrie-Jeanne Groffen)
 Brandnetels en Pitrus bestrijden met varkens. (Team: Harrie Brouwers)
 Met drones briketten
schieten / laten vallen en er
een recreatief tintje aan
geven door drones te laten
besturen door recreanten. Of
werken met katapulten.
(Team: Toon Kemps)
Pitch Leo Hooijen / Daan
Bressers (Sorghum)
5
Leo heeft een melkveebedrijf in Lage Mierde en heeft afgelopen groeiseizoen Sorghum
(Soedangras) toegepast. De keuze om dit gewas toe te passen was tweeledig. A) De
bodemstructuur was door een slechte ontwatering en intensieve bewerkingen sterk
aangetast, waardoor de opbrengsten sterk terug vielen. Onderzoek wees uit dat mechanische
bodemverbeteringen voor de lange termijn geen soelaas zouden bieden. Sorghum heeft de
eigenschap om zeer intensief en diep te wortelen, zodat er weer verticale wortelgangen /
kanaaltjes in het bodemprofiel kunnen komen, waardoor de waterhuishouding wordt
verbeterd en het bodemleven weer een kans krijgt. Het gewas werd derhalve gebruikt als
bodemverbeteraar. B) Sorghum kan tevens gebruikt worden als ruwvoer voor de koeien. De
VEM's (Voeder Eenheden Melk) en eiwitten zullen wat lager zijn dan bij mais, maar het
gewas bezit veel vezels wat goed is voor de pens.
Daan Bressers (Firma: Neutkens) is teeltadviseur van Leo en heeft het zaaizaad geleverd en de
teelt begeleidt. Daan verteld dat Sorghum het 4e grootste (toegepaste) gewas van de wereld
is en zeer effectief met water en stikstof kan omgaan. Het gewas kent bij Nederlandse
toepassingen geen ziektes (tot nu toe) en er is een opbrengst van 16 tot 18 ton mogelijk. Er
is 25 mei gezaaid met 10 kg/ha. In juni en juli heeft het perceel tot 2 keer toe - 3 en 4 dagen
- onder water gestaan. ("Maisteelt zou hierdoor totaal mislukt zijn") Na de wateroverlast is
er in juli 200 kg KAS (Kalkammonsalpeter, een stikstofhoudende kunstmest) gemest en heeft
er onkruidbestrijding met "Callisto" plaatsgevonden.
6
Daan liet foto's rond gaan waarop het gewas, de oogst en de intensieve beworteling te zien
was en vertelde dat Sorghum bekend stond als droogteressistent gewas, maar dat deze proef
liet zien dat Sorghum ook goed tegen natte voeten kan. Sorghum is hiermee een zeer goed
klimaat adaptief gewas. Leo begint deze week met voeren van Sorghum aan de koeien.
Vraag aan het publiek: Daan: Geen. "Ik heb geen vraag, als adviseur krijg ik altijd vragen".
Paul Schellekens vroeg het publiek vervolgens na te denken over alternatieven gewassen op
natte percelen.
Antwoorden uit publiek:
 Nat-tolerante gewassen telen in beekdalen (Team: Toon Kemps)
 Kijk eerst naar de oorzaak. Waarom is het nat? Heeft dit een natuurlijke oorzaak, is er
een bodemprobleem? Maak vervolgens de juiste keuzen voor gewassen.
Rotatiegewassen toepassen (Team: Harrie Brouwers)
 Rabattenbossen op omgekeerd rabattensysteem biomassaproductie voor
potstal(houtsnippers). Hout telen op de natte delen, op de droge delen een gangbaar
landbouwproduct (Team: Jan Rots)
 Olifantsgras (Miscanthus) suikerriet (team: Jeroen Geurts)
 Houtproductie: Wilgenhout (team: Ben Bruurs)
 Alternatief voor Sorghum: Vlinderbloemigen. Breng lucht in de bodem (team: Harrie
Brouwers)
7


Elzen en wilgen telen en jaarlijks versnipperen voor biomassaproductie (team Haard:
Marie-Jeanne Groffen)
Rijst, Zegegras of Waternavel telen. (Team Haard: Marie-Jeanne
Groffen)
Pitch René Groenen (Biologisch / dynamisch)
Rene exploiteert een biologisch dynamisch landbouwbedrijf "De Groenen
Hof" van 12ha. op het Landgoed Baest. De Groenen Hof richt zich op de
productie van groentezaad van zaadvaste (verkregen door traditionele
veredeling) gewassen. Hiernaast is René aangesloten bij een
tuinderscoöperatie.
Om de onkruiddruk laag te houden past René als ondergroei een mengsel
van gras/klaver toe. Hiernaast bindt het klaver stikstof uit de lucht wat ten
goede komt aan de bodem. Op die manier probeert René de bodem altijd
bedekt te houden, want open, kale grond is slecht voor de bodem, en goed
voor onkruid. "Een bodem moet bedekt zijn"!
René wil de mogelijkheden van onderzaai met traag groeiende vlinderbloemigen
onderzoeken. Dit gewas zal dan wel een paar keer gemaaid moeten worden. Gebeurt nu
experimenteel met een Flymo (grasmaaier zonder wieltjes). Als dit goed lukt zal dat veel tijd
besparen aan onkruidbestrijding. Een nadeel van bodembedekking is de bodemtemperatuur
in het voorjaar, de grond warmt immers minder snel op, vertraagd de N-mineralisatie, maar
ook is er meer schade te verwachten van slakken.
Vraag aan het publiek: Op welke manieren kan ik mijn grond bedekt houden en welke
gewassen of mechanisatie horen hierbij?
8
Antwoorden uit publiek:
 Onkruiddrukkende manieren: GPS op grasmaaier. Mulchen of klaver/spurrie
toepassen tegen onkruid. (Team: Jorrit Jonkers)
 Kijk naar andere gewassen die niet ieder jaar gerooid hoeven te worden. (Jan Rots)
 Coating op zetmeelbasis toepassen voor onkruidonderdrukking. (Team: Jeroen
Geurts)
 Kippen en varkens inzetten. (team: Ben Bruurs)
 Temperatuur en trage N-mineralisatie -> vlinderbloemige onderspitten en maaien
met maairobot op zonne-energie. (team Haard: Marie-Jeanne Groffen)
Vragen / opmerkingen in het algemeen
 Hoe krijg je nu een hoger percentage organische stof op jonge heigronden. En is dit
wel overal nodig? (Team: Toon Kemps)
 Iedereen heeft baat bij een goede bodem. Hoe krijg je nu iedereen aan boord om
daaraan te werken? Hoe kan men, bezien vanuit ieders belang, werken aan een vitale
9
bodem en op die manier werken aan ons gemeenschappelijke belang? (Team: Toon
Kemps)
Deze vragen nemen we mee naar het volgende bodemcafé. De antwoorden worden
ontsloten op het digitale platform zodra dat in lucht is.
10
Terugblik Johan van der Hout
"Het valt me op dat het overleg in deze bijeenkomst erg makkelijk en gemoedelijk gaat. Het
is ook een leuke setting in een klein café met een paar statafels waarbij we elkaars vragen
beantwoorden. Volgens mij echt iets Brabants!
Johan geeft aan optimistische verhalen gehoord te hebben, er werd niet geklaagd, maar
vooruit gekeken. "Hier word ik blij van”.
Er wordt gezocht naar kansen met de focus hoe in te spelen op de
maatschappelijke ontwikkelingen en klimaatverandering met oog op de bodem. Johan noemt
de gebiedsgerichte maatregelen, waarbij gedacht kan worden aan aanpassingen aan de
omstandigheden. Als voorbeeld wordt de verzilting in West Brabant genoemd. Ondernemers
kunnen hier op in spelen.
Johan refereerde verder aan ouderwetse maatregelen, zoals toepassen van rabatten, die hij
deze avond gehoord heeft. Het is goed om deze maatregelen te (her)overwegen. Maar ook
nieuwe ontwikkelingen als GPS op maaimachines op zonnecollectoren passeerden de revue.
Johan noemde de gedachte over inzet van collectieve gronden en "eigendomloos"
ondernemen die hij deze avond gehoord heeft. Grond is een "common good". Jonge boeren
met goede ideeën over nieuwe (natuur inclusieve-)landbouwmethoden kunnen nu lastig of
niet starten omdat hypotheken moeilijk verstrekt worden en erg hoog zijn. "Is er iemand van
het bankwezen aanwezig?" luidde de vraag van Johan.
Ook refereerde Johan aan de weidevarkens. Binnen het provinciehuis is veel gesproken over
wilde zwijnen, er werd gesproken over "regionale zwijnen tafels" waarbij de uitkomst was dat
er naar lokale oplossingen gekeken moest worden.
Johan bood aan om bij goede ideeën mee te willen denken en bood ook lobby-kracht aan
naar Den Haag, daar waar greendeals dreigen vast te lopen in Den Haag, of waar nieuwe /
andere protocollen worden voorgesteld (voorbeeld
protocol weidevarkens).
Johan sluit af met de mededeling dat het altijd de
kunst is om de energie met elkaar vast houden,
verandering vereist doorzettingskracht. Hij roept op
om gebruik te maken van het Bodem Netwerk
Brabant en andere netwerken zoals "What about
Soil". Focus hierbij niet alleen op technische kennis,
maar ook op sociale- en bodemkennis en vergeet
oude gewoontes hierbij niet. Combineer deze.
11
Uitslag Bodem pubquiz:
Winnaar: Team Haard:
PROFICIAT!
Tips en tops op geeltjes
Hieronder de tips en tops die op de geeltjes gezet zijn. We nemen de tips ter harte voor het
volgende bodemcafé. We trachten dan ook antwoord te geven op de vragen die bij de tips
gesteld zijn. Om dat goed te kunnen doen komen we graag in contact met degenen die de
tips hebben opgeschreven. Ook als er nu nog suggesties voor verbetering zijn horen wij ze
graag. U kunt uw contactgegevens en eventuele andere tips mailen naar
[email protected]. Alvast hartelijk dank daarvoor.
TIP
TOP
Stel de vraag: ‘Ervaren ondernemers bodemkwaliteit wel als een
Leuke en gezellige bijeenkomst.
probleem?’
Volgende keer: Iets meer over situatie- en probleemschets. Waarom zijn
Gezellige locatie en de snacks waren
we hier?
goed.
Vraag: Is er een Brabants Bodemforum?
Vraag: Waar gaan we naartoe? Netwerken of meer?
Opmerking: Brabant is groter van Den Bosch/ Tilburg. Voor West Brabant
niet van toepassing.
12
Afsluiting
De avond wordt door Johan van den Hout afgesloten. Er wordt nog lang nagepraat.
Afspraken:
- Er wordt een verslag gemaakt van de bijeenkomst dat aan iedereen wordt
toegezonden.
- Zodra het digitale platform van het Bodem Netwerk Brabant gereed is wordt de URL
bekend gemaakt en kunnen daar actief informatie, praktijkkennis en vragen op
gedeeld worden.
- Het volgende bodemcafé zal in maart 2017 plaatsvinden in Het Groene Woud met de
regionale ondernemers daar. Datum en locatie worden zo snel mogelijk bekend
gemaakt.
Wij danken u voor uw aanwezigheid en voor uw waardevolle inbreng.
13