Als school de Eerste Wereldoorlog herinneren - VVKSO

Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs vzw
Als school de Eerste Wereldoorlog herinneren
Volgend schooljaar start de herdenking ‘2014-2018, 100 jaar Groote Oorlog’. Officiële instanties, organisaties
en scholen zullen deze gelegenheid aangrijpen om herinnerings- en herdenkingsactiviteiten te organiseren,
meestal met de bedoeling ‘nooit meer oorlog’ dichterbij te brengen.
Leren over de eerste wereldoorlog is één aspect van een brede vredesopvoeding. Als (katholiek) onderwijs
willen we dit breed opentrekken naar ‘opvoeden tot vrede’, want vrede is meer dan ‘geen oorlog’.
Vredesopvoeding of vredeseducatie heeft vele betekenissen en invalshoeken, maar hier willen we vooral de
innerlijke en intermenselijke vrede benadrukken. Het is belangrijk kinderen en jongeren instrumenten te
geven die kunnen leiden tot innerlijke vrede en verbondenheid met de ander. Op een vredevolle manier
kunnen communiceren en met conflicten kunnen omgaan, aandacht hebben voor rechtvaardigheid en
mensenrechten, duurzame vrede en wereldsolidariteit maken hier zeker ook deel van uit.
Als onderdeel van een brede vredesopvoeding, wil herinneringseducatie het verhaal van de oorlog brengen,
vertrekkend vanuit een verantwoorde, geduide herinnering. Voor dit laatste biedt het erfgoed in de
onmiddellijke of ruimere omgeving van de school diverse kansen en aanknopingspunten. Het versterkt
bovendien de betrokkenheid van de leerlingen en bevordert de regionale spreiding van herdenkingsprojecten. De Eerste Wereldoorlog liet immers niet enkel in de streek van Ieperse regio en de Westhoek haar
sporen na.
Naast eigen schoolprojecten zullen vele herdenkingsinitiatieven van externen zich bij uw school aanbieden.
Als VSKO zullen wij u informeren over die initiatieven waarbij we nauw betrokken zijn qua opzet en
organisatie en/of die we pedagogisch zinvol vinden.
Daarnaast willen wij u een instrument (Toetssteen ’14-’18) aanbevelen dat ontwikkeld is vanuit de provincie
West-Vlaanderen. Dit instrument kan worden gebruikt zowel bij het beoordelen van een aanbod als bij de
voorbereiding van een nieuw project of voor reflectie op en evaluatie van lopende acties. De volledige versie
wordt binnenkort vanuit de Provincie West-Vlaanderen ter beschikking gesteld. Dit instrument is bruikbaar
voor alle onderwijsniveaus en onderwijsvormen. Uiteraard hoeft een project niet aan alle onderstaande
kenmerken te voldoen maar ze kunnen toch als leidraad en inspiratiebron dienen.
De belangrijkste aandachtspunten bij herinneringseducatie kunnen worden ondergebracht in drie
categorieën:
1
Kennis en inzicht:
 Inzicht geven in een bepaalde historische context. De informatie moet historisch correct zijn.
 Het bestuderen van de achtergronden, de oorzaken, de processen, strategieën en mechanismen die
een belangrijke rol speelden in de eerste wereldoorlog (met de impact van propaganda,
technologie, …) en in hun rol vandaag.
 Geschiedenis streeft een objectieve analyse van bronnen en feiten na. Collectieve herinneringen
daarentegen worden beïnvloed door politieke, maatschappelijke, ideologische … factoren. Het is
wat men onthoudt of wil onthouden over het verleden, veelal in functie van het uitbouwen van een
individuele of collectieve identiteit in het heden. De volgende vragen kunnen hier relevant zijn: hoe
wordt een bepaald feit nu herinnerd en waarom zou dit zo zijn? Wie heeft de geschiedenis
geschreven (winnaar of verliezer)?
 Hanteren van vroegere referentiekaders.

Het tijdsgebonden karakter van begrippen en zienswijzen uitleggen.

Leren uit het verleden en stimuleren tot solidariteit, tot respect …
VSKO, Als school de Eerste Wereldoorlog herinneren
Blz. 1
2
Historische empathie en betrokkenheid:
 Ontwikkeling van historische empathie door aandacht te hebben voor gelijkenissen en verschillen in
waarden, (geloofs-)opvattingen, tussen toen en nu.
 Aandacht voor verschillende perspectieven: slachtoffers en -daders, maar ook voor de “passieve”
omstanders. Correcte beelden over andere groepen, ook vandaag, zijn belangrijk. Diversiteit kan een
rijkdom zijn.
 Historisch denken en inzicht in de historische context zijn noodzakelijk, zodat niet geoordeeld wordt
met hedendaagse maatstaven en vanuit de huidige kennis over handelingen en keuzes die mensen
en groepen in het verleden gemaakt hebben.
 Aandacht geven aan de marge in keuzevrijheid van elke mens. Iedereen moet op een bepaald
moment een keuze kunnen maken.
 Emoties zijn geen doel op zich maar kunnen een opstap zijn naar inzicht, reflectie en actie. Niet alle
topics zijn geschikt voor alle leeftijden zodat bv. choquerende beelden soms het verkeerde effect
hebben.
 Wie herdenkt? Wat wordt herdacht? Waarom? Wat zijn de motieven? Hoe wordt herdacht? Welke
boodschap wil men brengen? Wie stuurt de collectieve herinnering aan en waarom?
 Re-enactment is het naspelen of uitbeelden van historische gebeurtenissen in historische kostuums,
dikwijls op de plaats waar de gebeurtenis plaatsvond. Als het als toneelstuk gepresenteerd wordt,
wint het aan historische gelijkwaardigheid. Bij re-enactment schuilt echter het gevaar dat er te
weinig oog is voor de brede historische context. Opletten met een geromantiseerde blik op het
verleden.
3
Reflectie en actie
 Eerbied tonen voor mensen- en kinderrechten en waakzaamheid tegen de schending ervan. Respect
hebben voor onze democratische principes, waarderen van culturele en sociale diversiteit en
aanvaarden van verantwoordelijkheid. Hier liggen zeker kansen tot contact met de brede
schoolomgeving.
 Een te moraliserend discours kan een averechts effect hebben. Laat leerlingen zelf op zoek gaan
naar wat geleerd kan worden. Maak hen ervan bewust dat waarden en normen kunnen verschillen.
Zoek naar aanknopingspunten met de leefsituatie van de kinderen en jongeren.
 Historisch onderzoek is niet mogelijk zonder een probleemstelling of vraagstelling. Reflectie daagt
uit tot het leren begrijpen van de betekenis van een historische context voor je eigen leven. Is actie
mogelijk waarbij een link gelegd wordt naar het hier en nu, het Zuiden of de wereld?
De ‘Groote Oorlog’ houdt voor iedereen leerkansen in, zowel voor het basis-, secundair-, buitengewoon-,
hoger onderwijs als voor het volwassenenonderwijs.
Herinneringseducatie is slechts één van de vele educaties waaraan met kinderen en jongeren kan gewerkt
worden. De doelstellingen van herinneringseducatie, vredesopvoeding, mensenrechteneducatie, wereldburgerschapseducatie en erfgoededucatie … zijn niet altijd strikt van elkaar te scheiden. Zoals bij alle
educaties is het de bedoeling dat deze geïntegreerd zijn in een integraal beleid dat betrekking heeft op de
verschillende pijlers binnen een school en dus ook (waar mogelijk) geïntegreerd is in de lespraktijk.
Onderwijzen en opvoeden zijn processen van lange adem. Projecten kunnen ongetwijfeld fungeren als
eyeopener of kapstok. Maar dan moeten zij goed ingebed zijn in een langer leertraject. Aanknopingspunten
bij leergebied- en vakgebonden eindtermen en ontwikkelingsdoelen en leergebied- en vakoverschrijdende
eindtermen en ontwikkelingsdoelen liggen hier voor de hand.
Tot slot - willen we benadrukken dat het aangewezen is de initiatieven gespreid in de tijd aan te bieden: we
verschieten bij wijze van spreken niet meteen al ons kruit in 2014. Het gaat immers om een vierjarige
herdenking die loopt van 2014 tot 2018.
Voor verdere informatie kan u terecht bij:
Algemene coördinatie van het thema: Lisbet Colson, [email protected], tel. 02 507 06 55
Voor het secundair onderwijs: Freddy Cloet, [email protected], tel. 02 507 07 31
Voor het basisonderwijs: Jef Pazmany, [email protected], tel. 02 507 07 61
Voor het buitengewoon onderwijs: Els Van Schelvergem, [email protected] tel. 02 507 08 07
Voor het hoger onderwijs: Bavo Verlackt, [email protected], tel. 02 529 04 13
VSKO, Als school de Eerste Wereldoorlog herinneren
Blz. 2