Wetenschappelijke kijk op psychische kwetsbaarheid

Wetenschappelijke kijk op
psychische kwetsbaarheid
en werk
Prof. Chantal Van Audenhove
26 mei 2016
OPSTAP – 10 jaar begeleiding van personen met
psychische kwetsbaarheid
1
Opdrachtsverklaring van OP-STAP
“Wij willen binnen de provincie WestVlaanderen werkzoekenden en werkenden
met een arbeidshandicap en personen met
verminderde kansen op de arbeidsmarkt
maatschappelijk en sociaal integreren via
trajecten van opleiding,
loopbaanbegeleiding en bemiddeling.”
INHOUD
 Evoluties in de samenleving
 Trends in de zorg
 Nieuwe visie op gezondheid
– Zelfzorg en zelfmanagement
– Zorgrelatie nieuwe stijl
– Participatie en inclusie
 Toegang tot werk als sleuteldomein en
evidence based practice
Evoluties in de samenleving:
“The Diamond of Change” (M. Kmita 2005)
“Gekken”
gevaarlijke personen, uitgesloten uit de samenleving
STIGMA
Gebruikers van voorzieningen
Volwaardige burgers
rol van de zorgverstrekkers
aanvaard, zelfactualisatie,
strijd tegen stigma en
machteloosheid
Mensenrechten,
verantwoordelijkheden,
participatie en inclusie in
de samenleving
Patiënten
Slachtoffers, passieve ontvangers van zorg of
behandeling, ontvangen zorg van experten die weten
‘wat het beste is’
GGZ: zorg in de samenleving
 Artikel 107 : netwerken
 Zorg als teamsport
 Mantelzorg en zelfzorg
worden belangrijk
 Professional als solist
verdwijnt
Nieuwe visie op gezondheid
7
Definitie van ‘gezondheid’
“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk,
geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken.”
(WHO 1948)
“Het vermogen om je aan te passen en je eigen
regie te voeren, in het licht van de sociale,
mentale en fysieke uitdagingen van het leven”
(Huber, 2011)
8
Herstel of ‘recovery’
als centraal concept in GGZ
“Een intens, uniek, persoonlijk proces van verandering in iemands
houding, waarden, doelen, vaardigheden en rollen.
Het is een manier van leven, om een leven te leiden dat voldoening
geeft, dat hoopvol is, en een bijdrage levert aan de samenleving,
ondanks de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt.
Herstellen is het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van de ziekte
en de ontwikkeling van een nieuwe betekenis en een nieuw doel in
iemands leven
Herstel impliceert de ontwikkeling van nieuwe betekenissen en doelen in
het leven, een groeien over de grenzen van de ziekte.”
Anthony, (1993)
Uitgangspunten herstelvisie
• Mogelijk ZONDER professionele interventies
• Betrokken aanwezigheid van personen die erin geloven
• Vertrekt niet vanuit een visie op de oorzaken van de
psychische ziekte of van diagnoses
• Herstel is mogelijk ook met symptomen
• Herstel verandert de frequentie en de duur van symptomen
• Herstel voelt niet als een lineair proces
• Herstel van de gevolgen van de psychische ziekte is soms
moeilijker dan herstel van de psychische ziekte op zich
• Herstel van een psychische ziekte betekent niet dat de
persoon ‘niet echt psychisch ziek’ was
10
Sleutelelementen van het proces van herstel
CHIME raamwerk
(Leamy et al., 2011)





Connectedness
Hope and optimism
Identity
Meaning and purpose
Empowerment
11
Zorgrelatie “nieuwe stijl”
12
Persoonsgerichte zorg en ondersteuning
Persoonsgerichte benadering
1. Positieve houding, gebaseerd op gelijkwaardigheid
2. Empathie, onvoorwaardelijke positiviteit, echtheid
3. Belang van non-verbale communicatie
Ondersteuning bieden
 Mensen zelf vorm en inhoud aan het leven laten geven
 Hen daarin ondersteunen
 Samenwerking gericht op het versterken van de persoon
OP-STAP
“... gelooft in de mogelijkheden van
personen met een beperking en dat voor
hen maximale kansen creëert op een
gelukkig en zinvol leven.”
Sleutelelementen in helpende relaties
Zorgverstrekker biedt anker van hoop






Luistert
Is menselijk aanwezig
Is respectvol
Veroordeelt niet
Helpt bij dagelijkse dingen
Schenkt vertrouwen
Maar ook:
 Is flexibel (stelt niet teveel strikte regels)
 Fijne interactie, ‘het klikt’
(Borg & Kristiansen, 2004)
OP-STAP
een basishouding van permanent
luisteren....naar de vragen en
noden van de doelgroep;
vanuit een openheid ...
vanuit een fundamenteel respect
voor de waarde en de eigenheid
van iedere persoon in zijn
totaliteit.
“A paradigma shift from staff who are seen as
remote, in a position of expertise and authority,
to someone who behaves more like a personal
trainer of coach,
offering their professional skills and knowledge,
while learning from and valuing the patient, who is
an expert-by-experience ...”
(Shepherd, Boardman & Slade, 2008)
OP-STAP
ieder mens de kans moet krijgen
om evenredig met zijn
mogelijkheden een significante
bijdrage te leveren aan de
opbouw van de maatschappij;
vanuit een empowerende visie
waarbij elke persoon zoveel
mogelijk wordt aangemoedigd en
gecoacht om zijn traject in eigen
handen te nemen;
Ondersteunen van zelfzorg en
zelfmanagement
19
Expert by experience
“Inspraak in besluitvorming
en actieve deelname aan een waaier van activiteiten
(zoals planning, evaluatie, hulpverlening, onderzoek, training,
rekrutering van personeelsleden etc.)
vanuit de ervaringsdeskundigheid van de persoon,
in partnerschap met professionals”
 Participatie kan zowel individueel als collectief
 Op micro-, meso- of macroniveau
 Als onderzoeker of opleider
(Tambuyzer, 2010)
Burden versus recovery
Focus op belasting, dysfuncties, symptomen en klachten... Staan
centraal:
 Waarover maak je je zorgen, wat lukt er niet meer ?
Afhankelijkheid, negatieve symptomen, financieel, fysieke belasting,
moeilijk gedrag...
NAAR
Focus op positieve zorgervaringen: zijn er ook positieve kanten aan
de ziekte ?
Resilience: veerkracht, weerbaarheid als respons op de ziekte
 als individu
 als familie
 als gebruiker van GGZ
21
Pat Deegan
“The aspiration of people with disabilities is to live, work
and love in a community in which one makes a significant
contribution”
(Deegan, 1988)
Ontwikkelen van veerkracht
Weerbaarheid als respons op de ziekte
• Individueel:
• Positiviteit
• Fighting spirit
• Humor
• Nabije omgeving
• Familie
• Support groep
• Professionals
• Samenleving
• Stigma en negatieve attitudes bestrijden
Participatie in arbeid, educatie en
vrijetijdsbesteding: sleutel tot
volwaardig burgerschap
Employment and unemployment rates (in %)
Mental disorder
Mental disorder No disorder
No disorder
90
20
80
18
70
16
60
14
12
50
10
40
8
30
6
20
4
10
2
0
NetherlandsNorway Australia US Sweden
0
Employment rate
UK
Belgium Belgium Sweden US
UK Norway Nether-Australia
lands
Unemployment rate
Source: OECD (2013), Mental Health and Work: Belgium.
Zeer sterke evidence-based practice
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2007
(Aust)
1996
(NH)
1994
(NY)
2007
(IL)
2004
(CT)
2005
(HK)
2006
(SC)
2006
(MA)
IPS
1999
(DC)
2007
(CA)
1995 2007 2006 2000
(IN) (EUR) (QUE) (NY)
2014 2014 1997
(JAP) (NETH) (CA)
2002
(MD)
Controle
(Kinoshita et al., 2013; Marino & Dixon, 2014; Marshall et al., 2014)
Belangrijkste verschil in benadering
Train then place (Clubhouse model)
Place then train (IPS)
 standaardprogramma waarbij het aanbod  op basis van noden en wensen van
soms weinig afgestemd wordt op de
gebruikers gaat het team actief op zoek
behoeften en voorkeuren van de
naar een geschikte job
individuele gebruikers
 ter voorbereiding van echt werk krijgen
de gebruikers een training die meestal
opgevat is als een dagprogramma
gelijkend op een gewone werkdag
 onmiddellijke doelstelling is: plaatsing in
een competitieve baan zonder voorafgaande
arbeidstraining
 geen vergoeding voor het gepresteerde
werk
 betaalde baan
 doorstroming naar betaald werk kan
maar is niet vanzelfsprekend
 snelle plaatsing
 geen ondersteuning van de werkgevers
 ondersteuning van gebruikers én werkgever
op de werkvloer
OP-STAP
“Wij vertalen dit in een veelzijdig aanbod
waarbinnen onze opdracht zich vooral
situeert op het vlak van coaching bij het
zoeken naar en het behouden van
tewerkstelling in het normaal
economisch circuit.”
Focus op volwaardig burgerschap






Stimuleren van sociale inclusie
Behartigen van belangen
Terugdringen van de ziekterol
Ondersteunen in burgerrollen
Toegankelijk maken van behandeling
Stimuleren van zelfmanagement en zelfhulp
Strijd tegen:
–
–
–
–
Stigma en zelfstigma
Langdurige opname en exclusie
Werkloosheid
Financiering die ziek zijn beloont
Specifieke competenties vereist !
bv: de begeleider
 Zoekt en vindt banen die passen bij de interesses … van cliënten
 Herkent werkplekken
 Verwerft geschikte banen en bouwt werkrelatie op met werkgevers
 Presenteert zich …
 Betrokken geloofwaardig …
 Houdt rekening met belangen van werkgever …
 Gedrevenheid, creativiteit, vertrouwen op eigen inzicht, volharding …
 Geloof in de mogelijkheden van mensen met psychische problemen, ook
als het tegenzit
 Overtuiging dat iedereen die dat zelf wenst, kan werken als er een
passende werkomgeving gevonden wordt en er op de juiste wijze
begeleiding geboden wordt
 Zich verplaatsen in de cliënt, enthousiasmeren, hoop en vertrouwen
geven
(Lochy, Van Weeghel & Hasker, 2009)
OP-STAP
vanuit een organisatie waarin
iedere medewerker de ruimte
krijgt om vanuit zijn specifieke
deskundigheid, in een open
overleg, mee te bouwen aan een
kwaliteitsvol antwoord op de
vraag van iedere cliënt
Dank voor jullie werk !
32