De ontbrekende pagina 24

Ontbrekende pagina 24 uit “politieke geschiedenis”
officieel af. Daarmee werd een opening gemaakt naar politiek pluralisme en werd tevens het
centrum van de besluitvorming van de partij naar de staat verlegd. Gorbatsjov hield theoretisch
de touwtjes in handen. Radicale hervormers, zoals Boris Jeltsin, verlieten de partij omdat ze
vonden dat er geen heil van te verwachten was. De communistische conservatieven vonden
daarentegen dat Gorbatsjov veel te ver ging en zij verhardden hun standpunt. In een
wanhoopspoging probeerden zij in augustus 1991 via een staatsgreep Gorbatsjov uit te
schakelen. Dat opzet mislukte door de zwakte van de samenzweerders en het heftig verzet van de
radicalen onder de leiding van Jeltsin. Die slaagde erin het leger te overtuigen niet de zijde van
de opstandelingen te kiezen. Jeltsin kwam dan ook als de overwinnaar uit het conflict te
voorschijn.
In juni 1990 besloot de Opperste Sovjet het programma dat de regering had ingesteld
voor het invoeren van de markteconomie, in versneld tempo te realiseren. Ondanks het feit dat
Gorbatsjov daarbij de steun kreeg van Jeltsin, de president van de Russische Federatie, slaagde
hij er niet in het economische tij te keren en kwam het land in een steeds meer benarde situatie te
recht. Dat werkte de ontevredenheid van de bevolking in de hand en maakte buitenlandse
financiële en economische hulp noodzakelijk. Daardoor verzwakte het internationale aanzien van
de Sovjet-Unie in hoge mate. Vooralsnog gingen de politieke en economische hervormingen in
de Oostbloklanden veel verder dan in de Sovjet-Unie.
Onder Gorbatsjov zag het regime enigszins af van de vervolging van dissidenten. Tegen
corruptie, onbekwaamheid en alcoholisme bond hij de strijd aan. Sinds zijn aantreden werd het
Sovjetregime door meer openheid gekenmerkt. Met de liberalisering van het cultuurbeleid werd
een aanvang gemaakt. In juni 1990 werd de wet op de persvrijheid uitgevaardigd en in oktober
gebeurde hetzelfde voor de godsdienstvrijheid. De slachtoffers van het Stalinisme werden
gerehabiliteerd. Er werd een begin gemaakt met het herschrijven van de geschiedenis. De dooi
die onder invloed van bovenvermelde factoren intrad, verbeterde sterk het imago van de SovjetUnie. Dat werd nog in de hand gewerkt door de vredes- en ontwapeningsinitiatieven die Moskou
mede wegens economische motieven ontwikkelde. Gorbatsjov was voorstander van een open
internationaal beleid.
3.7. Het einde van de Unie
De liberalisering die Gorbatsjov voorstond, bracht een vloed van nationalistische
bewegingen in verschillende Sovjet-republieken te weeg. De problemen die daardoor onder
andere in de Kaukasus werden gesteld, waren nauwelijks op te lossen aangezien de verlangens
van de diverse minderheden onverenigbaar waren met elkaar. In de Baltische staten, die via het
pact uit 1939 tussen Hitler en Stalin tegen hun wil bij de Sovjet-Unie waren aangehecht, deed
zich een regelrechte afscheidingstendens voor. In de loop van 1990 en 1991 riepen nagenoeg alle
deelrepublieken hun soevereiniteit uit. Gorbatsjov probeerde tevergeefs zijn uitgebreide
presidentiële macht aan te wenden om de Unie bij elkaar te houden. Hij trachtte terug te grijpen
naar het oorspronkelijke concept van Lenin, namelijk een bond van soevereine staten. Maar het
referendum dat hij daaromtrent in maart 1991 organiseerde, was geen succes. Een grote
meerderheid sprak zich weliswaar uit voor de unie, maar zes republieken namen niet deel aan het
referendum terwijl Rusland en Oekraïne ervan gebruik maakten om hun soevereiniteit te
bevestigen. De oude garde van de partij organiseerde in augustus 1991 een staatsgreep om de
ondertekening van het nieuwe unieverdrag te voorkomen. Zij vreesden dat het imperium verder
zou uiteenvallen nadat het Oost-Europese schild wegens de diplomatie van Gorbatsjov was
gesmolten. In een minimum van tijd werden de vijftien republieken onafhankelijke staten. De